TÜRKİYE LOKOMOTİF VE MOTOR SANAYİİ A.Ş. (TÜLOMSAŞ) 2011 YILI RAPORU
Bu rapor, 03.12.2010 tarih ve 6085 sayılı Kanun, 08.06.1984 tarih ve 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname uyarınca düzenlenmiştir.
Kuruluşun Unvanı Merkezi Bağlı Olduğu Kuruluş : Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii Anonim Şirketi (TÜLOMSAŞ) : Eskişehir : T.C. Devlet Demiryolları (TCDD) İşletmesi Genel Müdürlüğü Ortaklar Sermaye Durumu Taahhüt edilen TL % Ödenen TL Ödenmemiş TL TCDD 149.997.489,33 99,99823 101.248.111,98 48.749.377,35 İsmet Duman (TCDD Genel Müdür Yardımcısı) 400,00 0,00027 400,00 - Orhan Cengiz Akkurt (TCDD 1.Hukuk Müşaviri) 100,00 0,00007 100,00 - Mehmet Uykun (TÜLOMSAŞ Mali İşler Dairesi Başkanı) 100,00 0,00007 100,00 - Asil Çelik Sanayi ve Ticaret A.Ş. 1.910,67 0,00127 1.910,67 - Toplam 150.000.000,00 100 101.250.622,65 48.749.377,35 Karar Organı (Yönetim Kurulu) Karar organında Temsil ettiği Kuruluştaki Görevli bulunduğu süre ki Adı ve Soyadı bakanlık veya görevi veya unvanı kuruluş mesleği Başlama tarihi Bitiş tarihi 1 - Başkan Hayri AVCI TÜLOMSAŞ Genel Müdür 22.03.2005 Devam ediyor 2 Üye - Hilmi BAŞTÜRK - Ulaştırma Den. ve Hab. Bak. - Genel Müd.Yrd. - 29.06.2009-09.05.2012-3 Üye Saim İLÇİOĞLU Ulaştırma Den. ve Hab. Bak. Danışman 03.03.2009 03.03.2012 Üye Nedim KÜÇÜKER Ulaştırma Den. ve Hab. Bak. TBMM-Dai.Başk. 14.05.2012 Devam ediyor 4 - Üye Hamza ŞEN Ulaştırma Den. ve Hab. Bak. 5 - Üye Y.Rıza UZUNPOSTALCI Hazine Müsteşarlığı Alt YapıYat.Gn.Md. Gn.Md.Yrd. Kamu Finasmanı Gn. Md. Daire Başk. 24.06.2009 Devam ediyor 30.12.2010 Devam ediyor
İÇİNDEKİLER Sayfa I- TOPLU BAKIŞ I A- Kuruluşun tarihçesi ve Türkiye Ekonomisindeki yeri... I B- Öneriler.. IV II- İDARİ BÜNYE... 1 A- Mevzuat.. 1 B- Teşkilat... 3 C- Personel durumu. 7 III- MALİ BÜNYE..... 21 A- Mali durum. 21 B- Mali sonuçlar.. 27 IV- İŞLETME ÇALIŞMALARI... 29 A- İşletme bütçesinin genel durumu.... 29 B- Finansman.. 31 C- Giderler... 33 D- Tedarik işleri.. 36 E- Üretim ve maliyetler. 50 1- Üretim. 57 2- Üretim maliyetleri... 67 F- Pazarlama.... 73 G- Sigorta işleri... 83 H- İşletme sonuçları.... 82 İ- Kalkınma planı ve yıllık programlar... 84 1-Yatırımlar. 90 2-Yıllık programlarda yer alan politika öncelikleri ve tedbirler 95 V- BİLANÇO...... 96 - Aktif...... 96 - Pasif.. 103 VI- GELİR TABLOSU..... 110 VII- EKLER.... 116
Kısaltmalar AB : Avrupa Birliği APK : Araştırma Planlama Koordinasyon Ar-Ge : Araştırma - Geliştirme CNC : Computer Numerical Control E.R.A. : Avrupa Demiryolu Ajansı ERP : Enterprise Resourche Planning (Kurumsal Kaynak Planlaması) ELMS : Eskişehir Lokomotif ve Motor Sanayii Müessesesi GE : General Elektrik GSMH : Gayri safi milli hasıla GSYİH : Gayri safi yurtiçi hasıla GMŞ : Gayri müsait şartlar ISG : İş Sağlığı ve Güvenliği KDV : Katma Değer Vergisi KHK : Kanun Hükmünde Kararname KİT : Kamu İktisadi Teşebbüsleri MKE : Makine Kimya Endüstrisi Kurumu NDT : Tahribatsız malzeme muayenesi PT : Penetrant muayenesi TCDD : Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Trans-European-Net : Trans-Avrupa Demiryolu ağı TS EN 15085 : Demiryolu uygulamaları-araçları ve bileşenlerinin kaynağı standardı TS EN ISO 14001 : Çevre Yönetim Sistemi standardı TS EN ISO 9001 : Kalite Yönetim Sistemi standardı TS EN OHSAS 18001: İşçi Sağlığı ve Güvenliği standardı TSE : Türk Standartları Enstitüsü TSI : Technical Specification for Interoperability (Avrupa Birliği karşılıklı işletilebilirlik teknik şartları) TUHİS : Türk Ağır Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri TURKAK : Türk Akreditasyon Kurumu TÜBİTAK MAM : Türkiye Bilimsel ve teknolojik Araştırmalar Kurumu - Marmara Araştırma Merkezi TÜDEMSAŞ : Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayi Anonim Şirketi TÜLOMSAŞ : Türkiye Lokomotif Ve Motor Sanayii Anonim Şirketi TÜVASAŞ : Türkiye Vagon Sanayii Anonim Şirketi TÜV-SÜD : Teknik Güvenlik ve Kalite Denetim Tic. Ltd. Şti. UIC : Union International de Chemin de Fer : Uluslararası Demiryolları Birliği WPQR : Kaynak Yöntem Testleri WPS : Kaynak Yöntem Spesifikasyonu YPK : Yüksek Planlama Kurulu
I. TOPLU BAKIŞ A-Kuruluşun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve gelişimi: Kuruluş, 1894 yılında Anadolu-Bağdat demiryolunun yapımı sırasında buharlı lokomotif ve vagon onarımı yapmak amacıyla, Anadolu-Osmanlı Kumpanyası adıyla kurulmuştur. Buharlı Lokomotif Bakım ve Revizyon Atölyesi olarak faaliyetine devam ederken 1919 yılında Anadolu nun işgali sırasında İngilizlerin eline geçen Kuruluş 1920 de Kuvay-ı Milliye tarafından geri alınmıştır. Daha sonra Cer Atölyesi adını alan Kuruluş 1924 yılında, o zamanki unvanı Anadolu-Bağdat Demiryolları Müdüriyet-i Umumiyesi olan Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi (TCDD) bünyesine dahil edilmiştir. 1929 yılında Cer Atölyesine Yol Atölyesi ilave edilmiştir. 1958 yılında Demiryolu Fabrikası adıyla yenilenen Kuruluşta yerli lokomotif üretimi çalışmalarına geçilmiş ve 70 km/h yapabilen ilk yerli lokomotif 1961 yılında Karakurt adıyla üretilmiştir. 1960 yılında ilk Türk otomobili (Devrim Arabası) üretilmiş; 1962 yılında bojili yük vagonlarının, 1968 yılında dizel manevra lokomotiflerinin yapımına geçilmiştir. 1970 yılında, TCDD ye bağlı Eskişehir Lokomotif ve Motor Sanayii Müessesesi (ELMS) unvanını alan Kuruluş, 1971 yılında dizel elektrikli anahat lokomotiflerinin üretimine başlamıştır. 1986 yılına gelindiğinde, Bakanlar Kurulunun 28.03.1986 tarih ve 86/10527 sayılı kararıyla TCDD Genel Müdürlüğünün bağlı ortaklığı haline dönüştürülen Kuruluşa Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.Ş. (TÜLOMSAŞ) unvanıyla yeni bir hukuki hüviyet kazandırılmiştır. Yüksek Planlama Kurulunun (YPK) 25.11.1993 tarih ve 93/35 sayılı kararıyla özelleştirme kapsamına alınan TÜLOMSAŞ, özelleştirme işlemlerine başlanmadan yine YPK nın 26.01.1994 tarih ve 94/2 sayılı kararıyla özelleştirme kapsamından çıkarılmıştır. 500.000 m 2 açık alan üzerine kurulu toplam 176.000 m 2 kapalı alanda faaliyet gösteren Motor, Elektrik Makineleri, Lokomotif, Vagon ve Yol Gereçleri, Döküm ve Kimyasal İşlemler, Dişli Takım ve Kalıp, Bakım ve Yardımcı Üretim Fabrikalarından oluşan yedi fabrika ile entegre bir tesis olan TÜLOMSAŞ, Türkiye nin yanı sıra, Orta doğunun da en büyük sanayi kuruluşları arasına girmiştir Şirketin son 5 yıllık faaliyetlerine ilişkin toplu bilgiler aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. I
