Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Bülten Mart 1990 No:11
IÇINDEKILER L Bölüm Sayfa Bankac ıl ı k Hizmetleri, Yeni Teknoloji ve Gelece ğ e Bakış IL Bölüm K.K.T.C. 'de Merkez Bankas ı ve Bankac ıl ık Faaliyetleri IIL Bölüm 3-12 13-37 Ekonomik Geli şmeler 1. Üretim, istihdam ve Fiyatlar 40-46 a) Üretim Art ışı ve Kaynaklar ın 40 b) Kullanımı Istihdam 40 e) Fiyat Hareketleri ve Ücretler 45 2. Mali ve Parasal Geli ş meler 47 a) Mali Gelişmeler 50 b) Parasal Geli şmeler 50 3. Ticaret, Pazarlama ve Ödemeler Dengesi 55 a) Ticaret ve Pazarlama 56 b) Ödemeler Dengesi 56 IV. Bölüm 62 Merkez Bankas ının Yıll ık Hesaplar ı Bilânço 65-70 K ılr ve Zarar Hesab ı 66 Hesaplar Hakk ında Aç ıklamalar 67 V. Bölüm 68 Bankac ılık istatistik eri VI. Bölüm 71-78 Tablolar ın Listesi 80-81
2
L Bölüm BANKACILIK HIZMETLERI, YENI TEKNLJI VE GELECEĞE BAKIŞ 3
BANKACILIK HIZMETLERI, YENI TEKNLJI VE G ECEĞE BAKIŞ Faaliyet Alanlar ı: Bankalarca yürütülen i şler geleneksel olarak üç faaliyet tad ır: Bunlar mevduat kabulü, avans verme ve para nakil i ş olup birbirleriyle s ık ı ilişki içindedir. Mevduat kabulü kre para nakit i şlemleri ise mevduat celbi için gereklidir, fakat üçü aras ında karl ı oland ır. Bankalar zamanla bu hizmetlerin malar ın ı ortaya sürerek geleneksel "üçlü" ile direkt ili şkisi yet alanlar ına girmi şlerdir. Neticede ça ğdaş banka, müşter bütün ihtiyaçlar ını, dış uzmanlar ı da aratmadan, kar şılayabi markete dönü şmüştür. Bu dönüşüm iki şekilde meydana gel hizmet tedariki mü şteri ba ğı ml ıl ığı yaratarak, müşterileri kadan sağlamaya te şvik etti. Sonra hizmetler kendileri karl ı Para nakil i şlemleri modern teknolojinin etkisiyle son zam liklere maruz kalm ışt ı r. Şimdiki yaz ıda bu hususta akla gel leyecek ve ayni zamanda gelecekteki geli şmeler üzerinde dur Çekler: alan ında toplanmakemlerinden olu şmakta ler için fon yarat ı r, faizle borç verilmesi aha karma şık uyarlalmayan say ısız faalisinin be şikten mezara lecek bir mali super-. Önce tam kapsaml ı üm ihtiyaçlar ını banolmaya ba şladı. nlarda büyük de ği şikn baz ı konular ı incecağız. Kaynak transferi yöntemleri aras ında, tek başına çek, b kalar ın repertuvar ında mevcut en önemli kalemdir. Çeklerin artan ölçüde kabul edilebilirli ği ve kullan ı m ı ıl 262 Poliçeler Yaepte ödenen bir politalimat ı olup belirli ticari bankalar ın büyümesinde önemli bir etken olmu ştur. F sas ındaki tan ıma göre çek bir banka üzerine çekilmi ş ilk ta çedir. Pratik aç ıdan bir müşterinin bankaya muhatap ödem bir miktar ın belirli bir lehtara veya emrine ödenmesini ifade Banka, müşterisinin çekini kar şılamakla yükümlüdür. Öden bankaya Iade edilmelidir. Mü şterilerin çeklerinin kabul ve koşullara bağ l ıdır, örne ğin: etmektedir. meyen çek onu ibraz eden ödenmesi görevi baz ı (1) Çeklerin usulüne göre düzenlenmi ş bulunmas ı, bayat ve ünü geçmi ş olmamas ı çek uzunca bir süre ve al ışılm ış olarak alt ı aydan fazla dolaşı mda kal ırsa bageçmi ş say ılır. Makul yat, makul olmayan bir süre dola şı mda kal ırsa günü olmayan süre bir yorum meselesidir. İsdar tarihinden aşlayarak on gün içinektir. de ibraz edilmeyen çekler muhtemelen bu kapsama gire (2) Alacak bakiye veya mutab ık kal ınan bir aç ık kredi kola l ığının mevcut olmas ı. (3) Ödemeye yasal bir engel bulunmamas ı örneğin haciz v yasaklama emri. (4) Ödemenin müşteri taraf ından iptal edilmi ş olmamas ı. (5) Müşterinin öldü ğü, zihni yetersizlik nedeniyle kendi i şle ini idare edemeyecek durumda olduğu veya aleyhine iflas müracaat ı dosyalan I ş bulunduğu hususlar ın ın bankan ın bilgisine gelmemesi. (6) Müşterinin aleyhine iflâs veya tasfiye emri ç ıkar ılm ış lmamas ı. Bir çekin ödenmek üzere ibraz ındaki gecikme izaha muh ke şidecisi gecikme dolay ısıyle herhangi bir zarara düçar ol tebriye edilmi ş olur, örne ğin üzerine çek ke şide edilen bank ya mahkemece verilen açt ır. Böyle bir çekin uşsa ancak o ölçüde nın ifltıs ı halinde. İngiliz idaresi döneminde Birle şik K ırall ığın 1882 Poliçele Kanunu'ndan uyarlanan Fas ıl 262 Poliçeler Yasas ı 16 May ıs 1989 tarihli Resm Gazetede yay ı mlanan 29/1989 say ıl ı yasa ile az önce de ğiştirilmi ştir. Yeni yasa le getirilen de ği şikliklerin göze çarpan yönleri şunlard ı r: 4
(1) Makul bir süre zarf ında; ödenmek üzere ibraz edilmeyen çeklerle neyin makul süre kabul edilebilece ği hakk ındaki hükümler iptal edilmi ştir. (2) Bir bankan ın müşterisi taraf ından o banka üzerine ke şide edilen çeki ödeme görev ve yetkisinin sona ermesi a şağıdaki durumlarla s ınırland ır ılm ışt ır: (a) Çekin kayboldu ğunun veya çal ındığının veya müşteri veya vekili taraf ından imza edilmedi ğinin ve bu konuda polise şikâyet yap ıldığının ve şikâyetin polise yap ıldığın ın polisce belgelendirildi ğinin bankaya bildirilmesi ve polisin verdi ği belgenin bankaya verilmesi; veya (b) Müşterinin öldü ğünün bankaya bildirilmesi. Bu suretle çek ödeme emrinin ke şideci taraf ından iptali kald ı r ılm ışt ır. (3) Çeklerin ödenmemesi halinde uygulanacak prosedüre ve ayni zamanda Yasadaki suç ve cezalara ait hükümler getirilmi ştir. Çekler ve ilk talepte ödenen di ğer poliçeler aras ındaki farklar şöyle izah olunabilir: (1) Çeklerin üzerine ke şide edildi ği bankalar taraf ından kabulü hiç bir zaman gerekmez. Bundan ötürü kabul ile ilgili kurallar çeklere Şamil de ğildir. (2) Ciro müşterek bir karakteristiktir, fakat yaz ılan çek say ısı dikkate al ındığında her hangi bir zamanda pek az çek ciro edilmektedir. Tatbikatta ciro ile ilgili kurallar ın çeklerle münasebeti pek azd ır. Bir düşünce ekoluna