NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011 3. PROJE BÖLGESĠNĠN ÖN TESPĠTĠ... 1 3.1. GĠRĠġ... 1 3.2. PROJE BÖLGESĠNĠN SINIRLARI... 1 3.3. COĞRAFYA VE FĠZĠKĠ COĞRAFYA... 2 3.4. DEMOGRAFĠ... 2 3.4.1. Nüfus... 2 3.5. ALTYAPI... 3 3.6. TARIM... 4 3.6.1. Genel Unsurlar... 4 3.6.2. Zeytin Üretimi... 6 3.6.3. Tarım Plitikaları... 7 3.6.4. Piyasa: Pazarlama ve SatıĢ... 8 3.7. TURĠZM... 8 3.7.1. GiriĢ... 8 3.7.2. Uyku Vadisi... 9 3.7.3. Ethem Genim Htel... 10 3.7.4. Turistik Kaynaklar... 11 3.8. PAYDAġLAR ANALĠZĠ... 12 3.8.1. Genel Durum... 12 3.8.2. BaĢlıca Organizasynlar... 14 3.9. SAHA ANKET ÇALIġMALARI... 16 3.9.1. Genel Durum... 16 3.9.2. Anket ÇalıĢmalarının Özet ve Snuçları... 16 3.10. SWOT ANALĠZĠ... 21 3.11. ĠLK ÇALIġTAY SONUÇLARI... 21 3.11.1. GiriĢ... 21 3.11.2. ÇalıĢtayın Amacı ve Beklenen Snuçlar... 21 3.11.3. Katılımcılar... 21 3.11.4. ÇalıĢtay Süreci... 22 3.11.5. Önerilen Eylem Planının ve Snuçların Özeti... 22 3.12. PĠLOT BÖLGENĠN SENTETĠK ÖN TESPĠTĠ: SWOT ANALĠZĠ... 23 EK 3.1. PROJE BÖLGESĠNDEKĠ EKĠLĠ ALANLAR EK 3.2. ZEYTĠNYAĞI ÜRETĠMĠNĠN ORGANĠĞE DÖNÜġÜM POTANSĠYELĠ EK 3.3. ANKET MODELLERĠ EK 3.4. KATILIMCI ÇALIġTAY RAPORU EK 3.5. ÇALIġTAY FOTOĞRAF DOSYASI
NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011 3. PROJE BÖLGESĠNĠN ÖN TESPĠTĠ 3.1. GĠRĠġ Muğla Ġli ve Milas Ġlçesi ne iliģkin unsurların genel resmine ek larak (Bakınız Bölüm 2), bu bölüm ssyeknmik açıdan Pilt bölgesindeki baģlangıç durumunun genel bir resmini göstermektedir. Bu bilgileri elde etmek için aģağıdaki teknikler kullanılmıģtır: Prje bölgesine teknik gezi (Ağusts 2009) Prje bölgesine saha gezisi (ġubat 2010) Çiftçiler ve ptansiyel paydaģlar arasında anket çalıģması (ġubat 2010) Ofis çalıģması (Ağusts 2009 Mayıs 2010) Katılımcı çalıģtay (Nisan 2010) Elde edilen tüm bilgiler, daha snraki seminerleri, çalıģtayları ve prjenin tüm faaliyetlerini rganize etmek için zemin aģaması larak kullanılmıģtır. Akabinde yürütülen bu diğer faaliyetler ile devam eden bölümlerde ve Bölüm 9 da özet larak görülebileceği üzere bölgenin tepiti geliģtirilmiģtir. 3.2. PROJE BÖLGESĠNĠN SINIRLARI Prje bölgesi, ikisi de henüz esas itibariyle istismar edilmemiģ lan dğa ve rganik tarımdaki büyük ptansiyeli ve yakınındaki birçk turistik yere ve pazarlara göreli merkezi knumu temel alınarak seçilmiģtir. Aslında, TÇT nin 2000lerden itibaren yürüttüğü çalıģmalar, 2006 yılında Resmi Gazete de yayınlanan 1 Turizm ve Dğa Kruma ve Kalkındırma Alanı nın luģturulmasına katkıda bulunmuģtur. Bu bölgede 10 köyün seçimi yapılmıģtır (10. köy Milas Tarım Ġlçe Müdürlüğü nün önerisi üzerine eklenmiģtir). Böylece Pilt bölgeyi luģturan, Milas ve Bdrum ilçelerinde bulunan bu 10 köy Ģunlardır: Alaçam, Balcılar, Demirciler, Gökçeler, Hasanlar, Kısırlar, Kuzyaka, Söğütçük, Karapınar and Beyciler. ġekil 3.1. Turizm ve Dğa Kruma ve Kalkındırma Alanı ndaki Prje bölgesi. 1 http://www.kultur.gv.tr/tr/belge/1-43011/kultur-ve-turizm-kruma-ve-gelisim-blgeleri-ile-turizm-.html 3-1
MĠLAS/BODRUM KIRSAL KALKINMA PROJESĠ FĠZĠBĠLĠTE ÇALIġMASI ġekil 3.2. Prje bölgesine güneydğudan kuģ bakıģı ġekil 3.3. Gökçeler e kuzeybatıdan kuģ bakıģı 3.3. COĞRAFYA VE FĠZĠKĠ COĞRAFYA Genel anlamda, kuzeyde bulunan Gökçeler Köyü ile geri kalan köyler arasında büyük farklar gözükmektedir. Gökçeler kendi vadisinde bulunmaktadır ve su bakımından zengin, eğimsiz ve verimli tprağı ile bölgedeki tek turistik yerdir. Ayrıca, Milas ile diğer köyler arasındaki yl ve köprüleri kntrl etmektedir. Geri kalan köylerden Kısırlar ve Kuzyaka dıģındakiler Çamseki bölgesini çevreleyen tepelerin yamaçlarında knumlanmıģlardır. Kısırlar ve Kuzyaka, en büyük iki yerleģim yeri larak, vadinin rtasında yer almaktadırlar. Tepe yamaçlarındaki köyler, göreceli larak daha fazla yeģil alan ile çevrili lmakla beraber, eğimli kayalıklar ve dikliklerde bulunan ve bu yüzden de tarımı zrlaģtıran küçük arazilere sahiptirler. Bu köyler ayrıca sulama amaçlı suyun yetersizliğinden ötürü de srunlar yaģamaktadırlar. Sulamanın mümkün lduğu tek yer vadi larak gözükmektedir. Genel larak, bölgenin alçak ve düz alanlarında ekinler bulunmaktayken, eğimli yerler rmanlarla kaplıdır ve en yükseklerde bitki örtüsü lmayan kayalıklar vardır. 3.4. DEMOGRAFĠ 3.4.1. Nüfus Prje bölgesinin nüfus büyüklüğü 3.991 ile yaklaģık 4000 kiģi larak tahmin edilmektedir (Bakınız Tabl 3.1). En büyük köyler alıģıla gelmiģ Ģekilde kģulların en müsait lduğu yerlerde bulunanlardır. Bunlar eğimi az ve göreceli larak verimli tpraklara sahip lan ve su kaynaklarına yakın köylerdir: Kuzyaka (659), Kısırlar (503), and Balcılar (588, Kuzyaka ya bitiģik knumdadır). Bu teriye uymayan tek istisna, kendi vadisinde bulunan ama seyrek nüfuslu Gökçeler (307) Köyü dür. Geri kalan köyler Çamseki Vadisi civarında bulunan tepe yamaçlarındadır. 3-2
NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011 Köy Nüfus Erkek % Kadın % Tplam % (köyler içinde) Gökçeler 151 49,2 156 50,8 307 7,7 Alaçam 205 51,5 193 48,5 398 10,0 Karapınar 173 48,3 185 51,7 358 9,0 Kuzyaka 322 48,9 337 51,1 659 16,5 Kısırlar 257 51,1 246 48,9 503 12,6 Söğütçük 225 49,0 234 51,0 459 11,5 Balcılar 300 51,0 288 49,0 588 14,7 Hasanlar 177 51,6 166 48,4 343 8,6 Demirciler 177 51,8 109 48,2 226 5,7 Beyciler 150 3,8 1297 48,3 1914 48,0 3991 100,0 Tabl 3.1. Prje bölgesinde nüfus büyüklüğü. Kaynak: Milas Tarım Ġlçe Müdürlüğü (Beyciler hariç: http://tr.wikipedia.rg/) Göç karakterinin değiģmesi: sn zamanlara kadar turizm sektöründe çalıģmak için Ģehirlere yapılan göç yüzünden kırsal nüfus azalmaktayken, altyapının önemli geliģmeler kaydetmesi snucunda insanlar köylerde kalmaya ve diğer köylerle ve iģ lanaklarının bulunduğu merkezlerle buralardan gidip gelmeye baģlamıģlardır. Cinsiyet knusu: kadın ve erkeğin çk çeģitli knularda birlikte çalıģtığı söylenmektedir. Bu durum, bazı ayrımların bulunduğu faaliyetlere rağmen (iģ imkânlarının az lduğu dönemlerde, kadınların faaliyetlerinin sadece zeytin tplama ile sınırlı kalması), her iki cinsiyetin de dâhil lduğu birçk prje ile adaletli bir düģünce geliģimini göstermektedir. Prjenin içeriği dğrultusunda, tarım uygulamaları ve diğer faaliyetlerdeki görevleri hakkında bilgi birikimlerine takviyede bulunma amacı ile kadın ve erkeklerin ayrı lduğu bazı farklı tplantılar düzenlenmiģtir. Daha detaylı bilgi Bölüm 5 de bulunmaktadır. 3.5. ALTYAPI Okullar: Kuzyaka köyünde bir ilkkul (3. Sınıfa kadar) ve bir anakulu bulunmaktadır; öğrenciler eğitimine 8. Sınıfa kadar Kısırlar Ġlkkulu nda devam etmektedir. Bölgenin en büyüğü lan bu kul, Prjenin seminer ve çalıģtaylarının da yapıldığı yerdir. Ayrıca, bazı köylerde (Karapınar, Hasanlar, vb.) Ģu anda kullanımda lmayan kul binaları bulunmaktadır. Sağlık hizmetleri: Kısırlar köyünde bir sağlık merkezi bulunmaktadır fakat bu yetersiz gözükmektedir ve köylüler daha ciddi ya da Ģiddetli srunlarda uygun hizmeti sağlayamadıkları için bu merkezlerden Ģikâyetçidir. Bununla birlikte dktrlar ve ilgili devlet memurları (hemģireler vb.) sağlık denetimleri, tıbbi destek ya da aģı amaçlı periydik larak her köyü ziyaret etmektedir. Bu ziyaretler önceden duyurulmaktadır. Yllar: Mükemmel yllar lmamasına rağmen tüm büyük köylerin ulaģımın genel larak sağlanabildiği asfalt ylları bulunmaktadır. Genelde lduğu üzere, köylerde kendilerini kmģu yerleģim yerlerine bağlayan iki yl bulunmaktadır ve bunların çğu da çukurludur. Diğer tüm yllar, özellikle daha küçük yerleģim birimlerinde bulunanlar, Ģekil itibariyle daha kötü durumdadır (patika) ve bazı sağanak yağıģlardan snra ulaģılmaz hale gelmektedirler. Bu durum özellikle, baģlıca ulaģım aracının at veya eģek lduğu Hasanlar ve Balcılar için geçerlidir. 3-3
