Ünite 14 Doç. Dr. Nuray ERTÜRK KESKİN Yeni şehircilik, peyzaj şehirciliği, kent tarımı, kent bahçeleri, kent-içi ulaşım, karbon salınımı, vb. konular bağlamında kentleri dönüştürme deneyimi üzerinde durulmaktadır. Kenti Dönüştürmek "Bu şehri nasıl yapmışlar böyle üst üste? Ne gökyüzü koymuşlar, ne günaydın. Ne buldularsa getirmişler." Turgut Uyar Peyzaj Şehirciliği Son yıllarda Avrupa ve özellikle Kuzey Amerika da yeni bir kentleşme modeli telaffuz ediliyor. İngilizcesi «Landscape Urbanism» olan bu kavram henüz dilimize, girmiş değil. Buna rağmen peyzaj şehirciliği çevirisi teorinin arkasındaki fikri aşağı yukarı açıklamakta yeterli. Kentleşmeyi ve kent organizasyonunu var olan peyzajın yönetmesi. Yapı-çevre ilişkilerinde alanın peyzajının öncelikli ve belirleyici olması. 1
Peyzaj Şehirciliği Christopher Gray; «su değerlendirme, depolama ve filtreleme, suyun iyileştirilmesi, kentsel altyapı, su temininin göz önünde bulundurulması, atık su ve zemin suyu, yardımcı servisler ve ulaşım sistemleri peyzaj şehirciliğinin en önemli konusu olan kentsel altyapının büyük bir kısmını oluşturuyor. Eğitim, eğlence, hukuk ve düzen, kamu idareleri de buna dahil ediliyor. Kullanılır bir açık alan dahilinde bu işlevlerin birbirine entegre edilmesi ana amaç.» Peyzaj Şehirciliği Bitki örtüsü ve su kaynaklarının korunması, mevcut ekolojik kaynakların kimliklendirilmesi, yaban hayatının desteklenmesi ve oluşumu, kentsel tarım, tarım sistemleriyle toprağın rehabilitasyonu, alternatif ve yenilenebilir enerji kaynakları kullanımı, zarar görmüş habitatlar için aşamalı bir kalkınma, kendi kendini sürdüren bir peyzaj yaratılması hedefleniyor. Cenevre Şehirciliği İsviçre-Cenevre'de bahçe tarımı... Her evin bir sebze bahçesi var. Ekim planlı bir şekilde yapılıyor; komşular hangi sebzelerin ekileceğine birlikte karar veriyor. Böylece ürünler yıl içinde takas edilebiliyor. İsviçre-Cenevre'de Bahçe Tarımı... ne dersiniz? Türkiye için hayal mi? Cenevre, İsviçre'de Cenevre Gölü kıyısında yer alan 180 bin nüfuslu bir şehir... 2
Kentte Meyve Ağaçları Seattle'da 30 parkta meyve bahçeleri var... 2008 yılında başlatılan bir projeyle kamusal-özel tüm meyve bahçeleri koruma altına alınmış ve ekimden hasada hasattan dağıtıma uzanan süreç tüm ayrıntısıyla planlanmış... "Kentsel meyve ağaçları değerli bir toplumsal kaynaktır!" diyorlar.. Kentte Meyve Ağaçları Programın amacı; meyve ağaçlarını korumak, meyve ağaçlarını haritalandırmak, tarihi meyve bahçelerini kayıt altına almak, hastalıkla mücadelede toksik olmayan yöntemleri kullanmak, meyveleri toplamak ve çeşitli yollarla tüketmek, paylaşmak, ihtiyacı olanlara dağıtmak... Kentsel meyve bahçeleri ve kent meyvesi hareketine ilişkin detaylı bilgiye şu siteden erişmek mümkün: http://cityfruit.org/programs/orchard-stewards/ Kentte Meyve Ağaçları Seattle'da kentsel tarım hareketi, gönüllü girişimler, bağışlar, kamu-özel ortaklıkları eliyle