göre çekler bütünüyle ciro d ışı b ırak ılmal ıdır. Pek az çek ciro edildiğine göre çeklerde bu karakteristi ğe gerek olmad ığı savunulmaktad ır. Ku şkusuz bir çekin ciro edilebilirli ği "ciro edilmez" çizgileri ile gayet basit tarzda sona erdirilebilmektedir. Bu husus da çeklerin ciro edilebilirli ğinin kald ı r ılmas ı yönünde ba şka bir gerekçe olarak gösterilmektedir. (3) İlk talepte ödenen bir poliçeyi ke şide eden ki şi poliçenin ödemeye ibraz ı- n ın gecikmesiyle sorumluluktan tahliye edilir. Çünkü gecikme poliçenin hileli tadil veya çal ınma olas ıl ığını art ırmaktad ır. Çek ke şide eden birisi için durum böyle olmay ıp o sadece gecikme dolay ıs ıyla düçar oldu ğu zarar ölçüsünde tahliye edilmektedir. (4) Çizgileme kurallar ı sadece çeklere ve banka havalelerine şamildir. Di ğer poliçeler çizgilenemez. (5) Baz ı hallerde üzerinde sahte veya yetki d ışı ciro bulunan emre yaz ıl ı bir çek üzerine ke şide edilen banka taraf ından ödenmek suretiyle tahliye edilmektedir (Poliçeler Yasas ı Madde 60). Halbuki bir poliçenin kabul eden taraf ından benzer ko şullarda ödenmesi onu tahliye etmez. Haklar ve mükellefiyetler devam eder. (6) Banka ile müşterisi aras ında var olan akit türü yükümlülüklerin bir poliçede ke şide edenle ke şide edilen aras ında söz konusu olmas ı ihtimal d ışı görülmektedir. Cari hesap bankac ıl ığı bankalar için caziptir, çünkü husule gelen serbest bakiyeler ödünç verme i şlemlerinin karl ıl ığın ı art ırmaktad ır. S ıradan halk ın daha büyük say ılarda cari hesap açmaya te şvik edilmeleriyle çek kullan ı m ı paral ı s ınıfın imtiyaz ı olmaktan ç ıkt ı. Bu ise genelde çeklerin kabul edilebilirli ğini azaltt ı çünkü tüccarlar çeklerin kar şılanmamas ıyla zarar etme tehlikelerinin artt ığın ı düşünmeye ba şlam ışlard ı. Unutulmamal ıdır ki çek dola şı m ı zorunlu para de ğildir. Bu itibarla borç tediyesinde kimse çek kabul etmeye zorlanamaz, özellikle çekin kar şı l ıks ız ç ıkmas ı ihtimali de varken. Çek kart ı veya banka kart ı ile durum dengelenerek cari hesap kesiminin büyümesine zemin haz ırland ı. İngiltere'de şimdi öyle bir noktaya ula şı lm ışt ı r ki çek kart ı deste ğ i olmayan ki şisel çeklerin perakente sat ışlarda kabulü hemen hemen mümkün de ğildir.
Çek Kartları: Belirli koşullar yerine getirilmek kayd ıyla çek kart ı, amilin çekinin belirli bir düzeye kadar ödenmesini garanti eder. Bundan dolay ı ç k kart ı desteğindeki bir çeki kabul eden ki şi çeki ke şide edenin hesab ında çeki r şılayacak miktarda yemek durumunda değildir; terli alacak bulunacağı hususundaki z ımni teminat ına güve bunun yerine ke şidecinin hesap durumu ne olursa olsun ekin iade edilmeyece ğine dair banka teminat ına güvenilir. Özünde çek kartlar ı, (1) Müşterinin belirli bir düzeye kadar çekinin hesab ın bulunduğu şubeden gayri şubelerde de ödenmesini sa ğlamak, ve (2) Çek kart ı usulüne göre kullan ılmak ve her çek bin belirli bir düzey a şılmamak kaydıyla kart deste ğindeki bir çekin müşte inip hesap durumuna bakılmaks ızın ödenece ğini garanti etmek, amaçlar ı için bir nevi kimlik belgesidir. Çek kartlar ının daha önemli i şlevi çeklere destek sa ğl mak olup kullan ı mlar ı iki ayr ı sözle şme içermektedir: Biri banka ile mü şteri aras ı da, di ğeri ise banka ile ödeme yap ılan kimse aras ındad ı r. İlkinde müşteri, kart ı isdar ve kullan ım koşuli r çekin ödenmesini iptal lar ına göre kullanaca ğını ve çek kart ı ile garanti edilen edemeyece ğini kabul eder. Geçerli limite tabi olmak şar ıyla banka kart deste ğini haiz ve alacakl ı taraf ından kabul edilen herhangi bir çe i ödemeyi tekeffül eder. İkincisinde banka alacakl ının geçerli limite kadar, kart d ste ğinde ve üzerinde yatekeffül z ıl ı talimata uygun olarak kabul etti ği bir çeki kar şılama eder. Çek kart ının arkas ında istisnas ız olarak a şağıdaki tali (1) Çek alacakl ının önünde imzalanmal ı, imza kart veya gerçekten kart sahibinin imzas ı olmal ıd ır; (2) Kart günü geçmi ş olmamal ıdır; (3) Çek formu bankan ın standart bas ılm ış çek formu üzerindeki s ınıflandırma kod numaras ını taşımal ıdı (4) Çek kart ı numaras ı çekin arkas ına alacakl ı taraf ı (5) Çek garanti edilmi ş belirli miktardan fazla olmam Birle şik K ırall ıkta limit halen beher muamele için 175 olsa ve biri..<50 di ğeri 125 olmak üzere iki çek tanesini kapsayacakt ır. Öte yandan bu şekilde iki çek y : ayk ı r ı olduğu ve her ikisi hakk ındaki garantiyi geçersiz durum bazan sarih de ğildir, fakat tatbikatta çek kart ı ödenmesinde banka ancak yeterli para mevcut olmad ığı v usulsüz kullan ıldığı hallerde tereddüt gösterecektir. Bu gi ve neticede hesap kapat ılmak suretiyle sorun basit biçim at görülmektedir. erindeki imzaya uymal ı üzerine yaz ılmal ı ve kart an yaz ılmal ıdır; l ıdı r. 50 ' d ı r. Örne ğin miktar az ılsa garanti yaln ız bir manın kullan ım şartlar ına ıldığı savunulabilir. Yasal ile desteklenen çeklerin ya kart ın yetki d ışı veya i halde kart geri al ınmak e çözümlenir. Hem ad ına kredi kart ı ç ıkar ılan müşteri hem de h ırs ı veya çek defterini ilgili kredi kart ı ile bulan ki şiye çek kartlar ı büyük hile potan ıyeli sağlamaktad ır. Böysorumlu biçimde yürüttük- lece müşterilere çek kart ı çıkar ılmadan önce hesaplar ın ı lerini ispatlamalar ı, dirayet ve sorumluluklar ının şüphe ötürmemesi veya bankaya potansiyel riziko fevkinde kabule şayan teminat sa ğlam lar ı, örne ğin 30 yaprakl ık bir çek defteri için 11500, aranmaktad ı r. Üzerine tabedilen ihraç ko şullar ında kart ın bankan ın al ı olmaya devam etti ği, özel anlaşma olmad ıkça müşterinin aç ık kredi hakk ı bu unmadığı, çek defteri ile kart ın herhangi birisinin kayb ı halinde sahtekârl ığı önl mek amac ıyla ayr ı yerde ta şınmalar ı gere ği belirtilmi ştir. Kart ın kötüye kullan ı mas ı halinde bu ko şullar bankay ı müşterisine kar şı güçlü bir pozisyona koymaktad ı r. 6
