DOKTORUN MALPRAKTİS EL KİTAPÇIĞI HAZIRLAYANLAR Av. Murat TEZCAN Av. Tunç ÖZDEMİR Yiğit TİMUR
Yayına Hazırlayanlar Av. Murat TEZCAN Av. Tunç ÖZDEMİR Yiğit TİMUR Yayın Danışmanları Prof. Dr. Salim GÜNGÖR Prof. Dr. Yücel ÜSTÜNDAĞ Op. Dr. Hüseyin CENGİZ Ücretsizdir. Kitapçık taleplerinizi bilgi@tezcanozdemir.av.tr e-posta aracılığı ile iletebilirsiniz. Adres: Necatibey Caddesi No: 25/7 Kızılay / ANKARA Tel : 0(312) 231 80 76 Faks : 0(312) 230 21 81 E-posta : bilgi@tezcanozdemir.av.tr Web : www.tezcanozdemir.av.tr Grafik & Baskı ProsigmaTasarım info@prosigma.net www.prosigma.net 2 Doktorun Malpraktis El Kitapçığı
İÇİNDEKİLER Giriş...4 İstatistikler...6 Hastanız size dava açabilir!...8 Karşılaşılabilecek Riskler...10 Hekimin Hukuki Sorumluluğu...42 Hekimin Cezai Sorumluluğu...45 Tıbbi kötü uygulamaya ilişkin zorunlu mali sorumluluk sigortası...50 Doktorun Malpraktis El Kitapçığı 3
GİRİŞ İnsanın en temel hakkı olan yaşama hakkının sağlanabilmesi sağlık hakkının varlığına bağlıdır. Kişinin hastalıklardan korunması tıbbi bakım görmesi, tedavi edilebilmesi kısaca sağlık hakkının gerçekten varolmasıyla yaşama hakkının bulunduğu kuşkusuzdur. Yaşama ve sağlık haklarını gerçekleştiren en önemli bilim dallarından biri tıptır. Tıbbın başlıca amacı bireyin yaşamasını sağlığının korunmasını sağlamaktır. Bu amaçla tıp biliminde yeni araştırmalar yapılmakta her gün yeni buluşlar çıkarılmakta ve böylece bulunulan noktadan daha ileriye gidilmektedir. Tıp biliminde gelişmesinde yeni tedavi usulleri, ilaçlar ortaya çıkarılmakta ve yepyeni cerrahi teknikleri uygulanmaya başlanmaktadır. Bu gelişmelerin yanı sıra tıp alanında meydana gelen yeni teknik ve usullerin insanlara ulaştırılması önem taşımaktadır. 1982 Anayasası madde 17/ı göre Herkes yaşama maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir. Bu anlamda devlet halkının sağlığını korumakla görevli en büyük tüzel kişiliktir. Devletin bu görevinin yerine getirmesi mali imkanlarıyla ilgilidir.ancak 1982 Anayasası Md. 65 e göre devletin mali ve imkanları oranında yerine getireceği görevler ekonomik ve sosyal haklardır. Bu nedenle devlet temel haklar konusunda mali imkanlarını ileri sürerek görevini yerine getirmekten kaçınamaz. Fakat ülkemizde olduğu gibi devletin mali imkanlarının zayıflığı halka yönelecek sağlık hizmetlerinin ulaşımını etkilemektedir. Devletin kurduğu hastanelerde tıkanıklıklar ve yetersizlikler baş göstermektedir. Bu durum devletin sağlık sektöründe mali imkanlarının yetersizliği sebebiyle istenilen ölçüde verimli olamaması özel sektörü sağlık alanında yer almaya itmiştir. Fakat ister kamu isterse özel sektördeki faaliyet gösteren sağlık sektörü birçok sorunun yanı sıra insan sağlığı gibi hassas bir alanda çalışmanın yaratmış olduğu riskleri de göğüslemek zorunda kalıyor. Özellikle doktorların mesleklerini ifa ederken en büyük dikkat ve özeni gösterme sorumluluğu teşhis ve tedavi süreçlerinde kendilerini hem hukuki hem de cezai anlamda sorumluluklar yüklüyor. Mesleğinin bu büyük sorumluğunun farkında olmayan ve gerekli özeni göstermeyen küçük bir azınlık dışında sağlık çalışanları özellikle doktorlar bazı imkansızlıklara ve yoğun hasta yükünün altında çalışmalarına karşın büyük bir özveriyle halk 4 Doktorun Malpraktis El Kitapçığı
sağlığına hizmet sunuyorlar. Fakat tıpta gelişmelerin çok hızlı yaşanması, doktorun tedavi sırasında önünde bulunan seçeneklerden bazen en iyisini seçememesi veya gerekli dikkat ve özeni göstermemesi hastaların zarara uğramasına neden oluyor. Zararlarının tazminini talep eden hastalar veya hasta yakınları çetin bir hukuki mücadeleye giriyorlar. Ülkemizde giderek yaygınlaşan malpraktis davaları yani hekimin kötü tıbbi uygulaması nedeniyle uğranılan maddi ve manevi tazminat davaları konunun daha boyutlu incelenmesini uzmanlaşılmasını gerekli kılmıştır. Kaldı ki 5947 sayılı kanunla 1219 sayılı kanununa eklenen madde ile hekimlerin mesleki sorumluluk sigortası yaptırma yükümlülüğü doğmuştur. Bu zorunluluk hekimleri olası risklerden