yönetilen kapsamlı bir programa dönüşmüş... Çok sayıda yerel oluşum bu programa destek veriyor. Seattle Meyve Ağacı Derneği de bunlardan biri... http://www.seattletreefruitsociety.com/ Kentte Meyve Ağaçları Derneğin internet sayfasında 100 elma türü listelenmiş... Elma ilk olarak Kuzey Anadolu'da, Güney Kafkaslar, Rusya'nın güneybatısında kalan bölgeler ve Orta Asya (Kazakistan'ın doğusu) dolaylarında ortaya çıkmış... Tür, bütün dünyaya Orta Asya'dan yayılmış... 3
Kentsel Tarım Fotoğraf: Kentsel tarım için el kitabı... Seattle halkı için hazırlanmış. Türkiye'de kentsel tarım alanı var mı? «Sen 1500 yıldır kentsel tarım alanı ol, 2013 yılında bir belediye seni yıksın: Yedikule Bostanları ile ilgili her şey:» http://yedikulebostanlari.tumblr.com/ Seul'un Orta Yeri Cheonggyecheon: Otoyoldan Dereye Cheonggyecheon Deresi, Güney Kore'nin başkenti Seul'u ikiye ayıran bir dere. Cheonggyecheon Deresi, 1958 yılında üzerine atılan betonla kapatıldı. Dere boyu 16 metre genişliğinde bir otoyol haline geldi. Aslında dere yaklaşık elli yıldır bir otoyolun altında kalan kanalizasyondu. 2003'ten sonra çeşit çeşit balıkların yüzdüğü, tertemiz bir dereye dönüştü. Cheonggyecheon: Otoyoldan Dereye Seul'u ikiye ayıran otoyol. Dere, yolun altında. (2003 öncesi) Cheonggyecheon: Otoyoldan Dereye 2003 yılında derenin kaderini değiştiren bir değişiklik oldu. Seul un Belediye Başkanı Lee Myung-Bak, otoyolu kaldırıp dereyi ıslah edecek bir projeyi başlattı. Sonuçta, Seul kentinin merkezinden geçen bu otoyol yıkıldı, dere yatağı temizlendi, etrafı restore edildi. Otoyolun yerine ise yeni bir yol yapılmadı. 4
Cheonggyecheon: Otoyoldan Dereye Cheonggyecheon Deresi (restorasyon sonrası) Cheonggyecheon: Otoyoldan Dereye 2003 den sonra; Seul, kent merkezinde 404 dönümlük güzel bir parka kavuştu. Günde 160 bin aracın yarattığı çevre kirliliği ortadan kalktı. Parkın çevresinin ısısı ortalama 3,6 derece azaldı. Projenin sonucunda umulmayan bir şey daha oldu: Kentin trafik yoğunluğu azaldı. Otoyolun kapanmasından sonra, binlerce insan araç kullanımını sınırlandırdı, alışkanlıklarını değiştirdi. Kent, başarılı bir kamu taşımacılığı seçeneği ile bir kabusa dönüşmeden kent trafiği sorununu çözmeyi de başardı. Cheonggyecheon: Otoyoldan Dereye Prof. D. Cüneyt Elker, Atılım Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi «Seul örneği var, eskiden bir nehir varmış burada, bu nehrin üzerini kapatmışlar, bizim Mecidiyeköy deki viyadükler gibi, şehir içi otoyol yapmışlar. Belediye başkanı geldi, vaad etti, tekrar nehir akacak, iki tarafından da normal caddeler olacak, insanlar geçecek, otobüsler, otomobiller geçecek. Yeni ulaşım politikaları koydu. Bunlar nedir? Bir taraftan otomobillerin merkeze girişinin caydırılması, otobüslerde radikal reformlar, otobüs yolları yaptı, viyadüklerin yıkılması, maliyeti var bunun, 2 yılda yaparım dedi ve yaptı. Su tekrar akıtıldı ve viyadüklerin