Birle şik Krall ıkta uygulamaya kat ılan bankalarca yekdi ğerinin müşterileri için mütekabil çek bozdurma imkanlar ı sağlanm ışt ır. Bozdurma limiti herhangi bir günde ;50'dir. Buna uyulmas ını sağlamak için bankalarca ç ıkar ılan her ki şisel çek defterinin sonuna muamele tarihleri için bir sayfa eklenmi ştir. Proje alt ında çek bozan veznedar muamele tarihini bu sayfaya kaydetmelidir. Bu suretle ayni gün başka bir yerde çek bozdurmaya te şebbüs edilmesi halinde veznedar ikaz edilmi ş oluyor. İkinci muameleye izin verilmeden önce hesab ın bulunduğu şubenin onay ı al ınmal ıd ır. Uygulamaya kat ılan bankalardan birinin müşterisi çekini ba şka bir bankan ın şubesinde bozdurmas ı halinde 50 penna ücret ödemek durumundad ır. Bu suretle şubeleri yayg ın biçimde da ğılm ış bankalara yarar sa ğlanmakta ve küçük ve yerel şebekeli bankalara kar şı rekabet güçleri art ı r ılmaktad ı r. Son yirmi sene zarf ında bankac ıl ık dünyas ında en çarp ıc ı geli şme bankalar ın ve di ğer finans kurulu şlar ının müşterilerine teklif ettikleri çe şitli tipte plastik kartlar ın çoğalmas ıdır. Genelde bu kartlar para nakil veya kredi kolayl ığı şeklindeki geleneksel banka hizmetlerinin biri veya her ikisi ile ili şkilidir. Söylendi ğine göre bugün Birle şik Krall ıktaki yeti şkinlerin dörtte biri bu kartlar ın bir veya fazlas ına sahiptir ve 1986 y ılında kart sahiplerinin tahsili kabil olmayan borçlar ı ve çal ınm ış kredi kartlar ın ın hileli olarak kötüye kullan ı m ı dolay ısıyle bankalar ın düçar olduğu zarar '26 milyonun üstündedir. Çek Takası: Başka şubeler üzerine ke şide edilen çeklerin ödemelerinin tahsilinde bankalar ın kendi aralar ında bir ula şt ırma yöntemine ihtiyaçlar ı vard ır. Çeklerin ender olduğu günlerde bu i şlem şubeler aras ında direkt olarak yap ılabiliyordu, fakat çek kullan ı m ının artmas ıyla bu sistem yetersiz kald ı. Londra'daki Bankalar Takas das ı bankalar aras ında günlük çek mübadelesini kolayla şt ırmak ve günlük tesviye için bir mekanizma olu şturmak amac ıyla 1833 y ılında kurulmu ştu. Çeklerin büyük bir çoğunluğu genel takasa tabi olup muamele takriben üç gün almaktad ır. Mümkün olan her halde banka mü şterisinin çekini ödemekle yükümlüdür, fakat bir çek herhangi bir nedenle ödenemezseal ındığı günün sonunda ibraz eden bankaya iade edilmelidir. Özel hallerde çeklerin direkt olarak ibraz' düzenlenebilmekte ve bu suretle bir gün zarf ında çekin kaderinin ne olaca ğı saptanabilmektedir. Çoğu zaman bu hizmet için bir ücret talep edilmektedir. Takas das ı ayni zamanda.110000 ve fevkindeki çeklerin City of London'da faaliyet gösteren banka şübeleri aras ında takas ını Şehir Takas ı şeklinde yürütmektedir. Şehir takas ında ödenmeyen bir çek ibraz eden banka taraf ından ayni gün geri al ın ır. Şehir takas ına 12 bankan ın takriben 90 şubesi kat ılmakta olup bunlar ın hepsi Takas das ına yürünebilecek uzakl ıktad ır. Bu şubeler mesai saatlerini her gün saat 3.00'de yani di ğer bankalardan yar ı m saat önce sona erdirirler. Bu suretle şehir takas ı hesap tevsiyesini ayni günde tamamlamak isteyen mü şteri söz konusu çekini bu saatten önce yat ırmak durumundad ır. Bu saatten sonra çekler lehdar şubelere direkt olarak gönderilir. Bunlardan ödenmeyip iade edilecek olanlar ibraz eden bankaya Takas das ı arac ı- lığıyla saat 4.30'dan önce iade edilmelidir. K.K.T.C.'de çek takas ı K.K.T.C. Merkez Bankas ı Yasas ının 53 (1) (H) maddesi uyar ınca ç ıkar ılan ve 18 Aral ık 1987 tarih ve 138 say ılı Resmi Gazetede yay ımlanan K.K.T.C. Merkez Bankas ı Takas das ı Tüzüğü alt ında yap ılmaktadır. Takas dası, Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı başkanl ığında ve onun nezareti alt ında üye banka temsilcilerinden olu şan komite vas ıtas ı ile yönetilir. Bu tüzüğün yürürlüğe girdi ği tarihte Bankalar Yasas ı alt ında bankac ıl ık hizmetlerini yürüten tüm bankalar ile K ıbr ıs Türk Kooperatif Merkez Bankas ı Takas das ının üyesi say ıl ır. Bankalar ın Takas das ına kabul veya çekilme istekleri Komite Ba ş- kanl ığına hitaben yaz ılı yap ıl ır. Başkan bu talepleri Komiteye sunar ve Komitece gerekli karar al ını r. 7
Ödenmeyen Lefko şa çekleri ibraz tarihinden itibaren üç gün içinde ibraz eden bankaya iade edilebilir. Ödenmeyen Kooperatif çeklerini, iadesi ise ibraz tarihinden itibaren be ş gün alabilir. Kredi Takası: Kredi takas ı Çek Takas sisteminin kar şıt ı olup alacak belerine aktar ılmas ını Sağlar. Bu hizmet kredi transferi olarak adland ır ılan kredi fi şlerinin iletilmesi esas ına da Sistemi sadece banka mü şterilerinin kendi hesaplar ına B bir banka şubesine para iletmelerini sa ğlamakla kalmay ıp terilerin hem de müşteri olmayanlar ın üçüncü partilerin lar ın ı da sa ğlar. Kuşkusuz önce lehtar ın hesab ının nered tafsilât ın bilinmesi lâz ı md ır. Birçok kimse gaz, elektrik v di bu sistemle, üç ayl ık hesaba ilişik olarak gönderile transfer for munu kullanmak suretiyle ödemektedir. Kre takas ı uygulamas ına büyük benzerlik arzetmektedir. İş gü şubeler lehine kabul etti ği tüm alacaklar ın s ınıfland ı r ılm ı r ı Takas das ı arac ılığıyla iletilmek üzere bankan ın kend Alacaklar Takas das ında mübadele edilir ve kabul tar lehtar şubeye vas ıl olur. Bankalarda tomasyonlu Takas Hizmetleri: Para havalesi alan ında en