bir ölçüde korurken bir taraftan da büyük bir yükün altına sokmuştur. Hekimin sigortalanmış olması, tıbbi müdahaleden şöyle veya böyle memnun olmayan kişilerin tazminat yoluna başvurması sonucunu beraberinde getirecektir. Ayrıca yargıçlar, uygulamada sigorta ile güvence altına alınmış hekime karşı çok daha rahat karar verebileceklerdir. İşte böylesi durumlarda hekim ciddi bir hukuki korunmaya ihtiyaç duyması su götürmez bir gerçektir. İnsan hayatının emanet edildiği hekim, mesleğinin icrasında son derece titiz davranmalı ve gösterebileceği azami dikkat ve özeni göstermelidir. Bu hekimin hukuki sorumluluğunun yanında bundan daha da önemlisi hekimin vicdani sorumluluğudur. Ülkemizin zor koşullarında bu bilinçle hareket eden hekimlerimizin, üstlendikleri insanüstü sorumluluğun yükünü büyük bir oranda taşıdığı su götürmez bir gerçektir. Fakat dünyanın gelişmiş ülkelerindeki meslektaşlarından dahi çok daha donanımlı ve yetkin hekimlerimizin mesleklerinin doğası gereği çok önemli risk faktörleriyle de karşı karşıya olduğu unutulmamalıdır. Hekimin söz konusu riskleri hastanın risk-fayda oranında minimize ederek hukuki ve cezai sorumlulukla karşılaşmaması için daha ayrıntılı bilgilendirilmesi ve hukuki açıdan çok daha güçlü desteklenmesi gerekmektir. Bu amaçla hekimlerimizin hizmetine sunduğumuz el kitapçığı hekimlere hukuki açıdan kolay ve anlaşılır kılavuz olma arzusundadır. Doktorun Malpraktis El Kitapçığı 5
MALPRAKTİS İLE İLGİLİ ABD VE TÜRKİYE DEKİ İSTATİSTİKLER Göz KBB Ortopedi HATALAR 8,90 0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,001 2,00 14,001 6,00 18,00 Anestezi Nöroloji- Genel Cerrahi Genel Nöroloji- Anestezi Ortopedi KBB G öz Cerrahi Seri 1 16,801 0,60 10,5 9,48,906,604,404,40 5,1 8,6 10,4 10,4 Yetersiz önlem ve tedavi Yetersiz gözlem,evine erken gönderme 15,5 20,7 20,7 05 10 15 20 25 Son 5 yılda Türkiye de 1) Tıbbi hataya neden olan hekim sayısı 282 2) Açılan dava sayısı 416 3) Hükmedilen tazminat 6 milyon 200 bin lira 4) Hakkında dava açılan doktorların kusurlu bulunma oranı %66 5) Kadın hastalıkları ve doğum doktorları hakkında açılan dava oranı %25 6 Doktorun Malpraktis El Kitapçığı
2006 US Bureau of Justice İstatistikleri Her yıl ; ilaçların olumsuz etkisi nedeniyle 106.000 hastane enfeksiyonu nedeniyle 80.000 gereksiz cerrahi müdahaleler nedeniyle 12.000 hastanelerdeki tedavi hataları nedeniyle 7.000 diğer hastane hataları nedeniyle 20.000 Toplam: 225.000 hasta hayatını kaybetmekte Her yıl ; Malpraktis, AİDS ya da göğüs kanserinden daha fazla can almaktadır. Tıbbi hataların %13 ü ölümle sonuçlanmaktadır. Bugün ABD; 1) 2001 yılında genel olarak %15 oranında artan sigorta primleri, bazı hekimlik dallarında %50 oranında artmıştır. 2) Tazminat miktarları da bir yılda %7 oranında artış göstermektedir ve bir önceki yıla oranla %40 fazladır. 3) Anlaşma ile sonuçlanan dosya sayısı giderek azalmaktadır. 4) Ödenen tazminat miktarları 1 milyon dolardan yüksek olan dosya sayısı oranları %50 lerdedir. 5) Bazı illerde (New York, Florida gibi) ve bazı branşlardaki hekimler (kadın doğum, cerrahi) yaptırmaları zorunlu olan 1 milyon dolarlık sigorta için yılda 100.000 dolar (hatta 200.000 dolar) sigorta primi ödemektedirler. 6) Her yıl 98.000 kişinin hastanelerdeki tıbbi hatalardan ötürü ölmüş olduğu bildirilmiştir. 7) Tıbbi uygulama hataları ölüm nedenleri arasında 5. sırada yer almaktadır. 8) Hastanelerin yüzde %45 inin malpraktis tazminatlarındaki artış nedeniyle hekimlerinin bir kısmını kaybettikleri (mesleği bırakan hekimler nedeniyle) saptanmıştır. 9) Her 12 hekimden biri şikayet edilmektedir. Doktorun Malpraktis El Kitapçığı 7
Hastanız size dava açabilir!! Tanı hatalarında, Girişimler ve ilaç yan etkileri konusunda bilgilendirmede, önerilerde bulunmadığınızda, Bilgi ve belgeleri kayda geçirmediğinizde, Hatalı araç ve yöntemi seçtiğinizde, Yeterli önlemi almadığınızda, Yetersiz teşhiste, İç organ yaralanmalarında, Enjeksiyon sırasında ortaya çıkan siyatik sinir lezyonları durumunda, Sterilizasyon yetersizliğinde, Tıbbi belge, grafi kaybında, Yanlış organ ve lokalizasyon ameliyatlarında, Postoperatif enfeksiyon ihtimalini erken dönemde düşünmediğinizde, Tedavide uygun antibiyotikleri vermediğinizde, Hasta sırlarını açıkladığınızda, 8 Doktorun Malpraktis El Kitapçığı