olduğu yerlerde küçük küçük yaya köprüleri yapıldı. Kent merkezinde su akıyor, onun yanında insanların oturabileceği platformlar var, bir önceki durumu bir de bunu düşünün. İnsanca yaklaşım bu, her şeyden önce insanız yani.» Fresh Kills Park New York Amerika nın en büyük vahşi çöp depolama alanı olup 2001 yılında kullanıma kapanan ve yarışmayla projelendirilen Fresh Kills Park yenileme projelerine referans olması gereken çok önemli bir proje ve yöntemsel olarak peyzaj şehirciliğinin de özünü oluşturan bir örnek. Fresh Kills Park, New York belediyesinin 1948-2001 yılları arasında katı atık depolama alanı.. Proje 2016 yılında tamamlandığında Central Park ın üç katı büyüklüğünde bir alana sahip olacak. 5
Fresh Kills Park New York Parka yerleştirilen güneş enerjisi panelleri 2000 konuta elektrik sağlayacak Fresh Kills Park New York Corner: Bu harika bir park tasarlama çalışması değil, şu anki halinden yeşil, kamusal ve güvenli bir alana gidişi tanımlayacak bir yöntem çalışması Peyzaj Şehirciliği Özellikler: Ustaca planlanmış kent Sağlam yapılaşma Boş ve ferah mekanlar Sürdürülebilirlik Mavi kentleşme (deniz, ırmak, göl, vb. ile kent ilişkisi) Kolay ve yeşil kent içi ulaşım Toplumsal mekan Yeşil altyapı Doğa ile tasarım Hollanda, Willemstad Sokak Ağaçları 6
Megakent İklimi Bütün gün güneş alan beton yapılar ve asfalt ısınıyor. Öyle ki, hava sıcaklığı 35 o olan bir kentte bina betonlarının ısısı 77 0 C buluyor. Güneş battığında kentin aşırı ısınan yapıları, sıcaklığını vermeye yani soğumaya başlıyor.. Bu durum alçak basınç meydana getiriyor ve o günkü hava durumuna bağlı olmadığı halde hava bulutlanıp fırtına çıkıyor. Fırtına garip saatlerde (mesela Atlanta da gece saat 02.00 de) çıkabiliyor. Böylece yağmur bulutları yüzlerce kilometre uzaklara taşınırken, megakent büsbütün kuruyor ve ısınıyor. Çare? Bilim adamları böyle bir mücadelede başarılı olmak için ilk şartın kente mümkün olduğu kadar fazla sayıda gölge yapan ağacın bulunmasını öneriyorlar. Ağaçlar ısınmayı engellediği gibi güneşin zararlı ışınlarından da koruyor. Bunun yanında binaların daha az ısınan maddelerden yapılması Yollarda asfalt yerine başka maddelerin kullanılması Kent-içi Ulaşım Türkiye de trafikteki araçların sayısına bakarsak; toplu taşımın payı sadece %20; bireysel ulaşımın yani otomobil vb. nin %80 Buna karşılık, bireysel ulaşım toplam yolcuların olsa olsa %30 unu taşıyor, toplu taşım araçları ise%70 ini taşıyor. Sorun: Çirkinleşen fiziksel çevre, yollar, alt geçitler, üst geçitler, hava kirliliği, artan kaza riski Türkiye de Kapasite Kullanımı Ulaşım Plancısı Erhan Öncü: «Raylı sistem yapmayı seviyoruz» «bir yerde 80 bin yolcu taşıyacak diye yaptığımız, km si 60 milyon dolara, 80 milyon dolara yapılan yatırımlar saatte 10 bin kişi taşıyor, ama 5 milyon dolara yaptığımız bir otobüs sistemini 10 bine göre tasarlıyorsunuz ya da metro büste 20 bin kişiye göre tasarlıyorsunuz, 27 bin taşıyor.» «Türkiye de toplu ulaşımda raylı sistemler başarısız; kentlerimizi otobüsçülere, minibüsçülere ve halk otobüslerine teslim etmiş durumdayız» 7
