AİLE İÇİ ŞİDDET Aile Toplumsal yapının en küçük birimleri olan bireylerin kan bağıyla birbirine kenetlendiği, yaşam standartlarına ayak uydurabilmek, hayatta kalabilmek için ortak hedefleri ve hareketleri olan bir yapı, hatta bir organizmadır. Şiddet Şiddet olgusu günümüzde en çok ilgi gösterilen konulardan biri haline getirilmiştir. Şiddetin çeşitli tanımı ve sınıflandırılmaları yapılmaktadır. Şiddet zamana ve topluma göre değişen bir kavramdır. Şiddetin temelinde yer aya saldırganlık dürtüsü bireyin topsulaşma süreç içinde öğrenilmektedir. Sertlik, sert ve katı davranış, kaba kuvvet olarak tanımlanmaktadır. Şiddet olayları ise insanları sindirmek, korkutmak için yaratılan olay ya da girişimler olarak tanımlanmaktadır. (Ünsal,1996) Aile içi şiddet: Şiddet, güç ve baskı uygulayarak insanların bedensel veya ruhsal açıdan zarar görmesine neden olan bireysel veya toplu hareketlerin tümü olarak tanımlanır. Kısaca; eşe, çocuklara, anne -basına, kardeşlere, yakın akrabalara eski eşe, kız veya erkek arkadaşa, nişanlıya saldırganlık davranışlar olarak tanımlanmaktadır.
3.1.AİLE İÇİ ŞİDDETE KURAMSAL BAKIŞLAR Aile içi şiddet her yaşta her toplumda eğitim düzeyinde ve sosyo-ekonomik grupta meydana gelen yaygın bir problemdir. Şiddet ve etkileri ailenin bütün fertlerinde fiziksel, ruhsal ve psikolojik hasarlara yol açmaktadır. Sosyal Öğrenme Kuramı: Şiddet kuşaktan kuşağa aktarılabilir. Aile içi şiddete maruz kalan çocukların çoğu büyüdüklerinde şiddet uygulayan eşlere ya da anne babalara dönüşmeseler de şiddet uygulayan yetişkinlerin büyük bölümünde çocuklukta aile içi şiddete maruz kaldığı savunulmaktadır. (Ünal,2005) Kaynak Kuramı: Aile içinde şiddet kullanımı zaman zaman güç faktörü ile de ilişkilendirilmektedir. Ev ortamında erkek, ekonomik ve sosyal açıdan kendisini güçlü hissediyorsa şiddet uygulamamaktadır. Tam tersine eşler arasındaki statü farkı kadının lehine ise erkek evde şiddet uygulayıcısı olabilmektedir. (Karaduman,T.A, Uyanık,D,Karakaya.Z,1993) Değişim Kuramı: Aile içi şiddet kullanımda fayda-maliyet ilişkisi olduğu savunulmaktadır. Şiddet kullanımının maliyeti faydadan daha da ağır basıyorsa şiddet oluşmamaktadır. Şiddetin yararı bir insan üzerinde güç kullanabilme maliyeti ise şiddet kullanma sonunda oluşabilecek toplum dışına itilebilme, polis müdahalesi ve cezalandırmadır. Sosyal İzolasyon Kuramı: Kötüye kullanan tarafından kurbanın izolasyonu sağlanmakta, sosyal ya da reaksiyonel aktivitelere katılmasına izin verilmemektedir. (Chase,2001) Kültür Kuramı: Aile içi şiddetin algılanması ve tanımlanması her zaman toplumun ve bireylerin kültürel değerleri üzerinde şekillenmektedir. Bu yüzden şiddet kullanımı toplumun benimsediği ve meşru gördüğü bir amaç için gündeme geldiğinde, o davranışın şiddet olarak algılanıp tanımlanması da oldukça güç olmaktadır. (Şahin, Beyazova,2001) Psikopatoloji Kuramı: Şiddet uygulayan kişilerin % 60-72 sinde alkol ve maddenin kötüye kullanımı gözlenirken, % 85 inde anti-sosyal, borderline, edilgen-saldırgan, paranoid kişilik özellikleri, öfke denetimi, dürtü bozuklukları gözlenmektedir. Ailesinde tekrarlı bir şekilde şiddet gören kişilerde depresyona daha fazla rastlanmaktadır. Şiddet davranışı sonucunda öfkenin bir şekilde bastırılması ile ortaya çıkan depresyon, bu kişilerde intihar girişimine neden olmaktadır. (Ünal,2005)
