2. HAFTA SİSTEM KAVRAMI. Ders notudur.

2. HAFTA SİSTEM KAVRAMI Ders notudur. www.eydport.sakarya.edu.tr

SİSTEM KAVRAMI HAFTANIN AMAÇLARI 1. Sistem kavramının ne olduğunu öğrenebilme 2. Sistemin özelliklerini ve çeşitlerini açıklayabilme 3. Eğitim sistemimizi bir bütün olarak ele alıp çözümleyebilme 4. Eğitim sistemimizin alt sistemleri ile üst sistemleri arasındaki ilişkiyi kavrayabilme 5. Sosyal bir sistem olarak okulun özelliklerini açıklayabilme 6. Eğitim sistemimizin temel amaçlarını kavrayabilme 7. Eğitim sistemimizin temel ilkelerini uygulama bilgisini anlayabilme 8. Eğitim sistemimizin temel sorunlarının temel sorunlarını farkına varabilme GİRİŞ Sistem kavramı günümüzde hemen her bilim alanına girmiş ve çağdaş düşünme biçimini etkilemiştir. İçinde yaşadığımız evren incelendiğinde çeşitli özellikleri ve fonksiyonları olan birçok sistemin var olduğu görülür. Sistem kavramı hemen hemen bütün bilim alanlarında kullanılan ortak bir kavram, bir inceleme alanı olma yolundadır. Sistem Kavramı Sistem yaklaşımı konusuna girmeden önce bu kavramı oluşturan ve ekonomi sistemi, politik sistemler, eğitim sistemi ve güneş sistemi gibi çok değişik alanlarda kullanılan terimlerle günlük hayatımıza girmiş olan sistem kavramının açıklanmasında fayda vardır. Literatürde 'sistem' teriminin ve bu terimle ilgili sistem kuramı, sistem yaklaşımı ve sistem metodolojileri gibi terimlerin değişik tanımlarına rastlamak mümkündür. Churchman (1968), sistem tanımını en genel anlamıyla bir takım amaçları başarmak için işbirliği içinde bulunan parçalar bütünü şeklinde yaparken sistemin beş ana unsurunu da şöyle sınıflar (Akt: Kurbanoğlu, 1993) : Sistemin amaçları ve bu amaçlan destekleyen etkinlik ölçüleri. Sistemin çevresi, sistem yöneticisinin direk kontrolünde olmayan ve sistemin 2

davranışlarını kısıtlayan engeller bütünü. Sistemin kaynakları, sistem için erişilebilir olan finansal kaynaklar, personel, araç-gereç. Sistem bileşenleri, alt sistemler, bunların işlemleri ve işlevleri Sistemin yönetimi. Çok geniş kullanımına rağmen sistem kavramı için geliştirilmiş, genel ve herkesçe kabul gören bir tanım mevcut değil gibi görünmektedir. Sistem sözcüğü günümüzde hemen her alanda kullanılmaktadır. Bu konuda günümüzde yazılmış pek çok eser vardır ve bu eserlerde çeşitli amaçlar için yapılmış çok çeşitli tanımlara rastlamak mümkündür. Burada kullanıldığı şekli ile sistem, bir veya daha çok amaca veya sonuca ulaşmak üzere aralarında ilişkiler olan, fiziksel veya kavramsal, birden çok bileşenin oluşturduğu bütündür (Aydın, 1991). Sistem, bir takım küçük parçalardan oluşan, fakat kendisi de aynı zamanda daha büyük bir sistemin ya da sistemlerin parçası olarak işlevde bulunan bir bütündür (Kaya, 1993-a). Kısacası sistem, bir amaç için birleşen, birbirine dayanan ve birbirini etkileyen parçaların, oluşturduğu bir bütündür. Bu bağlamda sistemin gerçekleştireceği bir amacı vardır. Bu amacı gerçekleştirecek parçalar (alt sistemler) bir araya gelerek bütünleşmiştir. Parçalar da birbirine yaşamsal düzeyde bağlıdırlar. Bu bağlılık içinde amaca ulaşmak için sürekli etkileşmektedirler (Başaran, 2006). Bu tanımda dört önemli öğe vardır: Birden çok bileşen. İlişkinin var olabilmesi için en az iki bileşenin varlığı zorunludur; Bileşenler arası ilişki; Bileşenlerin oluşturduğu bir bütün; Bütünün bir amacının olması. Boulding (1956) sistemleri karmaşıklık düzeylerinin artışına göre (hiyerarşik yapı içerisinde) aşağıdaki şekilde sınıflar (Akt: Bursalıoğlu, 1993). Hiyerarşik yapı içerisinde her bölüm (düzey) bir öncekine göre daha ileri bir aşamayı ifade etmektedir. 1. Statik yapılar. 2. Basit dinamik sistemler. Güneş sistemi bu düzeye en güzel örnektir. 3. Denetim düzeyi. Örnek olarak termostat verilebilir. Sibernetik ve geribildirim (feedback) olguları bu düzeyde ortaya çıkar. 3

