T.C. ORMAN SU İŞLERİ BAKANLIĞI MUĞLA İLİ ORKİDELERİ Yrd.Doç.Dr. Cenk DURMUŞKAHYA Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi Rahmi BAYRAK T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı 4. Bölge Müdürlüğü Mehmet UZUNER T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı 4. Bölge Müdürlüğü
Orkideler, dünya genelinde yayılış gösteren ve yaklaşık 19.500 türü bulunan geniş bir bitki ailesidir. Birçok türünün ekonomik öneme sahip olması ve ilginç çiçek yapısı nedeniyle diğer bitki türlerine göre daha fazla tanınırlar. Bir çok türü baharat, gıda ve süs bitkisi olan bu türler dünya genelinde en fazla ticareti yapılan bitkilerin de ön sıralarında yer almaktadır. Ülkemiz de orkide türleri açısından oldukça zengin bir bölgedir. Tüm Türkiye de yaklaşık 170 orkide türü doğal olarak bulunmaktadır. Ülkemizde bulunan orkideler genellikle karasal orkideler sınıfına girer ve toprakta yetişirler. Buna karşın dünya genelinde yaygın olan diğer orkide türlerinin çoğu parazit olup, ağaç türlerinin üzerinde epifit olarak yaşarlar. Ülkemiz orkide türleri karasal olduğu için yumru yapısına sahip türlerdir. Bu yumrulu türlerin bazıları ise salep yapımında kullanılır. Bu nedenle ülkemizde doğal olarak yetişen orkide türlerinin bir bölümü salep üretimi için doğadan bilinçsizce toplanmaktadır. Bu yüzden ülkemiz orkide türlerinin büyük bir bölümü günümüzde nesli tehlike altında olan türlerdir.
Ülkemiz orkidelerini tanımak ve tanıtmak için yaptığımız bu çalışmada, araştırma sahası olarak Muğla ili seçilmiştir. Bunun nedeni Muğla ili orkide çeşitliliği açısından ülkemizin en zengin noktalarından birisidir. Yapılan arazi ve literatür çalışmaları sonucunda Muğla ilinde, 14 farklı cinse ait 70 orkide türü tespit edilmiştir. Bu da Türkiye orkide türlerinin yaklaşık % 40 ının Muğla ilinde yetiştiğini göstermektedir. Cins Ophyrs 31 Anacamptis 10 Orchis 8 Serapias 5 Diger 26 Toplam 70 Tür sayısı
Muğla ilinin sahip olduğu bu orkide zenginliği ülkemiz biyolojik çeşitliliği açısından büyük bir önem arz etmektedir. Bu nedenle bu türlerin korunması ve korunabilmesi için öncelikle herkes tarafından tanınması sağlanmalıdır. Bu nedenle bu broşür ile Muğla ilinde yer alan orkide türleri tanıtılmaya çalışarak orkidelerin korunması katkı sağlamak amaçlanmıştır.
Cephalanthera epipactoides: Bir metreye kadar boylanabilen iri bir türdür. Gövdeyi saran alttaki yapraklar kısa ve yumurta formulu, yukarıdakiler ise uzun ve mızrak biçimlidir. Çiçek kurulu uzun olup, bitki boyunun yaklaşık 2/3 ünü oluşturur. Çiçekler beyaz renklidir. Çanak yaprakları yumurta formlu ya da dar mızrak şeklindedir. Taç yaprakları yumurta formlu uçları sivridir. Ön dudak yürek formunda, üçgenimsi şekildedir. Mahmuzlar yaklaşık 4-5 mm, boyunda ve aşağıya doğru yönelmiş şekilde bulunur. Bu tür iğne yapraklı ormanlar, meşelikler, makiliklerde bulunur. Genellikle gölge alanlarda görülür. Mart ortasından haziran başına kadar çiçek açar.
Epipactis helleborine (L.) Crantz. Geniş Yapraklı Orkide İnce boylu ve sağlam yapılı bir türdür. Alt yapraklar yeşil renkli, geniş ve yumurta biçimli, üst yapraklar ise mızrak şeklindedir. Çiçek kurulu ince ve uzun, seyrek şekilde bulunan çiçekler genellikle aşağıya dönüktür. Çiçek; yeşil ya da açık menekşe renkli çanak yaprakları geniş ve uçları sivridir. Ortadaki çanak yaprağı öne doğru eğilmiştir. Taç yapraklar, çanak yapraklardan daha kısa, açık yeşil veya menekşe renklidir. Dudak iki bölümlü, arka dudak yarı küremsi, dıştan yeşil içten kahverengimsidir. Ön dudak geniş üçgenimsi yada yürek formlu, iki hörgüçlü ve menekşe renklidir. Bu tür kuru çayırlarda, meşeliklerde ve iğne yapraklı ormanların altında bulunur. Mayıs-haziran aylarında çiçeklenir.
