TORBALI ORMAN FİDANLIGINDA KIZILÇAM FiDANI ÜRETİMiNE İLİŞKİN TIME STUDIES ON PINUS BRUTIA SEEDLING PRODUCTION IN THE TORBALIFOREST NURSERY

169 TORBALI ORMAN FİDANLIGINDA KIZILÇAM FiDANI ÜRETİMiNE İLİŞKİN İŞ. ZAMAN ANALİZLERİ TIME STUDIES ON PINUS BRUTIA SEEDLING PRODUCTION IN THE TORBALIFOREST NURSERY İlkerACAR Dr. Şem'i İKTÜEREN ORMANCILIK ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ YAYlNLARI Teknik Bülten Serisi No : 169

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...... ı. GİRİŞ...... 2. MATERYAL ve METOD 2.1. Materyal............... 2.2. Metod...... 2.2.1. Kızılçam Fidan Üretiminde Faaliyet Birimleri 2.2.2. Ölçme İşlemleri ve Tekniği...... 2.2.3. Değerlendirme Yöntemi... 3. BULGULAR.............................................. 5 6 6 6 6 6 9 10 10 3.1. Ekime Hazırlık İşleri.................. 3.1.1. Gübreleme..................... 10 10 3.1.2. Toprağın Sürülmesi........................... 10 3.1.3. Tohumun İlaçlanması........................ 11 3.1.4. Yastık Yapımı................................. 11 3.1.5. Yastıkların Temizlenmesi..................... ll 3.2. Ekim İşleri.......................................... ll 3.2.1. Makina İle Tohum Ekimi..................... ll 3.2.2. Ekim Tamamlama... 12 3.2.3. Kapama Materyalinin Hazırlanması......... 12 c3

3.2.4. Kapama Materyalinin Yastığa Getirilmesi 3.2.5. Makina İle Kapak Atma... 3.2.6. Atılan Kapağın Elle Diizeltilmesi 3.2.7. Baskı Yapma... 3.3. Sulama ve Bakım İşleri............ 3.3.1. Sulama... 3.3.2. İlaçlama... 3.3.3. Ot Alma... 3.3.4. Kaymak Kırma... 3.4. Söküın İşleri........................ 3.4.1. Kök Kesme.................................... 15 3.4.2. Fidan Söki.imü................................. ıs 3.5. Ambalaj Yapımı ve İstifleme........................ 16 3.5.1. Fidanların Ambalaj Yerine Nakli............ 16 3.5.2. Fidan Sayımı ve Iskarta Ayırma............ 16 3.5.3. Kök Kesme Ambalaj ve İstifleme............ 18 4. TARTIŞMA ve ÖNERiLER... ~........... 18 4.1. Tartışma............................................. 18 4.2. Sonuç ve Öneriler.................................... 21 ÖZET...,................................ 21 SUMMARY... 22 12 12 13 13 13 13 14 14 ıs ıs KA YNAKÇA................................................... 2S EKLER.................................... 26 4

ÖNSÖZ Ormancılık Araştırma Enstitüsü'nün 1979 Yılı Çalışma Programında aynı yıl içinde başlanılacak araştırmalar arasında «Ağaçlandınna İşierine Ait İş- Zaman Analizleriyle Kaynak Kullanımının Yeniden Düzenlenmesi Üzerine Araştırmalar» adlı çalışmaya yer verilmiş bulunulmaktadır. Konunun geniş anlamıyla ağaçlandırma çalışmalarının gerek fidanlık ve gerekse arazi süreçlerini kapsayacağı doğaldır. Ancak ağaçlandırmanın arazi sürecine ait İş- Zaman analizleri daha önce Kavak ve Hızlı Büyüyen Yabancı Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü tarafından ele alınmış ve Ağaçlandırmada elle ve makinalı arazi çalışmalarına ait birim ve zaman cetvelleri yayınlanmış bulunduğundan (Birler et. al, 1979), bu araştırmada sadece fidanlık süreci çalışmalarının incelenmesi ile yetinilmiştir. Araştırmada 1 +0 yaşlı çıplak köklü kızılçam fidanı yetiştirilmesi ele alınmış, çalışmalar Torbalı Orman Fidanlığı'nda yürütülmüştür. Araştırınayı yürütenler Torbalı Orman Fidanlığı Müdür, m~mur ve işçilerine ve Araştırma Müdürlüğü Laborantı Z. Önder Yurtsever'e bu çalışmaya geçen emekleri ve katkıları için teşekkürü borç bilir, araştırma sonuçlarının Türkiye Orınancılığına yararlı olmasını dileriz. Ekim, 1985 Dr. Şem'i İKTÜEREN- İlker ACAR s