Toplu bilgiler Ölçü 2007 2008 2009 2010 2011 Son iki yıl farkı Artış veya azalış % Sermaye Bin TL 85.000 85.000 150.000 150.000 150.000 - - Ödenmiş sermaye " 64.626 85.000 85.000 101.251 101.251 - - Öz kaynaklar " 68.601 90.741 92.148 114.961 117.348 2.387 2 Yabancı kaynaklar " 38.053 47.109 30.938 38.944 46.156 7.212 19 Yabancı kaynaklara sirayet eden zarar " - - - - - - - Finansman giderleri " 3.101 2.566 1.853 1.563 1.733 170 11 Maddi duran varlıklar (edinme değeri) " 70.231 72.836 75.370 77.962 84.363 6.401 8 Maddi duran varlıklar birikmiş amortismanı " 34.823 36.926 39.551 42.339 44.533 2.194 5 Yatırım için yapılan nakdi ödemeler Bin TL 3.098 2.646 2.644 2.879 7.938 5.059 176 Yatırım gerçekleşme oranı (nakdi) % 89 72 66 56 87 31 55 Tüm alım tutarı Bin TL 87.543 89.149 41.839 53.861 105.526 51.665 96 Tüm üretim tutarı (üretim maliyeti) Bin TL 149.268 163.062 134.222 142.715 156.630 13.915 10 Başlıca üretim miktarları: Lokomotif yapımı Adet 4 37 15-1 1 100 Yük vagonu yapımı " 421 249 147 302 394 92 30 Lokomotif onarımı (arıza hariç) " 96 85 94 108 96 (12) (11) Yük vagonu onarımı, tadilatı " 25 37 165 122 156 34 28 Üretim kapasitesi : Lokomotif yapımı Adet 60 60 60 60 60 - - Yük vagonu yapımı " 500 500 500 500 500 - - Kapasiteden yararlanma oranı: Lokomotif yapımı % 7 63 25-2 2 200 Yük vagonu yapımı % 52 31 29 60 79 19 32 Net satış tutarı Bin TL 156.750 174.850 145.068 155.287 180.433 25.146 16 Stoklar: İlk madde ve malzeme Bin TL 41.947 47.235 38.511 28.577 48.703 20.126 70 Yarı mamuller " 15.351 7.336 235 563 7.989 7.426 1.319 Mamuller " - - - - - - - Diğer stoklar " 465 1.730 950 703 3.849 3.146 448 Memur (ortalama) Kişi 105 100 95 89 89 - - Sözleşmeli (ortalama) Kişi 248 254 251 246 261 16 7 İşçi (ortalama) Kişi 1.412 1.348 1.280 1.218 1.218 - - Personel için yapılan tüm giderler Bin TL 69.454 74.820 78.651 79.203 91.113 11.910 15 Cari yıla ilişkin: Memurlar için yapılan giderler Bin TL 3.559 3.589 3.704 3.782 4.484 702 19 Memur başına aylık ortalama gider TL 2.824 2.991 3.216 3.541 4.198 657 19 Sözleşmeliler için yapılan giderler Bin TL 6.450 7.353 7.889 8.384 10.976 2.592 31 Sözleşmeli başına aylık ortalama gider TL 2.184 2.412 2.619 2.840 3.504 664 23 İşçiler için yapılan giderler Bin TL 55.912 58.264 61.075 63.334 68.400 5.066 8 İşçi başına aylık ortalama gider TL 3.338 3.602 3.976 4.333 4.680 347 8 Dönem kârına ilişkin vergi ve diğer yasal yükümlülükler Bin TL 882 758 691 1.955 736 (1.219) (62) Tahakkuk eden vergiler " 339 1.289 957 2.641 1.885 (756) (29) GSYİH'ya katkı (üretici fiyatı) " 74.004 82.543 84.035 91.684 98.001 6.317 7 GSYİH'ya katkı (alıcı fiyatıyla) " 74.309 82.950 84.301 92.370 99.150 6.780 7 GSMH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) " 74.309 83.150 84.301 92.609 99.537 6.928 7 Faaliyet kârlılığı(öz kaynaklar yönünden) % 9 12 11 12 9 (3) (25) Mali kârlılık (öz kaynaklar yönünden) % 2 3 2 7 2 (5) (71) Ekonomik kârlılık % 4 4 3 6 1 (5) (83) Zararlılık % - - - - - - - Faaliyet kârı veya zararı Bin TL 6.257 11.190 9.687 13.242 10.071 (3.171) (24) Dönem kârı veya zararı " 1.378 2.524 2.099 8.280 1.830 (6.450) (78) Bilanço kârı veya zararı " 3.801 5.543 6.951 13.116 13.893 777 6 II
Şirket 2011 yılında 149,3 milyon TL satış maliyetine karşılık 172,6 milyon TL satış hasılatı sağlamış; önceki döneme göre nispi olarak satış maliyeti artış hızı, satış hasılatı artış hızının üzerinde gerçekleşmiştir. Bu durum brüt satış kârında % 2 lik bir azalmaya neden olmuştur. Faaliyet kârı üzerine, gelir tablosunun diğer gelir ve gider unsurlarının ilavesi ve tenzili sonucu yıl sonu itibariyle 1,8 milyon TL tutarında dönem kârı oluşmuş bulunmaktadır. Dönem kârında önceki yıla göre % 79 oranında bir azalma söz konusudur. Çeşitli tipte lokomotif, yük vagonu, demiryolu iş makineleri, dizel motoru, cer motoru, alternatör, kesici özel takımlar, çeşitli döküm işleri üretimi, köprü ve çelik konstrüksiyon üretimi yanında lokomotif ve vagon onarımı yapan Şirketin ana müşterisi TCDD dir. Şirketin satışları son üç yıl itibariyle incelendiğinde; TCDD topluluğuna yapılan satışların toplam satışlar içindeki payının 2009 yılında %89, 2010 yılında %95, 2011 yılında %84 olduğu görülmektedir. Şirkette üretilen mamullerin fiyatlarının belirlenmesinde genel ilke olarak maliyet+kâr esası uygulanmakla birlikte, Ana Kuruluş TCDD ye yapılan satışlarda satış fiyatları esas itibariyle Ana Kuruluş TCDD nin yatırım programına göre yine TCDD tarafından belirlenmektedir. Zira, TÜLOMSAŞ için bir mamul olan lokomotif ve vagon, TCDD açısından yatırım niteliğindedir. Dolayısıyla, TCDD yatırım programında çeken/çekilen araçların imali ve modernizasyonu projesi için öngörülen ödeneklerin yetersiz olduğu durumlarda satış fiyatları öngörülenden düşük, yeterli olduğu durumlarda ise öngörüldüğü düzeyde gerçekleşmektedir. Örneğin; TCDD'ye yapılan yük vagonu satışlarından 2009 yılında %44 oranında zarar edilirken, 2010 yılında bu oran %1 zarar olarak gerçekleşmiş; 2011 yılında ise %3 oranında kârlılık oluşmuştur. Söz konusu bu uygulama, mali sonucun gerçekçi bir şekilde ortaya konulması ilkesine ve vergi mevzuatına uygun düşmemektedir. Yine bu durum nedeniyle, yıllar itibariyle dönem sonuçları arasında belirgin faklılıklar oluşabilmektedir. Şirketin faaliyet sonuçlarının doğru, gerçekçi ve dönemler itibariyle tutarlı bir şekilde ortaya konulması açısından, TCDD ye yapılan satışlarda, satış fiyatlarının zorunlu haller dışında işletme bütçelerinde ön görüldüğü şekilde birim maliyetler gözetilerek belirlenmesi gerekli görülmektedir. Şirketin TCDD dışındaki piyasalara yaptığı satışlar henüz istenilen düzeylerde bulunmamaktadır. Ancak, alternatif piyasalara yapılan satışların yükseltilmesi yönündeki çabaların artırıldığı ve önemli atılımlar içine girildiği; yurt içi ve yurt dışı firmalarla çeşitli görüşme ve girişimlerin sürdüğü gözlenmiştir. TÜLOMSAŞ ın yurt dışı pazar payının artırılmasına yönelik en önemli gelişme, General Elektrik (GE)/ABD Firması ile yürütülen stratejik ortaklık çalışmalarıdır. Yeni Nesil Avrupa Platformu Dizel Elektrikli Anahat Lokomotifi nin ortak imalatının yapılarak, Avrupa, Ortadoğu ve Kuzey Afrika başta olmak üzere uluslar arası piyasada satışına yönelik olarak imzalanan Lisans anlaşması, bölge ekonomisine ve yerli sanayinin gelişmesine de önemli katkılar sağlayacak nitelikte bulunmaktadır. GE Firmasıyla yürütülen işbirliğinin geliştirilmesi ve yurtiçi ve yurt dışı pazarlara açılma ve alternatif piyasalara yönelme konusundaki çabalara ve tanıtım III