Hastayı hastaneler arası tedavide geciktirerek, zaman kaybına yol açtığınızda, Acil hastaya bakmadığınızda, Yasal sürenin üzerindeki gebeliği sonlandırdığınızda, Hatalı ilaç, düşük ya da yüksek doz ilaç verdiğinizde, Yanlış endikasyonda, Ameliyat bölgesinde yabancı madde unuttuğunuzda, Komplikasyonu tanıyamadığınızda, Tıbbi teknik bir aracı yanlış yerleştirdiğinizde, Geç konsültasyon istediğinizde, Hastanın alerjisi olduğu bir ilacı hastaya reçeteyle verdiğinizde, Kırık bir kemiği gereği gibi ve doğru olarak tespit edemediğinizde, Yardıma muhtaç olan bir hastaya, hastanede gerekli alet ve cihazı vermediğinizde, Gerekli tedavinin yapılmasında geciktiğinizde. Doktorun Malpraktis El Kitapçığı 9
Karşılaşılabilecek riskler İlgili Mevzuat Örnek İlgili Yargıtay Kararları TARİHÇE Tıpta yasal sorumluluklarının belirlenmesiyle ilgili en eski tarihsel belge Hammurabi Kanunudur (MÖ 1800). Kanundaki 218 den 225 e kadar olan maddelerin tıbbi sorumluluğa ayrıldığı ve hekim hatalarının kısasa kısas biçiminde cezalandırıldığı görülmektedir. Tıbbi uygulama hatası kavramının günümüzdeki biçimiyle modern tıbbın gündemine girmesi 1970 lerin sonunda tamamlanmıştır. 1970 lerin sonundan itibaren başta ABD olmak üzere Kanada, İngiltere vb. ülkelerde büyük bir ivme ve şiddetle tıbbi uygulama hataları gündeme gelmiştir. 10 Doktorun Malpraktis El Kitapçığı
Adli Özensizlik Tanım; Adli vakaların muayenesinde ve rapor tanziminde gerekli özeni göstermemek. Önerimiz: Hekim, hasta ilaç tabelalarını düzgün ve kronolojik tedavi şeklini gösterecek şekilde düzenlemelidir. Püf Nokta: Adli olaylarda müşahede kayıtları ve ilaç tabelalarındaki kayıtların tamamen hastaya ait olduğu kabul edilir.bu durumda da yanlış tutulan ilaç tabelaları; hastaya gereksiz ilaç verildiği ve yanlış tedavi yapıldığı iddiasının ileri sürülmesine neden olur. İlaç güvenliğinin sağlanması; Tedavi planı, ilaç dozu, zamanı ve uygulama şeklini içerecek şekilde, okunaklı olarak her bir hasta tabelasına hastanın kendi tabibi tarafından yazılır. Taburcu ve transferlerde, hasta/hasta yakınına ilaç listesi verilir ve ilaç kullanımı ile ilgili gerekli bilgilendirme yapılır. İlgili Yargıtay Kararı DOKTORUN ÖZEN BORCU VE SORUMLULUĞU-HAKİMİN BİLİRKİŞİ RAPORU İLE BAĞLI OLMAMASI-TAZMİNAT SORUMLULUĞU Hasta Hakları Yönetmeliği Madde 14 Hastanın hayatını kurtarmak veya sağlığını korumak mümkün olmadığı takdirde dahi, ıstırabını azaltmaya veya dindirmeye çalışmak zorunludur. Tıbbi Deontoloji Tüzüğü Madde 2 Tabip ve diş tabibinin başta gelen vazifesi, insan sağlığına, hayatına ve şahsiyetine ihtimam ve hürmet göstermektir. ÖZET: Davanın temeli vekillik sözleşmesi olup, özen borcuna aykırılığa dayandırılmıştır. (BK. 386-390)Somut olaya baktığımız da, ameliyat sırasında tutulması gereken kayıtların tutulmaması, ameliyatla ilgili raporun 7-8 ay sonra tutulması, çocuk olan hastanın yaşı ve kilosu ile genel anestezi altında olduğu ve verilen ilaçların birbirini etkileyip hastaya daha fazla tesir edebileceği hususları nazara alınmadığı, dolayısı ile ameliyat sırasında Doktorun Malpraktis El Kitapçığı 11
doktorların gerekli dikkat, özen ve ciddiyeti göstermedikleri sabit olduğundan olayda davalı hastahane ve doktorların kusurlu olduklarının kabulü zorunludur. Bu açıklamalar ışığında doktorların kusurlu olmadıkları yolundaki rapor sonuçlarına itibar edilmeyerek, davalıların kusurlu olduklarının kabulü ile, davacıların maddi tazminata ilişkin talepleri açıklatılıp, delilleri sorulup, gerektiğinde bilirkişi incelemesi yaptırılıp belirlenip, talep doğrultusunda maddi tazminata ve uygun bir manevi tazminata karar verilmesi gerekirken, mahkemece aksi düşüncelerle yazılı şekilde karar verilmesi usul ve yasaya aykırıdır. Aracılık/Yönlendirme