4. Kendi kendini devam ettiren sistemler veya açık sistemler. En iyi örnek hücredir. 5. Bitki düzeyindeki sistemler veya ilkel organizmalar düzeyi. 6. Kendi varlığının farkında olma özelliğine sahip hayvan düzeyindeki sistemler. 7. Kendi kendinin bilincinde olan insan düzeyindeki sistemler. Bir öncekinden daha gelişmiş bir düzeydir. Burada insan sadece bilmekle kalmayıp bildiğini de bilmektedir. 8. İletişim ve değerlerle karakterize edilen sosyal sistemler. İnsan içinde yaşadığı toplumdan ayrı düşünülemez. 9. Fizikötesi sistemler. Örnek olarak bilinmeyenler verilebilir. EĞİTİM SİSTEMİ Ertürk e (1979) göre eğitim, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla kasıtlı olarak istendik davranışlar oluşturma sürecidir. İşte insanlar, sosyal bir sistem içinde yaşamaya başladıkları günlerden bu yana, bir arada yaşamanın kurallarını da öğrenmek zorunda kalmışlardır. Yani toplumun var olabilmesi ve varlığını sürdürebilmesi için belli davranış kalıplarının, kuralların yerine getirilmesi gerekmiştir. Bu noktada eğitim toplumun istediği bu davranış kalıplarını, kurallarını "istendik davranış"lar biçiminde bireylere kazandırmakla yükümlüdür. Her ulus, toplumun biçimlendirilmesinde, yani istendik davranışları topluma kazandırmada, eğitim sisteminden yararlanır. Aslında burada anılan istendik davranışlar(örneğin iyi insan, üretici, yaratıcı bireyler yetiştirmek vb.) bir eğitim sisteminin amaçlarıdır. Eğitim sistemi, bir amaç doğrultusunda okulöncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve işgören hizmetleri vb. gibi alt sistemleri aracılığıyla bütünleşmiş bir yapıdır. Eğitim sistemi, ulusun tüm üyelerinin haklarını gerçekleştirmek ve devletin eğitimden beklediği yararları sağlamak için devletçe kurulan ve ülke düzeyinde yayılan eğitim örgütleri ve okullar bütünüdür (Başaran, 2006). Sistem Çeşitleri Açık sistemler: Çevresi ile etkileşim halinde olan sistemlerdir. Eğer bir sistem, girdilerini, çevresinden alıyor ve çıktılarını çevresine veriyorsa ve böylece yaşamını sürdürüyorsa açık sistem olarak adlandırılır. Kapalı sistemler: Çevresiyle etkileşimi olmayan sistemlerdir. Aslında çevresiyle hiç bir şekilde girdi-çıktı alışverişinde bulunmayan bir sistem örneği bulmak hemen hemen imkansız olduğundan bu tür sistemler, genelde teorik ve 4

varsayıma dayalı sistemlerdir. Bazı kimyasal reaksiyonlar kapalı sistem olarak düşünülebilir. Canlı sistemler: Doğum, ölüm ve çoğalma gibi biyolojik özelliklere sahip sistemlerdir. Cansız sistemler: Biyolojik bir yaşam belirtisi göstermeyen sistemlerdir. Doğal sistemler: Doğal yollarla oluşmuş olan sistemlerdir. (Ör:Güneş sistemi, tabi hayat) İnsan yapısı (toplumsal) sistemler: İnsanlar tarafından belli amaçlar doğrultusunda meydana getirilen sistemlerdir. (Ör: Ekonomik sistem) Statik sistem: Çevredekileri değişmelere karşın durumunu koruyan sistemlerdir. Dinamik sistemler: Çevredeki değişikliklere göre zaman içinde değişikliğe uğrayan sistemlerdir. Dinamik sistemler bir geri besleme mekanizması sayesinde kendisini çevredeki değişken parametrelere uydurur. Statik sistemlerse uzun müddet durumlarını korurlar. Sistemin Özellikleri Genellikle doğadaki varlıklar, doğal sistemler, mekanik sistemler ve toplumsal sistemler olarak üç ana gruba ayrılabilir. İnsanlar tarafından kurulan örgütler, birer toplumsal sistem ürünüdür. Bu anlamda eğitim örgütü de bir toplumsal sistemdir (Kaya, 1993-a). Sistemin beş temel öğesi vardır. Bunlar: Girdi, süreç, çıktı, çevre ve dönüttür (Akçay, 2006; Gürsel, 2007; Başaran, 2006). 5

Şemada açıkça görüldüğü gibi girdiler süreci, girdiler ve süreç çıktıları, çıktılar, değerlendirmeyi (dönüt), değerlendirme de sistemin bütününü etkilemektedir. O halde sistemin öğeleri birbirinden bağımsız değil, etkileşim halindedir. Eğitim sisteminin bir öğesi olarak düşünülen değerlendirme, öğrenciler hakkında çeşitli kararlar verme yanında, yetersizlikleri ve bunların kaynaklarını ortaya koyar. Bu özelliği ile değerlendirme sonuçları aynı zamanda sistemin bir girdisi olur ve sistemin onarılmasını sağlar. Genel olarak bir sistemdeki girdiler, kontrol edilebilenler ve edilemeyenler olmak üzere iki gruba ayrılırlar (Churcman dan aktaran Baykul, 1992). Eğitim sistemindeki para, araç ve gereçler, eğitime alınacak birey sayısı, kanunlar, yönetmelikler, tüzükler ve emirler gibi girdiler kontrol edilebilen; öğrencilerin, öğretmen ve yöneticilerin özellikleri, toplumun özellikleri vb. girdiler de kontrol edilemeyen türdendir. Kontrol edilebilen girdilerin sistem üzerindeki istenmeyen etkileri (arızaları) azdır ve sistemde bu tür girdilerden ileri gelen arızaların düzeltilmesi diğerlerine kıyasla daha kolaydır. Örneğin, bir kurstaki öğretimde başarısızlığın sebepleri arasında kurstaki örgencilerin sayısının çokluğu olabilir. Bu durumda, öğrenci sayısı başka bir şube açılarak veya diğer bir yolla azaltılarak kurstaki öğrenci sayısı girdisinden gelen arıza ortadan kaldırılabilir. Sistemde, kontrol edilemeyen girdilerden kaynaklanan arızaların giderilmesi kontrol edilebilenlere kıyasla daha zordur. Böyle sistemlerde değerlendirme hem daha zor, hem de daha önemlidir. Eğitim gibi, kontrol 6