MĠLAS/BODRUM KIRSAL KALKINMA PROJESĠ FĠZĠBĠLĠTE ÇALIġMASI ġekil 3.4. Gökçeler deki köprü, 2009-2010 kıģındaki yğun yağıģların ardından ırmağın taģması snucunda yıkılmıģ durumda. Prjenin seyrinde, Milas ile bölge arasındaki baģlıca eriģimi sağlayan Gökçelerdeki köprü 2010 kıģındaki ağır hava kģulları snucunda yıkılmıģtır. Bölgeye ulaģım sadece bir patika yldan ve iyi hava kģullarında kullanılabilecek bir geçici köprü ile sağlanmaktaydı. Alternatif larak, Bdrum-Milas ylundan bölgeye ulaģmak için kullanılan Milas tan gelen yl 20 dakikadan 1 saate uzamıģtır. Bir yıl snra köprü yeniden inģa edilmiģ ve nrma ulaģım tekrar sağlanmıģtır. Su temini: Bölgede açık bir Ģekilde istisna lan Gökçeler dıģında, su temini bakımından prblem vardır. 3.6. TARIM 3.6.1. Genel Unsurlar Prje bölgesinin eknmisi, zeytinyağı üretimi için zeytinciliğe ve et ve süt üretimi için de sığır yetiģtiriciliğine dayalıdır. Bu amaçlar için kullanılan tprak miktarını gösteren bir detaylı eģleme çalıģması Milas Tarım Ġlçe Müdürlüğü tarafından yürütülmüģtür (Bakınız ġekil 3.5.). Bu çalıģmaya göre, bölgenin yaklaģık %40 ı zeytin üretimine yarı durumdayken, sığır yetiģtiriciliği nerede bģ alan bulunursa rada yapılmaktadır (örn. ekin ekilmeyen alanlar). Ormanların eknmik bir sığır yetiģtiriciliği için uygun lmadıklarını varsayarsak ve geri kalan arazinin %75 i de ekilmekte lduğu için sığır yetiģtiriciliği tplam alanın yaklaģık sadece %20 lik bir kısmında gerçekleģtirilebilir. 3-4
NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011 Kuru mutlak tarım ± 20% Orman ± 30% YerleĢim ± 3% Sulu mutlak tarım ± 5% Mera ± 1% Dikili tarım zeytin ± 40% Tarım dıģı ± 1% ġekil 3.5. Prje bölgesindeki tprak kullanımı. Kaynak: Milas Tarım Ġlçe Müdürlüğü ( tplam prje alanına ranla lan yüzdelikler yazarın tahminidir) Ek 3.1 Prje Bölgesindeki ekili alanlar hakkında daha detaylı bilgi sağlamaktadır. Diğer yaygın faaliyetler arıcılık ve sebze üretimidir. Fakat faaliyetlerin birçğu düģük seviyede yapılmaktadır ve sadece çiftçilerin hane halkını geçindirmeye yetecek (dyurma ve satıģlar) seviyededir. Aslında, üretim küçük byutta ve bilgi eksikliğinden ötürü verimlilik seviyesi de çk düģüktür. Kar amaçlı lmasa da birçk bahçede mandalina, prtakal ve limnlar görülmüģtür. Bölgedeki mevcut tarım uygulamaları aģağıdaki Ģekilde özetlenebilir: Oprtünist Tarım: Çiftçiler kredi sağlanan ekinler yetiģtirmeyi tercih etmektedir. Kredi/destek prgramları sık Ģekilde bir anda değiģmektedir ve bu yüzden çiftçiler prgramın bittiği her an desteksiz kalabilmektedirler. Snuç larak, çiftçiler duyurusu yapılan prgramlara göre ekinleri değiģtirmekte ve belirli teknikler veya ekinler üzerine uzmanlaģmamaktadırlar (bu durumun daha detaylı tartıģıldığı kısım için bakınız Kısım 3.6). Byut: Çiftçiler genellikle küçük parçalı arazilere sahiptir veya bunları kiralamaktadırlar. Bu yüzden de etkin tekniklerin kullanımından veya ölçek eknmilerinden faydalanamamaktadırlar. Geçimlik Seviye: Finansal ve teknik destekler ve pazarlamaya lan güvenlerinin kaybı snucunda, çiftçiler üretimlerini sadece hane halkını geçindirmeye yetecek geçimlik seviyeye indirmekte ve bu da ticarileģmeye izin vermemektedir. Ürün ÇeĢitliliği: Ürünler geçimlik seviyenin ihtiyaçlarını karģılayacak ölçüde çeģitlendirilmektedir. Bunun snucunda da daha geniģ seri üretim engellenmektedir. 3-5
MĠLAS/BODRUM KIRSAL KALKINMA PROJESĠ FĠZĠBĠLĠTE ÇALIġMASI Organize EdilmemiĢ Hasat/iĢleme: Hasat kaldırma iģlemi rganize lmayan yöntemlerle yapılmaktadır ve bu da sn ürünlerin kalitesini lumsuz Ģekilde etkilemektedir. Ġlerleyen kısımlarda zeytinlerin tplanma sürecinden örnek larak bahsedilecektir. YanıĢ veya Demde Teknikler: Ticari üretime (gider-verimli ve kara yönelik) sevk eden bir istek bulunmadığı için, yüksek verimlere ulaģılmasını sağlayan daha fazla yatırım yapılmamaktadır. Neticede, bu tarz yatırımları yapabilmek için gerekli lan araçlar da tükenmiģtir. Küçük çiftçiler böcek ilacı ve gübre masraflarını ancak karģılayabilecek kadar yksul ldukları için tarımsal uygulamalar birçk knuda farkında lmadan rganik Ģekilde yapılmaktadır. Bunlar, tarlalarında böcek ilacı, gübre vb. kullanabilenler tarafından hala sistemsiz ve kayıt tutulmadan yapıldıkları için, uygun kullanım veya bu maddelerin etkileri bilincinden yksun bir Ģekilde yapılmaktadırlar. Snuç larak, kimyasalların etkin bir Ģekilde kullanıp kullanılmadığı ya da en kötü durumda bunların zararlı lup lmadığı kesin larak bilinmemektedir. BaĢlıca endiģeleri piyasa lduğu için, çiftçilerin kullanılan teknlji hakkında kaygıları bulunmamaktadır. Piyasa kötü durumda lursa, kötü bir teknlji bile nlar için yeterli lmaktadır. ġekil 3.6. Alaçam kahvehanesinde deplanan gübre, ucuza temin edilmektedir fakat ne iģe yaradığı knusunda kimsenin bir fikri bulunmamaktadır. Öğrenme Ylu ile Tarım: Çiftçiler genellikle kulaktan dlma öğrenmektedirler. Yapılırsa sadece nadir larak tprak analizi yapılmaktadır. Çiftçiler gübre kullanımına tprağın veya ekinin neye ihtiyacı lduğuna göre değil stkta bulunan veya eknmik lan gübre çeģidine bakarak karar vermektedirler. Öte yandan çk etkili eğitim araçları televizynda gösterilmektedir: Tprak kanalı ve öncesinde TRT GAP ta yayınlanan Bu Tprağın Sesi ciddi çiftçiler tarafından yakın Ģekilde takip edilmektedir. Bu prgramlar tüm Türkiye deki tarımsal knuları ele almakta ve diğer araçlardan daha eğitici gözükmektedirler. 3.6.2. Zeytin Üretimi 2 Zeytin üretimi bölgedeki baģlıca gelir kaynağıdır. Teknlji larak knvansiynel yöntemler mevcuttur, fakat çiftçiler faaliyetleri hakkında geliģmiģ bir bilgi birikimi sergilememektedirler ve geliģme kaydedilmeden her zaman var lan yöntemleri uygulamaya devam etmektedirler. Bölgedeki zeytin ağaçlarının %20 sini etkileyen bir hastalık dğal karģılanmaktadır ve yerel görevliler ve TariĢ uzmanları da dâhil lmak üzere kimse bu hastalığın ne lduğunu bilmemektedir ve bu durumu kendi haline bırakmaktadırlar. 2 Uzmanlarımızın, Milas ve Türkiye deki (rganik) zeytinyağı üretimine dair saha çalıģmasının ayrıntılı rapru Ek 3.2 de bulunmaktadır. 3-6
NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011 ġekil 3.7. Kuzyaka köyünde bir zeytinlik. Bölgenin sulama siteminde damlatma yöntemi çk az bir paya sahip durumdadır. Fakat bu yöntem özellikle daha kuru bölgelerde verimi arttırabilir. Ziraat Bankası nın üreticilere sıfır faiz ile verdiği kredi, damlatma yöntemi ile yapılan sulamaya yönelik yatırım yapmak için fırsat teģkil etmektedir. BaĢlıca haģere ve hastalık prblemleri lan zeytin meyvesi sineği ve yaprak slması (büyük lasılıkla Verticillium Dahliae yüzünden) nadiren tedavi edilmektedir. Zeytin yaprağı slması bölgede tedavi edilmemektedir. Kimyasal gübre ile gübreleme fiyat artıģlarından dlayı nadiren yapılmaktadır (kimyasal gübre fiyatları 2 sene öncesine göre 5 kat daha artmıģ durumdadır). Bununla birlikte, rganik üretimin gerekliliklerini karģılamak için, makul fiyatı ile tprak verimliliğini arttıran yeģil gübre ve hayvan gübresi kullanılmalıdır. Zeytinyağının kalitesini garantiye almak için hasat kaldırma en önemli adımdır. Ne yazık ki bu adım genellikle gözden kaçırılmaktadır: DüĢen zeytinler ya da böceklenmiģ lanlar, bu yüzden fermantasyna maruz kalarak, hasat edilmekte ve zeytinler genellikle plastik pģetlerle taģınmaktadır. Bu da zeytinyağı kalitesi için tehlikeli bir durum teģkil etmektedir (artan asitlik ranı). Aynı zamanda, Milas Tarım Ġlçe Müdürlüğü nün ziraat mühendisine göre, çiftçiler zamanı düzgün ayarlayamamaktadır: bazen elde edilen hasat iģlemciye yüklenmeden önce birkaç gün bekletilmektedir, snuç larak da asitlik ranı artmaktadır ve yağın kalitesi de düģmektedir. 3.6.3. Tarım Plitikaları Çiftçilere göre, tarım plitikaları çiftçilere faydalı lmamakla beraber aksine etkisiz ve zarar verici gözükmektedir: Kredi prgramları iki üç senede bir uygulandığı ekinden bir baģkasına geçmektedir. Bu, Türkiye deki birkaç büyük çiftçinin kendi yatırımlarına devletten destek almak için yaptıkları lbilerin snucudur. Demkratik ilkeler dğrultusunda, bu tarz destekler tüm Türkiye deki bütün çiftçilere uygulanmalı ve herkes de desteğe baģvurabilmelidir. Fakat büyük çiftçiler prgram dâhilinde baģlangıç yatırımlarını yapıp teknljilerini kurduktan snra, finans prgramı kapanmakta ve bütün küçük çiftçileri ekin üzerine uzmanlaģmaya yarayan teknik destekten mahrum ederek geride bırakmaktadır. Fnlar lmadan üretime devam etmek için gerekli lan finansal altyapıya sahip lmadıkları için, küçük çiftçiler devletin desteklediği diğer ekinlerde üretime baģlamaktadır. Bu Ģekilde, yıllar içinde geçici larak en çk destek alan ekinler tütün, kanla, fındık, pamuk ve karpuzdur. Faiz ranlarının uygulandığı kredi prgramları da çiftçilere büyük zararlar vermektedir. Prgram sırasında faiz ranları arttığı için, çiftçiler ödenmesi mümkün lmayan brçlarla yüz 3-7
MĠLAS/BODRUM KIRSAL KALKINMA PROJESĠ FĠZĠBĠLĠTE ÇALIġMASI yüze gelmektedir. Artan faiz ranlarını bile ödeyemedikleri için, bazı çiftçilerin tarlalarını satmaya mecbur bırakıldıkları duyulmuģtur. Çiftçilerin finansal planlara baģvurduğu ve Tarım Bakanlığı tarafından destek fnu aldığı örnekler de mevcuttur. Fakat bakanlık tükenen fnlar yüzünden planı yarıda bırakınca çiftçiler elleri bģ kalmakta, daha kötüsü ödeyemeyecekleri brç altına girmektedirler. Tarım Ġlçe Müdürlüğü çiftçilere önerileriyle destek lacak tarımsal uzmanlar sağlamaktadır. Fakat bu uzmanlar çk sık gelmemekte ve çeģitli knular üzerine uygun bilgi birikimi lmaksızın önerilerde bulunmaktadırlar. Mevcut örnek larak, ağaçlar arasında bunları kurutan bir hastalık gözükmektedir. Bu yüzden ağaçların meyve vermesi azalmakta ve snunda ağacı tamamen öldürmektedir. Kimse, uzmanlar da dâhil, bu hastalık karģısında ne yapılacağını bilmiyr gözükmektedir. 3.6.4. Piyasa: Pazarlama ve SatıĢ Küçük çiftçiler ürünlerini geleneksel pazarlara satmaktadırlar. Fakat tüketici davranıģları zamanla değiģmiģtir ve pazara gitmek zahmetine katlanmak yerine daha çk insan alıģveriģini alıģveriģ merkezlerinden yapmaya baģlamıģtır. Çiftçiler bu marketlerde satıģ yapmak için ne giriģ iznine ne de pazarlama yeteneğine sahiptirler. Ayrıca ürünlerini buralarda satmalarına yasal larak izin verilmemektedir. Tarım ürünleri lisanslı pazarcılar tarafından hallerde satılmaktadır. Bu, zincirde fazladan halkalara yl açmakta ve çiftçilerin kardaki payını düģürmektedir. Snuç larak, çiftçiler ürünlerinin piyasa fiyatının sadece %25îni almaktadırlar. Yasadaki sn değiģiklik çiftçilerin Üreticiler Birliği adıyla örgütlenmesine izin vermektedir. Bu, çiftçilere ürünlerini direkt larak halde satma imkânı sunmaktadır. Bu imkân kperatiflere tanınmamaktadır. Bu yasanın gözden geçirilmesi gerekmektedir. 3.7. TURĠZM 3.7.1. GiriĢ Muğla Ġli; plajları, arkeljik ve tarihi eserleri, kendine özgü zengin biyljik çeģitliliği snucunda birçk kruma alanları ve yılın her zamanında elveriģli iklimi ile turistik yerler bakımından çk zengindir. Ek larak, Muğla iyi ve hala geliģmekte lan bir altyapıya sahiptir, Yine de, prje bölgesi, Çamseki ve Gökçeler Vadisi turistler tarafından tanınmamaktadır. Rastgele gelen ziyaretçiler genellikle ya kayblanlar ya da tur esnasında mla vermek için duranlardan luģmaktadır. Buna karģın bölgede tek bir istisna dıģında turistik tesis bulunmamaktadır. Uyku Vadisi bölgede knaklama ve yiyecek (burada yetiģen alabalığın da bulunduğu) imkânı sunan tek yerdir. Aynı zamanda burası yerel kanyn, mağara ve masaj dalarına yapılacak ücretsiz ziyaretlerle bir arada hizmet vermektedir. Bölgenin sahil Ģeridine ve ildeki baģlıca önemli yerlere yakınlığına rağmen nasıl lup da turistlerden bu kadar saklı kaldığını görmek çk ĢaĢırtıcıdır. Bölge dğayı, yerel kültürü ve tarihi el yapımı eģyaları barındırmaktadır. Bunların hepsi ptansiyel ilgi kaynağıdır fakat altyapının geliģtirilmesi kģuluyla: iyileģtirilmiģ yllar, knaklama ve restranlar baģlangıç için bölgeye ulaģımı klaylaģtıracaktır. Söylenene göre geçmiģte turizm acenteleri turistlerin halı dkumacılığını görmesi için köylere tbüs turları düzenlemekteydiler. Fakat bu aktiviteye kötü yl kģullarından ötürü sn verildiği görülmektedir. Bölgenin 2006 da Kültürel ve Dğal Kruma Alanı larak ilan edilmesinden snra, bazı giriģimlerde bulunulmuģtur: tematik küçük evler içeren çk amaçlı bir ekljik glf sahası geliģtirildi ve mevcut larak yine küçük evlerle çevrili ve yapay bir gölü lan bir tel inģaat aģamasındadır. Bütün giriģimler, bölgenin el değmemiģ dğası ve dğal özelliklerinden faydalanıyr gözükmektedir. Fakat birçğu bölge halkına beklenen faydası dkunmayan özel giriģimlerdir. 3-8
NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011 Srulduğunda yerel halk turizm için knaklama ve da kahvaltı tarzı içeriklere açık görüģlü gözükmekte ve agr-turizm knusunda meraklı davranmaktadırlar. Prje kapsamında, önerilen geliģimlerden faydalananın bölge halkı lması çk önemlidir. 3.7.2. Uyku Vadisi Uyku Vadisi, Prje bölgesinin kuzey sınırında, Gökçeler de bulunan küçük bir turistik gezi yeridir. Yer, zengin bir biyljik çeģitliliğin lduğu küçük bir kanynda bulunmaktadır. Uyku Vadisi, bir restran, knaklama ve piknik tesisleri ile sahibi tarafından keģfedilen dğal bir mağaraya sahiptir. Tesisin sahibi Ahmet Demirkaya emeklidir ve araziyi 14 sene dğa sevgisinden dlayı önce satın almıģ fakat 6 sene önce kullanmaya baģlamıģtır. Aslında sadece restran ve knaklamaya beraber araziye sahiptir, kanyn ve mağara devlet hazinesine bağlıdır. Arazi sahibinin bunları sadece kazanç sağlamadan kullanmaya izni vardır. Lisanslar Mekanı iģletmek için ÇED çalıģmasının yapılması gerekmektedir. Elde edilen lisansa göre turistik yer aģağıdakileri iģletmeye yetkilidir; Reklamlar 8 bungalv, 34 kiģi kapasiteli 8 araba-karavan 24 çadır, tplam 34 kiģi kapasiteli Tplamda 1024 kiģinin knaklamasını sağlayacak 40 demnte çadır yapısı 40 arabalık park alanı SatıĢlar Etkisiz web sitesi ve bölgede dağıtılan el ilanları dıģında, ciddi bir reklam stratejisi bulunmamaktadır. GörüĢme yapılan kiģilerden alınan bilgiye göre, Uyku Vadisi bu eksikliklere rağmen bölgede iyi bilinmektedir ve bölgeyi tanıyan tur peratörleri turistleri getirmektedir. Yakındaki Diğer Turizm Merkezleri Bölge, kıyı Ģeridinde bulunan resmedilesi köyleri ve dğası ile bilinmektedir. Kuzyaka daki manastır ve Iass gibi turistik yerler mevcuttur fakat bunlar çk küçüktür ve iyi krunmamaktadır. Turizm Mdeli Aslında Uyku Vadisi ne giriģ ücretsiz ve sahibi sadece restranından ve knaklama tesislerinden para kazanmaktadır. Yer, yılda 6 ay byunca açık durumdadır fakat bu süreyi 12 aya çıkarmak planlanmaktadır. Yıllık yaklaģık 8000 turist tarafından ziyaret edilmekte knaklanma imkânlarından yararlanılmaktadır. Bu kayıtlı lan sayıdır ve çğunluğu rganize turlarla gelen yabancı turistlerdir. Gerçekte çevreyi 20.000 turist ziyaret etmektedir fakat çğu ücretsiz imkânlardan faydalandıkları için kayıtlı lmamaktadırlar. Turist tipi Mevsim Tahmin edilen sayı Kullanılan tesis Diğer faaliyetler Yabancı Yaz 6.000 Restran YürüyüĢ, mağara Yerli Tüm mevsimler 12.000 - Piknik, mağara Genel larak Türk (baģlıca Ģehirlerden lmak üzere) Tüm mevsimler (hafta snları) 2.000 Knaklama, restran Mağara Tabl 3.2. Turizm verileri. 3-9
MĠLAS/BODRUM KIRSAL KALKINMA PROJESĠ FĠZĠBĠLĠTE ÇALIġMASI Genel larak, yabancı turistler çöplerini tplayarak çevreyi temiz tutmaktadırlar. Öte yandan, yerli turistler ise çöplerini bırakmakta ve çevreye zarar vermektedirler. İşletme ve Bakım Yazın alanda 10 kiģiye yakın çalıģan vardır. Görevler arasında tesisin iģlemesi, hizmetlerin sunumu, bölgenin temizlenmesi ve tamir edilmesi bulunmaktadır. Kanyndan para kazanılamadığı için elde edilen gelir sınırlı kalmaktadır ya da turistik yer bu izlenimi vermektedir. Felsefe ve Planlar Sahibi, alanı tabiatta huzur bulmak için satın almıģtır. Fakat mağaranın keģfedilmesinden snra yetkililer tarafından bölgeyi turist ziyaretine açmaya zrlanmıģtır. Yer, Dğa ve Kültür kruma alanı içindedir ve bu da kanynda araba ve bisiklet kullanımı ile avcılık yapılmasına izin verilmediği anlamına gelmektedir. Öte yandan iģletme sahibine ptansiyelden para kazanmasına izin verilmemektedir çünkü ancak hazine bakımını yapabilmektedir. Turistler dğal çevreyi kirletirken ve zarara uğratırken yetkililer bir Ģey yapmamaktadırlar. Sahibi, yaģından ve rekabetten dlayı, yeri uygun Ģekilde kendi baģına iģletme kapasitesine sahip lmadığını hissetmektedir ve açıkça insanlarla ilgilenmeye çk hevesli lmadığını kabul etmektedir. Beraber yatırım yapabileceği ve yeri iģletebileceği güvenilir bir rtak aramaktadır. Ayrıca güney sahilinde bulunan ve bölgeden 20 km uzaklıkta lan Ören de rganik tarımla uğraģmayı düģünmektedir. Gelişme lanakları Turistik yere yl ulaģımı geliģtirilmelidir. Tplu taģıma yktur ve en yakından geçen minibüs mekânda durmak için fazladan ücret istemektedir. Genel larak turistik yerin tüm içeriği daha iyi ve karlı bir iģletme amacı ile geliģtirilmeye ihtiyaç duymaktadır. Mekân sahibi bölgede tanınmaktadır ve kendisinin de dâhil lmak istediği Prje tarafından lumlu karģılanmaktadır. Aslında Uyku Vadisi nin menüsüne kymak üzere rganik tarım ile ilgili giriģimi knusunda araģtırma yapmaktadır. Gerçekte Uyku Vadisi ni hala daha iyi bir yere dönüģtürebilecek giriģimci ve rijinal fikirleri lan güvenilir bir rtak tanımlanmalıdır. Mağaralar giden yllardan geçmek için köprü gereklidir. 3.7.3. Ethem Genim Htel Htel Karapınar ve Kuzyaka Köyleri nin arasında yer almaktadır (Bkz. ġekil 3.8). Otel Ģu anda inģaat aģamasındadır. Alandaki iģçilerle yapılan resmi lmayan knuģmalar snucunda sadece varsayımlarda bulunabilmekteyiz. ġu anki haline bakılırsa, tel sahibi rijinal bir Ģey inģa etmek istemektedir. Görülmekte lan taģ yapı, geleneksel küçük byutlu bir kilise büyüklüğünde ve Ģeklindedir. Yapı göl kenarında bulunmaktadır. TaĢ kazıklar ana binanın etrafındaki küçük evlerin inģaatı için hazır Ģekilde bekletilmektedir. 3-10
NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011 ġekil 3.8. Prje Bölgesinde öne çıkan turistik nktalar 3.7.4. Turistik Kaynaklar Pilt bölgenin turistik kaynaklarıyla ilgili bu bilgi eksikliklerinden snra, bunların bir dökümü luģturulmuģtur. Bu çalıģma, Prje rtasında aģağıdaki fikirler temel alınarak yapılmıģtır: Knaklamaya gelen turistler için evler (müsait dalar, bany, kģullar, vb.) Ġlgili arkeljik, geleneksel ya da tarihi unsurlar (camiler, su depları, tarihi köprüler, değirmenler, vb.) Kamynlar, yürüyüģ patikaları, bisiklet, 4x4 araçlar vb. (mesafe, ziyaret etmek için yerler, ulaģım, kģullar, vb.) Manzara nktaları ve lası eğlence alanları (görülmek için yerler, nasıl ulaģılır ve kģulları) Dğal ilgi yerleri (rmanlar, nehirler, bany yapmak için yerler, göletler ve tabiat alanları) Faaliyetler: - Faaliyetlerin (örn. sütçülük ve arıcılık) ve bunlara dâhil lmak ya da çalıģmalarını göstermek isteyen (örn. halı dkumacılığı) yerel halkın tanımlanması - Olayların tanımlanması (örn. fuarlar, Ģenlikler, vb.), zaman ve yer açısından knumları Ġnsanlar: - Organik tarım yapan insanların tanımı - Organik tarıma dönüģe ilgisi lan insanların tanımı - Agr-turizme ilgisi lan insanların tanımı 3-11