faaliyetlerine etkinlik ve süreklilik kazandırılması önemli bulunmaktadır. Şirketin bu yönde geleceğe dönük hedef ve politikalar belirlediği gözlenmiştir. Bu çerçevede, mevcut kapasite ve işgücü düzeyi ile üretim alt yapısı tüm yönleriyle değerlendirilerek; yan sanayiye yaptırılacak işler ile ileriye dönük işgücü düzeyi ve kapasite planlamalarının yapılmasında yarar bulunmaktadır. Bu noktada üzerinde durulması gereken önemli hususlardan birini Ar-Ge çalışmaları teşkil etmektedir. Cer sistemi teknolojisinin geliştirilmesi, lisans ve teknoloji transferi yoluyla edinilen bilgilerin kalıcılığının sağlanması ve teknolojik gelişmelere uyarlanması, üretim maliyetlerinin düşürülmesi ve verimlilik ve rekabet gücünün yükseltilmesi için Ar-Ge çalışmalarına daha fazla ağırlık verilmesi gerekli bulunmaktadır. Bu amaçla, Şirketin Ar-Ge biriminin nitelikli personel ve ekipmanla güçlendirilmesi gerekli görülmektedir. Diğer yandan, birim maliyetlerin düşürülmesi ve verimliliğin artırılması için işzaman etütlerinin yapılması, iş akış diyagramlarının ve ürün ağaçlarının oluşturulması, makine ve tezgah parkının yapılacak fizibilite ve etütlerle belirlenecek ölçülerde modernleştirilmesi çalışmalarının sürdürülmesi önemli bulunmaktadır. B-Öneriler: Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.Ş. nin (TÜLOMSAŞ) 2011 yılındaki çalışmaları üzerinde Sayıştay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aşağıdadır. 1- Şirket Ana Sözleşmesinin 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa (TTK) uygun hale getirilmesi; anılan Kanunla ticari hayata ilişkin kapsamlı düzenlemeler yapıldığı dikkate alınarak, Şirket faaliyetlerinin yeni düzenlemelere uyumunda aksaklık yaşanmaması için gerekli hazırlıkların yapılması; özellikle finansal tabloların 2013 yılı başından itibaren Uluslararası Finasal Raporlama Standartlarına (UFRS/TFRS) göre düzenlenmesi gerektiğinden bu konuda gerekli alt yapının oluşturulması ve mali işler personeli başta olmak üzere ilgili tüm personelin TTK ve UFRS/TFRS eğitimlerinin yaptırılması (Sayfa: 2, 96 ), 2-Toplu İş Sözleşmesi görüşmelerinde, ücret artışlarının verimlilikle ilişkilendirilmesi; ağır ve yıpratıcı işlerde gayri müsait şartlarla çalışmayı ve devamı teşvik tazminatı ödemesindeki gruplandırmanın, yürütülen iş ve hizmetler göz önünde bulundurularak yeniden gözden geçirilmesi; özellikle boyahanelerde maske kullanarak tabanca ile boya işi yapanlar veya zehirli gazlara maruz kalınabilecek işlerde çalıştırılanlar ile diğer ağır ve yıpratıcı işlerde çalışan işçilerin çalışma şartlarının diğerlerinden ayrı değerlendirilmesi (Sayfa: 13-14 ), 3- İş programı ve işletme bütçesinin daha sağlıklı bir şekilde hazırlanması konusu üzerinde önemle durulması; bu konuda ana kuruluş TCDD ile de etkin bir koordinasyon sağlanması; kamu ihale mevzuatı açısından tedarik faaliyetleri için önceden ödenek öngörülmesi ve doğru bir planlama yapılması gerektiğinden, TCDD siparişi olarak yapılacak üretim ve onarım işlerinin karşılıklı mutabakat ile daha sağlıklı bir şekilde tespiti yapılarak, zorunlu haller dışında yıl içinde sipariş değişikliklerine yol açılmaması, bu amaçla gerekli tedbirlerin alınması için TCDD nezdinde girişimlerde bulunulması; bütçe revize ve ödenek aktarma işlemlerinin zamanında gerçekleştirilmesi (Sayfa: 29-31 ), IV
4- Şirketin mevcut stok kontrol ve malzeme yönetim sisteminin daha etkin hale getirilmesine yönelik olarak yürütülen çalışmaların yanı sıra; - TCDD ve bağlı ortaklıkların, birbirlerinin malzeme stoklarını elektronik ortamda görebilmelerini sağlamak ve bu suretle bir kuruluşta ihtiyaç dışı olan ortak nitelikteki malzemenin ihtiyacı olan diğer kuruluşa kısa sürede intikalini temin etmek üzere, kuruluşlar arası online stok izleme sisteminin bir an önce devreye sokulması; ayrıca, TCDD ve bağlı ortaklıklar arasında aynı nitelikteki malzemeler için ortak kodlama sisteminin oluşturulması, - Hareketsiz ve ihtiyaç dışı stokların satışı ve değerlendirilmesi konusundaki çalışmalara hız verilmesi; bu kapsamda, 1998 yılında TCDD siparişi yük vagonu üretimi için TÜLOMSAŞ tarafından temin edilen ve tampon kısımlarını imal etmek üzere TÜDEMSAŞ a gönderilen, ancak daha sonra TCDD tarafından üretimde kullanılmasına son verilen ve bu nedenle yıllardır TÜDEMSAŞ ın malzeme ambarlarında hareket görmeden bekleyen ve teknik olarak TCDD bünyesinde kullanım imkanı kalmamış bulunan elastomer sustaların satışı ve değerlendirilmesi konusunda bir an önce TÜDEMSAŞ la birlikte karara varılması (Sayfa: 46-49 ), 5- Raylı sistemler teknolojisinde meydana gelen gelişmeler ve Şirketin uluslararası piyasalara yönelik üretim ve satış yapmak üzere imzaladığı ortaklık ve lisans anlaşmaları Ar-Ge çalışmalarının önemini daha da artırdığından; TÜBİTAK ve üniversitelerle de işbirliği yapılmak suretiyle Ar-Ge çalışmalarının artırılması, bu amaçla Ürün Ar-Ge Dairesinin nitelikli personel ve yeterli ekipmanla takviye edilerek güçlendirilmesi (Sayfa: 51-54), 6- Avrupa Birliği üyesi ülkelerde uygulanan karşılıklı işletilebilirlik teknik şartları TSI (Technical Specification for Interoperability) sertifika belgesi bulunmayan yük vagonlarının Avrupa Demiryollarında işletilemeyeceği hususu göz önüne alınarak, Şirketin Trans-Avrupa Demiryolu ağında çalıştırılmak üzere yeni üreteceği yük vagonlarının ve parçalarının, Avrupa Birliği normlarında sertifikalandırılmasına yönelik çalışmalara hız verilmesi (Sayfa: 55-56 ), 7- Verimliğin artırılması ve daha sağlıklı bir üretim planlaması yapılabilmesi için; üretim safhalarının tamamında iş-zaman etütlerinin ve ölçümlerinin yapılması, yapılmış olanların tezgah modernizasyonu ve yan sanayi çalışmalarına paralel olarak revize edilerek güncellenmesi, iş akış diyagramlarının ve ürün ağaçlarının elde edilecek bulgular ile geliştirilmesi; makine ve tezgah parkının modernleştirilmesi çalışmalarının sürdürülmesi (Sayfa: 61-63 ), 8- Şirkette OHSAS 18001 standardında İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminin etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesi konusunda birimler arası işbirliği ve koordinasyonun geliştirilmesi, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eğitim faaliyetlerinin ve iş başı bilinçlendirme çalışmalarının artırılması, özellikle kişisel koruyucu donanımların gerektiği şekilde kullanılması yönünde gerekli bilincin oluşturulması hususu üzerinde önemle durulması; iş sağlığı yönünden bazı atölyelerdeki tozlu ve dumanlı ortamların daha elverişli hale getirilmesi ve fiziki çalışma koşullarının iyileştirilmesine yönelik tedbirlerin artırılması; mevcut elektrik alt yapı sisteminin yenilenmesi çalışmalarının tamamlanması (Sayfa: 66-67 ), V