ı. GİRİŞ Günümüzde ekonomik kaygıların üretim faaliyetlerinde kazandığı önem, devamlılığa öncelik tanıyan klasik ağaçlandırma görüşünü değişime uğratmış, yüksek hasıla elde etmeye yönelik ve fayda/masraf ilişkisini olumlu yönde etkileyecek kaynak kullanım düzenlemelerini de beraberinde getirmiştir. Giderek ağırlığını arttıran bu akıma uygun olarak, ağaçlandırma maliyet hesaplarının tutarlılığı. ve çeşitli yatırımların sektör içi ve sektörler arası ilişki ve önceliklerinin irdelenmesinde ağaçlanclırma yatırımlarının sağlıklı bir şekilde yer alabilmesi için, ağaçlartelırma faaliyetlerinde kaynak kullanımının bilimsel verilere dayalı olarak tesbiti ve geliştirilmesi ve buna paralel olarak birim faaliyetlerin fiyat analizlerinin bilinınesi gerekmektedir. Bu çalışmada ağaçlandırma faaliyetlerinin ilk aşaması olan fidan yetiştirme faaliyetleri konu alınmış ve bu faaliyetlerde kaynak kullanımı ile faaliyetlerin ekonomik analizine esas olacak temel verilere ulaşılmak hedeflenmiştir. 2. MATERYAL ve METOD 2.1. Materyal Çalışma Torbalı Orman Fidanlığında, fidanlığın işçisi, ekipmanı, arazisi ve sabit tesisl~ri kullanılarak yapılmış olup, bu sayılanlar, çalışma materyalini teşkil etmiştir. Çalışmanın yapıldığı fidanlığa ilişkin kısa bilgi Ek 1 'de verilmiştir. 2.2. Metod 2.2.1. Kızılçam Fidam (1+0) Üretiminde Faaliyet Birimleri Fidan üretimi, fidanlığa teslim edilmiş tohumdan, istenilen yaş ve.. kalitede fidan elde edilip, ağaçlandırma sahasına intilcale hazır 7

'fablo ı. 1+0 Yaşlı Çıplak Köklü :Kızılçaın Fidanı Üretbnine İllşkiıı İşlemler. İşlemler Açıklamalar I. Ekime Hazırlık İşleri 1. Gübreleme 2. Toprağın sürülinesi ve diskaro çekilmesi 3. Tohumların ilaçlatıması 4. Yastık yapımı 5. Yastıkların temizlenmesi Klınyasal gübreyle Zararlılara karşı Yapılan yastıklarda ölü otlar H. Ekbn İşleri 1. Makina ile tohum ekimi 2. Ekim tamamlama 3. Kapama materyalinin, hazırlanması 4. Kapama materyalinin ekim yastıklarına nakli. S. Makina ile kapak atma 6. Atılan kapağın elle düzeltilmesi 7. Baskı yapma III. Sulaıııa ve Bakım İşleri 1. Sulama 2. iiaçlama 3. Ot alma 4. Kaymak kırma IV. Söküm İşlem 1. Kök kesme 2. Fidan söküınü Makinanın tohum dökmediği yerler 2 kısım mil, 1 kısım humus Makinanın doldurulnıası ve materyalin ekim sıraları üzerine serilmesi Kapama materyalinin merdanelenınesi Ota karşı Kök kesme bıçağıyla Elle V. Ambalaj Yapımı ve İstifleme ı. Sökülen fidanların ambalaj yerine nakli 2. Sayım ve ıskarta ayırma 3. Kök kesme, Sandık verme, İlaçlama ve ambalajlama, istife alma 8