MĠLAS/BODRUM KIRSAL KALKINMA PROJESĠ FĠZĠBĠLĠTE ÇALIġMASI 3.8. PAYDAġLAR ANALĠZĠ 3.8.1. Genel Durum Prje tarafından etkilenebilecek birey ve grupların tanımlanma iģlemi larak anlaģılmaktadır. Bu bilgi, bu paydaģların prje ile ilgilerinin ne aģamada lduğuna iliģkin larak düģünülmüģtür; katılım ve dâhil lma, verilen mesajları anlama, vb. Prje içeriğinde, özelliklerine göre sınıflandırılmıģ baģlıca paydaģlar hakkında görsel bir harita elde etmek amacı ile yapılan basit bir çalıģma yöntemidir. Bakınız ġekil 3.8. 3-12
NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011 ġekil 3.9. PaydaĢlar Haritası. 3-13
MĠLAS/BODRUM KIRSAL KALKINMA PROJESĠ FĠZĠBĠLĠTE ÇALIġMASI 3.8.2. BaĢlıca Organizasynlar Kperatif ve birliklerden luģan çeģitli çiftçi rganizasynları bulunmaktadır. Fakat kendi aralarındaki farklılıklardan ötürü bu isimler yanıltıcı lmaktadır. Ayrıca isimlerinin önerdiklerini yerine getirip getirmedikleri de tartıģmaya açıktır. Geleneksel kperatifler bilinen tanıma uymaktayken, finansal yapısı daha farklı lan ve devlet tarafından yürütülen daha prfesynel kperatifler de bulunmaktadır (Bakınız 2.8). 3.8.2.1. Yerel Kperatifler Bölgede tarımsal faaliyetlerle ilgili labilecek ne kadar kperatif varsa bulunmaktadır (Bakınız Ek 2.1). Maalesef, görünüģe göre, inek sütü ve zeytinyağı ile ilgilenen istisna kperatifler dıģında hiçbiri baģarılı Ģekilde iģlememektedir. Bu iģlememenin baģlıca sebepleri arasında güvensizlik ve yetersizlik, verimsiz sistemlerinin uygulanması ve kperatifin ptansiyelinin verimsiz kullanılması yer almaktadır: Yetersiz Yönetim: Ġnsanlar görevleri knusunda eğitilmemektedir. Birçk knuda kperatif yapısı da yeterli gözükmemektedir. Teknikler, alım-satım ve pazarlama için özel beceriler gereklidir. Güvenilir Olmayan Yönetim: Çiftçilere göre, kendileri tarafından seçilmelerine rağmen, birçk yönetici güvenilir değildir. Bize göre bu güvensizlik seçilen yöneticilerin yetersiz lmasından kaynaklanmaktadır. Verimsiz Karşılık Sistemi: Kperatif sistemi, yönetimin çalıģmadığı zamanlarda bile akıģın lduğu, basit dönemsel (aylık) aidat kavramına dayanmaktadır. Ptansiyel Altında Çalışma: kperatifler, çiftçiler için, sahip ldukları ptansiyeli kullanmamaktadır. Gerçekte, kperatifin anlamı, çalıģması ve amaçları knusundaki bilinç sınırlı gözükmektedir. Bu yüzden, bu kuruluģa giren insanlar ne yapacaklarını bilmemektedir ve yanlıģ beklentiler içinde lmaktadırlar. Aynı zamanda eğitim ve bu kperatiflerin devamlı kalite kntrlünün çk nadir lması ya da lmaması, kperatiflerin devamlılığını çk kısa tutmaktadır. Kperatif kurmak için gerekli lan yasal iģlemler ĢaĢırtıcı biçimde uzun ve zahmetlidir ve sadece bu prsedürden ötürü çk daha az kperatif lması beklenir. Bir kperatif, Türk yasalarına göre luģum gereklilikleri lan istihkak ve sistemleri yerine getirmesine rağmen, ticari kazanç sağlamak için çk fazla demkratik gözükmektedir. Bu da iģlememeye yl açan diğer bir zayıf nktadır. Bu genel iģlememe durumu, yerel halkın bu tarz kuruluģlara karģı lan güvenini yitirmesine neden lmuģtur. Fakat çiftçiler, daha önce bahsedilen prblemlerle ilgilenecek, girecekleri sektörde nlara kazanç sağlayacak ve yeni prjenin amaçlarına uyacak bir kperatife dönüģüme veya yenisinin luģturulmasını istediklerini söylemiģlerdir. 3.8.2.2. TARĠġ TARĠġ resmi larak bir kperatiftir fakat iģleyiģi ve örgütsel yapısı ile daha çk mdern bir fabrikadır. TARĠġ asıl larak ve hala baģlıca zeytinyağının tüm Türkiye de alım, iģleme ve piyasada satıģıyla ilgilenmektedir. Genel merkezi Ġzmir dedir ve zeytin üretiminin yapıldığı birçk bölgede Ģubeleri bulunmaktadır. Pilt bölgede bulunan zeytin alımı yapan en önemli rganizasynlardan biridir. TARĠġ iģlenmemiģ zeytinleri satın alıp kendi iģlemektedir. Aynı zamanda zeytinleri kendi iģlemek isteyen çiftçilerden de zeytinyağlarını satın almaktadır. Zeytinyağında mümkün lan en yüksek kaliteyi elde etmek amacı ile tüm zeytinlikler, hasat zamanı ve süreci, deplama, elde edilen miktar ve iģleme tam ve devamlı bir kalite kntrlden geçmektedir. Çiftçilere yardım etmek ve ptansiyel üreticilerin teknik knulardaki srularını cevaplamak için her Ģubede uzmanlar bulunmaktadır. 3-14
NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011 Organik zeytinyağı da üretilmektedir fakat Türkiye genelinde lduğu gibi sınırlı bir bölgede mevcuttur (Aydınlık). Bu faaliyetin Milas gibi diğer bölgelere de yayılması, farklı türlerdeki zeytinlerin tek tek iģlenmesi, özel tankların masraflı yatırımlara gerek duyması yüzünden sadece üretim kapasitesinin yeterli byutta lduğu uygulanabilir bölgelerde gerçekleģebilir. Resmi larak kperatifken, çiftçiler TARĠġ den büyük bir perakendeci larak faydalanmaktadırlar: TARĠġ in belirlediği üretim kģullarına uyan ürünlerinin satın alınması garanti altındadır. Bu sistem aynı zamanda çiftçileri masraflı pres ve deplama tankları yatırımlarından da kurtarmaktadır. Zeytinyağı iģleme mevsimsel bir faaliyettir ve her zaman TARĠġ in masraflarını karģılamamaktadır. Bu yüzden, TARĠS dengeyi sağlamak için aynı zamanda tarımsal ürünler ve aletler de satmaktadır. 3.8.2.3. Birlikler: Süt Birliği Birlikler prfesynel rganizasynlardır ve öte yandan çiftçilerin birlik baģkanını seçmede, Muhtarları vasıtasıyla, söz hakları bulunmaktadır. Milas ta özellikle Süt Birliği baģarılıdır ve yerel eknmi için önemi büyüktür. Çiftçiler, her köyde bulunan süt istasynlarına getirdikleri günlük süt karģılığında fiģ almaktadırlar (Bakınız ġekil 3.9). Süt kalite bakımından (tazelik, temizlik ve sulandırma) kntrl edilmekte ve standartları karģılamayan çiftçiler cezalandırılmaktadır. Sistem iyi iģliyr gözükmektedir ve çiftçiler getirdikleri sütün miktar ve kalitesine göre günlük temelde ücret almaktadırlar. Birlik süt istasynlarının içinde SütaĢ, Pınar, Teksüt ve Ülker in de bulunduğu alıcı markalar arasındaki dağılımıyla ilgilenmektedir. ġekil 3.10. Alacahöyük köyünde bulunan süt istasynu. 3.8.2.4. Devlet Tarafından BaĢlatılan Organizasynlar: Tarım Kredi Kperatifi (TKK) Tarım Kredi Kperatifi, çiftçilerin tarım uygulamaları için kredi alabildikleri, devlete ait yerel Ģubeler gibidir. Pratik anlamda tamamen devlet kntrlü altındadır ve kperatif larak adlandırılamaz. Kredi Kperatifi, verilecek krediyi belirlemek için, baģvuru yapan çiftçinin finansal kapasitesini, uygunluğunu ve güvenilirliğini kntrl etmektedir. Hükümet ve hükümete bağlı Ziraat Bankası ile birlikte birçk destek Ģeması sağlamaktadır. Destekler: Su (balıkçılık) ürünleri Sulama sistemleri Gübre 3-15