Tanım; Önerimiz: Meslektaşlara maddi çıkar karşılığı muayene ve tedavi için hasta göndermek, kendisine hasta sağlaması için aracı kullanmak veya herhangi bir kişiye bu nedenle çıkar sağlamak, hastaları zorunlu durumlar dışında kendisine, yakınına veya ortağına ait özel sağlık kuruluşlarına yönlendirici tavır ve davranışlarda bulunmak Hekim, öteki hekimlere veya tetkik - tedavi kuruluşlarına maddi çıkar karşılığı hasta göndermemeli, hasta sağlamak amacıyla aracı kişilerden yararlanmamalıdır Hekimlik Meslek Etiği Kuralları Madde 7 Hekim görevlerini her durumda hastaları arasındaki siyasal görüş, sosyal durum, dini inanç, milliyet, etnik köken, ırk, cinsiyet, yaş, toplumsal ve ekonomik durum ve benzeri farklılıkları gözetmeksizin yerine getirmekle yükümlüdür. Türk Tabipleri Birliği Kanunu Madde 64 Ücret ve her hangi bir menfaat mukabilinde tabiplere iş getirenler veya delalet edenlere, üç aydan bir seneye kadar hapis cezası verilir. Püf Nokta: Tabip ve diş tabibi meslektaşlarının hastalarını elde etmeğe matuf hareket ve teşebbüslerde bulunamaz. Basit tavsiye ve yönlendirmeler manevi bir zorlama içermediği müddetçe suç oluşturmaz. 12 Doktorun Malpraktis El Kitapçığı
İlgili TTB Yüksek Onur Kurulu Kararı Dr. K. K. kırmızı reçeteleri renkli fotokopiyle çoğaltmış, reçete düzenleyerek uygun olmayan süre ve dozlarda çok miktarda kırmızı reçeteli ilacın eşi tarafından eczanelerden alınmasını sağlamıştır. İl Sağlık Müdürlüğü tarafından yapılan şikâyet sonucunda İstanbul Tabip Odası hekim hakkında soruşturma açılmasına karar vermiştir. Hekimlik Meslek Etiği Kuralları Madde 14 Hekim öteki hekimlere veya tetkik-tedavi kuruluşlarına maddi çıkar karşılığı hasta gönderemez. Hekim, hasta sağlamak amacıyla aracı kişilerden yararlanamaz Yapılan soruşturma sonucunda, Dr.K. K. nin tıbbi endikasyon olmaksızın ve hukuka aykırı yollarla kırmızı reçeteli ilaç reçete etmiş olduğu gerekçesiyle TTB Disiplin Yönetmeliği 5/g maddesi uyarınca 6 ay süre ile geçici olarak meslekten men cezası ile cezalandırılmasına karar verilmiştir. Tıbbi Deontoloji Tüzüğü Madde 12 A) Hastalara, herhangi bir suretle olursa olsun, haksız bir menfaat temini istihdaf eden fiil ve hareketlerde bulunanları; B) Birbirlerine, muayene ve tedavi için hasta göndermeleri mukabilinde ücret alıp vermeleri; C) Kendilerine hasta temini maksadiyle, eczacı, yardımcı tıbbi personel ve diğer her hangi bir şahsa tavassut ücreti ödemeleri; D) Şahsi bir menfaat düşüncesi veya gayrimeşru bir gaye ile ilâç, tıbbi alet veya vasıtalar tavsiye etmeleri yahut sağlık müesseselerine hasta sevketmeleri veya yatırmaları; E) Muayene ve tedavi ücretinin tesbiti ve bunun ödenmesi hususunda, üçüncü şahısların tavassutunu kabul etmeleri; caiz değildir. Doktorun Malpraktis El Kitapçığı 13
Asgari Ücrete Aykırılık Tanım: Önerimiz: Türk Tabipleri Birliği veya odalarca saptanmış asgari ücret tarifeleri altında ücret almak Hekim, tüm muayene, inceleme, tıbbi girişimlerde Tıbbi Deontoloji Tüzüğü Madde 31 Asgari ücret tarifesi tatbik olunan yerlerde tabip veya diş tabibi rekabet veya propaganda maksadı ile, tarifede yazılı asgari miktardan aşağı ücret kabul edemez. meslek örgütünün belirlediği taban ücretin altında bir ücret almamalıdır. Buna ilişkin hastaya verilen belgelerin örneği en az 5 yıl süreyle saklanmalıdır Püf Nokta: Hasta ücret konusunda önceden hekimden bilgi alabilir. Tıbbi Deontoloji Tüzüğü Madde 33 Her çeşit cerrahı müdahale, doğum, fizikoterapi, radyoterapi, diş tababeti tedavileri ve tabibin sıkı nezaretini gerektiren sürekli kürler için hastalardan maktu bir ücret istenebilir. Bir kür evinde veya bakım ve tedavi müessesinde, tedavi için maktu bir ücret alınabilir. Hekimlik Meslek Etiği Kuralları Madde 29 Hasta ücret konusunda önceden hekimden bilgi alabilir. Hekim, tüm muayene, tetkik, tıbbi ve cerrahi girişimlerde meslek örgütünün belirlediği taban ücretin altında bir ücret alamaz. Hekimin, meslektaşları ile meslektaşlarının eşleri ve bakmakla yükümlü olduklarından muayene ve tedavi için -masraflar dışında- ücret almaması uygundur. 14 Doktorun Malpraktis El Kitapçığı