3.2.AİLE İÇİ ŞİDDET ÇEŞİTLERİ Fiziksel: Vurma, tekmeleme, yakma, silahla yaralama ve öldürme Gibi Sosyal: Yakınları ile görüşmeyi yasaklama, evden çıkmama, zorla evlendirme Gibi Ekonomik: Zorla parasını alma, zorla çalıştırma ya da çalıştırmama Sözel/Duygusal: Aşağılama, küfür, tehdit, alay etme, uzun süreli küsme gibi Cinsel: Tecavüz, istemediği cinsel ilişkiye zorlama, kadınlığı/erkekliği ile alay etme Gibi (Dölek, 2005) 3.2.1.Çocuğa Yönelik Olan Şiddet Çocuğa yönelik şiddet için kullanılan genel terim çocuk istismarıdır. Bu tanım ailesi ya da yakınları tarafından çocuğa karşı uygulanan fiziksel, psikolojik veya cinsel kötü davranışlarının tümünü kapsamaktadır. Çocuk ihmali ise, çocuğun sağlığına, beslenmesine, giyimine, eğitimine ve sosyalleşmesine gereken dikkat ve özenin gösterilmediği anne baba davranışlarının tümüdür. (Dölek, 2005) Aile içi şiddet olan evlerde büyüyen çocuklar Güçlü olanın güçsüz olana vurma hakkı olduğunu; Şiddet yolu ile istediklerini elde etmenin mümkün olduğunu; Büyüklerin gücünü yanlış kullanabileceğini; Erkeklerin ( veya kadınların) kadınları ve çocukları dövebileceğini; Annelerin/babaların çocuklarına vurabileceğini; Şiddet hakkında konuşmamak gerektiğini;
Duyguları belli etmenin zayıflık olduğunu; Kimseye güvenmemeyi; öğrenir. 3.2.2.Yaşlılara Yönelik Olan Şiddet Aile içi şiddete maruz kalma riski taşıyan diğer grup ise yaşlılardır. Yaşlılarda diğer aile bireyleri gibi çeşitli boyutlarda şiddet ve istismar görmektedir. Yaşlılarda görülen aile içi istismar çeşitleri Psikolojik istismar: Tehdit, korkutma, sözlü saldırı gibi duygusal veya zihinsel sıkıntı yaratacak uygulamalardır. Fiziksel istismar: Dövme, itme cinsel taciz gibi yaralayıcı veya fiziksel acı veren uygulamalardır. Ekonomik istismar: Yasal olmayan ve uygunsuz bir biçimde yaşlı bireyin parasını veya diğer mali kaynaklarını kendi çıkarları için kullanmasıdır. Aktif Fiziksel istismar: Bilerek ve isteyerek yaşlı bireyden yiyecek, içecek, ilaç, tıbbi cihaz (protez, gözlük, işitme cihazı vb) gibi ihtiyaçlarını esirgemek, bakım vermedeki sorumluluklarını yerine getirmede isteksiz davranarak veya reddederek ona duygusal fiziksel acı vermektir. Bireysel hakların ihmali: Davranış ve düşüncelerini önemsememe, karar verme mekanizmalarını engelleme ve gücünü zayıflatma, çatışma çıkararak yaşlıyı dışlama, onun yasal ve tıbbi haklarını aramasını engellemedir.
Duygusal ve sosyal istismar: Önemli ve saygı duyulacak bir birey olmadığı duygusu yaratarak yaşlının özgüveninin kaybolmasını sağlamak. Akraba, arkadaş ve diğer sosyal ilişkilerini kısıtlayarak veya engelleyerek onu yalnızlığa ve izole olmaya terk etmek. (Sayan, A. Durat,G. 2004) 3.2.3.Kadınlara Yönelik Olan Şiddet Kadına yönelik şiddet, cinsiyete dayanan, kadını inciten, ona zarar veren, fiziksel, cinsel, ruhsal hasarla sonuçlanma olasılığı bulunan, toplum içerisinde ya da özel yaşamında ona baskı uygulanması ve özgürlüklerinin keyfi olarak kısıtlanmasına neden olan her türlü davranış olarak tanımlanmaktadır. (DSÖ,1993) Kadınların çoğunlukla kendilerini istismar edenlere duygusal ve ekonomik olarak bağlıdırlar. Kadınlarda daha çok bir aile bireyi ya da eşi tarafından mağdur edilme görülmektedir. 3.2.4.Erkeklere Yönelik Şiddet