Limodorum abortivum (L.) Swartz var. abortivum Erguvani Menekşemsi Orkide Boyu 70-80 cm ye kadar ulaşabilen boylu, yapraksız ve sağlam yapılı bir türdür. Gövde üzerin Marmaris çevresinde beyaz gövdeli bireylere de rastlanmıştır. Çiçek kurulu uzun, gevşek ve çok çiçeklidir. Çiçekleri büyük erguvan ya da menekşe renklidir. Çanak yapraklar dar üçgen ve uzun, geriye doğru eğilmiş şekilde bulunur. Taç yapraklar dar mızrağımsı ve geriye doğru eğilmiş şekildedir. Dudak iki bölümden oluşur. Arka dudak yukarıya kalkmış şekilde, dar ve açık menekşe renklidir. Ön dudak, oval şekilli, kenarları yukarıya doğru büzülmüş, beyazımsı ya da açık menekşe renklidir. Bu tür çam ormanlarının altında, meşeliklerde ve çalılıklarda görülür. Nisandan temmuz ayına kadar çiçek açar.
Spiranthes spiralis (L.) Chevallier Spiral Orkide Küçük, gösterişli, beyaz renkli çiçekleri olan bir türdür. Boyu genellikle 20-30 cm. arasındadır. Gövde beyazımsı tüylerle kaplıdır. Gövdenin alt kısmında 3-8 adet yumurta formlu ya da elips şekilli yaprak bulunur. Yapraklarda leke yoktur. Çiçek kurulu uzun, sık ve bol çiçeklidir. Çiçekler bu kurul üzerinde spiral şekilde dizilmiştir. Çanak yapraklar boyuna mızrağımsıdan yumurta formuna kadar değişir. İki yandakiler yatay, orta kısımdaki taç yapraklarla birleşmiştir. Taç yapraklar mızrağımsı ve yeşilimsi beyazdan-sarımsı beyaza kadar renklidir. Taç yaprakların kenarları bozuk dişlidir. Çam ormanlarında ve çalılıklarda görülür. 0-500m metre arasında yayılış gösterir. Genellikle eylül başından ekim sonuna kadar çiçeklenir.
Platanthera bifolia (L.) L.C.M. Richard İki yapraklı guguk kuşu orkidesi 60-70 cm ye kadar ulaşabilen yeşil renk gövdeli bir türdür. 2-4 adet mızrak şeklinde yaprağa sahiptir. Çiçek kurulu ince, uzun ve bol çiçeklidir. Beyaz renkli çiçekler çiçek kurulu üzerinde gevşek şekilde bulunur. Yandaki çanak yapraklar uzamış-yumurta formunda, orta çanak yaprak ise taç yaprakları ile birleşmiş miğfer şeklinde bir yapı oluşturmuştur. Taç yapraklar dar ve dil şeklindedir. Taç yapraklar uç kısmında aşağıya doğru eğiktir. Taç yaprakların uç kısmı yeşilimsi renklidir. 2 adet ve sarı renkli anterler paralel olarak bulunur. Yeşilimsi sarı renkli mahmuz, iplik şeklinde olup kalınlaşmamıştır. Mahmuzlar genellikle aşağıya doğru yatay şekilde uzanır. Bu tür 0-2000 m. arasında yer alan çam ve karışık ormanlarda bulunur. Mayıs - Temmuz aylarında çiçeklenir.
Serapias vomeraceae subsp. artemisiae W. Hahn, Kreutz & J.Passin Uzun dudaklı Orkide Orkide türleri içerisinde en kolay tanınan türlerden birisidir. Boyu 15-40 cm arasında değişir. Gövde ve çiçekleri kırmızımsı renklidir. Gövde ve çiçeklerin üzerinde daha koyu renkli çizgiler bulunur. Gövde kalın ve dik duruşludur. Yaprakları ince mızrak şeklinde, kanallı yapıda ve ortadan ikiye kıvrık şekildedir. Çiçek kurulu 4-10 cm boyundadır. Çiçek kurulunda az sayıda çiçek bulunur. Çiçek tabanı yaprakçığı (brakte) yumurtamsı-mızrağımsı ya da ince uzun şekildedir. Braktelerin ucu sivri, üzeri çizgilidir. Çiçekler orta büyüklükte, kırmızımsı kahverengimsidir. Taç ve çanak yaprakların uç kısmı sivridir. Ortadaki taç yaprak yürek şeklindedir ve üzerinde beyaz tüyler bulunur. Nemli çayırlarda, yol kenarlarında bulunan bu tür 0-300 metre arasında görülür. Nisan-mayıs aylarında çiçek açar.
Serapias berhonii subsp. bergoni E.G. Camus, P. Bergon & A. Camus Bergon Orkidesi İnce, uzun yapılı, 70-80 cm ye kadar boylanabilen bir bitkidir. Yaprakları mızrağımsı, yeşilimsi mavi renklidir. Çiçek kurulu yaklaşık 20 cm boyunda olup 5-10 adet çiçekten oluştur. Çiçekler orta büyüklükte ve eğiktir. Çiçek örtüsü, mızrağımsı, sivri uçlu, damarlı ve miğfer şeklindedir. Çiçekler dıştan grimsi-lila, içten erguvanimsi - menekşe renklidir. Arka dudak tabanda kama formunda, yan loplar dik ve koyu renklidir. Ön dudak dar-mızrak şekilli, kırmızımsı renklidir. Ön dudak arka dudaktan 1,5 kez daha uzun ve geriye doğru eğiş şekillidir. Çayırlarda, makilikliklerde, friganada ve nadiren çam ormanlarında bulunur. 0-1000 metre arasında yayılış gösteren bu tür Nisan-Mayıs arasında çiçek açar.
