İHRACAT
İHRACAT Mutlu Yılmaz
ISBN 978-605-322-176-0 2014 Optimist Yayım ve Dağıtım Optimist Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti. Sertifika no. : 11970 Telefon : 0216 481 29 17-18 Faks : 0216 521 10 64 e-posta: optimist@optimistkitap.com www.optimistkitap.com facebook.com/optimistkitap twitter.com/optimistkitap Optimist yayın no. : 380 Konu : ş-yönetim Yay na hazırlayan : Utku Umut Bulsun Bas m : Ekim 2014, stanbul Düzelti : Esen Güray Sertifika no. : 13137 Bask ve cilt : Tor Ofset San. Tic. Ltd. Şti. Hadımköy Yolu Akçaburgaz Mah. 4. Bölge 9. Cadde 116. Sokak. No: 2 Esenyurt - STANBUL Tel: 0212 886 34 74
İÇİNDEKİLER Önsöz 11 1. BÖLÜM İHRACAT, İHRACATÇI KAVRAMI VE ÇEŞİTLERİ 13 1. İhracat nedir? 2. İhracatçı ne demektir? 18 3. Nasıl ihracatçı olunur? 19 4. İhracatçı firma olarak ülkemizde hangi resmi kurumları bilmemiz gerekir? 20 5. İhracat operasyon sürecinde hangi tür firmalardan destek alınır? 22 6. İhracat kaça ayrılır? Çeşitleri nelerdir? 24 7. Özellik arz etmeyen ihracat nedir? 25 8. Özellik arz eden ihracat nedir? 25 9. Özellik arz eden ihracatın çeşitleri nelerdir? 26 10. Ön izne bağlı ihracat ne demektir? 27 11. Ön izne bağlı ihracat kapsamında belirlenen ürünler hangileridir? 27 12. Kayda bağlı ihracat nedir? 34 13. İhracatı kayda bağlı ürünler hangileridir? 34 14. Konsinye ihracat nedir? 36 15. Konsinye ihracatta nelere dikkat etmemiz gerekmektedir? 36 16. İthal edilmiş malın ihracatı ne anlama gelir? 37 17. Bedelsiz ihracat nedir? 38 18. Bedelsiz ihracat kapsamında gönderilecek ürünler nelerdir? 39
19. Bedelsiz ihracatta izin ve uygulama süreci nasıl işler? 40 20. Bedelsiz ihracat kapsamında yapılan ihracatta firmanın ihracatçı birliklerine üye olma zorunluluğu var mıdır? 41 21. Bedelsiz ihracat yoluyla gerçekleşen ihracatta firmalar devlet desteklerinden faydalanabilir mi? 42 22. İhracatta fon kesintisi varsa bedelsiz ihracata konu olan mallardan fon kesintisi yapılır mı? 43 23. Serbest bölgelere yapılan ihracat nedir? 43 24. Yurtdışı fuar ve sergi kapsamında yapılan ihracat nasıl gerçekleşir? 44 25. Ülkemizde her ürünün ihracatı serbest midir? 46 26. İhracat gümrükleme işlemleri nasıl sonuçlandırılır? 47 27. İthalatçı firma tarafından alınmayan mallarla ilgili süreç nasıl işler? 48 28. İhracatçı sattığı malın bedelini ülkeye getirmek zorunda mıdır? 50 2. BÖLÜM İHRACATTA TESLİM VE ÖDEME ŞEKİLLERİ 51 29. Uluslararası teslim şekli nedir? 51 30. İhracatçı firma malları ithalat ülkesine nasıl gönderir? 53 31. Hangi teslim şekillerinde iç nakliye maliyeti ve nakliye sürecindeki risk ihracatçı firmaya aittir? 53 32. Hangi teslim şekillerinde, ihracat gümrükleme masraflarını ihracatçı firma öder? 54 33. Incoterms terminolojisinde teslim yükümlülüğü ne anlama gelir? 55 34. İhracatçı firmanın teslim yükümlülüğünü ihracatçı ülkede yerine getirdiği teslim şekilleri nelerdir? 55 35. İhracatçı firmanın teslim yükümlülüğünü ithalatçı ülkede yerine getirdiği teslim şekilleri hangileridir? 57 36. Hangi teslim şekillerinde navlun bedelini ihracatçı firma öder? 58