9- TCDD ye yapılan satışların yanı sıra, ulusal ve uluslararası alanda alternatif piyasalara yönelik satışlarda kaydedilen gelişmeler ve General Electric Firması ile Avrupa pazarına yönelik olarak tasarlanmış olan yüksek teknolojili lokomotif imali ve uluslararası piyasaya satışı konusunda sağlanan işbirliği ile önemli bir atılım içine giren Şirketin, hedeflerini gerçekleştirebilmesi ve daha kârlı, verimli ve etkin bir konuma gelebilmesi için; -Mevcut kapasite ve işgücü düzeyi ile alt yapısı tüm yönleriyle değerlendirilerek; geleceğe dönük hedef ve politikalar çerçevesinde, yan sanayiye yaptırılacak işler ile ileriye dönük işgücü düzeyi ve kapasite planlamalarının yapılması, -Bir yandan TCDD nin ihtiyaçlarının aksamadan karşılanmasını, diğer yandan da alternatif piyasalardan, özellikle yurt dışından gelecek taleplerin yerine getirilmesini mümkün kılacak bir faaliyet yapısının oluşturulması için gerekli tedbirlerin alınması, -Yurtiçi ve yurt dışı pazarlara açılma ve alternatif piyasalara yönelme konusundaki çabalara ve tanıtım faaliyetlerine etkinlik ve süreklilik kazandırılması (Sayfa: 77-79 ), 10- Raporun ilgili bölümlerinde yer alan ve rapor ekinde (Ek:17) listesi verilen diğer öneri ve tavsiyelerin de yerine getirilmesi. Sonuç: Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayi Anonim Şirketi nin (TÜLOMSAŞ) 2011 yılı bilançosu ve 1.829.554,85 Türk Lirası dönem kârı ile kapanan gelir tablosu tasvibe sunulur. VI
A-Mevzuat: II. İDARİ BÜNYE 1-Kanunlar ve kuruluş statüsüne ilişkin mevzuat: Kuruluş 1894 yılında, Almanlar tarafından Anadolu-Bağdat demiryolu hattının inşa edilmesi sırasında lokomotif ve vagon tamiri ihtiyacını karşılamak üzere Eskişehir de Anadolu-Osmanlı Kumpanyası adıyla küçük bir atölye olarak kurulmuş; 1924 yılında o dönemdeki adı "Anadolu-Bağdat Demiryolları Müdüriyet-i Umumiyesi olan TCDD bünyesine katılmıştır. 1975 yılında, Eskişehir Lokomotif ve Motor Sanayii Müessesesi (ELMS) unvanıyla yeniden yapılandırılan Kuruluş, Bakanlar Kurulu nun 28.03.1986 tarih ve 86/10527 sayılı kararı ile Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayi Anonim Şirketi (TÜLOMSAŞ) unvanı altında TCDD Genel Müdürlüğünün bağlı ortaklığı haline dönüştürülmüştür. 08.05.1986 yılında Ticaret Sicil Gazetesinde yayımlanarak yürürlüğe giren Şirket Ana Sözleşmesinin 3 üncü maddesinde Şirketin amaç ve faaliyet konuları; - Her çeşit çeken ve çekilen araç imalatı ile inşaat, taahhüt ve onarım, - Makine, malzeme, tesisat, motorlu ve motorsuz araç ve gereç alet ve yedeklerini ve benzerlerini imal etmek veya ettirmek, tadil, ıslah ve tamir etmek, - Faaliyet konuları ile ilgili olarak yurtiçi ve yurtdışında yerli ve yabancı kuruluşlarla işbirliği ve iştiraklerde bulunmak proje müşavirlik işleri yapmak, - Faaliyet alanları ile ilgili tesisler kurmak ve işletmelerinin ihtiyacı olan enerjiyi üretmek, - Lisans, teknik beceri (know-how) ve benzeri anlaşmaları yapmak, - Faaliyet konularına giren alanlarda araştırma geliştirme çalışmaları yapmak, yaptırmak, - Gerektiğinde yurt içinde ve yurt dışında büro açmak, acentelik, baş bayilik, bayilik ihdas etmek, dahili sigorta fonu kurmak, sigorta acenteliği yapmak, sigorta şirketlerine ortak olmak, - Şirket, ihtiyacı halinde taşınmaz mal satın almak, satmak, kiraya vermek, kiralamak, satın aldığı arsa ve arazi üzerinde inşaatlar yapmak, taşınmaz mallar üzerinde gerek kendi ve gerekse üçüncü kişiler lehine ayni haklar tesis etmek. - Faaliyet konuları ile ilgili diğer işleri yapmak, Şeklinde belirlenmiştir. 233 sayılı KHK ve Ana Sözleşme hükümleri çerçevesinde faaliyetini sürdüren Şirket, anılan KHK da saklı tutulan hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tabi bulunmaktadır. Şirket, 233 sayılı KHK ile 6085 Sayılı Sayıştay Kanunu gereğince Sayıştay tarafından ve 3346 sayılı Kanun uyarınca TBMM tarafından denetlenmektedir. Personelin özlük ve sosyal hakları konusunda; 399 sayılı KHK, 4857 sayılı İş Kanunu, 6245 sayılı Harcırah Kanunu, 2821 sayılı Sendikalar, 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık 1
Sigortası Kanunu ve ilgili mevzuat uyarınca yürürlüğe konulan diğer düzenlemeler meriyettedir. 13.01.2011 tarihinde kabul edilen ve önemli bir kısmı 01.07.2012, bir kısmı da 2013 ve 2014 yılında yürürlüğe girecek olan 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile ticari hayatta yeni bir dönem başlamaktadır. Anılan Kanunla şirketlerin kuruluşu, yönetimi, denetimi ve tüm faaliyetlerinde yeni esaslar getirilmiş bulunmaktadır. Bu çerçevede şirketlerin ana sözleşmelerini yeni TTK ile uyumlu hale getirmeleri gerekmektedir. Diğer yandan finansal tabloların 2013 yılı başından itibaren Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarına (UFRS/TFRS) uygun olarak hazırlanması gerektiğinden bu konudaki hazırlık çalışmalarına bir an önce başlanması, ayrıca ilgili tüm personelin TTK ve TFRS eğitimlerinin yaptırılması gerekli bulunmaktadır. Şirket Ana Sözleşmesinin 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa (TTK) uygun hale getirilmesi; anılan Kanunla ticari hayata ilişkin kapsamlı düzenlemeler yapıldığı dikkate alınarak, Şirket faaliyetlerinin yeni düzenlemelere uyumunda aksaklık yaşanmaması için gerekli hazırlıkların yapılması; özellikle finansal tabloların 2013 yılı başından itibaren Uluslararası Finasal Raporlama Standartlarına (UFRS/TFRS) göre düzenlenmesi gerektiğinden bu konuda gerekli alt yapının oluşturulması ve mali işler personeli başta olmak üzere ilgili tüm personelin TTK ve UFRS/TFRS eğitimlerinin yaptırılması önerilir. 2-Tüzükler: 2011 yılında Şirketi doğrudan ilgilendiren bir tüzük yayımlanmamıştır. 3-Bakanlar Kurulu Kararları: Bakanlar Kurulunun kamu kuruluşlarının faaliyetlerine ilişkin genel nitelikteki kararları ile kamu personelinin ücret, ek ödeme ve sosyal giderlerinin belirlenmesine esas olan katsayı, puan ve oran tespitine ilişkin diğer kararları, ilgili kamu kuruluşlarında olduğu gibi Şirkette de uygulanmıştır. 4-Uluslararası anlaşmalar: 2011 yılında Şirketi doğrudan ilgilendiren uluslararası anlaşma bulunmamaktadır. 5-Yüksek Planlama Kurulu Kararları: Kamu İktisadi Teşebbüsleri ile Bağlı Ortaklıklarının sözleşmeli ve kapsam dışı personeli, bu kuruluşların yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile denetçi ve tasfiye kurulu üyelerine, 2011 yılında uygulanacak ücretlerinin tespitine ilişkin 2011/T-20 sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı, 01.01.2011 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere yürürlüğe girmiştir. 6-Yönetmelikler: Şirket faaliyetleri ile ilgili olarak düzenlenmiş 15 ayrı yönetmelik bulunmakta olup bunlardan 14'ü Şirket Yönetim Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulmuştur. TCDD topluluğu bünyesinde müştereken uygulanan TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü ve Bağlı Ortaklıkları Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği 08.01.2012 tarihinde yürürlüğe girmiştir. 2