önemli geli şmelerden biri d BACS diye bilinen Banlmuştur. Amac ı bankalar kalararas ı tomasyonlu Takas Hizmetlerinin kurulmas ı aras ında kağıt fi şlerin kullan ı m ına olan ihtiyac ı ortadan kaldıracak ve yerine doüşece ği, elektronik para nelerin bilgisayarlar aras ında teati edilen mesajlara dö nakline geçi şi te şvik etmektir. BACS alacak miktarlar ın hesaplara matlup kaydeara zimmet kaydedilmesi dilmesi talimatlar ın ın yan ıs ıra borçlu miktarlar ın hesap talimatlar ını da i şleyebilmektedir. Bundan dolay ı hem ç k hem de kredi transferi ile ifa edilen i şlevlerin bir ço ğuna rakiptir. Sistem kat ılan bankalara, belirli şubelerde belirli m necek borç ve alacaklara ait bilgisayar malümat ının günl ler halinde aktar ılmas ı esas ına dayanmaktad ır. Bu bilgi her bankan ın kendi bilgisayarl ı muhasebe sistemine y herbirine iletilen BACS ç ıkt ısı, bankalar ın kendileri v ödenecek veya tahsil edilecek miktarla ilgili olarak BAC rinden olu şmaktad ır. BACS girdi donelerini çe şitli şe itibarla i şlemin manyetik şerit, kaset ve disk ile veya bağlant ılar ı arac ıl ığıyla direkt olarak BACS bilgisayar s mas ı mümkündür. Alacak ödemelerinin lehdarlar ın hesaplar ına direkt ol kilde kabul gören ilk BACS uygulamas ı olmuştur. En al ı maaş ödemeleridir. Tahmin edildi ğine göre bugün Birl alan personelin üçte ikisi banka hesaplar ının BACS arac r ılmas ı şeklinde ma ş ödenmektedir. Uygulaman ın irdele t ığın ı izah edecektir. i şveren için ilk ad ım yap ılacak m r ının haz ırlanmas ıdır. Gerekli borçland ırma ve alacakla mas ı i şveren ve müstandemin banka hesaplar ına ait a mümkündür. ikinci ad ım olarak bu bilgiler BACS'a bil gönderilir. Veya bir telekomünikasyon ba ğlant ıs ı ile il al ır almaz normalde i şleme sokar. Yap ılacak ödemeleri dedilerek kat ılan bankalara ertesi gün gönderilir. Bu yedirildi ği günü izleyen üçüncü günün ba şında miktarlar lenmi ş olacakt ı r. 8 ann kat ılan bankalar ın şuveya banka ciro kredisi anmaktad ır. Kredi Takas 'rle şik Krall ıkta herhangi ayni zamanda hem müşmatlübuna para aktarmatutulduğuna dair gerekli telefon hesaplar ını şimönceden bas ılm ış kredi i takas ı uygulamas ı çek ü sonunda her şube başka listesini ç ıkar ır ve onlatakas bölümüne gönderir. hini izleyen ikinci günde terilerin hesaplar ına i şle- 'k olarak manyetik şeritşeritlerden direkt olarak di rilmektedir. Bankalar ın ya müşterileri taraf ından 'a sağlanan girdi doneleillerde kabul edebilir. Bu n yenisi telekomünikasyon rvisine ba ğlanarak sağlan- rak yap ılmas ı yayg ın şeimi ş kullan ım, memurlar ın şik Krall ıkta ayl ık maa ş l ığıyla direkt alacakland ı- mesi BACS' ın nas ıl çal ışaş ödemelerinin ayr ınt ılad ırma i şlemlerinin yap ılr ınt ılar ın kaydedilmesi ile isayar kayd ı ile elden tilir. BACS bu doneleri ayr ınt ılar ı şeritlere kaysuretle donelerin sisteme lehtarlar ın hesaplar ına i ş-
BACS direkt alacakland ırma sisteminin kullan ı m ı salt maa ş ödemeleri ile k ısıtl ı de ğildir. Benzer di ğer birçok halde örne ğin bir i şyerinin ticari alacaklar ının ayl ık veya haftal ık ödenmelerinde de uygulanabilir. BACS direkt alacakland ırma sisteminin kullan ı m ıyla çe şitli avantajlar sa ğlanmaktad ır. Evvela ka ğıt fi şle yap ılacak nakil i şlemine k ıyasla önemli bir tasarruf vard ır. Sonra paray ı gönderenin hesab ı lehtarlar ın hesaplar ının alacakland ı r ıldığı gün borçland ı r ılaca ğından nakit ak ı m ının denetimi geli ştirilmi ş olacakt ı r. Takas dası tomasyonlu Ödemeler Sistemi: Elektronik para transferi alan ında en son geli şme Takas das ı tomasyonlu Ödemeler Sistemi (CHAPS)'nin ba şlat ılmas ı olmu ştur. Bu üye bankalar ı birbirine ba ğ layan bilgisayara dayand ı r ı lm ış otomasyonlu bir şebeke olup, onlar ın kendi aralar ında ka ğıt fi ş kullanmadan transferler yapmalar ın ı sa ğlar. Kullan ı m ı,i10.000.- ve fevkindeki havalelerle s ın ı rl ı d ı r. Ödeme, kat ı lan bankalar ın herhangi bir şubesindeki sisteme yedirilmek suretiyle bankalar ın ba şka herhangi bir şubesindeki hesaba alacak kaydedilebilmektedir. Transfer i şlemi, girdinin yap ı ld ığı gün tekemmül ettirilecek ve alan şubece tahsil edilmi ş kabul edilerek lehtar paray ı ayni gün çekebilecektir. Uzun vadede CHAPS sisteminin mü şteriler aras ındaki büyük ödemelerde ayni gün tamamlanan havaleler meyan ında şehir takas ına tercih edilerek onun yerini alaca ğına inan ılmaktad ır. Büyük kurumsal mü şteriler, bankalar ınca sa ğlanan "geçi ş kap ıs ı " ile CHAPS sistemine direkt giri ş yapabilmekte ve bu suretle kendi bilgisayar terminalleri arac ı l ığıyle hem kendi hem de ticari ortaklar ı aras ında ödemeler gerçekle ştirebilmektedi rler. tomasyonlu vezne Makineleri: Bunlar asl ında bilgisayara ba ğ l ı terminaller olup müşterilerce çal ışt ı r ılmaktad ı r. istedi ği servise ula şmak için müşteri tomasyonlu Vezne Makinesi (ATM) kart ını i şaretli yere sokar ve ki şisel kimlik numaras ı (PIN) şifresini kullan ır. Muamele sonunda kart iade edilir. Verilen hizmetin en önemlisi, nakit ödeme kolayl ığıd ır ve müşteri istedi ği miktar ı çekmekte serbesttir. Genelde herhangi bir gün zarf ında çekilebilecek azami bir limit vard ır. Hesapta yeterli para yoksa ve aç ık kredi kolayl ığı sa ğ lanmam ışsa muamele reddedilir. Bu makineler, bankan ın merkez bilgisayar ına ba ğ l ı olduklar ı hallerde ba şka kolayl ıklar da sa ğ layabilirler. Örne ğin yeni bir çek defteri veya banka ekstresi istenebilir ve bunlar ilgili şubece gönderilir. Baz ı makineler mü şteri ad ına mevduat da kabul eder, fakat bu kolayl ık gece para muhafazas ı türündendir. tomasyonlu