fidanın stoğa alınmasına kadar olan işlemlerin tamamını içine almaktadır. Çalışmaya konu olan ı +0 yaşlı çıplak köklü kızılçam fidanlannın üretilmesine ilişkin ve yukarıdaki kapsama giren işlemler Tablo ı' de verilmiştir. 2.2.2. Ölçme İşlemleri ve Tekniği Çalışmada Kızılçaın fidam üretimine ilişkin fidanlıkta yapılan işler, başlangıcı ve bitişi belirli alt işlemlere ayrılmış ve herbir alt işlemin tekran veya devaını süresince geçen zaman belirlenerek buradan üretimin her bir ana işlemi için gerekli toplam süre saptanmıştır. Birim işlemlerin süresi en iyi şekilde kronometreyle zaman tutarak saptanabilmekte ve iş etüdünde buna «Kronometraj Tekniği» denilmektedir. Çalışmamızda ölçmeler bu teknikle ve «Tekrarlama Yöntemi>) ile yapılmıştır. Bir iş biriminin tatmin edici. bir tablosunun elde edilebilmesi için zaman etüdlerinin, bir iş etüdü uzmanının gözetiminde yeterli sayıda tekran gerekir. Genellikle kısa çalışına devreli işler için en az elli, uzun devreliler için 20-30 tekrar yapılınası sağlık verilmektedir. Ölçmelerde bu görüş esas alınarak gözlemler, işin niteliğine göre, imkan nisbetinde fazla tekrarlanmıştır. Çalışmada, zaman etüdlerine esas olmak üzere gözlenen unsurlar, makina ve insan gücüdür. Makina gücünün birim iş için harcadığı zaman dar smırlar arasmda değişmekte ve dolayısıyla standart zamanların belirlenmesinde güçlük çekilınemektedir. İnsan gücünün birim iş için harcadığı zaman ise oldukça önemli değişiklikler gösterir. Özellikle tarımsal işletmelerde insan gücünün etkilendiği çeşitli biyolojik ve psikolojik etkenierin varlığı bu değişkenliği daha da arttırınakta ve standart zamanların saptanınasını güşleştirmektedir. Gerçi belirli bir işlem için bir işçi tarafından sarfedilen standart süreyi, o işlemi çok sayıda değişik işçilerle, ayrı ayrı ve defalarca tekrarlayarak elde edilecek değerlerin vereceği bir çan eğrisinden alınacak güvenilir bir ortalamaya dayandırmak teorik olarak mümkün görülebilir. Ancak bu yöntemin pratikte uygulanınası hemen hemen olanaksızdır. Bu güçlüğün üstesinden gelinmek için bu çalışınada yapılan gözlemlerde normal perforınansta çalışmak üzere eğitilmiş işçi ve/veya işçi ekipleri kullanma yöntemi benimsenmiştir. Burada normal performans olarak herhangi bir teşvik unsuru olmaksızın, iyi bir denetim altında, fazla bir fiziki veya zihni yorgunluğa yol 9