37. Incoterms 2010 kurallarında ihracatçı firmanın masraflar ve olası riski aynı yerde devrettiği teslim şekilleri hangileridir? 59 38. Incoterms 2010 kurallarında, ihracatçı firmanın masraflar ile olası riski farklı yerde devrettiği teslim şekilleri hangileridir? 60 39. İhracatçı açısından hangi teslim şekilleri avantajlıdır? 62 40. İhracat firması pazarlığı hangi teslim şekli/şekilleri için yapmalıdır? 62 41. Teslim şekli ve ihracat fiyatlandırması arasında nasıl bir ilişki vardır? 63 42. İhracatta kullanılan ödeme şekilleri nelerdir? 63 43. İhracatçı ödeme şekline karar vermeden önce nelere dikkat etmelidir? 64 44. İhracatçı açısından peşin ödeme neden tercih edilir? Avantajları nelerdir? 65 45. Mal mukabili ödeme yöntemi nedir? 65 46. Mal mukabili ödemenin ihracatçı açısından avantaj ve dezavantajları nelerdir? 68 47. Vesaik mukabili ödeme şekli nedir? 69 48. Vesaik mukabili ödemenin ihracatçı açısından avantaj ve riskleri nelerdir? 70 49. Kabul kredili ödeme yöntemi nedir? 71 50. Kabul kredili ödeme yönteminin ihracatçı açısından avantaj ve riskleri nelerdir? 72 51. Akreditif nedir? 72 52. İhracatçı akreditif çeşitlerinden hangisini ya da hangilerini ödeme yöntemi olarak seçmelidir? 74 53. İhracatçıyı finanse eden akreditif çeşitleri hangileridir? İlgili akreditifler nasıl çalışır? 78 54. Banka ödeme yükümlülüğü (bank payment obligation) ödeme şekli nedir? 83 55. Türkiye deki ödeme şekillerine göre gerçekleşen ihracat istatistikleri nasıldır? 83
3. BÖLÜM İHRACATTA KULLANILAN BELGELER 85 56. İhracatçının hazırladığı en temel belge hangisidir? 85 57. Türkçe fatura nedir? 86 58. İhracatçının kestiği faturalarda kdv yer alır mı? 87 59. İhracatta KDV iadesi teşvik midir? 87 60. Yabancı fatura nedir? 89 61. Düşük fatura nedir? 91 62. Konsolosluk faturası nedir? 92 63. Tasdikli fatura nedir? 92 64. İhracata konu olan malın menşei neden önemlidir? 92 65. İhraç kayıtlı fatura ne demektir? 93 66. İhraç kayıtlı faturada belirtilen malın ihracatı gerçekleşmezse yasal sorumluluk kime aittir? 94 67. İhraç kayıtlı fatura kesilmesi için firmayı nasıl ikna edebiliriz? 94 68. Özel fatura nedir? 95 69. Yükleme notası nedir? 96 70. Çeki listesi nedir? 97 71. Serbest dolaşım belgeleri nedir? Bu belgeler ne işe yarar? 97 72. a.tr belgesi nedir? Hangi ülkeler için düzenlenir? 98 73. EUR. 1 belgesi nedir? Hangi ülkeler için düzenlenir? 99 74. EUR. med belgesi nedir? 100 75. Menşe şahadetnamesi nedir? 100 76. EUR. 1 ve a.tr belgesi düzenlendiğinde menşe şahadetnamesinin düzenlenmesine gerek var mıdır? 101 77. İhracat aşamasında düzenlenen taşıma belgeleri nelerdir? 101 78. Denizyolu konşimentosunda ihracatçı firmanın dikkat etmesi gereken konular nelerdir? 102
79. İhracat (satım) sözleşmesi nedir? 104 80. İhracatta başka hangi belgeler kullanılır? 105 4. BÖLÜM İHRACATTA DEVLET DESTEKLERİ 109 81. Türkiye de ihracatçıya verilen devlet destekleri nelerdir? 109 82. Fuarlara verilen destekler kimlere hangi koşullarda verilir? 110 83. Yurtdışı fuar katılım çeşitleri nelerdir? 111 84. Yurtdışı fuar katılımlarına verilen destekler nelerdir? 113 85. Prestijli fuar ne anlama gelir? Destek oranları nedir? 117 86. Mevzuat açısından hedef ülkeler ne anlama gelir? Bu ülkeler hangileridir? 118 87. İstihdam desteği hangi tür firmalara ve hangi oranda verilir? 119 88. Çevre maliyetlerinin destek alanları nelerdir? Bu destekten hangi tür firmalar faydalanabilir? 120 89. Yurtdışı birim desteği ne demektir? Bu destekten kimler faydalanabilir? 122 90. Yurtdışı birim, marka ve tanıtım faaliyetleri hangi destek oranlarını kapsar? 123 91. Birim kira bedellerinin destek oranları nelerdir? Firmaların nelere dikkat etmesi gerekir? 123 92. Tanıtım faaliyetlerinin destek oranları nelerdir? 125 93. Yurtdışı marka tescil faaliyetlerinin destek oranları nedir? 126 94. Yurtdışı birim, marka ve tanıtım faaliyetlerine verilen destek oranlarından daha fazla destek alma yolları var mıdır? 127 95. Turqualıty nedir? Bu kapsamda verilen destekler neleri kapsar? 130 96. Pazar araştırması ve pazara giriş kapsamında hangi faaliyetler destek kapsamındadır? 134 97. Yurtdışı seyahatlere verilen destekler ve oranları nedir? 135