vezne makinelerinin mütekabiliyet esas ına göre bankalar aras ına te ş mili mümkündür. Kredi Kartlar ı: Çek kartlar ın ın cari hesap uygulamas ına özgü bir banka hizmeti olmas ına kar şın, bir kredi kart ı projesini banka olmayan kurulu şlar da sunabilmektedir. Birle şik Krall ık'da ba ş l ıca milli kredi kart ı i şletmecileri Access, Barclaycard ve Trustcard'd ır. Access, Midland,National Westminster, Lloyds, Royal Bank of Scotland, Clydesdale, Ulster Bank ve Northern Bank' ı da içeren bir grup bankan ın kat ı ld ığı Joint Credit Card Co. şirketince yürütülmekte olup, dünyaya yayg ı n Mastercard şebekesine ba ğ l ıd ır. Barclaycard ve Trustcard International Visa rganisationla ba ğlant ı l ı olup s ıra ile Barclays ve Trustee Savings Bank taraf ından yürütülmektedir. Kredi kart ı projeye kat ılan ve "outlets" olarak adland ı r ılan tedarikçi firmalardan mal ve hizmet tedariki için kullan ılmaktad ır. Kat ılan bankalar şubelerinclen nakit almak için kullan ılabilece ği gibi son geli şmelerle bu kartlar ın otomasyonlu vezne makinelerinde kullan ı m ı da mümkün k ı l ınm ışt ır. Her mua- 9
l ı ı.],- 41 H mele için, muamelenin türü, ödenecek miktar ve kart sahib nezdindeki hesab ın ın tafsilat ın ı gösteren bir yükleme fi şi h tafsilat her tedarikci firmaya sa ğlanan özel bir bask ı cih fi şin üzerine bas ılmaktad ır. Her kart sahibi için merkezde bu hesap kart sahibinin banka hesaplar ından ayr ı olup asl ın hiçbir banka hesab ı yoktur. Gün sonunda her tedarikçi b sahiplerinden ald ığı tüm yükleme fi şlerinin toplam ını ç ıkar letme şirketine gönderilmesini düzenler. Bunun yolu fi şle şubesine tevdi ederek tedarikçi firman ın kendi ad ına bir b mas ı sağlamaktad ı r. Yükleme fi şleri merkezde al ınd ığında kart sahiplerinin dilir. Ayda bir defa, her kart sahibi son ekstreden sonra ve borçlu bulunan miktar ı gösteren bir hesap ekstresi ah sahibinin durumuna uygun olarak saptanan borçlanma limi k ödemelerde bulunursa, kredi kart ı şirketi sözle şmeyi iptal isteyebilir. Ayl ık hesap ekstresinin vusulunde kart sahibi b veya bir k ısm ını ödeyebilir. Hükümet k ıs ıtlamalar ı ayda bakiyenin %5'i kadar bir miktar ın hangisi fazla ise öden Kart sahibi bu ödemeyi hesap ekstresi tarihinden itibare yapmak durumundad ır. Daha sonra borçlu bakiye 'üzerinde kart sahibi bundan haberdar edilir. Kart sahibi kart ını nin kredi kart ı şirketi z ırlanmaktad ır. Bu son ıyla doğrudan doğ ruya ir hesap tutulmaktad ı r; a baz ı kart sahiplerinin lirli bir kredi kart ın ın r ve bunlar ın ilgili işi kat ılan bir bankan ın nka ciro alacakland ır- esaplar ına borç kaydeal ınan bütün kalemleri. Kart verilirken kart i hesaba kaydedilir ve llanarak bu limiti a şan ederek kart ın iadesini rçlu bakiyenin tümünü sgari İ 5 veya borçlu esini gerektirmektedir. yirmibe ş gün zarf ında faiz talep edilir. Kredi kart ı, sahibine, daimi olarak hesab ın limiti kad r banka kolayl ığı sağlamaktad ır. Kredi döner türden olup, borcun bir k ısm ı dendikten hemen sonra daha fazla al ım mümkündür. Diners Club ve American Express kartlar ı gibi yüklem kartlar ı da mevcuttur ve bunlar kredi kartlar ına büyük benzerlik arzetmektedir. Bir önemli fark şudur: Yükleme kart ı sahipleri her ay ın hesap ekstresi al ındığınd bütün borçlu bakiyeyi ödemek zorundad ırlar. Yani kredi süreleri yoktur. Keza kr di kartlar ında herhangi bir ısdar masraf ı olmamas ına kar şın Yükleme Kartlar ı kum syona tabidir. Yabanc ı kredi kartlar ın ın K.K.T.C.'de kabul ve çal ış ır ılmas ına dair esaslar Bakanlar Kurulu'nca 16 cak, 1986'da kabul edildikten onra 7 Şubat, 1986 tarih ve 13 say ılı Resmi Gazetede yay ı mlanm ışt ır. K.K.T.. Merkez Bankas ı Yasas ı 'n ın (35/1987 Say ıl ı Yasa) 11(15) maddesi alt ında Yönet. in Kurulu Kredi Kartlar ının isdar ve kabulü hakk ındaki prensip ve şeraiti saptama la yetkili k ıl ınm ışt ır. Yurtdışında Ödemeler: Yurtdışındaki ödemeler için en yayg ın yöntem uluslararas ı para transferi yöntemidir. Burada, bankalar aras ında çe şitli ülkelerde kurul n muhabirlik ili şkilerinden yararlan ılmaktad ır. Bu sistem alt ında yurtd ışındaki,ir lehtara ödemede bulunmas ı istenilen banka bu ödeme talimat ın ı sadece ilgili 'Ikedeki muhabir bankaya aktarmak durumundad ır. Gönderen bankan ın ödeme t limat ı uçak postas ı ile yaz ıl ı veya telegraf veya telex şeklinde yap ılmaktad ır. akat mümkün olan hallerde talimat SWIFT şebekesi arac ılığıyle gönderilecekti. Bu bankalar aras ında uluslararas ı düzeyde bir bilgisayar ba ğlant ısından ibarettir. SWIFT Dünya Çap ında, Bankalararas ı Telekomünikasyon Cemiyeti yerine kullan ılma ta olup kat ılan bankalar aras ında mesaj gönderme yöntemidir. Sadece Avrupa'da - ğil fakat ayni zamanda Kuzey ve Güney Amerika'da, Japonya'da ve Hong Kong'da otuzun üstünde ülkedeki bankalar ı birbirine ba ğlamaktad ır. Mesajlar gönderen ban daki bir bilgisayar terminaline yedirilmektedir. Kontrol ve tensipten sonra bunl r sistemin Belçika, Hollanda ve A.B.D.'deki üç bilgisayar merkezinden biri arac ı ığı ile iletilir ve birkaç dakikada al ıc ı şubeye vas ıl olur. Sürat ve güvenlik sistemin en büyük avantajlar ı- d ır. Mesajlar geçerli bir yetkilendirme girdisi yap ıldıkta sonra iletilebildi ğinden onlar ın s ıhhati hakk ında al ıc ıya güvence verilmi ş olmakta s ır. Swift'in kullan ım ı sadece yurtd ışı ödemeleri hakk ında bilgi vermekle k ısıtl ı lmay ıp, kat ılan bankalar aras ında her türlü mesaj al ış veri şini de sağlamaktad ır. 10