Kent-içi Ulaşım «Bir yerde trafik tıkanıklığı var; ne oluyor? Ek kapasite yaratmaya çalışıyoruz, onun da adı nedir? Yollarımızı genişletiyoruz, yeni yollar yapıyoruz, alt geçitler, üst geçitler yapıyoruz ve trafikte göreceli bir rahatlama oluyor tabi. O zaman otomobillerini kullanmaktan caymış olan insanlar, bu sefer tekrar kullanmaya başlıyorlar» Ulaşımda Yeni Yaklaşımlar Ulaşım talebinin yönetilmesi ve talebin toplumun yararına değiştirilmesi. Yolculuk talebinin azaltılmasına yönelik kent planlaması yeni yatırımlar yerine mevcut altyapıyı daha verimli kullanmak toplu taşımı iyileştirmek, yeterli ve insanlar tarafından kullanılabilir ve cazip bir hale getirmek otomobil kullanımını caydırmaya yönelik tedbirler almak Çalışma günlerinin azaltılması: (5 kere 8 yerine, 4 kere 10 saat) Otopark kısıtlaması Yeşil ulaşım Karbon Salınımını Azaltmak Dünyada 140 tan fazla ülkenin karbon azaltma hedefi var. Amerika da 1000 den fazla belediyenin, yine Avrupa da 1000 den fazla belediyenin var Kopenhag Belediyesi, şehir içinde kişi başına karbon salınımını hesaplamış 5. 38 ton, bir Kopenhag lının bütün yaptığı işlerden kaynaklanan sera gazı salınımı 5,38 ton. Kopenhag belediyesinin 2025 hedefi karbon salınımını sıfırlamak. Karbon Salınımını Azaltmak 2000 ile 2012 yılları arasında Türkiye deki araç sayısındaki değişime bakalım; %200 artırmışız. Otomobil sayımız 4 milyondan 8 milyon küsura çıkmış. 1990 yılına göre Türkiye 2010 yılında karbon salınımlarını %115 oranında artırmış.. Olması gereken 150 milyon ton, biz 180 milyon tondan almışız, bugün 402 milyon tona çıkartmışız. Bu artışta, ulaşım artışının ve ulaşımdaki tercihlerin çok büyük rolü var. 8
Nefes Alan Şehirler Hangileri? İstanbul da halka açık park ve bahçelerin oranı sadece %1.5 Bu oran Singapur da %47, Sidney de %46, Hong Kong da %41 ve Londra da %38.4 Yeşil Yer: Gezi Parkı İstanbul İstanbul kadar beton kaplı diğer şehirler Seul (%2.3), Bombay (%2.5), Şanghay (%2.6) ve Tokyo (%3.4). Bağlantıdaki haberi okuyunuz: http://1insaat.biz/2014/09/16/nefes-alan-sehirlerhangileri/?utm_content=buffer2afd3&utm_medium =social&utm_source=twitter.com&utm_campaign= buffer Türkiye de Kenti Dönüştürmek Bursa Türkiye de Kenti Dönüştürmek Bursa 9
Türkiye de Kenti Dönüştürmek Ankara Doğal Faleze Beton Antalya da falez kıyı bandı içinde yer alan doğa harikası Kadınyarı na, büyükşehir belediyesinin park düzenleme çalışmaları kapsamında yapay şelale için beton döküldü. (Mayıs, 2015) Türkiye de Kenti Dönüştürmek Sorun: «mış» gibi yapmak Yeni Şehircilik Film Festivali http://newurbanismfilmfestival.com/ Ek okuma: Yeni Şehircilik Bildirgesi, Yeni Şehircilik Kongresi, Charleston-ABD, 1996. http://www.cnu.org/charter 10
Ünite 14 Teşekkürler Doç. Dr. Nuray ERTÜRK KESKİN 11