Serapias cordigera L. Yürek Yapraklı Orkide Orta büyüklükte, ince ve sağlam gövdeli bir türdür. Gövdesi genellikle yeşil renklidir. Yapraklar mızrak şeklinde ve uzundur. Kanallı olan yapraklarda leke bulunabilir. Çiçek kurulu 10 cm den kısa ve yumurta formludur. Bu özelliği nedeniyle diğer Serapias türlerinden kolayca ayrılabilir. Çiçek kurulunda 2-10 adet çiçek bulunur. Çiçekler büyük, koyu kırmızımsıkahverengimsidir. Çiçek iki dudaklıdır. Arka dudak kalp şeklinde ve yan loplar dik konumludur. Ön dudak geniş bir yürek şeklinde, kırmızımsı renktedir. Üzerinde damarlar ve kırmızımsı tüyler bulunur. Ön lopun kenarları genellikle dalgalı, aşağıya doğru eğik ve geriye kıvrıktır. Bu tür çayırlarda, makiliklerde ve friganalarda bulunur. Fethiye- Datça arasında görülen bu tür 0-400 metre arasında yayılış gösterir ve Nisan-Mayıs aylarında çiçek açar.
Anacamptis pyramidalis (L.) L.C. Richard Piramidal Orkide-Tavşan topu 60-70 cm ye kadar boylanabilen uzun boylu, ince yapılı bir türdür. Gövde açık yeşil renkli, ince yapılıdır. Genellikle gövde de ince uzun yapısı ile dikkat çeker. Gövde yaprakları belirgin değildir. Çiçek kurulu kısa ve piramit şeklindedir. Bu özelliği nedeniyle diğer türlerden kolayca ayırt edilebilir. Çiçekler pembe ya da beyaz renklidir. Çiçek kurulunda çok sayıda küçük çiçek bulunur. Çanak yapraklar mızrak şeklinde, ortadaki hafif öne doğru kıvrıktır. Taç yapraklar yumurta formlu, mızrağımsı ve miğfer şeklinde birleşmiştir. Dudak derin 3 lopludur. Dudağın her iki lopu yaklaşık orta lop kadar veya daha kısadır. Mahmuz çok ince yapılı ve aşağıya doğru kıvrıktır. Ülkemizde en sık görülen orkide türlerinden bir olan Bu tür çayırlar, yol kenarları, zeytinlikler ve makiliklerde görülür. 0-1800 metre arasında yayılış gösteren bu tür Nisan Mayıs aylarında çiçeklenir.
Anacamptis coriophora subsp. coriophora (L.)R.M. Bateman, Pridgeon & M.W. Chase Mis Kokulu Orkide 20-40 cm boylarında, orta kalınlıkta, nadir görülen bir türdür. Yaprakları şerit şeklinden mızrağa kadar olup genellikle dik yapılıdır. Açık yeşil yapraklar lekesizdir. Çiçek kurulu kısa, silindirik, sık ve çok çiçeklidir. Brakteler yumurta şeklinde ve kısa boyludur. Çiçekler küçük, koyu kırmızımsı renkli ve hafif kokuludur. Çanak ve taç yapraklar birleşmiş ve miğfer şeklindedir. Taç yapraklar çanak yapraklardan daha dar ve daha kısadır. Dudak üç lopludur. Yan loplar orta loptan daha kısadır. Orta loplar parçalanmamış, lopun uç kısmı belirgin şekilde geriye dönüktür. Dudak tabanını orta kısmı daha açık renkli ve koyu beneklidir. Mahmuz kısa, konimsi ve aşağıya doğru yönelmiştir. 500-2000 metre arasında bulunan nemli çayırlar ve dere kenarlarında görülen bu tür Mayıs-Temmuz ayları arasında çiçek açar.
Anacamptis santa (L.) R.M. Bateman, Pridgeon & M.W. Chase Kutsal Orkide Orta boylu, ince yapılı bir türdür. Çiçek şekli ile diğer Anacamptis türlerinden kolayca ayırt edilebilir. Yaprakları ince, şerit şeklinde ya da mızrak şeklindedir. Lekesiz olan yaprakları diğer türlere göre daha küçüktür. Çiçek kurulu silindirik ve uzundur. İçerisinde çok sayıda çiçek bulunur. Brakteler yumurta şekilli ve kısa boyludur. Pembe renkli çiçekleri küçüktür. Çanak ve taç yapraklar uzun gaga şeklinde birleşmişlerdir. Taç yapraklar mızraksı olup genellikle çanak yapraklardan daha kısadır. Dudak 3 lopludur. Yan loplar orta loptan daha kısa, geniş ve bozuk dişlidir. Mahmuz kısa, orta kalınlıkta ve aşağıya doğru eğik durumdadır. 0-500 metre arasında bulunan çalılıklar, zeytinlikler ve friganalarda görülen bu tür Mayıs-Haziran aylarında çiçek açar.