MĠLAS/BODRUM KIRSAL KALKINMA PROJESĠ FĠZĠBĠLĠTE ÇALIġMASI Aynı zamanda ziraat mühendislik hizmetleri de sağlanmaktadır. TKK alt kuruluģlarında bölgelere göre ayrılmaktadır. Prje bölgesini kapsayan alt kuruluģ: yaklaģık 15 köye hizmet veren Karacahisar Tarım Kredi Kperatifi dir. Organik tarım bölgede gözlenmemektedir ve görüģülen kiģiye göre bunun nedeni sertifikasyn masrafı ve küçük ölçekli tarımdır. TKK rganik tarımla ilgili bilgi sahibi değildir. 3.8.2.5. Özel GiriĢimler: Bdrum Ekljik Tarım ve Yaşamı Destekleme Derneği Ekljik Tarım ve YaĢamı Destekleme Derneği (ETYDD) 2009 yılında bir çift tarafından kurulmuģtur ve ETYDD nin pazarlamasını üstlendiği rganik gıda üretimi ile ilgilenen yerel çiftçi üyeleri bulunmaktadır. Genel hedef, çiftçileri rganik tarım ve faydaları knusunda eğitmek ve bilgilendirmek ve rganik tarımın tanıtımı ve pazarlamasını yapmaktır. Yasal larak ETYDD bir dernektir fakat kar sağlayan bir giriģim lmaya çalıģmaktadır. ETYDD deneme yanılma yöntemi ile aģamalı biçimde büyümeye çalıģmaktadır. Organizasyn içinde temel uzmanlık bulunmadığı için gerektiği zaman dıģarıdan knuyla ilgili uzman getirmektedirler. Ġlk hedef Pilt bölgede lmamasına rağmen, Bdrum da haftalık bir rganik pazarın kurulmasıdır. 3.9. SAHA ANKET ÇALIġMALARI 3.9.1. Genel Durum PaydaĢların veri tabanını tamamlayacak ve ssyal tanının resmedilmesini baģlatacak lan ekstra bilgi edinmek amacı ile nüfusa sadece anket çalıģmaları ile değil görüģmeler yapılarak da yaklaģılması önerilmiģtir. GörüĢmeler önemli kiģilerle yapılmıģtır ( Muğla Belediye BaĢkanı, muhtarlar, aracılar, yerel çiftçi temsilcileri, vb.) AĢağıdaki görüģler, ġubat 2010 da yapılan bir haftalık saha gezisi sırasında, 4 öğrencinin desteği ile 50 çiftçi ve 9 muhtar ile yapılan yarı yapılandırılmıģ görüģmeler snucunda elde edilmiģtir. GörüĢme hedefleri ve içerikleri Ek 3.2 de bulunmaktadır. 3.9.2. Anket ÇalıĢmalarının Özet ve Snuçları 1. Çiftçilik a. Byut Çiftçiler rtalama larak çk küçük araziye sahip durumdadır: Yüzey alanı Dekar / Dönüm Hektar En yüksek 100,0 10,00 En düģük 0,5 0,05 Ortalama 16,2 1,62 3-16
NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011 b. Ürün Gösterge Verileri 3 Ekin çeģidi Amaç Piyasa fiyatı Üretici sayısı Yüzey alanı Kg/ dekar yıl Verimlilik Kg/ha yıl Dekar ha max min rtalama max min rtalama Zeytin Ġç tüketim / satıģ (zeytinyağı) 2,5-3,5 TL/kg-l 31 563,5 56,3 100 5 25 1000 50 250 Buğday 30 kg = 15 TL 34 485,0 Ġç tüketim Arpa 30 kg = 13 TL 30 (hayvan yemi) / Yulaf 30 kg = 13 TL 15 satıģ Mısır 4 48,5 3.750 8,33 355,55 37.500 83,3 3.555,5 Dmates: 50kuruĢ Sebzeler Ġç tüketim / satıģ Karabiber-kereviz-pırasa: 1 TL Börülce: 4 TL 12 22,5 2,25 - - - - - - Enginar: 75 KuruĢ Tütün SatıĢ 6 TL / kg 1 3,0 0,3 50 500 3 Farklı ekinlerin yüzey dağılımına iliģkin tam bilginin eksikliği 3-17
MĠLAS/BODRUM KIRSAL KALKINMA PROJESĠ FĠZĠBĠLĠTE ÇALIġMASI Çiftçiler genel larak buğday, arpa ve zeytinyağı üretmektedirler. Zeytinyağı üretimi satıģ amaçlıdır (kendi kullanımları için bir kısım ayırmaktadırlar). Tahılların üretimi ise baģlıca iç tüketim için (hayvan yemi) lsa da büyük arazi sahibi çiftçiler aynı zamanda ürünlerini satmaktadırlar. Sebzeler hem iç tüketim hem de satıģ amaçlı ekilmektedir. c. Diğer Ürünler Ürün % Çiftçiler 4 Amaç Ürün Fiyat/ad. Tavuk 51,72 Ġç tüketim Yumurta 0.25TL Ġnek 27,59 Ġç tüketim / satıģ Süt 0.8-1TL Diğerleri 6,90 Ġç tüketim / iģ - - Arıcılık 6,90 SatıĢ Bal 1 teneke (25 kg) = 95 TL Halıcılık sektörü 6,90 SatıĢ Halı 280-1000 TL Tespit edilen srunlar: - Hayvanları satmak zrunda bıraktıran inek hastalıkları - Arılardaki hastalıklar ve balın düģük piyasa fiyatı, arıcılıktan kazanç sağlanmasını engellemektedir. d. Sulanan Ekinler. Gösterge Verileri 5 Ekin çeģidi Zeytin Buğday Sulama %10 u sulanmaktadır 1/3 i sulanmaktadır Arpa Yulaf Mısır Sebzeler Tütün Tamamı sulanmaktadır Tamamı sulanmaktadır 4 Çiftçilerin hayvancılıkla uğraģan tplam çiftçi sayısına ranla yüzdesi 5 Sulanan farklı ekinlere iliģkin tam bilginin eksikliği 3-18
NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011 e. Gübre Kullanımı Gübre çeģidi Ekin (%) Sadece kimyasal gübre 69 KarıĢık gübre (kimyasal + rganik) 11 Organik 20 Çiftçilerin birçğu tarlalarını gübrelemek için kimyasal gübre kullanmaktadır. f. Böcek Ġlacı Kullanımı Çk az insan (sadece 3 kiģi) böcek ilacı kullanmaktadır ve bunun karıncalara karģı kullanılan bir böcek ilacı lduğunu söylemiģlerdir. g. Makine Kullanımı Arazi yapısı izin verdikçe, çiftçilerin çğu kendilerinin veya kiraladıkları traktörleri kullanmaktadırlar. Fakat bunu karģılayamayan çiftçiler de mevcuttur. Sert ve kayalık alanlarda hayvanlar kullanılmaktadır. Bazı insanlar ekim makinası kullandıklarını söylerlerken, bir kiģi gübre makinesi ve tasarlanmıģ tarımsal böcek ilacı dnanımı kullandığını belirtmiģtir. Aynı zamanda bir kiģi de ekin biçme ve tprak tesviye makinelerini kullandığını söylemiģtir. GörüĢülen çiftçilerden bazıları diğer ayrıntılı makine ihtiyaçlarını ifade etmiģlerdir: rak makinesi (1 çiftçi); çapa makinesi (3 çiftçi); tprak tesviye makinesi (3 çiftçi). h. Zincirdeki Aracılar: Satıcılar, Üreticiler Birliği, Kperatifler SatıĢlar Çiftçiler 6 (%) % Satıcılar 43,33 60 Tüccarlar 10,00 Tptancılar 6,67 Pazar 13,33 Ziyaretçiler/köylüler 3,33 Kperatifler 10,00 Satıcılar Kperatifler ve 10,00 Pazar & ziyaretçiler 3,33 6 Çiftçilerin ürünlerini satan tplam çiftçi sayısına ranla yüzdesi 3-19
MĠLAS/BODRUM KIRSAL KALKINMA PROJESĠ FĠZĠBĠLĠTE ÇALIġMASI Satıcılar/tüccarlar/tptancılara yapılan satıģlar, tplamda en yüksek paya sahiptir (%60). ġaģırtıcı bir Ģekilde ürünlerini kperatiflere sattıklarını söyleyen çiftçilerin tamamı nları TARĠġ e sattıklarını belirtmiģtir. Satıcılara satıģ yaptıklarını söyleyen insanlardan çğu kperatif üyesidir. Kperatiflere/Birliklere bağlı lanlar: Kperatif/Birlik Çiftçiler 7 % Tarım Kredi Kperatifi 50 Süt Birliği 22,22 TARĠġ 27,78 GörüĢülen çiftçilerden kperatiflere bağlı lanların yarısı Tarım Kredi Kperatifine bağlıdır. i. GeçmiĢ 5 Yıldaki Üretim GeliĢimi Hakkında Çiftçilerin DüĢünceleri GeliĢim Çiftçiler % Azaldı 78 DeğiĢmedi 17 Arttı 5 Azalmanın sebepleri: Sebep Çiftçiler % Pamuk ekiminin yüksek masrafları 7,14 Tütündeki hükümet ktası 21,43 Kuraklık 10,71 Eksik tarımsal dnanımlar 3,57 Gübre ve yakıttaki yüksek fiyatlar 14,29 DüĢük piyasa fiyatları 32,14 ĠĢçi eksikliği 7,14 Zeytin ağaçlarının hastalıkları 3,57 7 Çiftçilerin bir kperatif veya birliğe üye lduğunu söyleyen tplam çiftçi sayısına ranla yüzdesi 3-20
NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011 Üretimin azaldığı yönünde genel bir görüģ hâkimdir. Azalmanın baģlıca nedenleri düģük piyasa fiyatları, hükümetin ktalarda yaptığı değiģiklikler ve gübre ve yakıttaki yüksek fiyatlar larak belirtilmektedir. Ġnsanlar bu fiyatları karģılayamamakta ve tarlalarının yarısını ekmektedirler. Ktalardaki değiģiklikler ekilen türlerin ktalarını da etkilemektedir. Üretimde artıģ lduğunu belirten çiftçiler zeytin ağaçları yetiģtirmekteydiler ve artıģın sebeplerini zeytin ağaçlarının bakım, ilgi ve narımı larak belirtmiģlerdir. j. Mevcut Üretimden Memnuniyet ve DeğiĢtirme Ġsteği Genel larak, görüģülen ürünlerini satmayan çiftçiler dıģında, üretim ve satıģ tatmin edici değildir. YapmıĢ ldukları uygulamalar için rehberlik ve liderlik talepleri bulunmaktadır. Ayrıca, satmak için üretim yapmayan çiftçiler dıģında, yeni teknikleri öğrenme adına önemli bir istek mevcuttur. Organik tarım ve lumlu özellikleri (sağlık ve kalite) hakkındaki düģünceler iyi yöndedir. Ürünlerini rganik ürünlere dönüģtürmek için rganik tarım hakkında bilgi talepleri de mevcuttur (örn. bazı insanlar rganik ekinlerin verimliliği hakkında kuģkuludurlar). k. Turizm Genel larak, turizme karģı açık görüģlülük mevcuttur ve ziyaretçilere ev sahipliği yapılarak, nları günlük hayata ve çiftçilerin faaliyetlerine dâhil etmektedirler. 3.10. SWOT ANALĠZĠ Bölgenin tüm bu baģlangıç niteliğindeki tespiti snucunda, fis çalıģmaları dğrultusunda resmi larak ilk çalıģtayda da belirtilen detaylı bir SWOT analizi hazırlandı. AĢağıdaki Kısımda da belirtildiği üzere, bu tespit sn Ģeklini alması için katılımcı bir iģlem ile destekmiģ ve geliģtirilmiģtir. 3.11. ĠLK ÇALIġTAY SONUÇLARI 3.11.1. GiriĢ 1 ve 2 Mayıs 2010 tarihlerinde, Prjenin içeriği dâhilinde ilk çalıģtay yapılmıģtır. Katılımcı bir perspektif ile geliģtirilmiģ lan bu çalıģtayın genel amacı, öncelikle halkı Fizibilite Prjesi hakkında bilgilendirmek, katkıları ile Prje bölgesinin analizlerine takviye yapmak ve aynı zamanda yerel halkı Prjenin geliģimine dâhil etmekti. En çk öne çıkan knulardan bazıları aģağıda tanımlanmasına rağmen, ÇalıĢtay süreci ve snuçları knusunda daha detaylı bilgi Ek 3.4 de bulunmaktadır. 3.11.2. ÇalıĢtayın Amacı ve Beklenen Snuçlar Katılımcıların Prje hakkındaki bilinçlerini arttırmak: Kim kimdir; Mtivasynlar; Kapsam; Hedefler ve Eylemler; PaydaĢlar BaĢlangıç SWOT analizini değerlendirmek ve sn hali üzerine anlaģmaya varmak Yerel halkın aktif katılımcılarını Prje faaliyetleri knusunda cesaretlendirmek Prjenin Gelecek GörüĢünü tanımlamak Prjenin eylem planının tasarımında kullanılabilecek fikir ve önerileri almak 3.11.3. Katılımcılar ÇalıĢtaydaki katılımcılar, bölge halkı ve yetkilileri ve bazı yerel rganizasynların yüksek temsili ile her iki günde de dikkat çekici lmuģtur (51 kiģi 1 Mayıs Cumartesi günü, 35 kiģi 2 Mayıs Pazar günü). Katılımcılar ve kaynakları ile daha detaylı bilgi Ek 3.4 de bulunmaktadır. 3-21
MĠLAS/BODRUM KIRSAL KALKINMA PROJESĠ FĠZĠBĠLĠTE ÇALIġMASI 3.11.4. ÇalıĢtay Süreci ÇalıĢtay, her ikisinde de yarım gün lmak üzere iki gün sürmüģtür. Ġlk gün Prjenin genel tanıtımına daklanılmıģ ve farklı üyeler dâhil lmuģtur. Aynı zamanda Kısırlar Muhtarı ve Muğla Tarım Ġl Müdürlüğü temsilcisi tarafından karģılanan bir kurumsal üye de bulunmuģtur. Günün bu ilk aģamasından snra, katılımcılarla beraber içeriği hakkında tartıģmak amacı ile SWOT analizinin baģlangıç hali sunulmuģtur. Sn larak katılımcılara köyleri hakkındaki gelecek görüģleri srularak GörüĢ çalıģması yapılmıģtır: Yakın gelecekte yaģadığınız rtam ile ilgili hayaliniz nedir? Ġkinci gün, bir önceki gün tartıģılan içeriklerin değerlendirilmesi ile baģlamıģtır. Günün çğu, bir Eylem Planı (tarım, ekturizm ve pazarlama hakkında) yaratmak amacına kılavuzluk yapacak önerileri almaya ayrılmıģtır. Tüm çalıģtay knu ve tartıģmaları bütün grupla ele alınmıģtır. GiriĢ kısmı seminere daha yakınken, geri kalan bölümler süreç byunca ve snrasında çalıģanlar tarafından elde edilen tüm bilgileri özetlemek amacı ile desteklenen katılım ve etkileģimli yöntemler (kartlar, sru ve cevaplar, beyin fırtınası, vb.) dğrultusunda geliģtirilmiģtir. Ek 3.5 çalıģtayın bir ftğraf dsyasını içermektedir. 3.11.5. Önerilen Eylem Planının ve Snuçların Özeti Bölge için katılımcılar tarafından tanımlanan ve naylanan görüģ Ģu Ģekildedir: Gelişmiş ve krunmuş dğal kaynaklara sahip, ssyal ve eknmik refahı artmış, zengin kültürel varlıkları bulunan ve Ulusal ve Uluslararası düzeyde tanınmış bir bölge Pilt bölgenin SWOT analizi tüm katılımcılar tarafından kararlaģtırılmıģ ve naylanmıģtır (Bakınız bir snraki Kısım) Yapılacak lan eylem planı için aģağıdaki faaliyetler önerilmiģtir: ORGANĠK TARIM Organik zeytin, süt ve bal üretimi için eğitim aktivitelerini kapsayan gösterilerin tasarlanması ve uygulanması Organik halı üretimi Ģemasının tasarlanması ve uygulanması Organik tarıma geçmek isteyen çiftçilere rehberlik edecek ve destek lacak düzenli tarımsal öneri sisteminin geliģtirilmesi ve uygulamaya geçilmesi Sulamanın sağlanması Türkiye ve yurtdıģındaki baģarılı örneklere teknik gezilerin tasarlanması ve uygulanması EKOTURĠZM Turistleri ağırlamak isteyen çiftçilere kısa dönemli yabancı dil kurslarının tasarlanması ve uygulanması DeğiĢik kültürler üzerine kısa dönemli kursların tasarlanması ve uygulanması (özellikle Avrupa kültürü) Bölgedeki turistleri ağırlamaları için çiftçilerin ptansiyel ve yeteneklerinin tanımlanması ve geliģtirilmesi - Yerel ev yapımı yemekler - Günlük/mevsimsel tarım faaliyetleri (bitki ve hayvan üretimi) - Mevsimsel, yerel Ģenlik veya etkinlikler - Halı dkumacılığı 3-22
NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011 PAZARLAMA - Yerel tarihi ve dğal değerler - Tracking, bisiklet binme, balıkçılık, rafting ve benzeri spr faaliyetleri Tarımdaki pazarlama kanalları üzerine eğitim aktivitelerinin tasarlanması ve uygulanması Tarım ürünlerinin pazarlanmasında kperatiflerin görevleri ve Avrupa dan deneyimler üzerine eğitim aktivitelerinin tasarlanması ve uygulanması Gösterim amaçlı pazarlanmak üzere bir rganik ürünün tanımlanması Gösterim amaçlı bir rganik gıda izleme Ģemasının tasarlanması ve uygulanması 3.12. PĠLOT BÖLGENĠN SENTETĠK ÖN TESPĠTĠ: SWOT ANALĠZĠ ÇalıĢtaylarda elde edilen yrumlar ve saha çalıģması snucunda aģağıdaki SWOT analizi kararlaģtırılmıģ ve naylanmıģtır. Prjenin geri kalanında referans ve baģlangıç tespiti larak kullanılan Pilt Bölgenin Ģematik bir tespiti larak düģünülmüģtür. 3-23