edilemeyen girdilerin çok olduğu bir sistemde, değerlendirme, sonuçlarının isabetliliği, fiziksel sistemlere kıyasla hem daha düşük, hem de karar verme ve sistemin kontrolü zordur. Bu bakımdan, eğitimdeki değerlendirme sonuçlarına mutlak doğrular olarak bakmam~ ve çok çabuk sonuçlar almayı beklememek gerekir (Churcman dan aktaran Baykul, 1992). Eğitim sistemindeki yetersizlikler (genel olarak arızalar) sistemin kendi öğelerinden kaynaklanır. Daha açık bir deyişle arızaların kaynakları sistemin girdileri, süreci veya değerlendirme süreci 'arasındadır. Bunlar aynı zamanda neyin değerlendirileceği konusuna ışık tutar. Eğitim sistemindeki değerlendirme konuları aşağıdaki gibi özetlenebilir (Akçay, 2006; Gürsel, 2007; Başaran, 2006): Girdi: Okul düzeyinde girdi denilince ilk akla gelenler öğrenciler, yöneticiler, öğretmenler ve velilerdir. Bunların dışında, okulun işlemesi için gerekli olan her şey sistemde girdi olarak kabul edilir. Örneğin kâğıt, okul binası, sıralar, para, kitap, dergi, bilgisayar vb. Görüldüğü gibi eğitim sisteminin temel alt sistemi olan okulların ana girdisi insandır. Süreç: Okula alınan girdilerin eğitim sisteminin amaçları doğrultusunda işlenmesidir. Bu eylem, belli bir zaman ve işlemler dizisini gerektirir. Örneğin, ilköğretime giren öğrencilerin davranışları, öğretmen, yönetici, veliler vb. aracılığıyla okulun amaçları doğrultusunda değiştirilmeye çalışılır. Bunun için ders araç gereçleri, öğrenme yöntemleri, sınavlar uygulamaya konur. Çıktı: Okula giren insan (Öğrenci, öğretmen, yönetici vb.) ve madde (kitap, para, bina vb.) kaynaklarından belli işlemler sonucunda elde edilen üründür. Bu ürünler okullar için mezunlar, işdoyumu, bilgi, çeşitli sosyal etkinlikler vb. olabilir. Çevre: Okulun sosyal ve doğal çevresidir. Okul, girdileri, süreci, çıktıları ve dönütü, bu çevre içinde işleme sokar. Yani bu öğeler, sosyal ve doğal çevre içinde etkileşirler. Çevre koşulları, amaçların gerçekleştirilmesine olumlu ya da olumsuz katkıda bulunur. Örneğin, okulun bulunduğu sosyal çevrenin yoksul ve eğitimsiz olması, doğal çevrenin iklim koşullarının ve coğrafi özelliklerinin uygun olmaması durumunda okulun amacına ulaşması zorlaşacaktır. Dönüt: Okulun amaçlarına ulaşıp ulaşmadığının sürekli olarak denetlenmesi işlemidir. Eğer girdilerin niteliğinin düşük olduğu anlaşılırsa, girdi niteliğini artırıcı önlemler alınır. Eğer süreçte, eğitim teknolojilerinin, öğrenme, yöntem ve tekniklerinin kullanımında ya da öğretmenlerin sınıf yönetiminde bir sorun varsa, sistemi yönetenler bu sorunları çözmeye 7