Anacampits laxiflora subsp. laxiflora (Lamarck) R.M. Bateman, Pridgeon & M.W. Chase Boşluklu Çiçekli Orkide 70-80 cm ye kadar büyüyebilen uzun boylu bir bitkidir. Çiçek kurulunun koyu morumsukahverengimsi olması nedeniyle diğer türlerden kolayca ayrılabilir. Yapraklar dar, mızrak şeklinde ve kıvrık yapılıdır. Dik konumlu olan yapraklar lekesizdir. Çiçek kurulu uzun ve gevşek çiçeklidir. Çiçekler orta büyüklükte, menekşemsi kırmızımsıdır. Çiçeklerin orta kısmı beyaz renklidir. Mahmuz, silindirik ve yukarıya doğru dönüktür. Bu tür 0-1000 m. Arasında bulunan ıslak çayırlarda ve bataklıklarda görülür. Nisan-Haziran arasında çiçek açar.
Anacamptis morio subsp. morio (L.) R.M. Bateman, Pridgeon & M.W. Chase Morio Miğfer Orkidesi Küçük sağlam yapılı bir bitkidir. Yaprakları kılıç kını gibi gövdeyi sarar. Alt yaprakları geniş mızrak şeklinde ve kıvrıktır. Çiçek kurulu koyu renkli, kısa ve silindirik yapılıdır. Bu kurulda çok sayıda orta boylu çiçek bulunur. Çiçekler koyu menekşe renginde olup orta kısımları beyaz olup, bu kısmın Orta bölgesinde çok sayıda koyu renkli noktalar görülür. Çiçek dudakları 3 loplu olup yan loplar orta loptan biraz daha kısa ve geriye doğru kıvrıktır. Mahmuz, silindirik ve yukarıya doğrudur. 0-1900 m. Arasında bulunan çayırlar ve orman açıklıklarında bulunur. Mart -Haziran arasında çiçek açar.
Anacamptis papilonaceae subsp. messenica (L.) R.M. Bateman, Pridgeon & M.W. Chase Kelebek Orkidesi Kısa boylu, sağlam yapılı bir türdür. Yaprakları rozet şeklinde dizilmiş, kısa boylu, açık renkli ve lekesizdir. Çiçek kurulu kısa geniştir ve koyu kırmızımsı renklidir. Bu nedenle diğer türlerden kolayca ayırt edilebilir. Çiçekleri büyük, beyazımsı-kırmızımsı-pembemsi renklidir. Taç ve çanak yaprakları birleşiktir. Çiçeğin alt dudağı tek parça, üzeri çizgili, kenarları ise düzensiz dişlidir. Mahmuzu kısa, silindirik ve aşağıya doğru yönelmiştir. 0-900 metre arasında bulunan orman açıklıkları, çalılıklar ve friganalarda ve kuru ortamlarda yetişir. Mart-nisan aylarında çiçeklenir.
Neotinea maculata (Desfontaines) Stearn Lekeli Orkide Küçük, zayıf ince bir bitkidir. Alt yaprakları rozet şeklinde ve nispeten geniştir. Yapraklar koyu renklidir. Çiçek kurulu dar ya da geniş, orta uzunlukta ve sık yapılıdır. Çiçekler çok küçük miğfer şeklinde birleşmiştir. Çiçek rengi tabanda beyaz, üzeri kirli sarımsı-kırmızımsı olabilir. Bazı çiçekler tamamen açık ve tek renklidir. Çiçek dudakları belirgin 3 lopludur. Yan loplar orta loptan daha kısa ve geriye kıvrıktır. Ortalobun uç kısmı üç dişli ve aşağıya doğru eğiktir. Mahmuz konik yapılı ve aşağıya dönüktür. 0-1300 m. Arasında yayılış gösteren çam ormanı ve çalılıklarda görülür. Mart-Mayıs arasında çiçeklenir.
Neotinea tridentata (Scopoli) R.M. Bateman, Pridgeon & M.W. Chase Üç Dişli Orkide Orta büyüklükte, sağlam yapıl bir türdür. Yapraklar yumurtamsı geniş, allta rozet şeklinde, mavimsi yeşilimsi renkli ve lekesizdir. Çiçek kurulu kısa ve piramidaldir. Kurulda çok sayıda orta boylu çiçek sık bir şekilde bulunur. Çiçek örtüsü miğfer şeklinde, açık pembe beyaz renkli, koyu kırmızı pemde lekelidir. Dudak 3 lopludur. Orta lop 2 uçta iki parçalıdır. Yan loplar orta loptan daha küçükl ve geriye doğru eğilmiştir. Mahmuz silindirik yapılı ve aşağıya doğrudur. 0-1700 m. Arasında yer alan ormanlar, zeytinlikler ve makiliklerde görülür. Nisan-Haziran arasında çiçek açar.