TÜLOMSAŞ Genel Müdürlüğü Sözleşmeli Personel Sicil Amirleri Yönetmeliği 25.01.2012 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş, bu itibarla hazırlanan TÜLOMSAŞ Genel Müdürlüğü Disiplin Amirleri Yönetmeliği Taslağı Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Hukuk Müşavirliğine 04.05.2012 tarihi itibariyle Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe konulabilmesi için gönderilmiş olduğu belirlenmiştir. Görevde Yükselme Yönetmeliği ve yukarıda anılan yönetmelikler dışındaki yönetmeliklerde zaman içerisinde bazı değişiklikler yapılmış olmakla birlikte, güncelleştirmenin tümüyle tamamlanmadığı belirlenmiştir. Şirketin iç mevzuatını oluşturan yönetmeliklerin, bir komisyon marifetiyle gözden geçirilerek, günün koşullarına ve ihtiyaca uygun olarak yeniden düzenlenmesi çalışmalarının sonuçlandırılması önerilir. B-Teşkilat : 1-Teşkilatın yapısı: Şirketin teşkilat yapısı, karar organı (Yönetim kurulu) ve yürütme organından (Genel Müdürlük) oluşmaktadır. Şirketin, denetim tarihi Mayıs/2012 itibariyle I sayılı cetvelde; 1 Genel Müdür, 4 Genel Müdür Yardımcısı, 1 Teftiş Kurulu Başkanı, 2 Hukuk Müşaviri, 11 Daire Başkanı, 7 Fabrika Müdürü, 2 Fabrika Md.Yrd., 11 Müşavir, 12 Başuzman, 2 Başmüfettiş, 2 Müfettiş, 2 Müfettiş Yrd., 69 Şube Müdürü, 3 Sivil Savunma Uzmanından oluşan 129 adet kadrosu ile II sayılı cetvelde 451 adet kadrosu bulunmasına karşılık I sayılı cetvelde 42 adet personel kadrosu ile II sayılı cetvelde 278 adet sözleşmeli personel pozisyonu münhal bulunmaktadır. Şirketin teşkilat yapısını gösteren çizelgeye ekler arasında (Ek:1) yer verilmiştir. Ana hizmet birimleri ve alt birimler arasında benzer görev ve hizmet yürüten birimlerin aynı grupta toplanması, faaliyet yapısına uygun daha ekonomik bir yapılanmaya gidilmesi; münhal durumda olan ihtiyaç fazlası kadro ve pozisyonların iptal edilmesi önem arz etmektedir. Kârlılık-verimlilik ilkelerine ve ihtiyaca uygun etkin bir yapılanmaya gidilmesi konusu, genel olarak tüm kamu kurum ve kuruluşlarında olduğu gibi Şirket açısından da önemli bir husus teşkil etmektedir. Bu konuda, kamu kurum ve kuruluşlarındaki norm kadro çalışmaları kapsamında, 2002 yılında Eskişehir Osmangazi Üniversitesine bir çalışma yaptırılmış; çalışmalar sonucunda TÜLOMSAŞ Organizasyon El Kitabı, Kadro El Kitabı ve Norm Kadro/Pozisyon Kılavuzu hazırlanmıştır. Söz konusu çalışmalar ilgili mercilere gönderilmişse de, bu çalışmalar daha sonra yine kamudaki genel düzenlemeyle iptal edildiğinde uygulamaya konulamamıştır. 3
Öte yandan Başbakanlığın, Kamu Yönetimi Temel Kanunu çerçevesinde yeniden yapılanma takımlarının oluşturulması nı öngören 2004/2 sayılı Genelgesine istinaden, Şirket bünyesinde Genel Müdür Başkanlığında Yeniden Yapılanma Takımı oluşturulmuş ve hazırlanan TÜLOMSAŞ Yeniden Yapılanma Projesi Aksiyon Planı Ulaştırma Bakanlığına bildirilmiştir. Ancak Kamu Yönetimi Kanununun yürürlüğe girmemesi nedeniyle genel olarak bu konudaki çalışmalar sonuçlanmamış; Şirkette yürütülen çalışmalar da sınırlı düzeyde kalmıştır. Yeniden yapılanma konusu sadece Şirketin değil, esasen tüm TCDD topluluğunun bir sorunudur. Bu konuda Ulaştırma Bakanlığı ve Ana Kuruluş TCDD tarafından da çeşitli çalışmalar yürütülmüştür. 2003 Yılı Türkiye Ulusal Programında yer alan ve Türkiye-AB Mali İşbirliği çerçevesinde AB tarafından finanse edilen Türk Demiryolu Sektörünün Yeniden Yapılandırılması ve Güçlendirilmesi projesi kapsamında, Ulaştırma Bakanlığı ve TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü sorumluluğunda Almanya ile ortaklaşa gerçekleştirilen Eşleşme Projesi Ekim 2006 sonu itibariyle tamamlanmıştır. Bu proje kapsamında Demiryolu işletmeciliğinin modernleştirilerek rekabetçi bir yapıya kavuşturulması, demiryolu taşımacılığının toplam taşımacılık içindeki payının artırılması, sektörde güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir yapı oluşturulması ve TCDD nin çağdaş iletmecilik esaslarına uygun olarak etkin ve verimli bir faaliyette bulunması nı mümkün kılacak şekilde yeniden yapılandırılması amacıyla; Genel Demiryolu Kanunu taslağı ile TCDD nin yeniden yapılandırılması ve Türkiye Demiryolları Taşımacılığı A.Ş. kurulmasına ilişkin kanun taslağı hazırlanarak İlgili Bakanlığa gönderilmiştir. Söz konusu kanun taslaklarında, TÜLOMSAŞ ve TCDD nin diğer bağlı ortaklıkları ile ilgili olarak herhangi bir düzenlemeye yer verilmemesi önemli bir boşluk olarak görülmüş ve önceki yıllara ilişkin denetim raporlarında; Avrupa Birliğine uyum süreci çerçevesinde Türk demiryolu sektörünün ve TCDD nin yeniden yapılandırılması amacıyla, TCDD tarafından hazırlanıp İlgili Bakanlığa gönderilen kanun taslakları ile ilgili olarak yürütülen çalışmalarda, bağlı ortaklıkların, dolayısıyla TÜLOMSAŞ ın durumunun ve gelecekteki hukuki statüsünün ne olacağı hususunun da tüm yönleriyle ele alınıp açıklığa kavuşturulması için gerekli girişimlerde bulunulması önerilmiştir. Bunun üzerine kanun taslağında değişiklik yapılarak, TCDD bağlı ortaklıkları TÜDEMSAŞ, TÜLOMSAŞ ve TÜVASAŞ ın Ulaştırma Bakanlığı ile ilgili ayrı teşekküller halinde yapılandırılmalarının öngörüldüğü belirlenmiştir. Şirketin yeni bir tüzel kişilikle ayrı bir iktisadi devlet teşekkülü şeklinde yapılandırılması durumunda, tümüyle piyasa koşullarına göre faaliyet göstermesi gereği ortaya çıkacaktır. Bu nedenle Şirketin hedef ve politikalarını bu yönde oluşturması, geleceğe dönük sağlıklı planlamalar yapılması, verimli ve etkin bir yapılanmaya gidilmesi önem arz etmektedir. 4