çalışır. Bir eğitim sisteminde dönütler olmazsa, sistem bir süre sonra yok olmaya doğru gidebilir. Bir sistemin temel özellikleri şunlardır (Kaya, 1993-a): Sistemin akılcı çalışması, alt sistemlerin etkin çalışmasına ve sistemin dış sistemlerle düzenli ilişkisine bağlıdır. Alt sistemlerden birinin düzensiz işleyişi bütün sistemin çalışmasını olumsuz etkiler. Bir sistemin amacı, alt sistemlerin amaçlarının toplamından farklıdır. Bir sistemi oluşturan alt sistemler arasında ilişkiler ve etkileşimler vardır. Bir alt sistemin hareketi, öteki alt sistemleri etkiler. SİSTEMİ AÇIKLAYAN DİĞER KAVRAMLAR Sosyal Sistemler ve Okullar Bir sosyal sistem, birbirini karşılıklı olarak sonsuz biçimde etkileyen karmaşık bir değerler ve ilişkiler dizisidir. Her küçük grup daha geniş grupların alt sistemidir. Bu geniş gruplar da daha geniş ve büyük grupların birer alt sistemini oluştururlar. Tek bir örgüt içinde sosyal sistem, Örgütte birbirleriyle ve dış çevreyle etkileşim içinde olan insanlardan oluşur (Davis, 1982), Okullar da bir sosyal sistemdir. Çünkü sosyal sistemler genel bir amaç için birlikte hareket eden ve etkileşen bir grup insandan oluşur. Böylece okul bölgesi, okulun kendisi hatta sınıf da bir sosyal sistem sayılabilir (Lunenburg ve Ornstein den aktaran Sarpkaya, 2008). Okulun toplumsal bir sistem oluşu, onun kendine özgü bir kültürü olmasından, dolayıdır. Çünkü okulun belli bir nüfusu, açıkça ifade edilmiş bir siyasal yapısı, üyeleri arasında toplumsal ilişkileri ve kendine özgü bir kültürü vardır (Tezcan, 1997). Sosyal sistemlerin başlıca ortak özellikleri şunlardır (Hoy ve Miskel den aktaran Sarpkaya, 2008): Sosyal sistemler, açık sistemlerdir. Okullar, toplumun tarihi, değerleri ve politik alanı tarafından etkilenir. Özetle okul, çevresindeki tüm güçlerden etkilenir. 8

Sosyal sistemler insanlardan oluşur. İnsanlar, rol ve statüleri kadar, gereksinimleri için de çeşitli eylemlerde bulunurlar. Okulda insanlar, öğretmen, öğrenci, yönetici vb. rollerde bulunurlar. Sosyal sistemler amaç yönelimlidir. Gerçekten de sosyal sistemler, birçok amaca sahiptirler. Herhangi bir okul sistemi için temel amaç, yetişkin rolleri için öğrencileri hazırlamaktır (İstendik davranışlar). Sosyal sistemler yapısaldır. Okul sistemlerinin yapısı da bürokrasiye, işlerin bölünmesine ve hiyerarşiye dayanır. Sosyal sistemler kural koyucudur. Kurallara uyma için öğelerini zorlar. Okulun da yasa, yönetmelik vb. gibi yaptırım araçları vardır. Sosyal sistemler politiktir. Her sosyal sistem, politik yapının bir sonucu olarak bir güç örüntüsüne sahiptir. Okullarda da yöneticilerin, öğretmenlerin ve öğrencilerin kendilerine özgü güçleri vardır. Zaman zaman bu güçleri, birbirlerine karşı kullanırlar. Açık sistemlerde örgütler, çevrelerine uyarlanabilir yapıda olmalıdır. Bu uyum sürecinde sistemin öğeleri (girdi/ çıktı, süreç, dönüt vb.) arasındaki dengeyi de korumak zorundadır (Sarpkaya, 2008). Sosyal sistemler, çevreden aldıkları veriler sayesinde yapılarında dengeli durum oluştururlar. Bu dengeyi, bütün değişimlere rağmen korumaya çalışırlar (Genç, 2004). Okullar da çevreden aldığı girdileri amaçlar doğrultusunda işleyerek, çıktılar vererek bu denge durumuna ulaşmaya ve onu korumaya çalışır. İşte sosyal sistemlerin kendisine sürekli enerji ve bilgi akışı sağlayarak sürekli bir denge içinde olmasına dengelenim (homeostatis) denir (Akçay, 2006). Açık sistemler bazen dengelerini koruyamazlar. Giderek yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalırlar. Bu duruma güç yitimi (entropi) denir. Güç yitimi, sosyal sistemlerin, açık sistem olma özelliklerini yitirip kapalı sisteme dönüşme sürecinde ortaya çıkar. Kapalı sistemler çevreleriyle ilişkilerini kesmiştir. Bu nedenle de çevreden girdi almadığı için bir süre sonra çevreye çıktı da veremez. Açık sistemlerde güç yitimi durdurulabilir, hatta süreç olumsuz güç yitimine çevrilebilir. Yani sistem kendi kendini yenileyebilir, çeşitli önlemler alabilir, çevreye uydurulabilir. Bu yöntemle yy. lardır yaşayan devletler, dernekler, vakıflar, okullar varlıklarını sürdürebilmektedirler (Başaran, 2006; Eren, 2006; Bursalıoğlu, 2000). Eğitim sistemimizde zaman zaman yapılan düzeltimler (reform), program değişiklikleri, sistem değişiklikleri, sistemin güç yitimini önlemeye yöneliktir. 9