Orchis purpurea subsp. purpurea Hudson Gerçek Erguvani Orkide 70 cm. ye kadar boylanabilen iri ve sağlam yapılı bir türdür. Yaprakları geniş, yumurta formlu ve lekesizdir. Gövde koyu yeşilkırmızımsı renkli ve uzundur. Çiçek kurulu kısa, silindirik ve sık çiçeklidir. Brakteleri çok küçüktür. Taç yapraklar mızrağımsı olup, çanak yapraklardan daha kısadır. Çiçek örtüsü miğfer formlu olup dış kısmı koyu erguvan renkli, iç kısmı daha açık renklidir. Dudak 3 parçalıdır. Orta lop derin iki yarıklı ve oldukça geniştir. Bu kısmı beyaz renkli ve kırmızı tüylüdür. Mahmuz çok kısa ve aşağıya doğru eğiktir. 50-1700 m. Arasında orman açıklıklarında ve çalılıklarda bulunur. Nisan-Mayıs aylarında çiçek açar.
Orchis simia Lamarck Maymun Orkidesi Orta boylu, kalın gövdeli bir türdür. Gövde açık yeşil renkli, yapraklar rozet şeklinde, geniş, parlak renkli ve lekesizdir. Çiçek kurulu büyük, sık çiçekli ve yuvarlağımsıdır. Kurulda çok sayıda orta boylu çiçek bulunur. Çanak yapraklar yumurta formlu taç yapraklar mızrak şeklindedir. Dudak derin üç loplu, orta lop iki yarıklıdır. Dudağın orta kısmı beyaz renkli kenarları koyu pembe renklidir. Bu nedenle diğer türlerden kolayca ayırt edilir. Mahmuz silindirik ve aşağıya doğrudur. 0-1200 m. Arasında yer alan ormanlarda ve çalılıklarda görülür. Nisan-Mayıs arasında çiçeklenir.
Orchis italica Poiret İtalyan Orkidesi Ortaboylu, ince yapılı bir bitkidir. Yaprakları lekeli ya da lekesiz, kenarları dalgalı şekildedir. Çiçek kurulu yarı dairemsi ya da piramit şeklide ve sık çiçeklidir. Brakteleri kısadır. Dudak derin 3 loplu olup orta lop ince iki parçaya ayırılır. İki parçanın ortasında ise ince bir diş bulunur. Bu özelliği ile kolayca ayırt edilebilir. Çiçekler pembebeyaz renkli, pembe lekelidir. 0-700m. arasında yer alan çam ormanlarında bulunur. Mart-Mayıs arası çiçeklenir.
Orchis provincialis Balbis ex Lamarck & De Candolle Fransız Orkidesi Orta boylu,,ince yapılı bir türdür. Yapraklar uzun, mızrak şeklinde ve lekelidir. Çiçek kurulu kısa, silindirik ve gevşek yapılıdır. Çiçekler orta büyüklükte, 5-20 adet olup kükürt sarısı renklidir. Bu özelliği en ayırt edici karakteridir. Dudak alt kısmında hafif 3 lopludur. Orta lop yandan bakıldığında kubbemsi olup üzerinde az sayıda kırmızı nokta şeklinde desenler bulunur. Yan loplar orta loptan kısa ve geriye kıvrıktır. Mahmuz uzun, silindirik ve yukarı doğrudur. 0-1300 m. arasında ormanlar, çalılar ve friganalarda bulunur. Nisan-Mayıs aylarında çiçeklenir.
Orchis anthropophora (L.) Allioni Kukla Adam Orkidesi Uzun boylu, geniş ve bol yapraklı bir türdür. Büyük yaprakları yumurtamsı şekilli ve açık yeşil renklidir. Çiçek kurulu uzun, ince yapılı ve sık çiçeklidir. Bu kurulda 60 a yakın çiçek bulunabilir. Çiçek örtüsü kapalı bir miğfer şeklindedir. Dudakları uzun ve dar kırmızımsı renklidir. Bazen yeşilimsi sarı da olabilir. Orta lop ince olup ortadan ikiye ayrılır. İnsana benzediği için kukla adam orkidesi ismi verilir. Mahmuzları yoktur. 0-800 metre arasında çam ormanları içerisinde bulunur. Nadir görülen bu tür Mart-Nisan aylarında çiçeklenir.
Orchis anatolica Boisser Anadolu Orkidesi-Diliçıkrık İnce yapılı ve orta boylu bir türdür. Gövde genellikle kırmızımsı renkli ve incedir. Yapraklar mızrağımsı, dipte rozet şeklinde ve lekelidir. Çiçek kurulu gevşek ve boyuna uzamıştır. Kurulda orta boylu 5-15 çiçek bulunur. Çiçekler pembesi-beyaz renklidir. Nadiren tamamen beyaz türleri görülebilir. Dudak 3 lopludur. Orta lop iki parçalıdır. Yan loplar orta loplardan daha büyük ve geniştir. Taban kısmı beyaz renkli ve koyu pembe beneklidir. Mahmuz silindirik, düz veya bükülmüş şekilli ve yukarıya eğik şekildedir. 0-1600 m. arasında bulunan, çayırlar, çam ormanları ve makiliklerde görülür. Mart- Mayıs arasında çiçeklenir.