Aydınlatılmış Onama Aykırılık Tanım: Hastanın aydınlatılmış onamını usulüne uygun almaksızın tıbbi girişimde bulunmak Önerimiz: Hekim,tedbirli davranıp, hastanın gerçekten aydınlatılma isteyip istemediğinden emin olmalı, gereğinde hastadan belge almalıdır. Bu belgeye gerekirse tanık sıfatıyla hastanın erişkin bir yakının da imzası alınabilir. Tıbbi Deontoloji Tüzüğü Madde 10 Araştırma yapmakta olan tabip ve diş tabibi, bulduğu teşhis ve tedavi usulünü, yeter derecede tecrübe ederek faydalı olduğuna veya zararlı neticeler tevlit etmiyeceğine kanaat getirmedikçe, tatbik veya tavsiye edemez ancak, yeter derecede tecrübe edilmemiş olan yeni bir keşfin tatbikatı sırasında alınacak tedbirler hakkında ilgililerin dikkatini celbetmek ve henüz tecrübe safhasında olduğunu ilâve etmek şartı ile, bu keşif tavsiye edebilir. Püf Nokta: Hastanın açık yada zımni rızasının hukuksal yönden geçerli olabilmesi, o kişinin durumunu; yapılacak müdahaleyi ve etkileri ile sonuçlarını bütün ayrıntılarıyla bilmesi, bu konuda yeteri kadar aydınlanması, iradesini baskı altında açıklamaması gerekir. Aydınlatılmış onam formu doldurulmalı bir nüshası da hastaya verilmelidir. Aydınlatılmış onam formu imzalanmadan önce gözden geçirilmelidir. Aydınlatılmış onam; Hastanın bilgilendirilmesi, tıbbi karara katılımının sağlanması ve hekimin hasta ile işbirliğine girmesidir. Tanı, tedavi ve seçenekleri, sonuçları, hastalığının gidişi gibi konularda hastaya anlayabileceği bir ifade biçimiyle bilgilendirme ve açıklamada bulunulması ve sonuçta tıbbi müdahale için onun onamının alınması, hastadan sorumlu hekim için bugün etik bir yükümlülük durumudur. Doktorun Malpraktis El Kitapçığı 15
İçermesi gereken hususlar; 1. Önerilen tedavi / işlemin açıklanması 2. Ölüm ve ciddi sakatlık risklerinin vurgulanarak, önerilmiş olan tıbbi işlemin yarar ve risklerinin açıklanması 3. Yarar ve risklerinin de içinde olmak alternatif tedavi ve işlemlerin açıklanması 4. Tedavi edilmediğinde ortaya çıkabilecek muhtemel sonuçlar 5. Başarı olasılığı ve başarıdan ne kastedildiği 6. İyileşme sırasında en büyük problemin ne olduğu ve normal yaşamına ne kadar zamanda dönebileceği Hastanın rızası; Özel risk varsa bu konuda hasta aydınlatılmalı, bilgi verilmeli ve kendisinden açıkça rıza alınmalıdır. Eğer hasta müdahalenin risk ve sonuçları hakkında yeterince aydınlatılmamışsa, verilen rızanın hukuka aykırılığı kaldırmayacağı kabul edilmektedir. Hastanın rızasını beyan ettiği sırada temyiz kudretine ve yaş erginliğine sahip olması gerekir. Küçükler üzerinde yapılacak tıbbi müdahalelerde velinin rızası gerekir. Hasta vesayet altında ise doktorun müdahalesi için vasinin rızası alınmalıdır. Organ nakilleri bakımından; Organ ve Doku Alınması, Saklanması ve Nakli Hakkında Kanun Madde 6 On sekiz yaşını doldurmuş ve mümeyyiz olan bir kişiden organ ve doku alınabilmesi için vericinin en az iki tanık huzurunda açık, bilinçli ve tesirden uzak olarak önceden verilmiş yazılı ve imzalı veya en az iki tanık önünde sözlü olarak beyan edip imzaladığı tutanağın bir hekim tarafından onaylanması zorunludur. Vericinin yaşamını mutlak surette sona erdirecek veya tehlikeye sokabilecek organ ve dokuların alınması yasaktır. ( 2238 sayılı Organ ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması ve Nakli Hakkında Kanun md8 ) 16 Doktorun Malpraktis El Kitapçığı