Şirketin teşkilat yapısını ve işletme faaliyetlerini yakından ilgilendiren bir diğer önemli bir gelişme de, Kurumsal Kaynak Planlaması ERP (Enterprise Resource Planning) sisteminin uygulamaya konulmasıdır. Şirkette İşletmenin stratejik amaç ve hedefleri doğrultusunda müşteri taleplerini en uygun şekilde karşılayabilmek için farklı coğrafi bölgelerde bulunan tedarik, üretim ve dağıtım kaynaklarının en etkin ve verimli bir şekilde planlanması koordinasyonu ve kontrol edilmesi fonksiyonlarını kapsayan bir yazılım sistemi olan Kurumsal Kaynak Planlaması- ERP (Enterprise Resourche Planning) Projesi 2008 yılından itibaren hayata geçirilmiştir. ERP sistemi ile tüm faaliyetlerde otomasyona gidilmesi, fonksiyonel verilerin merkezi veri tabanında toplanarak kontrol altına alınması, üniteler arasında doğru ve hızlı bilgi akışına dayalı koordinasyon sağlanması, yönetim kararlarına ve politikalarına ışık tutacak güncel ve doğru bilgilerin raporlanması, eşgüdümlü çalışma geliştirilerek üretim maliyetlerine zamanında erişimin sağlanması, stokların kontrol altına alınması, tüm işletme fonksiyonlarında daha sağlıklı planlar oluşturulması, maliyetlerin azaltılması, verimliliğin artırılması ve nihayet etkin bir çalışma düzeni kurulması amaçlanmıştır. Değinilen bu amaç doğrultusunda önemli aşamalar kaydedilmiş olup sistemin daha da geliştirilmesi yönünde çalışmalar yürütülmektedir. Bu çerçevede Araştırma Planlama Dairesi bünyesinde yer alan Bilgi İşlem Müdürlüğü, 2010 yılında Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığına dönüştürülmüştür. Ancak ERP sistemi halen 1 adet Şube Müdürü ve 1 adet Teknik Şef ten oluşan bir ekip tarafından yürütülmektedir. Programla ilgili eğitim, uyarlama ve geliştirme, veri kontrol, hata düzeltme ve çeşitli raporlama işlemleri bu ekip tarafından yürütülmektedir. Ancak, ERP nin Şirket ihtiyaçlarına bağlı olarak gelişmeye açık bir program olması ve Şirket işleri ilgili tüm kaynakları kontrol edebilir olması büyük önem taşımaktadır. Bu modüler yapısıyla her bir modül bazında sistemin devamlılığını sağlayacak ve sistemin şirket ihtiyaçlarına daha hızlı cevap verebilecek bir yapıya kavuşturulması için ERP yazılımını yürüten ekibin sayısal olarak artırılması önemlidir. Çünkü, tüm süreçlerdeki ihtiyaçların daha sağlıklı ve gelişmeye açık olarak yürütülebilmesi ERP ekiplerinin performansına bağlıdır. Bu itibarla, Bilgi İşlem Dairesinin yeterli ve nitelikli sayıda personelle takviye edilerek daha etkin ve güçlü bir yapıya kavuşturulması; bu çerçevede ERP sisteminin geliştirilmesine yönelik tedbirlerin alınması, birimler arası işbirliği ve koordinasyonun artırılması önerilir. ERP sisteminin, mevcut teşkilat ve faaliyet yapısının bütünüyle gerçekçi bir şekilde ortaya konulup değerlendirilmesi açısından da önemli bir yeri bulunmaktadır. Bu yönüyle geleceğe dönük hedefler ve politikalar da dikkate alınarak mevcut organizasyon yapısı gözden geçirilmeli ve yeniden yapılanma konusu üzerinde durulmalıdır. Yine ERP sistemi kapsamında görev tanımlamaları yeniden yapılmalıdır. Kurumsal Kaynak Planlaması uygulamasından yararlanılarak, Şirketin mevcut organizasyon yapısının yeniden ele alınması; Şirket faaliyetlerini kapsayan bütün süreç 5
analizlerinin ve görev tanımlamalarının gözden geçirilmesi; geleceğe dönük hedef ve politikalar da dikkate alınmak suretiyle daha fonksiyonel bir yapılanmaya gidilmesi önerilir. 2- Genel kurul ve denetçiler: 233 sayılı KHK nın 23 üncü maddesinde yer alan, sermayelerinin en az % 91 i kamu iktisadi kuruluşlarına ait olan bağlı ortaklıkların genel kurulu ve denetçileri bulunmaz hükmü gereği; Şirket sermayesinin % 99,9 u KİK statüsünde olan TCDD ye ait olduğu için genel kurulu ve denetçileri bulunmamaktadır. 3- Karar organı Şirketin en üst seviyede yetkili ve sorumlu karar organı olan yönetim kurulu bir başkan ve dört üyeden oluşmaktadır. Şirket Genel Müdürü aynı zamanda Yönetim Kurulunun başkanı olup ilgili bakanın teklifi üzerine ortak karar ile atanmaktadır. Yönetim Kurulunun genel müdür dışında kalan ve kuruluşu temsil edecek üyelerinden biri Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu bakan, diğerleri ilgili bakan tarafından atanmaktadır. Yönetim Kurulu 2011 yılında 19 toplantı yaparak toplam olarak 138 karar almıştır. 4-Yürütme organı: Şirketin yürütme organı olan Genel Müdürlük, genel müdür ve 4 genel müdür yardımcılığı ile bağlı ana ve yardımcı hizmet birimlerinden oluşmaktadır. Genel Müdürlük, yönetim kurulu kararları çerçevesinde ve mevzuat hükümleri dahilinde Şirket faaliyetlerini yürütmekle görevli, yetkili ve sorumlu bulunmaktadır. 5-Servisler: Servislerin 2011 yılında yürüttükleri faaliyetlere ilişkin tespit ve değerlendirmelere Raporun ilgili bölümlerinde yer verilmiş, üzerinde ayrıca durulması gerekli görülen ünitelerin çalışmalarına ise aşağıda değinilmiştir. a) Hukuk Müşavirliği: Hukuk Müşavirliği, Şirketle ilgili adli, idari ve icra-i dava ve işlemleri yürütmek, diğer hukuki işleri takip etmek, hukuki mütalaada bulunmak ve mevzuatla verilen diğer görevleri yürütmekle yetkili ve sorumlu bulunmaktadır. Söz konusu görevler, Kanunlar, diğer ilgili mevzuat ve TÜLOMSAŞ Hukuk Müşavirliği Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde yürütülmektedir. Genel Müdüre doğrudan bağlı olarak görev yapan Hukuk Müşavirliğinde 2 adet Hukuk Müşaviri, 1 Şef, 1 Memur olmak üzere 4 personel çalışmaktadır. 2010 yılından 2011 yılına 36 adet dava devretmiş, 2011 yılında şirket aleyhine, 8 adet dava açılmıştır. 2011 yılından 2012 yılına 40 adet dava dosyası devretmiştir. Bunlardan 10 adet dava dosyası görülmekte olup, 6 adli, 18 idari, 6 ceza dava dosyası temyizdedir. Bunların dışında 16 adet icra dosyası mevcuttur. 6