Baz ı hallerde mü şteriler havaleyi, ödemenin nas ıl hesapland ığın ı gösteren bir yaz ı ile birlikte kendileri göndermek isteyebilirler. Böyle bir durumda banka lehdar ad ına bir tediye emri sa ğlar ve onu havaleyi yapan ın kendisi yabanc ı ülkeye gönderi r. Diğer Hizmetler: Bankalar ın müşterilerine sa ğladığı di ğer ki şisel hizmetler geni ş hatlar ıyle aşağıdakileri içermektedir: (1) Yat ı r ım Hizmetleri; çe şitli tipte mevduat-hesab ı l hazine al ı m ı, menkul k ıymet al ı m-sat ı m ı için borsa acentesiyle tan ışt ı rma, müşteriler ad ına hisse senedi veya benzer de ğerleri muhafaza etme, yat ı r ı m yöneticili ği, planl ı portföyler ve birim tröstlerini kapsayabilmektedir. (2) Mali Planlama; İdare Memurlu ğu, Vasiyeti Tenfiz Memurlu ğu, Mutemedlik, Vergi Milşavirli ği ve Sigortac ılığı kapsayabilmektedir. (3) Seyahat-Hizmetleri; seyahat çeki verme, çek bozdurma kolayl ığı, döviz verme ve seyahat sigortas ını kapsayabilmektedir. Plastik Kart Devrimi: Perakente ödemeler piyasas ında plastik kart kullan ı m ı yayg ınlaşt ıkça bankalar, ki şisel müşterileri ve perakenteciler aras ında eskiden kalma ili şkilerin de yeni ba ş- tan tesbitine ba şlanm ışt ır. Çe şitli kurulu şlar, ülkeler ve piyasalar aras ındaki engeller kaybolmaya yüz tutmu ştur. Çekler ve banka şubelerine al ışı lm ış ziyaretler gibi bankac ılık manzaras ında çok gerilere giden baz ı özellikler bu de ğ i şikliklerle süpürülüp götürülece ğe benzemektedir. Doğu Avrupa ile Sovyetler Birli ği'nde, Visa, Master-Card ve American Express, turizm piyasas ı gereksinimleri ötesinde para nakil hizmetleri tesis etmek amac ıyla yerel bankalarla i şbirli ği içindedir. Böylesine dinamik bir piyasada üzerinde durulan husus, yeni ürünler geli ştirme ve piyasadan pay koparma yar ışı şeklinde tezahür etmektedir. Geçmi ş deneyime dayal ı görüş bu yakla şı m ın pahal ıya mal olabilece ği doğ rultusunda olup baz ı çevrelerde ihtiyat anahtar sözcüktür. Lloyds Bank' ın Plastik Kart Politikas ı Genel Müdür Yard ı mc ıs ı Mr. Gerald Hawkins'in geçenlerde şu beyanatta bulundu ğu ö ğrenilmi ştir: "Birle şik K ırall ık plastik Kart piyasas ı tüm dünya perakente bankac ıl ık piyasas ın ın bir küçük dünyas ıdı r. En vurucu özelliklerinden biri de kapasite fazlal ığıdı r. Önümüzdeki birkaç sene zarf ında piyasada önemli bir redistibüsyon beklentisi içindeyim. Hiç ku şkusuz büyük s ık ınt ılar olacak ve muhtemelen baz ı oyuncular saf d ışı kalacakt ı r." Yeni teknoloji perakentecilerle bankalar aras ındaki dengeye, dönü şü olmayan de ğ i ş iklikler getirmektedir. Perakenteciler gittikçe artan say ı da mali hizmet faaliyetleri verebiliyorlar ve bunun yan ı s ıra bankalar aras ındaki artan rekabetten yararlanarak kartla ili şkili yeni hizmetlerde daha s ıkı pazarl ıklar yürütebiliyorlar. Birleşik K ırall ık perakentecileri kredi kartlar ı üzerinden ödedikleri ve 1988 ba şlar ında yakla şık %2.5 olan komisyonu %1.75'in alt ına düşürmeyi ba şarm ışt ı r. Bankalar ın kart faaliyetleri dolay ıs ıyla parakentecilerden sa ğlad ığı gelir gittikçe küçülmektedir. Bu suretle bankalar kredi kart ı piyasas ın ın karl ı l ığını geri getirmek için yeni çareler aramak zorundad ır. Bir çare kredi kartlar ı için y ıll ık harç talep edilmesidir. Nat West Bank' ın kart stratejisi konusunda K ıdemler idarecisi Mr. Ron Williams bankalar kanad ının kuşkular ın ı şöyle dile getirmi ştir: "Plastik kart teknolojisinin ekonomik olabilirli ği yoksa taraflardan biri geri çekilmek durumunda kal ır ve proje bu suretle ölebilir. Ba şka bir alternatif olarak fiyatlar herkesi mahvedecek derecede t ırman ışa geçer." 11
Bankac ılık Mevzuat ı: Mevcut yasal çerçeve ka ğıda dayal ı bir ödeme sistemin lamaktad ır. Bu itibarla elektronik bankac ıl ığa ili şkin m Teknolojik de ğ i şmeler kanunun paralel tekamülünü çok ger olmakla beraber elektronik bankac ıl ığın önem ve hacim ba ödemelere k ıyasla artaca ğı aşikard ı r. Birle şik K ırall ık Hükümeti yeni teknoloji ve yap ılaş mal etkisini ara şt ırmak göreviyle Profesör Robert Jack ba şkanl ı mu ştu. Komitenin Banka Hizmetleri: Hukuk ve i şletme liyet Bas ımevi)'nce sat ışa arzedilmi ştir. Komite bankac ıl ık r ına uluslararas ı düzeyde göz att ı. Özellikle Belçika, Fra marka, Avustralya ve Japonya'y ı ele alarak herbirinin üst n ını inceledi. Müşterilerin mahremiyetini sa ğlamak ve ö sahtekarl ık imkanlar ını azaltmak raporun geni ş amaçlar ı a sahiplerini özel biçimde ilgilendirmektedir. Bunlar da çek s yeni düzenlemeler, yeni teknolojinin banka uygulamalar ın konusundaki tedbirlerin art ı r ılmas ı olarak s ıralanm ışt ı r. n düzenlenmesini amaçvzuat gayet yetersizdir. lerde b ırakm ışt ır. Böyle ı m ından çekle yap ılan r ın bankalar üzerindeki ında bir komite olu şturdl ı raporu HMS (Krauygulamalar ı ve yasalaa, Bat ı Almanya, Daniolduğu uzmanl ık alaellikle yeni teknolojide as ındad ır. Uç alan i ş stemi için teklif edilen etkisi ve mahremiyet Güncel bankac ıl ıkta çekin önemini de ğerlendiren eni bir çek kanunu teklif edilmektedir. 