Barlia robertiana (Loiseleur) Greuter Dev Orkide 80 cm ye kadar boylanabilen sağlam ve kalın yapılı bir türdür. Yaprakları çok geniş, koyu yeşil, parlak ve lekesizdir. Çiçek kurulu silindirik, sık ve zengin çiçeklidir. Çiçekler büyük kirli beyaz-pembemsi renkidir. Taban kısmı beyaz dış kısmı koyu renklidir. Çiçek dudağı geniş olup belirgin şekilde 3 lopludur. Orta lop yan loplarda yaklaşık 2 kat daha uzundur. Bu nedenle diğer türlerden kolayca ayrılır. Mahmuz konik şekilli, kısa ve aşağıya doğrudur. 0-700 m. arasında ormanlarda çalılık ve friganlarda görülür. Şubat-Nisan arasında çiçeklenir.
Ophyrs iricolor Desfontaines Gökkuşağı Orkidesi 15-30 cm boylarında ince yapılı bir türdür. Yapraklar, açık yeşil renkli, yumurta şeklinde ve rozet halinde bulunur. Çiçek kurulu kısa ve az çiçeklidir. Çiçek dudağı büyük, belirgin üç lopludur. Orta lop düz, geniş, hörgüçsüz, koyu kahverengi-siyahımsımenekşe renklidir. Yan loplar belirgin kahverengi tüylüdür. Dudak deseni ki yumurta formunda parlak mavi lekelidir. bu desen bütün dudağın 2/3 unu kaplar. 0-500 m arasında makilik, zeytinlik ve çam ormanlarında görülür. Mart-Mayıs aylarında çiçeklenir.
Ophyrs fusca subsp. leucadica (Renz) H. Kretzschmar Donuk Lefkada Orkidesi Kısa boylu, geniş yapraklı bir türdür. Yapraklar parlak yeşil renkli ve yuvarlak formludur. Çiçek kurulu kısa, gevşek ve az çiçeklidir. Çanak yapraklar yumurtamsı, geniş ve yeşil renkli, taç yapraklar ince mızraksı ve sarımsı renklidir. Dudak koyu kahverengi, hafif bükülmüş, üç loplu, hörgüçsüzdür. Dudak deseni tabandan itibaren iki parçalı, yumurta formlu genellikle mavi veya kahverengidir. Bazen dudağın kenarında, ince sarı bir bant görülür. 0-500 m arasında makilikler, çam ormanları ve zeytinliklerde yetişir. Mart Nisan aylarında çiçeklenir. Nadir olan bu tür en fazla Muğla ilinde bulunur.
Ophyrs subfusca subsp. blitopertha (H.F. Paulus & Gack) Kreutz Düz Dudaklı Böcek Orkidesi Kısa boylu ve ince yapılı bir türdür. Yaprakları geniş ve parlak renklidir. Çiçek kurulu kısa, gevşek ve 2-6 çiçeklidir. Çanak yapraklar geniş yumurta formlu, yeşilimsi sarı, taç yapraklar, dar, kısa ve ince yapılı sarı renklidir. Dudak çok düz, koyu kahverengiden, siyahımsı-menekşeye doğru renklidir. Kenarlarında geniş sarı bir bant bulunur. Dudak tabanında V şeklinde bir yapı bulunur. Dudaklar oldukça tüylü ve hörgüçsüzdür. Dudak deseni iki yumurta parçalı ve koyu kahverengi-menekşemsi renklidir. 0-400 m arasında çam ormanları, maki ve çalılıklarda görülür. Mart-Nisan aylarında çiçek açar.
Ophyrs subfusca subsp. cinerophila (H.F. Paulus & Gack) Kreutz Düz Dudaklı Böcek Orkidesi Kısa boylu ve ince yapılı bir türdür. Yaprakları geniş ve parlak renklidir. Çiçek kurulu kısa, gevşek ve 2-6 çiçeklidir. Çanak yapraklar geniş yumurta formlu, yeşilimsi sarı, taç yapraklar, dar, kısa ve ince yapılı sarı renklidir.
Ophys lutea subsp. minor (Todaro) O. & E.Danesch Küçük Çiçekli Sarı Orkide Kısa boylu, ince yapılı 3-7 adet çiçekli bir türdür. Çiçek ekseni çok kısa olup çiçekler yatay şekilde durur. Çanak yapraklar yumurta formlu, küt uçlu ve parlak yeşilimsidir. Taç yapraklar küçük, mızrağımsı, kenarları dalgalı, yeşilimsi sarımsıdır. Taç yapraklar ve ve orta çanak oldukça gevşek bir miğfer oluşturur. Dudak çok küçük, yumurta formlu, altta lopludur. Loplar arasında küçük yarıklar bulunur. Dudağın orta kısmı kahve renkli, kenarları parlak sarı renklidir. Dudakta bulunan koyu desenin uç ve alt kısmında V şeklinde bir yapı bulunur. 0-600 m arasında, çayırlar, zeytinlikler, çam ormanlarında bulunur. Mart-Nisan arasında çiçeklenir.