MĠLAS/BODRUM KIRSAL KALKINMA PROJESĠ FĠZĠBĠLĠTE ÇALIġMASI ZAYIF YÖNLER Z0-KÜRESEL: Çiftçiler kendi uygulamaları hakkında çk düģük geliģmiģ teknlji bilgisine sahiptir. Bu bilgi birikimi, geçim seviyesinde yaģamaya ve kısa vadede klay para elde etmeye çalıģtıkları için, düģük kalmaya devam edecektir. Z1-DOĞAL VE KÜLTÜREL KAYNAKLAR Tarihi kalıntılar küçük ve önemsiz cazibe kaynakları lmaktadır. Z2-TARIM SEKTÖRÜ Üretim Tprak sahibi için küçük araziler ve düģük üretim DüĢük ekin uzmanlaģması (üretimdeki geniģ çeģitlilik yüzünden) Zayıf teknik bilgi (basit tarım). Organik tarımda bilgi eksikliği. Köylerdeki farklı tpgrafya: GeniĢ ve düz araziler makine kullanımına izin vermektedir (Gökçeler, Kuzyaka, Kısırlar) Eğimli ve kayalık arazilerde el ile at ve sabanlarla çalıģılmaktadır ( Karapınar, Söğütçük, Hasanlar, Demirciler) Farklı bölgelerdeki mevcut kaynaklardaki dengesizlik (örn. Gökçeler bölgesi diğerlerine göre daha verimlidir; düz arazi, su blluğu, Uyku Vadisi ne ev sahipliği yapması, turistik tesisler, mağaralar ve biyljik çeģitlilik) Organize gerçekleģmeyen hasat ve iģleme süreci ile yetersiz altyapı: bu ürünlerin kalitesini lumsuz etkilemekte ve snuç larak sn fiyatı da etkilemektedir (uzatılan zeytin deplama süreci sn fiyatını düģürmektedir). Organik gübrenin tamamlayıcısı lan suni gübrenin yaygın kullanılması ve bilgi eksikliğinden kaynaklanan yanlıģ kullanma Oprtünist tarımı takip eden kredi prgramları Bazı durumlarda, zeytinyağı değirmenlerinin tatmin etmeyen perfrmans ranları (%10 üretkenlik) Yağ presi bulunan tesislerin az miktarda lması Sulama suyu sıkıntısı (bazı çiftçiler pamuk, sebze ya da meyve yetiģtirmek istese bile su eksikliğinden dlayı lmamaktadır) Hastalıklar (örn. Zeytin ağaçları ve arılar) Pazarlama ve satıģ: Asgari düzeyde geçinme zihniyeti(örn. üretimlerinin büyük bölümü kendi tüketimlerine ve hayvan yemine gitmektedir) Üretim halkasından snraki bölümde aracı tüccarların bulunması Seçilen yöneticilerde pazarlama yeteneği bulunmaması: Mtive lan, yetenekli ve güvenilir yönetici eksikliği Ürünleri satmak için bulunan rganizasynların azlığı (örn. TARIS, Süt Birliği) Altyapı eksikliği: UlaĢım için gerekli lan köprünün yeniden inģaatı Z3-ĠNSAN KAYNAKLARI Teknik bilgi eksikliği ( örn. rganik tarım ve iyi tarım uygulamalarına iliģkin larak üretkenlik ve fizibilite). Karar verebilmek için bilgi talebi Mevcut üretimle ilgili genel tatminsizlik Bölgede çalıģan insan sayısının az lması (köylerde yaģayıp kasabaya çalıģmaya giden birçk kiģi vardır) Eknmik kaynakların yetersizliği (örn. makine alımı/kiralanması) Zayıf teknik destek (örn. zeytin ağaçlarındaki hastalık). AĢırı talep. Bazı çiftçiler üretimde ve satıģta liderlik ile birlikte örgütlenme talep etmektedir (örn. kperatifler vasıtasıyla) Z4-KOOPERATĠFLER Güvensizlik Tüm köylerde kperatif bulunmaması (örn. insanlar Balcılar dan Karacahisar a gitmek zrunda kalmaktadır) Kperatiflerin ptansiyellerinin altındaki verimsiz çalıģması Kperatif yönetiminde görülen bilgi eksikliği Z5-TURIZM Turistik ürünlerin mevcut tanımının eksik lması Mevcut turizmdeki eksiklikler Altyapılardaki eksiklikler: Uygun yllar, Knaklama, ĠyileĢtirilmiĢ sağlık merkezleri, Eğlence alanları, patikalar, sinyal verme, vb. Turistik bakıģ açısından bölge hakkındaki az bilgi Bölge hakkındaki bilgi eksikliği Bölgedeki turizm prfesynelleri eksikliği (örn. dil becerisi) Z6-ÇEVRE Erzyn prblemleri/kötü tprak kullanımı Atık su arıtma ihtiyacı Tarım atıklarının uygun lmayan kullanımı Sn yıllardaki kuraklık Z7-ALTYAPI Yetersiz düzeydeki yl çalıģmaları. Köyler arasındaki yllardaki çukurlar ve köyler içinde bulunan patikalar Atık su veya katı atık yönetim prgramı lmaması Ziyaretçiler için knaklama yeri lmaması. Sadece Söğütçükte bir hstel prjesi Turist yürüyüģ ve bisiklet alanlarının veya denemelerinin luģturulmaması TEHDĠTLER T0-KÜRESEL: prje devamlılığının sağlanması T1-DOĞAL VE KÜLTÜREL KAYNAKLAR Çevresel ve kültürel anlamda bölge halkı ve turistlerin ilgi ve eğitim eksikliği T2-TARIM SEKTÖRÜ Üretim: Bazı tpraklardaki düģük verimlilik: gübre ihtiyacı (Yüzey) su kıtlığı Zeytin ağaçlarının yaklaģık %20 sindeki belirlenemeyen hastalık Tarlaların tplam verimliliğine ulaģmada hükümet ktasının kısıtlayıcı lması Benzin, gübre ve thum fiyatlarının yüksek lması Tarım prgramlarına karģı güvensizlik Üreticilerin bilinçlenmesinin uzun zaman alacak lması Pazarlama ve satıģ: Organik tarım bakımından daha geliģmiģ lan bölgelerle rekabet Uluslararası piyasadan uzak lması Bdrum yerel pazarındaki satıģ zrlukları: tezgâh kiralarının yüksek masrafı ve kiralanabilecek tezgâh sayısının az lması Giderleri karģılamayan gelirler: DüĢük fiyatlar çiftçilerin ürünlerini satmasını zrlaģtırmakta ve bunları atmaya zrlanmaktadırlar (örn. arıcılık, sebzeler, meyveler ve zeytinyağı üretme masrafını karģılamamaktadır). Organik tarıma geçerken yaģanan geçici gelir kaybı: kısa dönemli düģük verim ve yüksek yatırımlar Sertifikasyn gideri Mevcut durumda, Türkiye rganik tarım üretiminin %80-90 I AB ye ve diğer ülkelere ihraç edilmektedir Organik ürünlerin yüksek fiyatlar yerli müģterilerin bunlarla ilgilenmemesine sebep labilir. Küçük byutlu üretim de prjeyi uygun maliyetli yapmak ve yurtdıģına ihracatı planlamak için yeterli lmayabilir. Tüketim alıģkanlıklarındaki değiģimler: yerel piyasadaki tüketim azalması Hallere satıģ ürünlerin satıģını ve çiftçilerin karını sınırlamaktadır. Fn ve kredi prgramları: Devlet: Destek prgramları birkaç yıl içinde değiģmektedir Finansal Ģemalar, tükenen fnlar yüzünden yarı ylda bırakılmaktadır. Bankalar: Katı banka faizleri ve prsedürleri Kperatifler: Kredi prgramları sırasında devam eden faiz ranı artıģı. Hükümet kredilerde bir faiz ranı belirlemektedir ve Tarım Kredi Kperatifi gibi kperatifler bu rana dayanarak çiftçilere kredi kademeleri önermektedir. Hükümet tarafından belirtilen faiz ranı artıģları kperatifler tarafından göz ardı edilememekte ve bunlar uyum sağlanmaktadır. T4-KOOPERATĠFLER Bilinmeyen pazarlama fırsatları Üyeler için kperatifler tarafından luģturulan ağır gereklilik ve kurallar (örn. zeytinyağı kperatifleri): Eğer kperatife getirilen ekin miktarı belirtilenin altındaysa üyelik iptal edilebilir Kperatifler bir kta belirlemektedir ve çiftçiler tarafından üretilen zeytinyağı satın alınmamaktadır. Kperatif piyasa fiyatını belirlemektedir. Bu fiyatların duyurulması mevsim ekinlerine karar veren çiftçiler için çk geç lmaktadır: fiyatların duyurulması ve çiftçilerin üretimi arasında zaman aralığı bulunmaktadır. Bu nları bekleyemez hale getirmekte ve ürünlerini daha ucuz fiyatlardan satmaya zrlamaktadır. Kperatifler gecikmeli larak ödeme yapmaktadır. Görünen verimsiz karģılık sistemi: çiftçiler için çk az avantaj sağlanmaktadır. Kperatif tarafından sağlanan aletlerin fiyatının piyasadan daha yüksek lması buna örnek gösterilebilir. T5-TURIZM Bölge için ptansiyel turist eksikliği: sadece geçiģ yapanlar Diğer (rekabetçi) turistik yerler ya da faaliyetler (kültürel, kumsal, glf, vb.) daha farklı turizm çeģidine yöneltmektedir. Eknmik krize bağlı larak ptansiyel turist sayısında düģüģ T6-ÇEVRE AĢırı yağıģ miktarları ve devamında sn yıllarda luģan sel baskınları Su sıkıntısı Orman yangınlarına lan yüksek hassasiyet T7-ALTYAPI Gökçelerde yıkılan köprü ve uzun süren tamiri. 3-24