İlgili Yargıtay Kararı TAZMİNAT DAVASI - HAKSIZ FİİL - HASTANIN ÖLÜMÜ - TE- DAVİDE DİKKATSİZ VE ÖZENSİZ DAVRANAN DOKTOR - ADAM ÇALIŞTIRANIN SORUMLULUĞU ÖZET: Somut olayda, Hükme esas alınan Adli Tıp Genel Kurulu raporunda, davalı doğum ve kadın hastalıkları uzmanı Dr. A. nın, davacının annesi olan S. nin doğum sonrası takibinde özensiz ve dikkatsiz davrandığı, kontrolleri sırasında başlamış olan enfeksiyona yönelik bir tedaviye başlamadığı, bu nedenle olayda 2/8 oranında kusurlu bulunduğu açıklanmıştır. Raporda her ne kadar davalı hastanenin kusuru bulunmadığı belirtilmiş ise de, çalıştırdığı personelin seçiminde gerekli özeni göstermediğinden, doktor ile aynı oranda kusurlu olduğu kabul edilmelidir. Dosya içindeki raporlarda davacının bir kusurundan bahsedilmemektedir. Tıbbi Deontoloji Tüzüğü Madde 11 Klâsik medotların bir hastaya fayda vermiyeceği klinik veya lâboratuvar muayeneleri neticesinde sabit olduğu takdirde daha önce, mûtat tecrübe hayvanları üzerinde kâfi derecede denenmek suretiyle faydalı tesirleri anlaşılmış olan bir tedavi usulünün tatbikı caizdir. Şu kadar ki, bu tedaviinin tatbik edilebilmesi için, hastaya faydalı olacağının ve muvaffakiyet elde edilmemesi halinde ise mûtat tedavi usullerinden daha elverişsiz bir netice alınmıyacağının muhtemel bulunması şarttır. Taraflar arasındaki uyuşmazlık vekalet akdinden kaynaklandığına, davalıların her türlü özen gösterme borcu olup en hafif kusurundan bile sorumlu bulunduğuna göre zararın tamamından sorumlu tutulmaları gerekirken maddi zarar hesabında kusur oranına göre, indirim yapılmış olması usul ve yasaya aykırı olup bozmayı gerektirir. İlgili TTB Yüksek Onur Kurulu Kararı Radyoloji Uzmanı Dr. M. F. D, dahiliye uzmanının istediği tetkikler arasında yer alan batın ultrasonografisinin çekilmesi sırasında hastanın mahremiyetine saygı göstermemiş, hastayı tamamen soyarak gerçekleştirdiği tetkik sırasında hastanın sağ yumurtalığında tespit edilen kisti elle muayene etme girişiminde bulunmuş, hastayı gerek sözle, gerekse davranışlarıyla taciz etmiştir. Doktorun Malpraktis El Kitapçığı 17
Hastanın şikayeti üzerine İstanbul Tabip Odası tarafından hekim hakkında soruşturma başlatılmıştır. Hekimlik mesleğinin icrası sırasında hastasına cinsel tacizde bulunduğu gerekçesi ile bu davranışın birden çok hastada tekrar edildiği de göze önünde bulundurularak Dr. M.F.D, Türk Tabipleri Birliği Disiplin Yönetmeliği nin 5/b maddesi gereği 3 ay süre ile geçici olarak meslekten men cezası ile cezalandırılmıştır. Ayrımcılık Tanım: Önerimiz: Muayene ve tedavi sırasında hastaların cinsiyet, ırk, milliyet, etnik köken, din ve mezhep, ahlaki ve siyasi düşünce, kişilik, ekonomik ve sosyal durumuna göre ayrıcalıklı uygulama yapmak Tıbbi Deontoloji Tüzüğü Madde 2 Tabip ve diş tabibi; hastanın cinsiyeti, ırkı, milliyeti, dini ve mezhebi, ahlâki düşünceleri, karakter ve şahsiyeti, içtimai seviyesi, mevkii ve siyasi kanaatı ne olursa olsun, muayene ve tedavi hususunda âzami dikkat ve ihtimamı göstermekle mükelleftir. Hekim, görevini her durumda hastaları arasındaki siyasal görüş, sosyal durum, dini inanç, milliyet, etnik köken, ırk, renk, cinsiyet, yaş, toplumsal ve ekonomik durum ve benzeri farklılıkları gözetmeksizin yerine getirmelidir. Püf Nokta: Hastanın özellikle sosyal durumu ve etnik kökeni iyi gözlenmeli ve yanlış anlaşılabilecek söz ve ifadelerde bulunmamaya dikkat edilmelidir. 18 Doktorun Malpraktis El Kitapçığı
Hasta Hakları Yönetmeliği Madde 5 Sağlık hizmetlerinin sunulmasında aşağıdaki ilkelere uyulması şarttır: a) Bedeni, ruhi ve sosyal yönden tam bir iyilik hali içinde yaşama hakkının, en temel insan hakkı olduğu, hizmetin her safhasında daima gözönünde bulundurulur. b) Herkesin yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkını haiz olduğu ve hiçbir merci veya kimsenin bu hakkı ortadan kaldırmak yetkisinin olmadığı bilinerek, hastaya insanca muamelede bulunulur. c) Sağlık hizmetinin verilmesinde, hastaların, ırk, dil, din ve mezhep, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç ve ekonomik ve sosyal durumları ile sair farklılıkları dikkate alınamaz. Sağlık hizmetleri, herkesin kolayca ulaşabileceği şekilde planlanıp düzenlenir. d) Tıbbi zorunluluklar ve kanunlarda yazılı haller dışında, rızası olmaksızın kişinin vücut bütünlüğüne ve diğer kişilik haklarına dokunulamaz. e) Kişi, rızası ve Bakanlığın izni olmaksızın tıbbi araştırmalara tabi tutulamaz. f) Kanun ile müsaade edilen haller ile tıbbi zorunluluklar dışında, hastanın özel hayatının ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz. Tıbbi