Ophrys omegaifera subsp. omegaifera H. Fleishhmann Omega Orkidesi İnce, cılız yapılı ve kısa boylu bir bitkidir. 1-3 adet çiçek taşır. Çiçekler orta büyüklükte ve yatay şekilde bulunur. Çanak yapraklar yumurta formunda, yeşilimsi-sarı renklidir. Taç yapraklar mızrağımısı, çanak yapraklardan daha koyu renkli dalgalı ve erguvani renkli boyalıdır. Dudak belirgin, diz formunda bükülmüş, kahverenkli ve tüylüdür. Dudak ortasında omega formlu koyu renkli bir desen bulunur. Desenin kenarlarında gümüşi renkli parlak bir bant bulunur. 0-500 m. arasında yer alan orman açıklıkları, makilik ve zeytinliklerde görülür. Mart Nisan aylarında çiçek açar.
Ophyrs speculum var. Orientalis (H.F.Paulus) Kreutz Ayna Orkidesi Kısa boylu, ince yapılı bir bitkidir. Yaprakları geniş ve rozet şeklindedir. Çiçek kurulu oldukça gevşek 2-9 adet çiçeklidir. Çiçekler orta büyüklükte ve eğiktir. Çanak yapraklar inceyumurtamsı formlu, dışı açık yeşil, iç kısmı kırmızımsıdır. Taç yapraklar, küçük, yumurta formlu ve öne doğru bükülmüştür. Dudak belirgin 3 lopludur. Orta kısmı kubbemsi, kenarları kahverengi yoğun tüylüdür. Dudağın orta kısmında yuvarlak ve parlak mavi bir desen bulunur. Bu mavi desenin çevresinde sarımsıyeşilimsi ince bir bant bulunur. 0-500 m arasında zeytinlikler, makilikler, friganlarda görülür. Mart-Nisan ayıda çiçeklenir.
Ophyrs apifera Hudson Bal Arası Orkidesi İnce yapılı, orta boylu bir bitkidir. Gövde ve yapraklar açık yeşil renklidir. Yapraklar rozet şeklinde, geniş ve lekelidir. Orta çanak yaprak yumurtamsı, yan çanak yapraklar düzyumurtamsı, pembe renklidir. Bu yaprakların ortasında yeşil bir damar bulunur. Dudak tabanda derin üç lopludur. Orta lop kestane kahverengi, kubbe şeklinde, kenarları arkaya doğru dönüktür. Yan loplar hörgüçlü ve sık tüylüdür. Dudak deseni bütün dudağı kaplar, kahverengi-sarımsıbeyazımsıdır. Dudağın uç kısmında geriye dönük bir çıkıntı (apendiks) bulunur. 0-800 m. arasında, kurak çayırlar, makilikler ve friganada görülür. Nisan-Mayıs aylarında çiçeklenir.
Ophyrs tenthredinfera subsp. villosa (Desfontaines ) H.Baumann & Künkele Eşek Arısı Orkidesi Orta boylu, sağlam yapılı bir bitkidir. Gövde ve yaprakları kalın, açık yeşil renlidir. Yapraklar üzerinde belirgin damarlar vardır. Çanak yapraklar yumurta şeklindeve pembe beyazımsı renkli, yan çanaklar geriye doğru eğiktir. Taç yapraklar küçük, üçgenimsi ve pembemsi renklidir. Dudak geniş trapez formlu-yelpaze şeklinde genişlemiştir. Dudağın ortası hafif, kenarları sık tüylüdür. Tabanda küçük ve tüylü hörgüçler bulunur. Dudak ucunda öne doğru kıvrık bir çıkıntı bulunur. Orta desen koyu kahvererngi olup çevresi sarı bir şerit ile çevrilidir. 0-500 m. arasında bulunan çam ormanları, makilikler, friganalar da yetişir. Mart- Nisan aylarında çiçeklenir.
Ophyrs holoserica subsp. heterochila Renz & Taubenheim Küçük Dudaklı Orkide 20-25 cm ye kadar boylanabilen ince yapılı bir türdür. 3-6 adet çok küçük çiçekten oluşan çiçek kurulu gevşektir. Çanak yapraklar pembe renkli, mızrağımsı geriye doğru eğimlidir. Taç yapraklar dar üçgen şeklinde ve çanak yapraklardan biraz daha koyu pembe renklidir. Dudak çok küçük, belirgin şekilde kubbemsi ve parçalanmamış ya da hafif 3 lopludur. Dudak tabanında 2 küçük, sivri yapılı hörgüç bulunur. Dudak deseni çok çeşitli olup dudak tabanının 2/3 ünü kaplar. Dudaklar kahverengimsi-sarımsı yeşilimsi renklidir. Dudak çıkıntısı,küçük, sarı renkli ve uç kısmı içe doğru oyuk şekildedir. 0-700 m. arasında yer alan makilikler, frigana ve çam-meşe ormanlarında bulunur. Nisan-Mayıs aylarında çiçeklenir.