2011 yılında Şirket aleyhine açılan davalardan biri, tutarı 419.991,13 TL olan ve Aktes Isı Sanayi Ticaret Limited Şirketi tarafından açılmış davadır. Anılan firma, 16.10.2006 tarihli sözleşme ile 100 adet vagon sarnıcı imalatını üstlenmiş ancak teslimlerini zamanında gerçekleştiremediği için TÜLOMSAŞ tarafından 207,6 bin TL gecikme cezası uygulanmıştır. Ancak firma, gecikme cezasının haksız olduğunu, TÜLOMSAŞ tarafından ödemelerin geç yapılması nedeniyle müspet zarara uğradığını, ihale kapsamında olmadığı halde ek işler yaptırıldığını ileri sürerek dava açmıştır. Dava derdest durumdadır. b) Teftiş Kurulu Başkanlığı: Şirket Teftiş Kurulunda, Teftiş Kurulu Başkanı, 1 Başmüfettiş ve 1 Müfettiş olmak üzere 3 denetim elemanı ile 1 Büro Şefi görev yapmaktadır. Genel Müdüre doğrudan bağlı olan Teftiş Kurulu, 1993 yılında yürürlüğe konulmuş olan TÜLOMSAŞ Teftiş Kurulu Yönetmeliği esaslarına göre çalışmalarını yürütmektedir. Söz konusu yönetmeliğin güncel hale getirilmesi yönünde çalışma yürütülmüş olmasına rağmen yönetmelik değişikliğinin inceleme tarihi (Mayıs/2012) itibariyle tamamlanmadığı belirlenmiştir. 2011 yılı Teftiş Programı ile 5 ünitenin teftişi öngörülmüş, ancak Kurula Makamca verilen 7 adet inceleme ve 7 soruşturma görevleri öncelikle yapıldığından 1 adet birimin teftişi 2012 yılına devredilmiştir. ÜPK Dairesi Başkanlığı, Dişli ve Tekerlek İmalat Fabrikası Müdürlüğü ve kayıt dışı istihdamın kontrolü ve sigorta uygulamaları teftişlerinin tamamlandığı belirlenmiştir. 2011 yılında ayrıca TCDD Teftiş Kurulunca; Ürün Ar-Ge Dairesi Başkanlığı ve Satınalma İkmal Dairesi Başkanlıklarının teftişinin yapıldığı tespit edilmiştir. Şirket faaliyetlerinde ortaya çıkması muhtemel aksaklıkların zamanında belirlenmesi, alınabilecek tedbirlerin ortaya konulması ve daha iyi bir çalışma düzeninin sağlanmasına yönelik yol gösterici önerilerde bulunulabilmesi açısından ünite teftişlerinin önemli bir yeri bulunmaktadır. Ancak kimi zaman çeşitli kişisel şikayet konularının rutin teftiş çalışmalarını etkilediği gözlenmiştir. Bu nedenle, inceleme konuları içinde yer alan hususlardan yerinde çözümü mümkün olanların, özellikle kişisel şikayet içerenlerin öncelikle ilgili ünitesince çözüme kavuşturulması hususu üzerinde de durularak ünite teftişlerine daha fazla ağırlık verilmesi, teftiş programının gerçekleştirilmesi için gayret gösterilmesi ve Teftiş Kurulu Yönetmeliğinin bir an önce güncel hale getirilmesi önerilir. C-Personel durumu: 1- Personel kadroları ve personele ilişkin işlemler: Şirketin 2011 yılı personel durumu, program kadro ve geçen yıl verileriyle birlikte aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir. 7
Personel 2010 2011 Çalışan personel Ortalama Kişi Norm Kadro Program Kadro Yıl Sonu Kişi Sayı Sayı Çalışan personel Ortalama Kişi Yıl Sonu Kişi A- Memurlar 1- Genel İdari Hizmetler 88 88 89 88 87 2- Teknik Hizmetler 1 1 1 1 1 3- Yardımcı Hizmetler Toplam (A) 89 89 90 89 88 B- Sözleşmeliler 1-399 Sayılı KHK ye göre çalışanlar 246 250 251 261 277 Toplam (B) 246 250 251 261 277 C- İşçiler 1-Sürekli İşçiler a) Aylıklılar 1.218 1.202 1.226 1.218 1.195 b) Gündelikçiler (Saat ücretliler) 2-Geçici İşçiler Toplam (C) 1.218 1.202 1.226 1.218 1.195 Genel Toplam (A+B+C) 1.553 1.541 1.567 1.568 1.560 Yüklenici İşçileri 119 119 121 121 2011 yılı programıyla Şirkette, 88 i memur, 277 si sözleşmeli ve 1.195 i işçi olmak üzere toplam 1.560 kişi çalıştırılması ön görülmüş; 2011 yılı faaliyetleri ortalama olarak, 89 memur, 277 sözleşmeli ve 1.218 daimi işçi olmak üzere toplam 1.568 kişi ile yürütülmüştür. Yıl sonu itibariyle de 88 memur, 277 sözleşmeli ve 1.195 daimi işçi olmak üzere toplam 1.560 kişi mevcuttur. 2011 yılında; I Sayılı cetvele tabi kadrolara TCDD den 2 kişi (şube müdürü), II Sayılı Cetvele Tabi Sözleşmeli Pozisyonlara toplam 5 kişinin naklen, II Sayılı cetvele tabi sözleşmeli pozisyonlara KPSS Sınav sonuçlarına göre 19 adet mühendis ile 5 adet memur personel toplam 31 kişinin ataması yapılmıştır. I sayılı cetvele tabi memur personelden 3 kişi, II sayılı cetvele tabi sözleşmeli personelden 5 kişi olmak üzere toplam 8 Kişi emeklilik nedeniyle çıkışının yapıldığı belirlenmiştir. 2011 yılında, İşçi kadrolarında, 78 işçinin açıktan tayin edildiği;1 işçi askerlik dönüşü, 1 işçi profesyonel sendikacılık dönüşü, 1 işçi 3713 sayılı yasa gereği göreve başlatıldığı, 77 işçinin emeklilik, 2 işçinin ölüm, 3 işçinin profesyonel sendikacılık nedeniyle ve 5 işçinin de kendi isteğiyle olmak üzere toplam 87 işçinin Şirketten ayrıldığı belirlenmiştir. Böylece işçi personel sayısı geçen yıla göre 7 kişi azalmıştır. 8
Diğer yandan, 2011 yılı KİT Genel Yatırım ve Finansman Programına istinaden Hazine Müsteşarlığından alınan onaylar çerçevesinde temizlik, taşıma, iaşe ve koruma güvenlik hizmetlerinin hizmet alımı yoluyla yürütüldüğü ve bu kapsamda 121 yüklenici işçi çalıştığı anlaşılmıştır. Personelin servislere dağılımı (Ek:2)'de, memur ve sözleşmeli personelin hareketi (Ek:3)'de, işçi personelin hareketi (Ek:4)'de ve işçilerin işyerlerine dağılımı (Ek:5) no.lu çizelgelerde gösterilmiştir. Denetimin yapıldığı Mayıs/2012 tarihi itibariyle Şirketin personel kadroları tetkik edildiğinde, I sayılı cetvelde 42 kadronun, II sayılı cetvelde 278 pozisyonun, işçi kadrolarının ise 230' unun münhal olduğu görülmektedir. İş hacmine uygun olarak üniteler itibariyle optimum personel düzeyinin tespit edilmesi ve istihdam politikalarının bu çerçevede oluşturulması önem arz etmektedir. Bu da iş etüdü ve iş analizine dayalı bilimsel bir çalışma ile ortaya konulabilecek bir husustur. Mevcut durum itibariyle, Şirketin en uygun istihdam düzeyi ve gerçek personel ihtiyacına ilişkin olarak sağlıklı bir değerlendirme yapılmasında güçlükler bulunmaktadır. Esasen tüm kamu kurum ve kuruluşlarının ortak sorunu niteliğinde olan bu konu üzerinde Yüksek Denetleme Kurulunca geçmiş yıllarda da önemle durulmuş, çeşitli tespit ve değerlendirmelerde bulunularak bilimsel esaslara dayalı norm kadroların tespit edilmesi önerilmiştir. Bu konuda, Bakanlar Kurulu nun 06.11.2000 tarih ve 2000/1658 sayılı kararı ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Yapılacak Norm Kadro Çalışmalarında Uygulanacak Usul ve Esaslar yürürlüğe konulmuş; bu kapsamda Başbakanlığın 09.07.2001 gün ve 2001/39 sayılı Genelgesiyle de kamu kurum ve kuruluşlarında norm kadro çalışmalarının takvimi belirlenmiştir. Söz konusu takvim gereği Şirketin 01.03.2002 ile 31.08.2002 tarihleri arasında norm kadro çalışmalarını tamamlaması öngörülmüştür. Raporun B-Teşkilat alt bölümünde de değinildiği üzere, söz konusu dönemde Şirket tarafından Eskişehir Osmangazi Üniversitesi ne norm kadro çalışmaları yaptırılmış; çalışmalar sonucunda TÜLOMSAŞ Organizasyon El Kitabı, Kadro El Kitabı ve Norm Kadro/Pozisyon Kılavuzu hazırlanmıştır. Norm kadro kılavuzunda; 1 sayılı cetvel için 108, II sayılı cetvel için 496, işçi personeli için 2.404 kadro uygun bulunmuş; bazı ünitelerin birleştirilmesi öngörülmüştür. Norm kadro sonuçlarının, Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığı ile Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğüne 30.12.2002 tarih ve 1792 sayılı yazı ekinde gönderildiği anlaşılmıştır. Ancak söz konusu çalışmalar onaylanıp uygulamaya konulmadan, 27.12.2003 tarih ve 25329 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2003/6532 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarınca Yapılacak Norm Kadro Çalışmalarında Uyulacak Usul ve Esaslarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Usul ve Esaslar yürürlüğe konulmuştur. 9