98. E-ticaret sitelerine verilen destekler ve oranları nedir? 136 99. Ön onaylı e-ticaret siteleri hangileridir? 137 5. BÖLÜM İHRACATTA PAZARLAMA FAALİYETLERİ 139 100. Pazarlama fonksiyonları nedir? 139 101. İhracat pazar araştırmasına nasıl başlamak gerekir? 139 102. İhracat pazar araştırmasında genel olarak hangi konular araştırılır? 142 103. Pazarlama karmasını ihracat aşaması için alt başlıklarla değerlendirebilir miyiz? 145 104. İhracatta ürün (product) ne anlama gelir? Bu süreçte nelere dikkat etmek gerekir? 146 105. İhracatta tutundurma faaliyetleri içinde en önemlisi hangisidir? 148 106. İhracat fiyatlandırmasında neye dikkat etmek gerekir? 148 107. İhracatçı firmanın fiyatlandırma amacı var mıdır? 149 108. İhracatta fiyatlandırma amaçları neler olabilir? 149 109. İhracat sürecinde fiyatlandırma nasıl yapılır? 150 110. İhracatta fiyatlandırmayı etkileyen faktörler nelerdir? 151 111. İhracatta dağıtım sürecinde nelere dikkat etmek gerekir? 152 TABLOLAR VE ŞEKİLLER LİSTESİ 155 KAYNAKÇA 157
ÖNSÖZ 2023 yılında, 500 milyar dolarlık ihracat hedefi olan ülkemizin bu hedefinin gerçekleşmesi için en büyük sorumluluk, yurtdışı pazarlara açılan ihracatçılarımızındır. 2013 yılında gerçekleşen ihracat verilerine göre, 81 vilayetimizin tümü ihracat yapmış ve ihracatçılarımızın dünya ölçeğinde mal satmadığı ülke kalmamıştır. Tüm bu veriler ışığında ve geçmişin analizini yaptığımızda, gelmiş olduğumuz nokta, hem ülkemiz hem de işadamları ve ihracatçılarımız açısından büyük bir başarıdır. Ama bu yeterli değildir. İşte bu kapsamda, ihracatçı firmalarımızın aşağıda belirtilen dört temel unsuru iyice değerlendirmeleri gerekmektedir. İhracat özelinde başarılı olmak, bir ülkeye mal satmak değil, giriş yapılan ülkeye sürekli olarak mal satabilmektedir. Dünya ölçeğindeki krizlerden az etkilenmenin formülü, ülke ve pazar çeşitlendirilmesi stratejisidir. İhracatta finansman ihtiyacını sağlayabilmenin en iyi yolu, ihracatçı firmaların, devlet desteklerine başvurması, ilgili destekleri alması ve yönetmesidir. Dünya pazarlarıyla rekabette en önemli unsur fiyat olmakla beraber, ihracat sürecindeki bilgileri, pazarlık aşamasında alternatifleri ile beraber kullanabilme becerisidir. 11
12 ÖNSÖZ 111 Soruda İhracat ise bu dört temel unsuru doğru kullanabilmek, ihracatçı firmalara yol gösterebilmek, kapıyı birazcık da olsun aralayabilmek için oluşturulmuştur. Beş ana bölümden oluşan kitabımızın birinci bölümünde, mevzuat açısından ihracat çeşitleri, ikinci bölümde ihracatçılar için teslim ve ödeme şekilleri, üçüncü bölümde ihracatta kullanılan belgeler, dördüncü bölümde ihracatçı firmaların alabilecekleri devlet destekleri ve son bölümde de ihracatta pazarlama faaliyetleri toplamda 111 soru eşliğinde cevaplandırılmıştır. Kitabımın, ihracata başlamak isteyen firmalar, ihracat yapan firmalar, akademisyenler, öğrenciler veya ihracat alanında kariyer yapmak isteyen herkese faydalı olması dileğimle Mutlu YILMAZ 12 Haziran 2014