Deontoloji Tüzüğü Madde 19 Hekimin Hastayı Terketme Koşulları Tabip ve diş tabibi mesleki veya şahsi sebeplerle, tedaviyi bitirmeden hastasını bırakabilir. Ancak, bu gibi hallerde, diğer bir meslektaşın tedavi veya müdahalesine imkân verecek zamanı evvelden hesaplayarak hastayı vaktinde haberdar etmesi şarttır. Hastanın bırakılması halinde hayatının tehlikeye düşmesi veya sıhhatinin zarara uğraması muhtemel ise, diğer bir meslektaş temin edilmedikçe, hastayı terkedemez. Hastayı bu suretle terkeden tabip veşa diş tabibi, lüzum gördüğü veya hasta tarafından talep edildiği takdirde, tedavi zamanına ait müşahade notlarını verir. Doktorun Malpraktis El Kitapçığı 19
Canlılar Üzerinde Deney Tanım: İlgili hukuksal düzenlemelere aykırı olarak canlılar üzerinde deneyler yapmak, yapılmasına destek olmak İlgili TTB Yüksek Onur Kurulu Kararı Dr. Ş.T.N.Z. henüz tedavisi bulunmayan nöromüsküler hastalıkları, akupunkturla tedavi ettiğini ileri sürerek bu yönde uygulamalar yapmış ve bu çalışmalarını basınyayın ve benzeri araçlarla kamuoyuna duyurmuştur. Türkiye Kas Hastalıkları Derneği tarafından yapılan şikâyet üzerine, İstanbul Tabip Odası Dr. Ş.T.N.Z. hakkında soruşturma açılmasına karar vermiştir. Yapılan soruşturma sonucunda Dr. Ş.T.N.Z. nin hastalarına nöromüsküler hastalıklarda etkisi bilimsel olarak Hasta Hakları Yönetmeliği Madde 32 Tıbbi Araştırma Koşulları Hiç kimse; Bakanlığın izni ve kendi rızası bulunmaksızın, tecrübe, araştırma veya eğitim amaçlı hiçbir tıbbi müdahale konusu yapılamaz. Tıbbi araştırmalardan beklenen tıbbi fayda ve toplum menfaati, üzerinde araştırma yapılmasına rıza gösteren gönüllünün hayatından ve vücut bütünlüğünün korunmasından üstün tutulamaz. Tıbbi araştırmalar, sadece, mevzuata göre araştırmada bulunmayan yetkili ve yeterli tıbbi bilgi ve tecrübeyi haiz olan personel tarafından, mevzuat ile belirlenmiş bulunan yerlerde yürütülür. Gönüllünün tıbbi araştırmaya rıza göstermiş olması, bu araştırmada görev alan personelin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz. gösterilemeyen tedaviyi uyguladığı gerekçesiyle TTB Disiplin Yönetmeliği 5/l maddesi uyarınca 15 gün süre ile geçici olarak meslekten men cezası ile cezalandırılmasına karar verilmiştir. Hekimlik Meslek Etiği Kuralları Madde 40 İnsan üzerinde yapılacak klinik, deneysel ya da epidemiyolojik araştırmalar, gerek ilaç gerek cerrahi yöntem araştırmaları olsun, bilimsel bilgi birikimine katkıda bulunabilmek amacıyla yerel etik kurullardan geçmek koşuluyla yapılır. İnsan üzerinde yapılan tüm araştırmalar, bilimsel ve mesleki yönden yeterli ve yetkin kişiler tarafından yürütülür. Araştırmanın sorumluluğu tümüyle araştırmacıya aittir. 20 Doktorun Malpraktis El Kitapçığı
Çıkar İlişkisi Tanım: Önerimiz: Bilimsel araştırmalar ve eğitime yönelik şeffaf kurumsal ilişkiler dışında, endüstri kuruluşları ile çıkar ilişkileri kurmak, Türk Tabipleri Birliği Hekim ve İlaç Tanıtım İlkeleri ne aykırı davranmak Hekim ve İlaç Tanıtım İlkeleri Madde 3 Maliyeti düşük bazı tanıtım malzemeleri hekim eğitimine katkıda bulunacaksa, hasta yararına ise ve hekimin görevi ile ilgili ise kabul edilebilir. Hekim,ilaç ve tıbbi gereç sektöründen,maddi değeri yüksek olmaması koşuluyla ürün anımsatıcı eşantiyonlar dışında hastalarına bir ürünü önermeyi teşvik amacıyla verilen armağan, nakit veya değerli eşyayı kabul etmemeli, promosyonlara katılmamalıdır. İlgili TTB Yüksek Onur Kurulu Kararı Dr. İ. K. bir otel içerisinde yer kiralayarak mesleki faaliyet yürütmüş, bu sebeple üst hakkı tesis etmiş olan ilçe Kaymakamlığı ile kar payı ödemeleri konusunda yazışmalar yapmış, bu yazışmalardan tabip odası onayı olmaksızın işyeri hekimliği yaptığı anlaşılmış, başka bir otel ve su parkında tıbbi danışman olarak görev yapmış ve burada gerektiğinde hasta bakmış, otellerle yapılan gizli anlaşmalarla hastaların kendisine ya da ortağı bulunduğu sağlık kuruluşuna yönlendirilmesini ve ortağı olduğu sağlık kuruluşunun otellerin sağlık kabini gibi çalışmasını sağlamıştır. Hekim ve İlaç Tanıtım İlkeleri Madde 4 Bir bilimsel toplantıda gösterilen konukseverlik ve örnek dağıtımı gibi faaliyetler toplantının temel hedefi olan bilgilenme amacını gölgeler nitelikte olmamalıdır. Hekimler toplantı düzenlerken bu konuya özen göstermeli ve toplantılarda çekiliş, piyango gibi etik olmayan olaylara onay vermemeli, katılmamalıdırlar. Doktorun Malpraktis El Kitapçığı 21