1882 Poliçeler Kanunu ile kurulan şimd ki sistemin genelde iyi çal ışt ığı saptanm ışt ır. Ciro ve transfer edilemeyen yeni ir "Banka Ödeme fi şi" tavsiye olunmaktad ır. Bu şekilde çeklerin al ıkonularak I htardan gayri şahıslar ın hesaplar ına ödenmesi sahtekarl ığına son verilecektir. Çek erin çizgilenmesi uygulamas ının incelenmesi sonucu bu konuda birçok yanl ış kan lar ın söz konusu olduğu saptand ı. Neticede "Ciro edilemez" anlam ındaki tek bi çizgileme önerilmi ştir. Elektronik ça ğda fazla yava ş görünen çek takas i şlemin'n süratlendirilmesi için raporda, çeklerin ödeyen bankaya maddeten teslim edilm =si gere ğinin kaldı r ılması istenmi ştir. Bu suretle çekin ödenmesi ile fonun kullan ı m ı ras ındaki fas ıla daralt ı- lacak ve ayni zamandabankalar ın masraf ı azalt ılacakt ı r. Son y ıllarda bankalarca birçoğu yeni teknoloji kullanma yeni hizmetlerde bir patlama olmu ştur. Bir örnek ki şisel k' kullan ılan tomatik Vezne Makinesidir. Bu teknolojiyi kap değildir. Raporun bir amac ı bu alan ı tetkik ederek gere mas ı idi. Rapor, yasal düzenlemeyi gereksiz k ılmak için "en iyi uygulama standartlar ı nı kullanmalar ını öne sürmek Rapor yetkisiz olarak otomatik vezne makinesinden ç sorumluluğunun 150'le s ınırland ı r ılmasını önermektedir. Fon Transferi cihaz ın ın bozulmas ı ve müşterinin yetki ve dolayı müşterinin düçar olaca ğı zararlardan bankalar sorum Keza bankalar teknolojilerinin sahtekarl ığa meydan vere örneğin imzalar ı tan ıyan mekanizmalar getirmek suretiyle muştur. Bankalar müşteriler hakk ındaki bilgilerle ilgili olarak f mekle2 özellikle bu gibi bilgileri kendi i ştirakleri olan emlâ lerine vermekle ele ştirilmi ştir. Bankalardaki gizlilik görevi tüm kuruluşlar ve bu kurulu şlar ın tüm hizmetlerini kapsaya tanmas ı önerilmektedir. Teklif edilen önemli de ğişiklikler aras ında bankac ılık o tüm bankalar ın kat ılmas ını yasa ile zorunlu k ılmak sure vard ı r. suretiyle teklif edilen mlik numaras ı (PIN) ile ayacak mevzuat mevcut li düzenlemelerin yap ılankalar ın gönüllü olarak edir. kilen paralarda müşteri yni zamanda Elektrikli medi ği bir muameleden u tutulmal ıdı r. ek nitelikte olmamas ını sağlamaya te şvik olun- la serbest hareket etcilere ve borsa acentein banka hizmeti veren ak şekilde kanunla sap- budsman müessesesinin, iyle güçlendirilmesi de 12
II. Bölüm KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHUR İYETİNDE MERKEZ BANKASI VE BANKACILIK FAALIYETLERI 35/1987 say ılı Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Yasasında belirtilen çerçevede bankalar taraf ından getirilen k ısa vadeli senet ve vesikalar ı reeskonta kabul ederek veya Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Hazine Kefaleti kar şılığında avans vermek suretiyle, piyasaya para sürme ve bankalara kaynak sa ğlama görevleri Bankam ızca sürdürülmüştür. Yasan ın 36. maddesi alt ında Merkez Bankas ı taraf ından miktar ı cari y ıl bütçe ödenekleri toplam ının %5'ini geçmemek üzere Hazineye K ısa Vadeli Avans Hesab ı açılmas ı yetkisine kar şıl ık 1987 y ılı sonunda 3500 milyon t miktar ında görülen Hazine K ısa Vadeli Avans. Hesab ı 1988 y ılında kapat ılm ışt ır. 28 Şubat 1990 tarihi itibariyle avans ve reeskont i şlemleri Tablo l'de, avans ve reeskont i şlemlerinden doğan borç bakiyelerinin y ıllar itibariyle kar şılaşt ırması ise Tablo 2'de gösterilmi ştir. 13
Tablo 1 Kredi Türü Hazine Kefaletini Haiz Bonolar tl II Küçük Esnaf ve Sanatkâr Senetleri Sanayi Senetleri imalatç ı- İhracatç ı Senetleri Ticari Senetler It Tar ım Senetleri It ihracat Senetleri Turizm Senetleri 28 Şubat, 1990 itibariyle Avaas ve Reeskon fşlemleri Borçlu K.T. Sanayi işletmeleri Holding Ltd. K.M.S. Cypfruvex İşi. Ltd. Tar ımsal Donat ım Kurumu Toprak Ürünleri Kurumu Devlet Üretme Çiftlikleri K.T. Turizm İşi. Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. Akdeniz Garanti Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A. Ş. Milyon 2. Borç Senet Senet B kiyesi Adedi Toplam ı 303.4 2 650.0 334.4 3 3000.0 337.1 4 220.0 000.0 1 4000.0 200.0 2 200.0 300.0 6 300.0 1474.9 18 8370.0 938.8 669 1939.0 40.0 2 40.0 40.0 2 40.0 37.0 2 37.0 607.0 22 607.0 280.5 16 280.0 40.0 2 40.0 100.0 4 100.0 350.0 13 350.0 454.5 61 1454.5 Türk Bankas ı Ltd. 15.0 1 15.0 K. Ticaret Bankas ı Ltd. 100.0 4 100.0 115.0 5 115.0 K. T. Koop. Merkez Bankası Ltd. 189.0 65 189.0 K. Vak ıflar Bankası Ltd. 97.5 17 97.5 286.5 82 286.5 K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. 35.0 2 35.0 Türk Bankası Ltd. 16.0 1 16.0 K. Kredi Bankası Ltd. 100.0 4 100.0 151.0 7 151.0 K. Vakıflar Bankas ı Ltd. 811.8 20 860.0 Türk Bankası Ltd. 351.6 12 385.0 K. Kredi Bankas ı Ltd. 577.7 13 600.0 K. Ticaret Bankas ı Ltd. 600.0 23 680.0 Asbank Ltd. 347.7 8 350.0 Akdeniz Garanti Bankas ı Ltd. 500.0 10 500.0 188.8 86 3375.0 Genel Toplam 1 649.5 930 15731.0 14
Tablo 2 Kredi Türü Avans ve Reeskont Borç Bakiyelerinin 31 Aralık 1987, 31 Aralık 1988 ve 31 Aral ık 1989 itibariyle Karşılaşt ırması Borçlu 31 Aral ık 1987 31 Aral ık 1988 Milyon İL 31 Aral ık 1989 Hazine Kefaletini K.T. Sanayi i şletmeleri Haiz Avans Holding Ltd. 896.2 1421.9 2303.5 K.M.S. Cypfruvex i şi. Ltd. 1023.6 3354.4 5334.5 Tarımsal Donat ım Kurumu 125.8 208.4 337.7 fl It Toprak Ürünleri Kurumu 4824.9 6279.0 4914.4 Devlet Üretme Çiftlikleri 181.6 60.7 T.C.M. Konsolide Fonu Inkişaf Sandığı 802.5 K.T. Turizm İşi. Ltd. 7854.6 11263.7 12950.8 Hazineye K ısa Vadeli Avans Hazine Cari Hesab ı 3500.0 Küçük Esnaf ve Sanatlair Senetleri K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. 641.4 1265.9 2288.8 Sanayi Senetleri K. Vakıflar Bankas ı Ltd. 24.1 99.5 50.6 K. Ticaret Bankas ı Ltd. 93.9 45.7 78.4 ıı ıı Türk Bankas ı Ltd. 34.8 28.6 ıı ıı K. Kredi Bankas ı Ltd. 116.8 35.3 le ıı Asbank Ltd. 9.5 279.1 180.5 157.6 ihracat Senetleri K. Vakıflar Bankas ı Ltd. 65.5 35.6 16.7 K. Ticaret Bankas ı Ltd. 27.6 It It Türk bankası Ltd. 72.6 116.8 K. Kredi Bankas ı Ltd. 32.4 72.1 198.1 152.4 88.8 Ticari Senetler K. Ticaret Bankas ı Ltd. 117.0 319.6 Türk Bankası Ltd. 35.8 64.9 55.3 ıı K. Kredi bankas ı Ltd. 25.9 390.3 Asbank Ltd. 11.3 190.0 384.5 445.6 Tarım Senetleri K.T. Koop. Merkez Bankas ı 120.7 131.4 205.1 T.C. Ziraat Bankası 159.6 K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. 21.4 81.7 280.3 152.8 286.8 15