Ophyrs oestifera subsp. bremifera (Steven) K.Richter Hörgüçlü Orkide Uzun boylu, ince yapılı ve çok çiçekli bir türdür. Yaprakları geniş ve büyüktür. Çanak yaprakları elips-yumurtamsı şekilli, koyu pembe ve yeşil damarlıdır. Yan çanak yapraklar daha ince ve öne doğru kıvrıktır. Taç yapraklar ince üçgenimsi koyu pembe renkli ve sık tüylüdür. Dudak dar, kubbemsi, derin üç loplu ve koyu kahverengidir. Yan loplar geriye doğru bel vermiş olup yuvarlak-sivri arasında değişen hörgüçlere sahiptir. Dudak deseni alt kısmı koyu renkli, üst kısmı açık sarımsı renklidir. Dudak çıkıntısı taban kısmı geniş, uç kısmı dar, sarı renkli ve yukarıya doğru eğiktir. 0-1700 m arasında bulunan çam ormanları, makilikler, friganalarda görülür. Nisan-Haziran aylarında çiçeklebir.
Ophyrs umblicata subsp. umblicata Desfontaines Göbekli Orkide Sağlam yapılı, kısa boylu bir türdür. Çiçek kurulu silindirik ve sıkışıktır. Çiçekler küçük, 2-8 adet eğik konumludur. Çiçek örtüsü pembekırmızımsıdan yeşilimsi beyaza kadar renkli ve genellikle orta damarlıdır. Çanak yapraklar yeşil damarlıdır. Taç yapraklar dar üçgen ve yeşilmsikırmızımsı renklidir. Dudak, küçük, üst kısmı derin üç loplu ve kısa hörgüçlüdür. Orta loplar boyuna ovalden yuvarlağımsıya kadar değişir. Dudak deseni yüzük şeklinde, kahverengi-sarı renklidir. Dudak çıkıntısı çok küçük, yeşilimsi sarı ve yukarı eğik şekillidir. 0-450 m arasında bulunan çam-meşe ormanları, açıklılkar, çorak arazilerde görülür. Mar-Mayıs arasında çiçeklenir.
Ophyrs mamosa subsp. mamosa Desfontaines Kubbemsi Dudaklı Memeli Orkide Uzun boylu, ince yapılı bir türdür. Çiçek kurulu uzamış, gevşek ve 4-8 çiçeklidir. Taç yapraklar mızrak şeklinde, uzun ve çanak yapraklardan daha açık renklidir. Dudak yumurta formunda alt kısmı geniş ve kahverengimsi-kızılımsı renklidir. Dudak genellikle kubbemsi, kenarları geriye kıvrık şeklinde dudak çıkıntısı açık renkli küçük bir üçgen şeklindedir. Dudak ortası deseni iki paralel şerit şeklinde ve parlak mavimsi renklidir. 0-1300 m arasında yetişen bu tür ormanlarda, çalılıklarda, yol kenarlarında, kuru arazilerde görülür. Mart-Mayıs arasında çiçeklenir.
Ophyrs ferrum-equinum subsp. ferrum equinum Desfontaines Nallı Orkide-Kazan Karası Yaprakları açık yeşil ve rozet şeklindedir. Çanak yapraklar linear şekilli, koyu pembe renkli ve yeşil orta damarlıdır. Taç yapraklar ince, yuvarlak yapılı çanak yapraklardan daha koyu renklidir. Dudak orta büyüklükte, koyu kahverengimenekşemsi renklidir. Dudak lopları parçalanmamış, hafif hörgüçlü ve kenarları kısa tüylüdür. Dudak deseni parlak mavimsi-morumsu renkli bir nal şeklindedir. Dudak çıkıntısı küçük, yuvarlak ve koyu renklidir. 0-1000 m arasında bulunan ormanlar, makilikler, friganalarda yetişir. Mart- Mayıs aylarında çiçek açar.
Ophyrs reinholdii Spruner EC H. Fleischmann Reinhold Orkidesi İnce yapılı, uzun boylu bir türdür. Çiçek kurulu kısa, gevşek ve 3-8 çiçeklidir. Orta boylu çiçeklerin çanak yaprakları geniş ve düzdür. Koyu pembemsi renkli çanak yaprakların ortasında yeşil damar bulunur. Dudağın üst kısmı derin üç loplu koyu kahverengiden kırmızımsı kahverengiye kadar renklidir. Yan loplar uzun, hörgüçlü ve uzun tüylüdür. Orta lop kubbemsi, beyaz-krem renk desenli dir. Desenler genellikle yukarıdan aşağıya doğru ortası boş şekildedir. Dudak ucu küçük, üçgenimsi ve yukarıya doğru kıvrıktır. 0-1000 m arasında görülen çam ormanları, maki, frigana ve meşeliklerde görülür. Mart- Nisan aylarında çiçeklenir.
Tehditler
Teşekkürler