Yapılan şikâyet sonucunda İzmir Tabip Odası hekim hakkında soruşturma açılmasına karar vermiştir. Yapılan soruşturma sonucunda Dr. İ. K. nin hukuka aykırı eylemleri sabit bulunarak Türk Tabipleri Birliği Kanunu nun 39. maddesi uyarınca 1 ay süre ile geçici olarak meslekten men cezası ile cezalandırılmasına karar verilmiştir. Hekimlik Meslek Etiği Kuralları Madde 15 Hekimler endüstri kuruluşları ile hiçbir çıkar ilişkisi kuramazlar. Bilimsel araştırmalar ve eğitime yönelik ilişkiler ise, şeffaf ve kurumsal olmalıdır. Bu ilişkilerde Türk Tabipleri Birliği nin hazırladığı Hekim ve İlaç Tanıtım İlkeleri geçerlidir. Cinsel İlişkiyi Usulsüz Muayene Tanım : Önerimiz: Püf Nokta: Hekim Savcılıklar ve mahkemeler dışında kalan kişi ve kurumlardan gelen cinsel ilişki muayene istemlerini yerine getirmek; savcılık ya da mahkeme istemi olsa dahi ilgilinin, veli ya da vasisinin aydınlatılmış onamı olmaksızın cinsel ilişki muayenesi yapmak. Hekim, adli makamın resmi yazısı olmadan muayene yapmamalıdır. Hekim ve İlaç Tanıtım İlkeleri Madde 2 Tanıtım materyali eğer gerçekten eğitimsel bir amaç ve içerikte ise hekimler tarafından kabul edilebilir. Hekimlik Meslek Etiği Kuralları Madde 39 Hekim, savcılıklar ve mahkemeler dışında kalan kişi ve kurumlardan gelen cinsel ilişki muayene istemlerini dikkate alamaz. Hekim ilgilinin veya ilgili reşit değilse, veli veya vasisinin aydınlatılmış onamı olmadıkça cinsel ilişki muayenesi yapamaz. muayene olacak kişiye rahatlatıcı, güven verici bir şekilde ve saygıyla yaklaşmalı, görüşme ve muayene detayları hakkında bilgi vermeli, mağdurun anlayacağı bir ifadeyle açıklama yapılmalı, ortamın fizik koşullarının uygun olmasına dikkat 22 Doktorun Malpraktis El Kitapçığı
edilmelidir. Mağdurun rızası alınmaksızın muayenesi yapılmamalıdır. Onam yazılı olmalıdır. Adli rapor, cinsel suç olgularında durumu saptayan bulguların tümünü içermelidir. Ceza Muhakemesinde Beden Muayenesi, Genetik İncelemeler ve Fizik Kimliğin Tespiti Hakkında Yönetmelik Madde 4 Bir suça ilişkin delil elde etmek için, şüpheli veya sanık üzerinde iç beden muayenesi yapılabilmesine Cumhuriyet savcısı veya mağdurun istemiyle ya da re sen hâkim veya mahkeme, gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı tarafından karar verilebilir. Cumhuriyet savcısının kararı, yirmidört saat içinde hâkim veya mahkeme onayına sunulur. Hâkim veya mahkeme, yirmidört saat içinde kararını verir. Onaylanmayan kararlar hükümsüz kalır ve elde edilen deliller kullanılamaz. Şüpheli veya sanığın iç beden muayenesi ancak tabip tarafından yapılır. Muayenenin yapılabilmesi için; müdahalenin, kişinin sağlığına açıkça ve öngörülebilir zarar verme tehlikesinin bulunmaması gerekir. Cinsel organlar veya anüs bölgesinde yapılan muayene de iç beden muayenesi sayılır. Üst sınırı iki yıldan daha az hapis cezasını gerektiren suçlarda kişi üzerinde iç beden muayenesi yapılamaz. Cinsel Taciz Tanım: Önerimiz: Meslektaşlara, diğer sağlık meslek mensuplarına veya hastalara cinsel tacizde bulunmak. Hekim, hastasına herhangi bir cinsel yakınlaşmada bulunmamalıdır. Püf Nokta: Hastayla oluşabilecek sosyal karşılaşmaları hekimliğin etik ilkeleri çerçevesinde sınırlı tutmalıdır. Doktorun Malpraktis El Kitapçığı Hekimlik Meslek Etiği Kuralları Madde 5 Hekimin öncelikli görevi, hastalıkları önlemeye ve bilimsel gerekleri yerine getirerek hastaları iyileştirmeye çalışarak insanın yaşamını ve sağlığını korumaktır. Meslek uygulaması sırasında insan onurunu gözetmesi de, hekimin öncelikli ödevidir. Hekim, bu yükümlülüklerini yerine getirebilmek için, gelişmeleri yakından izler. 23