EĞİTİM SİSTEMİNİN ÖĞELERİ Eğitim sistemleri, sistem yaklaşımı açısından bir takım alt ve üst sistemlerden oluşur, Türk eğitim sistemi de üst sistemler, aracı üst sistemler ve temel sistemlerden oluşur. Bu sistemler ve özellikleri şunlardır (Başaran, 2006; Akçay, 2006): Temel Sistem: Sıradizinsel (hiyerarşik) olarak örgütlenmiş büyük sistemlerde, tabanda ürünü üreten örgüttür. Temel sistemler olmadan bunların üzerinde aracı ve üst sistemler kurulamaz. Eğitim sistemimizde, okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim okulları, yaygın ve hizmetiçi eğitim merkezleri, fakülteler, enstitüler, yüksekokullar, bağımsız bölümler gibi eğitim kurumları temel sistemlerdir. Aracı Üst Sistem: Temel sistemin üstünde birkaç basamak oluşturacak biçimde üst sistemler kurulduğunda, temel sistemle tepedeki sistemin arasında kalan sistemlere aracı üst sistemler denir. Aracı üst sistemler, köprü görevi görürler. Eğitim sistemimizde il ve ilçe milli eğitim müdürlükleri, yurtdışı eğitim örgütleri ve üniversite rektörlükleri aracı üst sistemlerdir. Üst Sistem: Temel sistemle aracı üst sistemlerin en tepesinde bulunan sistemdir. Eğitim sistemimizdeki bakanlık merkez örgütü, yükseköğretim kurulu ve üniversiteler arası kurul üst sistemlerdir. Her ülkenin eğitim sistemi kendine özgüdür. Yapısal olarak bir takım benzerlikler olsa da içerik ve kültür olarak farklar daha çoktur. Eğitim sistemi, ülkeler arasında karşılaştırmalı olarak incelenebilir. Böylece ülkeler, birbirinin deneyimlerinden yararlanma olanağı bulurlar. Ancak yabancı bir eğitim sistemini taklit etmek çözüm değildir. Çünkü her ülkenin koşulları birbirinden farklıdır (Şişman ve Taşdemir, 2008; Türkoğlu, 1998). TÜRK EĞİTİM SİSTEMİNİN AMAÇLARI Her eğitim sistemi, bireyleri iyi bir yurttaş, iyi bir insan olarak yetiştirmek ister. Peki iyi yurttaş, iyi insan olmanın ölçütleri nedir? Her okul, her öğretmen, bu ölçütleri, kendi bilgisi ve deneyimlerine göre mi gerçekleştirecek? Bu soruların yanıtları elbette, hayırdır. Bir eğitim sistemi, ulusal uzlaşma sonucunda iyi yurttaşın, iyi insanın ölçütlerini, amaçlar biçiminde ortaya koyar, Her ulusun eğitim sisteminin kendine özgü amaçları vardır. Türk eğitim sisteminin amaçları da 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu nda (METK) belirtilmiştir. 10

Eğitim sisteminin amaçları, sistemin politikasına ve işlevine uygun olarak sistem bütünlüğünü koruyacak, kendi içinde tutarlı ve temel gereksinimleri karşılayacak şekilde saptanır. Bir eğitim amacının seçilmesi, bugünle ilgili veya ileriye dönük bir eğitim etkinliğinin sonucunu önceden belirlemek ve o sonuca erişme eğilimi göstermek demektir (Gürsel, 2007). Eğitim kısaca bireylere istendik davranışlar kazandırma süreciydi. Her ulus bu istendik davranışları oluşturmada eğitim sisteminden yararlanır. Genel olarak toplumda eğitim aracılığıyla kazandırılması istenen bu nitelik ya da özellikler eğitimin genel amaçlarıdır. Türk milli eğitiminin temel amaçları, 1739 Sayılı Milli Eğitim Yasası'nın 2. maddesinde belirtilmiştir. Bu genel amaçlar soyuttur. Bu nedenle açımlanması ve somutlanması gerekmektir. Bu genel amaçların bir kısmı biçimsel (formal) eğitim aracılığıyla okullar tarafından kazandırılır. Bir kısmı da doğal (informal) olarak toplumda aile, medya, arkadaş çevresi gibi ortamlarda kazanılır. Doğal eğitim plansızdır. Bu nedenle genel amaçların kazandırılmasında sınırlı etkisi vardır. Biçimsel eğitim okullar aracılığıyla gerçekleştirilir. Okulun amaçları, Milli Eğitim amaçlarına göre biraz daha somutturlar, ancak tam açık değildirler (Doğanay ve Sarı, 2006). Okullar, bu amaçlan gerçekleştirmeye çalışırken eğitim programları içinde yer alan derslerden yararlanır. Böylece derslerin amacı ortaya çıkar. Okuldaki tüm derslerin işlevi, içinde bulunduğu eğitim kademesinin ve okulun amaçlarını gerçekleştirerek, milli eğitimin genel amaçlarını gerçekleştirmeye katkı yapmaktır. Her ders programı, kendi içinde bir bütünlük oluşturan ünite ya da temalardan oluşur. Bunların da amaçları vardır. Eğitimin genel amaçlarının okul düzeyinde gerçekleştirilmesinde, eğitim programları işe koşulur. Eğitim programı, bir eğitim kurumunun, çocuklar, gençler ve yetişkinler için sağladığı, ulusal eğitimin ve kurumun amaçlarının gerçekleştirilmesine dönük tüm etkinlikleri kapsar. Bunlar öğretim, ders dışı etkinlikleri, özel günlerin kutlanması, geziler, rehberlik, sağlık, yetiştirme kursları sanatsal etkinlikler kültürel çalışmalardır (Varış, 1996). 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu'na göre Türk Milli Eğitim Sisteminin genel amaçları şunlardır (MEB, 2008): Türk Milli Eğitiminin genel amacı, Türk Milletinin bütün fertlerini, 1. Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milliyetçiliğine bağlı; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanım, milletini seven ve daima yüceltmeye çalışan; 11

insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hukuk Devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek; 2. Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek; 3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak; Böylece bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mutluluğunu artırmak; öte yandan milli birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk Milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır. Türk Milli Eğitim sistemindeki amaçların çoğu değişmez amaçlar değildir. Dünyanın ve ülkemizin genel koşullarına göre bu amaçlarda bilimin ve aklın kılavuzluğunda çeşitli değişiklikler, düzeltimler yapılabilir. Ancak bu değişimler, oldubittiye getirilmeden, geniş bir uzlaşmaya sağlanabilir. Yine sık sık eğitim sorunlarının çözümünde, ülkemizin koşullan ve çıkarları dikkate alınmadan, ABD ya da AB'nin eğitim sistemleri taklit edilmeye çalışılmaktadır. Oysa bu durum, karşılaştırmalı eğitim biliminin ilkelerine uymaz (Türkoğlu, 1998). TÜRK MİLLİ EĞİTİM SİSTEMİNİN GENEL SORUNLARI Eğitim sistemimizin okul öncesinden, üniversiteye ve yaygın eğitimine kadar hemen her kademesinde birçok sorun vardır. 600 bin çalışanı olan büyük bir sistemde sorunların olması doğaldır. Ancak bu sorunlar, sistemin amaçlarından uzaklaşmayı beraberinde getiriyorsa, bu durum sistemin yok olmaya doğru gitmesi, çökmesi demektir. Bu nedenle eğitim sisteminin paydaşları (öğretmenler, yöneticiler, öğretmenler ve veliler), sistemin sorunlarını yakından tanımalı ve çözüm için ortak aklı işe koşmalıdırlar. Eğitim sistemimizin 12

genel sorunları şunlardır (AItunya, 1991; Kaya, 1993-b; Adem, 1995; Başgöz, 1995; Şimşek, 1997; Başar, 2001; Okçabol, 2005; Tanilli, 2007): Eğitim sistemimiz günümüzde eğitim birliğinden uzaklaşmıştır. Osmanlı imparatorluğunun son zamanlarında, Medrese ve sıbyan mekteplerinden, yabancı ve azınlık okullarından, modern Türk okullarından en az üç tip insan yetiştirilmekteydi. Günümüzde de İmam-Hatip liseleri ve Kuran kursları ve kimi özel okul ve dershanelerde dinsel eğitim verilmekte; azınlık ve yabana okullarında ulusal olmayan eğitim verilmektedir. Ayrıca yabancı dille eğitim yapan okullar aracılığıyla sömürgeleştirilmeye çalışılıyoruz. Bütün bunların yanında düz lise ve meslek okullarında da MEB in temel amaç ve ilkelerini gerçekleştirmeye çalışıyoruz. Görüldüğü gibi, değişik kaynaklardan amaçları, idealleri ve öncelikleri birbirinden çok farklı, en az dört tip birey yetişiyor. Böylece bu dört tip birey, temel ulusal sorunların çözümünde bile bir araya gelemiyor. Son zamanlarda yapılan program değişikliklerinde yaratıcı, sorgulayıcı bireyler yetiştirileceği söylenmekle birlikte, uygulamada ezberci eğitim sürmektedir. Eğitim sistemimizin temel amaç ve ilkelerinden (laik, demokratik, sosyal bir hukuk devleti olan cumhuriyetimize bağlı, bilime inanan yurttaşlar yetiştirmek, eğitimde fırsat eşitliği vb.) hızla uzaklaşılmakta, bu anlamda sistem kendini yok etmeye doğru gitmektedir. Eğitim sisteminin temel öğesi olan öğretmenlerin sosyal statülerinin çok yüksek olmadığı görülmektedir. Öğretmen maaşları, AB ortalamasının çok altındadır. Milli Eğitim Bakanlığı aşırı derecede merkezileşmiş durumdadır. Yetkilerinin bir kısmını okullara aktarmalıdır. Öğretmen yetiştirmede Eğitim Fakülteleri, birçok iyileştirmeye rağmen yetersiz kalmaktadır. Öğrencileri bilgi bakımından donanımlı yetiştirirken, onlara öğretmenlik idealizmi (ruhu) verilememektedir. Bu nedenle öğretmen adayları, köy ve kasabalarda görev yapmak istememektedirler. 13