Erkeğe yönelik şiddette, erkeğin ilişkide kontrolü uzun süreli olarak elinde tutmak için şiddet uyguladığını, kadının ise anlık çatışmaları kontrol altına almak için şiddete başvurduğu görülmektedir. Bu nedenle erkeğin uyguladığı şiddetin yarattığı korku daha uzun sürelidir. Başbakanlık Aile Kurumu tarafından Türkiye genelinde yapılan araştırmada, erkeklerin yüzde 2,1 inin sık sık, yüzde 1,2 sinin ara sıra eşleri tarafından dövüldüklerini söylemeleri ilginç. Yine Türkiye genelinde, kentsel ve kırsal olmak üzere 271 yerleşim biriminde 5385 kişi üzerinde yapılan araştırmada, erkeklerin kadınlara oranla eşlerinin sözlü şiddetine daha çok maruz kaldıkları saptanmıştır. Araştırmanın bulgularına göre erkeklerin yüzde 69 u, kadınların ise yüzde 73,2 si eşlerine değişik sıklıklarda hakaret küfür, alaya alma, aşağılama gibi kaba söz ve ifadelerle sözlü şiddet uyguluyorlar. (Dölek, 2005) 3.3.AİLEDE ŞİDDET GÖREN KİŞİNİN YAŞADIKLARI 3.3.1.Fiziksel Sorunlar Aşırı korku, ani seslere karşı aşırı tepki, yalnız sokağa çıkamama Çarpıntı, halsizlik, bitkinlik Öfke patlamaları, titreme krizi, sık ağlama krizleri Uyku sorunları, korkulu rüyalar görme Konuşurken göz iletişimi kuramama, donuk bakma gibi 3.3.2.Duygusal Sorunlar İçten içe aşırı kızgınlık ve intikam alma isteği Unutkanlık, Çekingenlik, umutsuzluk, çaresizlik duygusu Güvensizlik, kendini sevmeme Şiddetle bağlantılı olarak kendini suçlama gibi 3.3.3.Düşünsel Sorunlar Geleceğe yönelik plan yapamama, Karar verme güçlüğü Kendinde bir sorun olduğuna inanma veya her şey için başkalarını suçlama gibi Şiddete dayalı güç ne yapar? Aile içinde gücünü şiddetle sağlayan eş; Baskıcı gücü ve kontrolü elinde tutan kişidir, Duygusal yönden eşini istismar eder, çocukları kullanır,
Eşini çevresinden uzaklaştırır, yakınları, dostları ile görüşmesini engeller, Para vermez ya da kazandığı parayı elinden alır, Sürekli korku yaratır suçlar, Karşısındakinin kendisine düşmanca duygular beslemesine neden olur, Sürekli rekabet, birbirinden bilgi saklama, birbirini suçlama ve üste çıkma mücadelesi. Aile içinde gücü şiddet kullanmadan sağlayan eş; karşısındakinin kendini güvende hissetmesini, sevgi, saygı, anlayış, dürüstlük ve işbirliği olan bir aile ortamı oluşturur. Eşinin görüşlerine değer verir, onu dinler, hatalı olduğunda kabul eder. Aile kararlarını ailenin diğer üyeleri ile birlikte alır. Bilginin paylaşıldığı, herkesin önerilerini sunduğu, birbirine bir şeyler öğretebildiği bir ortam oluşturur. 3.4.AİLE İÇİ ŞİDDET HAKKINDA YANLIŞ İNANIŞLAR 1- Şiddet sadece yoksul ve eğitimsiz ailelerde yaygındır. 2- Aile içi şiddet sadece fiziksel olduğu zaman şiddettir. 3- Aile içi şiddet sadece kadınlara yöneliktir. 4- Şiddetten sonra özür dilenirse her şey tamamen unutulur. 5- Aile bireylerinin birbirlerine olan sevgisi ve bağlılığı yüksektir, zarar vermez. 6- Kızgınlık kontrol edilemez ve şiddete yol açar. 7- Aile içi şiddetin temel nedeni alkoldür. 8- Şiddet uygulayan kişi duygusuzdur(dölek, 2005). * HAKAN KIRBAŞ : Erzurum Aile İçi Şiddet Eğitim Formatörü KAYNAKÇA CHASE,K.A. O LEARY K.D.HEYMEN,R.E Categorizing partner-violent Men Within The Reactive-Proactive Typology Model 2001 DÖLEK, N. (2005) Yanlış İnanışlar, Ofset Yapımevi, İstanbul DÜNYA SAĞLIK ÖRÜTÜ 2003 YILI RAPORU KARADUMAN, T.A, UYANIK, D,KARAKAYA. Z. Şiddeti İçselleştiren Kadın Profili 1993 SAYAN,A. DURAT,G. Atatürk Üniversitesi. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, Cilt:7, Sayı:3, 2004 ŞAHİN, F. ve BEYAZOVA, U. Çocuğun Şiddetten Korunma Hakkı Milli Eğitim Dergisi Sayı 151 ÜNAL, G. (2005) Aile ve Toplum Dergisi, Yıl.7, Cilt.2, Ankara ÜNSAL, A (1996), Genişletilmiş Bir Şiddet Tipolojisi, Cogito Sayı 6-7