İmalâtc ı-ihracatc ı Senetleri Turizm Senetleri II II II 11 K. Vakıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. T. İş Bankas ı A. Ş. Asbank Ltd. Akdeniz Garanti Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd Asbank Ltd. Genel Toplam 10.2 53.3 502.7 878.8 82.3 65.8 84.0 145.0 101.2 579.7 9.9 45.2 102.8 790.3 1870.6 316.3 624.4 688.9 373.9 900.0 350.0 316.3 2937.2 14506.4 21026.3 16
Para ve Kambiyo İşleri Yasas ındaki tan ıma göre "Yetk ıli Bankalar" Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti'nde faaliyette bulunan ve ithalat, ihracat i şlemleri yapmaya, döviz almaya, döviz bulundurmaya, döviz satmaya, döviz sat ışına mesnet te şkil eden turistlere mahsus döviz al ım bordrolar ı ve/veya makbuz tanzim etmeye Maliye İşleri ile ilgili bakanl ıkça yetkili k ılınan bankalar ı anlat ır. K.K.T.C. Merkez Bankas ı dışında yetkili bankalar şunlard ı r: T.C. Ziraat Bankas ı Türk Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A. Ş. K.T. Koop. Merkez Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Kredi Bankas ı Ltd. Türkiye Halk Bankas ı A. Ş. K ıbr ıs Vak ıflar Bankas ı Ltd. Limasol Türk Kooperatif Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Ticaret Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Endüstri Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Faisal islam Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. Akdeniz Garanti Bankas ı Ltd. "Yetkili Müesseseler" Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı Kurallar ı uyar ınca döviz al ıp satmaya ve bulundurmaya yetkili k ıl ınan müesseseleri anlat ır. Bu müesseselerin Maliye i şleriyle görevli bakanl ıktan çal ışma izni almalar ı zorunludur. Halen faaliyette bulunan yetkili müesseselerin isim ve kay ıtl ı büro adresleri a şağıda gösterilmi ştir: Birinci Döviz Al ım Sat ı m Şirketi Ltd. 158 A Girne Caddesi, Lefko şa. F ı r ınc ıoğullar ı Co. Ltd. 2-4 Asmaalt ı Sokak, Lefkoşa. Elmaslar Yat ı r ı m Şirketi Ltd. 49 F II. Selim Caddesi, Lefko şa. Ertuğrul Akbel And Sons Ltd. sman Paşa Caddesi, Mustafa Hac ı Ali Apt. No. 2, Lefko şa. Sun Döviz Bürosu Ltd. Abdi İpekçi Caddesi, Lefko şa. Nafa Döviz Al ı m Sat ı m Şirketi Ltd. Zafer Çar şıs ı No. 10 Atatürk Caddesi, Girne. rhan Kâhya Ltd. 3-4 Zafer Çar şısı, Girne. Merimann Currency Ltd. 49 E II. Selim Caddesi, Lefko şa. Forex Management Services Ltd. II. Selim Caddesi Arabac ıoğullar ı Apt. Dükkân No. 4, Lefkoşa. Er-Tem Yat ı r ı m Şirketi Ltd. 2 G K ışla Yolu Mağusa. Batu Exchange Co. Ltd. 52 istiklâ1 Caddesi, Ma ğusa. A şardağ Exchange Ltd. 121 B Samsun Yolu, Baykal, Ma ğusa. 17
K.K.T.C. Merkez Bankas ı aşağıdaki bankalarla mu abirlik ili şkileri içinde olup, bunlardan; Midland Bank PLC International Division Londra Commerzbank AG Londra Commerzbank AG Frankfurt American Express Bank Ltd. Londra Bank of Credit and Commerce International S.A. L National Westminster Bank PLC Londra bankalar ı ile döviz, T.C. Merkez Bankas ı ile hem döviz lar ı yürütmektedir. Döviz rezervlerimiz bankalar ın resmi kurdan tuttu kurumdan tuttuklar ı dövizlerden olu şmaktad ır. K.K.T.C. Bankalar s ın ıfland ırmas ına göre Mart 1988 - cak 1 Kuru hesab ında tutulan dövizler, Tablo 3'de gösterilmi üzere sözü edilen süre zarf ında Devlet pozisyonundaki d sek düzeye ula şm ışt ır. Aral ık 1988 sonu itibariyle to dolar ı ve serbest 43,461.8 bin ABD dolar ı miktarlar ında da toplam 62.919.3 bin ABD dolar ı ve serbest 58.907.9 lar ına yükselmi ştir. Bankalar ın döviz pozisyonlar ında mevcut olmamakla beraber dövizlerin daha çok K.K.T toplandığı gözlenmektedir. ndra em Türk Liras ı hesap- lar ı dövizlerle bankalar erkez Bankas ı ve Diğer 90 döneminde Devlet tir. Bundan görülece ği *viz miktarlar ı en yüklam 46,391.0 bin ABD olan döviz cak 1990 in ABD dolar ı miktarherhangi bir s ın ı rlama C. Merkez Bankas ında 18
Tablo 3 K.K.T.C. Merkez Bankas ı ve Diğer Bankalar Tasnifine Göre Mart 1988 - cak 1990 döneminde Devlet Kuru Hesabmda Tutulan Dövizin ABD Doları Karşılığı ve Mevcut Taabhiltler Bin ABD $ Tarih Bankalar Toplam Döviz $ Toplam Taahhüt $ Serbest $ 2 Nisan 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı 34.877.4 34.877.4 Di ğer Bankalar 6.691.1 8.466.8 (1.775.7) Toplam 41.568.5 8.466.8 33.101.7 2 Temmuz 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı 38.725.8 38.725.8 Diğer Bankalar 4.678.8 4.605.1 73.7 Toplam 43.404.6 4.605.1 38.799.5 1 Ekim 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı 39.662.9 39.662.9 Di ğer Bankalar 3.415.8 3.472.3 (56.5) - Toplam 43.078.7 3.472.3 39.606.4 31 Aral ık 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı 42.779.1 42.779.1 Di ğer Bankalar 3.611.9 2.929.2 682.7 Toplam 46.391.0 2.929.2 43.461.8 28 cak 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı 40.555.4 40.555.4 Di ğer Bankalar 3.282.5 3.070.2 212.3 Toplam 43.837.9 3.070.2 40.767.7 '. 28 Şubat 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı 38.031.7 38.031.7 Di ğer Bankalar 3.038.9 3.346. 6 (307.7) Toplam 41.070.6 3.346.6 37.724.0 ı 1 Nisan 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı 34.733.6 34.733.6 Diğer Bankalar 4.079.0 2.395.2 1.683.8 Toplam 38.812.6 2.395.2 36.417.4. 29 Nisan 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı 34.657.6 34.657.6 Di ğer Bankalar 3.515.3 2.495.2 1.020.1 Toplam 38.172.9 2.495.2 35.677.7 27 May ıs 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı 33.468.2 33.468.2 Di ğer Bankalar 2.971.7 1.605.5 1.366.2 Toplam 36.439.9 1.605.5 34.834.4-19