1 İHRACAT-İHRACATÇI KAVRAMI VE ÇEŞİTLERİ 1. İhracat Nedir? İhracat genel olarak, bir ülkede üretilen mal ve hizmetlerin yurtdışına satılması olarak tanımlanmış olsa da bu tanım bazı kavramlar açısından eksik bazen de yanlış anlaşılmalara sebep vereceğinden hatalı bir tanım olabilir. O nedenle, gelin biz hem eksiksiz hem de yanlış anlaşılmalara sebep vermeyen bir tanım yapmaya çalışalım. Daha sonraki aşamada da yukarıda yaptığımız tanımın eksikliklerini belirtelim. İhracat, bir malın 1 veya hizmetin 2 ulusal ve uluslararası kurallara uygun bir şekilde, gümrükleme işlemleri tamamlanarak bedelli veya bedelsiz olarak Türkiye Gümrük Bölgesinden (TGB) diğer ülkelere veya Türkiye Gümrük Bölgesinden Serbest Bölgelerine yapılan satışı ifade eder. 3 1 Mal: Somut olarak ifade edilebilen ürünlerdir. Örneğin ekmek, gömlek vb. 2 Hizmet: Somut olarak ifade edilemeyen ticari amaçla üretilen kavramlardır. Örneğin bankacılık, taşımacılık, sigortacılık, danışmanlık vb. 3 İhracat tanımının yapılmasında İhracatı Anlamak ve Yönetmek için Bilmeniz Gereken Her Şey 2. Baskı, Optimist Yayınları ile Dış Ticarete Giriş 2. Baskı, Gazi Kitabevi isimli kitaplardan faydalanılmıştır. 13
14 İHRACAT İkinci yaptığımız ihracat tanımı kendi içinde bilinmeyen başka kavramları da içerdiğinden öncelikle bu kavramları belirleyip daha sonrasında bu kavramları açıklayalım. Ulusal ve uluslararası kurallar Gümrükleme işlemleri ve bu işlemlerin tamamlanması Bedelli Bedelsiz Türkiye Gümrük Bölgesi Serbest Bölgeler Diğer ülkeler Tanımda geçen ve yukarıda maddelediğimiz kavramları açıklayıp daha sonra tanımımızı tekrar yaparsak kavramsal olarak ihracatı daha iyi anlayabiliriz. Ulusal ve Uluslararası Kurallar: İhracat bağlamında Ulusal kurallarla; Dış Ticaret Mevzuatında yer alan; - İhracat Mevzuatı, - 4458 Sayılı Gümrük Mevzuatı, - Kambiyo Mevzuatı, - Serbest Bölgeler Mevzuatı, - 5607 Kaçakçılık Mevzuatı vb. kurallar kastedilmektedir. Uluslararası Kurallar ifadesi kullanıldığındaysa; özellikle Dünya Ticaret Örgütü nün oluşturduğu uluslararası kurallar ile varsa ülkelerin kendi aralarında yapmış oldukları anlaşmalar ile bağlı oldukları ekonomik entegrasyon kuralları kastedilmektedir. Örneğin Türkiye ile Mısır arasındaki Serbest Ticaret Anlaşması ülkeler arasındaki anlaşmalara örnek olurken, Türkiye ile Avrupa arasındaki Gümrük Birliği, ekonomik entegrasyona örnek olarak verilebilir.
İHRACAT-İHRACATÇI KAVRAMI VE ÇEŞİTLERİ 15 Gümrükleme İşlemleri: Gümrükleme işlemleri aslında ihracat tanımında yer alan en önemli kavramlardan biridir. Çünkü ülkemizdeki herhangi bir ürünün, ilgili gümrük müdürlüklerinde, gümrükleme işlemleri yapılmadan ilgili malın yurtdışına çıkarılmasına izin verilmemektedir. Bu işlemin gerçekleşmesi için Gümrük Çıkış Beyannamesinin hazırlanması ve bu belgenin ilgili Gümrük Müdürlüklerince onaylanması gerekmektedir. Bedelli ve Bedelsiz: Bu kavramlar da oldukça karıştırılmaktadır. Öncelikle bir işlemin ihracat sayılabilmesi için ihracatı yapılan ürün karşılığında bir bedel alınma zorunluluğu yoktur. Yani bir ürün ihracatı esnasında bedel talep edilmeyebilir. Örneğin gönderilen ürün numune olarak veya garanti kapsamında vb. sebeplerden dolayı gönderilebilir. Böyle yapılması ilgili işlemin ihracat sayılmasını engellememektedir. Ayrıca bedelli kavramına gelince ihracatı karşılığında alınan bedelin her zaman para cinsinden olması gerekmeyebilir. Mal cinsinden de bedel talep edilebilir. Türkiye Gümrük Bölgesi (TGB): Düz bir mantık içinde bu kavramı düşündüğümüzde aklımıza farklı yorumlar gelebilir. Örneğin ülkemizde gümrük kapılarının olduğu yerler (Kapıkule Gümrük Kapısı vb.) gümrükleme işlemlerinin yapılmış olduğu iller (İzmir vb.) ya da gümrük limanlarının olduğu yerler (İzmir Alsancak Limanı vb.) şeklinde olabilir. Yanlış yorumlamalara gitmemek için Gümrük Mevzuatında tanımlandığı şekilde ifade edelim. 4458 Sayılı Gümrük Kanununda Birinci Bölüm Madde 2 de TGB şöyle ifade edilmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesi, Türkiye Cumhuriyeti topraklarını kapsar.