Özellikle yeni üniversitelerin açılmasında ya da mevcutlarında yeni bölümlerin açılmasında, istihdam-eğitim ilişkisi dikkate alınmamaktadır. Bu nedenle binlerce üniversite mezunu gencimiz işsiz gezmektedir. Ortaöğretimde meslek eğitimine gerekli önem verilmemektedir. Bu nedenle lise mezunları her geçen yıl üniversite kapısına yığılmaktadır. Okullarımızda yönetici atamaları, yeterliliğe göre değil, siyasi çıkarlara göre gerçekleştirilmektedir. Eğitimde özelleştirme ülkemiz gerçekleriyle örtüşmeyen bir biçimde genişletilmeye çalışılmaktadır. Oysa gelir dağılımının çok bozuk olduğu ortadayken, özelleştirmenin yalnızca bir avuç zenginin işine yarayacağı çok açıktır. Ortaöğretim ve üniversite öğrencilerine yönelik yatılılık ve bursluluk olanakları yeterince artırılmamaktadır. Bu nedenle binlerce öğrenci, açlık sınırında kalmakta ve barınacak yer sıkıntısı çekmektedir. Bu durumdan yasa dışı örgütler ve tarikatlar yararlanmaktadır. Bu öğrencilere yatacak yer ve yemek vererek kendilerine bağlamaktadırlar. Böylece fikri hür, vicdanı hür yurttaşlar yetiştirmek bir hayale dönüşmektedir. Özellikle ilköğretimden sonra, kızların bir üst eğitim kurumuna devam etmeleri hızla azalmaktadır. Bu durum, kızların fırsat eşitliğinden yararlandırılmadığının somut bir göstergesidir. Okullarımızda kalabalık sınıflar sorunu sürmektedir. Okullarımız da küçük, kuru, beton yığını bahçeleriyle cazibe yerleri olmaktan çıkmıştır. Oysa okul bahçeleri geniş, ağaçlı, bakımlı yerler olarak örnek olmalıdır. Eğitim hakkından yararlanma konusunda bölgeler arası eşitsizlikler sürmektedir. Eğitim sistemimiz, bir bütün olarak üretici insanlar yerine, daha çok tüketici insanlar yetiştirmektedir. Bu durum da her geçen gün insanlarımızı çalışmaktan alıkoymakta, tembelleştirmektedir. 14

Dersler genelde kuramsal olarak yapılmaktadır. Uygulamaya gerekli önem verilmemektedir. Genelde ders içerikleri, öğrencileri yaşama hazırlamamaktadır. Bilgiler ezberletilmekte, yaşamda nerede, nasıl, ne zaman kullanılacağı öğretilememektedir. KAYNAKLAR ADEM, M. (1995). Demokratik, Laik, Çağdaş, Eğitim Politikası. Ankara: Şafak Matbaacılık. AKÇAY, R. (2006). Türk Eğitim Sistemi. Ankara: Anı Yayıncılık. ALTUNYA, N. (1991). Özlük ve Meslek Sorunlarımız. Ankara: Eğitim İş Yayınları AYDIN, E. D. (1991). Bilgi Bilimi: İnformatik, Genel Sistemler, Sibernatik ve Kitle İletişimi. İstanbul: Has Matbaacılık. BAŞAR, H. (2001). Türk Eğitim Sisteminde Okul Örgütünün Yapısı, İşlevleri, İşleyişi, Sorunları, Öneriler. Eğitim Yansımalar 2000 Yılında Türk Milli Eğitim Örgütü ve Yönetimi Ulusal Sempozyumu Kitabı İçinde (S. 338-351). Ankara: Tekışık Yayınları. BAŞARAN İ. E. (2006). Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi. Ankara: Ekinoks Yayınları. BAŞGÖZ, İ. (1995). Türkiye'nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk. Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara. BAYKUL, Y. (1992). Eğitim Sisteminde Değerlendirme. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7, 85-94. BURSALIOĞLU, Z. (2006). Eğitimde Yönetimi Anlamak, Sistemi Çözümlemek. Ankara: Pegem Yayıncılık. DAVIS. K. (1982). İşletmelerde İnsan Davranışı. İstanbul: İstanbul Matbaası. DOĞANAY, A.; SARI, M. (2006). Öğretim Amaçlarının Belirlenmesi, İfade Edilmesi ve Uygun İçeriğin Seçilmesi (Editör Ahmet Doğanay, Emin Karip). Öğretimde Planlama ve Değerlendirme içinde (s. 31-76). Ankara: PegemA Yayıncılık. EREN, E. (2006). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi. İstanbul: Beta Yayıncılık. ERTÜRK, S.(1979). Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: Yelkentepe Yayınları. 15

GENÇ. N.(2004). Yönetim ve Organizasyon. Ankara: Seçkin Yayıncılık. GÜNDÜZ, M. (2004). Türkiye'nin Toplumsal Sorunları. Ankara: Anı Yayıncılık. GÜRSEL, M. (2007). Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi. Konya: Mikro Yayıncılık KARAKÜTÜK, K. (2001). Demokratik ve Laik Eğitim. Ankara: Anı Yayıncılık. KAYA, Y. (1993-a). Eğitim Yönetimi. Ankara: Set Ofset Matbaacılık. KAYA, Y., K. (1993-b). İnsan Yetiştirme Düzenimize Yeni Bir Bakış. Ankara: Bilim Yayınları. Kongar, E. (2007). Demokrasimizle Yüzleşmek. İstanbul: Remzi Kitabevi. KURBANOĞLU, S.S. (1993). Sistem Yaklaşımı ve Kütüphanecilik Bilimi. Türk Kütüphaneciliği 7(1), 33-40. MEB (2008). Milli Eğitim Temel Kanunu. www.meb.gov.tr. Erişim: 01. 10. 2012. OKÇABOL, R. (2005). Türkiye Eğitim Sistemi. Ankara: Ütopya Yayınlan. SARPKAYA, R. (2008). Türk Eğitim Sisteminin Amaçları ve Temel İlkeleri. Ruhi Sarpkaya (Ed.), Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi içinde (s. 1-26). Aydın: Anı Yayıncılık. ŞİMŞEK, H. (1997). Paradigmalar Savaşı Kaostaki Türkiye. İstanbul: Sistem Yayınları. ŞİŞMAN, M. ; Taşdemir, İ.(2008). Türk Eğitim Sistemi ve Okul Yönetimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık. TANİLLİ, S. (2007). Nasıl Bir Eğitim İstiyoruz. İstanbul: Alkım Yayınlan. TEZCAN, M. (1997). Eğitim Sosyoloji. Ankara. Özel Baskı. TUİK (2008). Öğretim Yılı ve Eğitim Seviyesine Göre Cinsiyet Oranı. www.tuik.gov.tr/prelstatistiktablo.do?istabjd=136. Erişim: 01.10.2012. TÜRKOĞLU, A. (1998). Karşılaştırmalı Eğitim. Adana: Baki Kitabevi. VARIŞ, F. (1996). Eğitimde Program Geliştirme Teoriler Teknikler. Ankara: Alkım Kitapçılık Yayıncılık. 16