Söz konusu kararda Norm kadro çalışmalarının öncelikle Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığı ve Maliye Bakanlığınca belirlenecek kurum/kuruluşlarda sonuçlandırılması, uygulama sonuçlarına göre kapsama dahil diğer kamu kurum ve kuruluşlarından Başbakanlık Devlet Personel Başkanlığı ve Maliye Bakanlığınca uygun görülecekler için Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı süresini kapsayan dönemde başlamak üzere ayrıca takvim belirlenmesi öngörülmüştür. Bu gelişmeler çerçevesinde Şirkette norm kadro uygulamasına geçilememiştir. Kaynakların etkin ve verimli bir şekilde kullanılması ve daha sağlıklı istihdam politikaları uygulanabilmesi açısından; TÜLOMSAŞ gibi ağır sanayi imalatı yapan bu tür işletmelerde istihdam edilen işçilerden işgücü açısından optimum düzeyde yararlanılması önem arz etmektedir. Ancak bunun yanında, yeni istihdam edilecek işçilere, ihtiyaç duyulan sanatın iş başında çalışılarak öğretilmesi de gerekli bulunmaktadır ki bunu sağlayacak olan da tecrübeli işçilerdir. Denetimlerin devam ettiği Mayıs/2012 tarihi itibariyle 208 memur ve 372 işçi emekliliği hak etmiş durumda bulunmaktadır. Emeklilik nedeniyle sürekli işgücünü yitiren ve yerine aynı düzeyde işçi istihdamı yapamayan TÜLOMSAŞ ın ihtiyacı olduğu işgücünün mutlak surette idame ettirilmesi ve lokomotif imal bakım ve onarımında bu sektörde Ortadoğu da emsali olmayan bu entegre kuruluşun deneyimli işçi personeli yitirilmeden istihdam ihtiyacının karşılanması büyük önem arz etmektedir. Üretim birimlerinde mevcut bilgi birikimi ve tecrübenin sürdürülmesi için, yeni işçi istihdamı durumunda da belirli bir yetişme dönemine ihtiyaç olacağı hususu göz ardı edilmemelidir. Bu nedenle, mevzuatın öngördüğü imkanlar dahilinde işçi personel ihtiyacının karşılanmasında önemli yarar bulunmaktadır. 2011 yılında bu yönde önemli gelişme kaydedildiği, 2010 Yılı Finansman Kararnamesinin ilave atama faslından 78 adet daimi işçi istihdam yetkisini Hazine Müsteşarlığı ve Devlet Personel Başkanlığından alarak Türkiye İş Kurumu nezdinde işlemleri başlatmış olduğu ve mevzuat hükümleri çerçevesinde 2011 Mart-Nisan ayları içinde istihdamın gerçekleştirilmiş olduğu tespit edilmiştir. Diğer yandan, öncelikle kritik pozisyonlarda olmak üzere, ortaya çıkan personel ihtiyacının karşılanması için 2011 yılı Finansman Kararnamesinin ilave atamalara ilişkin hükümleri çerçevesinde sözleşmeli personel statüsünde 20 Mühendis ve 5 İdari Personel istihdam yetkisinin alındığı ve yerleştirilmelerinin yapılması amacıyla Devlet Personel Başkanlığı aracılığı ile ÖSYM Başkanlığına gönderildiği ve ilgili yetki çerçevesinde 19 Mühendis ve 5 Memurun çalışmaya başladığı tespit edilmiştir. a) Memurlarla ilgili işlemler: Memurların, atama, nakil, ilerleme, disiplin ve emeklilik işlemleri 657 ve 5510 sayılı kanunlar ile 399 sayılı KHK, söz konusu mevzuata istinaden yürürlüğe konulan Bakanlar Kurulu Kararları, TÜLOMSAŞ Personel Yönetmeliği ve TCDD İşletmesi Genel Müdürlüğü ve Bağlı Ortaklıkları Görevde Yükselme Esaslarına Dair Yönetmelik hükümleri çerçevesinde yürütülmektedir. 10
1987 yılında yürürlüğe konulmuş olan TÜLOMSAŞ Personel Yönetmeliğinin zaman içinde genel mevzuatta meydana gelen değişiklikler nedeniyle ( En son 6111 Sayılı Yasayla yapılan değişiklikler) yeniden düzenlenmesi için bir yönetmelik taslağı hazırlandığı belirlenmiştir. Söz konusu taslağa bir an önce son şekli verilip gerekli işlemler tamamlanarak yürürlüğe konulması hususuna işaret olunur. b) Sözleşmelilerle ilgili işlemler: Sözleşmeli personelin atama, ilerleme ve nakil esasları, 399 sayılı KHK ile bunların ek ve değişiklikleri, 5510 sayılı Kanun ve yıllık bütçe kanunları ile Bakanlar Kurulu ve Yüksek Planlama Kurulu Kararları çerçevesinde yürütülmektedir. TÜLOMSAŞ Genel Müdürlüğü Sözleşmeli Personel Sicil Amirleri Yönetmeliği 25.01.2012 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş, bu itibarla hazırlanan TÜLOMSAŞ Genel Müdürlüğü Disiplin Amirleri Yönetmeliği Taslağı Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Hukuk Müşavirliğine 04.05.2012 tarihi itibariyle Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe konulabilmesi için gönderilmiş olduğu belirlenmiştir. Şirkete yapılan personel atamaları tetkik edildiğinde, özellikle mühendis pozisyonundakiler olmak üzere; Şirkette kısa bir süre çalıştıktan sonra başka kuruluş veya şirketlerde çalışmak üzere ayrıldıkları gözlenmektedir. Mecburi hizmet yükümlülüğü bulunmadığı için bu kez yeniden istihdam açığı ortaya çıkmakta, bu da belirli bir süreci gerektirmekte, ayrıca finansman kararnamelerindeki kısıtlayıcı hükümler nedeniyle zorlukları beraberinde getirmektedir. Açıktan ilk defa işe alınan personelin bir yıl içinde istifaen işten ayrılması durumunda, yeni bir izne ihtiyaç duyulmaksızın yerine personel alınabilmektedir. Ancak, bu da yine belirli bir süreyi gerektirmektedir. Kaldı ki bir yıllık sürenin üzerine çıkılabildiği de gözlenmektedir. Atamalarda karşılaşılan diğer bir önemli husus da, ÖSYM aracılığıyla yapılan yerleştirmelerde, Şirket tarafından önceden işe alınacak personelde aranacak özel nitelikler bildirildiği ve bu husus tercih kılavuzunda yer aldığı halde, yerleştirmesi yapılan kişilerden bir kısmının işe alınma aşamasında bu nitelikleri taşımadığının ortaya çıkmasıdır. Örneğin İngilizce dil şartının arandığı ve bu hususun KPDS veya geçerli bir belge ile belgelendirilmesi şartı getirildiği halde, yerleştirmesi yapılanlardan bir kısmının daha sonra böyle bir belgeye sahip olmadıklarını beyan ettikleri veya bu şartı taşımadıkları için atama başvurusunda bulunmadıkları belirlenmiştir. 2009 yılında 5 adet memur ve 1 adet mütercim ihtiyacı yürütülen işlemler sonucu yerleştirilen adaylardan 1 mütercimin işe başladığı, 5 memur adayının ise bir kısmı şartlarının uymadığını bildirerek müracaat etmedikleri belirlenmiştir. Benzer durumun geçmiş yıllarda da yaşandığı anlaşılmıştır. Bu durum sonucu, hem Şirketin ihtiyaç duyduğu personelin istihdamı gecikmekte, hem de puanı belki biraz daha düşük olan, ancak atama niteliklerini taşıyan diğer insanların işe girmesi engellenmektedir. Dolayısıyla bunun da bir yaptırımının olması ya 11