ÇALIŞMA SORULARI 1. Türk Milli Eğitim Sistemi ni hangi yasa düzenler? a. 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu b. 625 sayılı Özel Eğitim Kurumları Kanunu c. 1739 sayılı Milli Eğitim Kanunu d. 179 sayılı Milli Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve görevleri hakkındaki kanun hükmünde Kararname Cevap : C 2. Eğitim Kurumları dil, ırk, cinsiyet ve din ayrımı gözetmeksizin herkese açıktır. Eğitimde hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınmaz. ilkesi Türk Milli Eğitiminin Temel İlkelerinden hangisidir? a. Yöneltme b. Eğitim Hakkı c. Genellik ve eşitlik d. Fırsat ve imkan eşitliği Cevap: C 3. Temel Eğitim görmek her Türk vatandaşının hakkıdır. Temel Eğitim kurumlarından sonraki eğitim kurumlarından vatandaşlar ilgi, istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde yararlanabilirler. ilkesi Türk Milli Eğitim Sisteminin Temel İlkelerinden hangisidir? a. Yöneltme b. Eğitim Hakkı c. Genellik ve Eşitlik d. Bilimsellik Cevap: B 4. Türk Milli Eğitiminde laiklik esastır, din kültürü ve ahlak öğretimi ilkokul ve ortaokullar ile lise ve dengi okullarda okutulan zorunlu dersler arasında yer alır. ilkesi Türk Milli Eğitim Sisteminin Temel İlkelerinden hangisidir? a. Demokrasi Eğitimi b. Laiklik c. Bilimsellik d. Karma Eğitim Cevap: B 5. Okullarda kız ve erkek karma eğitimi yapılması esastır. Ancak eğitimin türüne, imkan ve zorunluluklara göre bazı okullar yalnızca kız veya erkek öğrencilere ayrılabilir. ilkesi Türk Milli Eğitiminin Temel İlkelerinden hangisidir? a. Fırsat ve İmkan Eşitliği b. Demokrasi Eğitimi c. Karma Eğitim d. Bilimsellik Cevap: C 6. Aşağıdakilerden hangisi sistemin temel öğelerinden birisi değildir? a. Süreç b. Çıktı c. Girdi d. Planlama e. Çevre Cevap: D 17

7. Aşağıdakilerden hangisi bir sistemin temel özelliklerinden birisi değildir? a. Sistemin akılcı çalışması, alt sistemlerin etkin çalışmasına ve sistemin dış sistemlerle düzenli ilişkisine bağlıdır. b. Alt sistemlerden birinin düzensiz işleyişi bütün sistemin çalışmasını olumsuz etkiler. c. Bir sistemin amacı, alt sistemin amaçlarının toplamından farklıdır. d. Bir alt sistemin hareketi, öteki alt sistemleri etkiler. e. Sistemler dışarıdan hiç girdi almadan da varlıklarını sürdürebilirler. Cevap: E 8. Aşağıdakilerden hangisi bir sosyal sistemin ortak özelliklerinden birisi değildir? a. Sosyal sistemler, açık sistemlerdir, b. Sosyal sistemler insanlardan oluşur. c. Sosyal sistemler amaç yönelimlidir. d. Sosyal sistemler yalnızca kendi amaçlarını gerçekleştirir. e. Sosyal sistemler kural koyucudur. Cevap: D 9."Temel sistemle aracı üst sistemlerin en tepesinde bulunan sistemdir. Eğitim sistemimizdeki bakanlık merkez örgütü, yükseköğretim kurulu ve üniversiteler arası kurul bu sistemin örneklerindendir. " Yukarıda sözü edilen sistem türü aşağıdakilerden hangidir? a. Temel sistem b. Aracı sistem c. Üst sistem d. Hizmet sistemi e.değerlendirme sistemi Cevap: C 10. Aşağıdakilerden hangisi, Türk eğitim sisteminin temel ilkelerinden birisi olan planlama ilkesiyle ilişkili değildir? a. Güçlü ve istikrarlı, hür ve demokratik bir toplum düzeninin gerçekleşmesi b. Yurt yönetimine ait bilgi, anlayış ve davranışlarla sorumluluk duygusunu geliştirmek. c. Demokratik davranışın kazandırılması için uluslar arası güçlerin desteği alınır. d. Manevi değerlere saygı, her türlü eğitim çalışmalarında öğrencilere kazandırılır. e. Eğitim kurumlarında günlük siyasi olay ve tartışmalara karışılmasına hiçbir şekilde meydan verilmez. Cevap: C 18