açmadan, kolayca ve günlerce sürdürülebilecek düzenli bir çalışma temposu kabul edilmiştir. 2.2.3. Değerlendirme Yöntemi Torbalı Orman Fidanlığında normal performansta işçilere yap~ tırılan her bir işbirimi için çok sayıda süre ölçmeleri yapılmış ve bunların ortalamaları alınarak iş/zaman standartlarına esas teşkil edecek Birim/Zaman verileri elde edilmiştir. Bunun yanında, bu fidanlık işçilerinin normal performanstaki genel işçi temposundan sapmalan (tempo farkı, süreç payları, dinlenme ve kişisel paylar, özel paylar, diğer paylar) saptanarak, bu fidanlık ortalama Birim/ verilerinden genel standartları elde etmek için gerekli çevirme faktörleıi hesaplanmıştır. Ayrıca fidanlık sabit ve cari giderlerinin (su, elektrik, akaryakıt, amortismanlar v.b.) fidan maliyetine aksetmesi gereken yüzdeleri tahmin edilmiştir. Bütün bu verilerle 1 +0 yaşlı çıplak köklü kızılçam fidanı üretimine ilişkin iş-zaman tablosu açıklama hazırlanmış ve ayrıca bu tablonun kullanılmasına ilişkin lar yapılmıştır. Bu arada hem kadın hem de erkek işçi açlıştırılarak yapılması mümkün işlerde kullanılmak üzere kadın - erkek işçi iş verimi çevirme faktörleri saptanmıştır. 3. BULGULAR 3.1. Ekime Hazırlık İşleri 3.1.1. Giibreleme Fidanlıkta gübreleme kimyasal gübrelerle yapılmaktadır. Dekara verilecek gübre karışımı ve miktarı, Orman Genel Müdürlüğü Toprak Tahlil Laboratuvarı tarafından her yıl tekrarlanan tahlil sonuçlarına göre her ekim parseli için ayrı olarak saptanır. Bu yöntem sonucu, dekara verilen gübre miktarı yılına ve ekim parseline göre değişiklik göstermektedir. İki erkek işçi, bir traktör ve sürücüsünden oluşan ekiple gübreleme için ortalama Birim Zaman Değeri 2.5 dekar/saat olarak bulunmuştur. 3.1.2. Toprağı Sürıne Ekip; bir erkek işçi, bir traktör ve sürücüsünden oluşmakta, soklu pullukla sürüm ve diskaro çekimi yapılmaktadır. Ratasyon 10

planına göre ba:zı ekim parselleri iki kat, bazıları ise tek kat sürülınektedir. Yapılan ölçmeler sonucunda Örtalama Birim Zaman Değerleıi: İki kat sürüm için 1.5 dekar/saat, tek kat sürüm için 2_.6 dekar/saat ve diskaro çekimi için 3.2 dekar/saat bulunmuştur. 3.1.3. Tohum İlaçlama Üç kadın işçiden oluşan ekiple yapılan bu iş ilacın hazırlanması, tohumun ilaçla karıştırılması ve serilip kuruttılmasını kapsamakta olup, ölçmelerin ortalamalarına göre Birim Zaman Değeri Kızılçam için 28 kg/ saat olarak belirlenmiştir. 3.1.4. Yastık Yapuru Toprağı sürülmüş ve diskaro çekilmiş bitişik iki ekim parselinde, traktör ve sürücüsünden oluşan ekip tarafmdan iki ekim yastığı bir defada, 3 kat işlenerek yapılmaktadır. 200 metrelik yastık yapımı için kronometre tutularak yapılan 15 ölçme ortalamasından (Ek 2., 10.21 dak/200 m) yastık yapıını için Birim Zaman Değeri 1176 metre/saat bulunmuştur. 3.1.5. Yastıklann Temizlenmesi Yapılan yastıklarm aralarında ve üstlerinde kalan ölü otlar iki kadın işçiyle toplattırılmaktadır. 100 metrelik yastıklarda 17 ölçme yapılmış, bu ölçmelerin ortalamasından (Ek 2., 24.38 dak/100 m) Birim Zaman Değeri 247 metre/saat hesaplanmıştır. 3.2. Ekim İşleri 3.2.1. Makina İle Tohum Ekimi Traktöre monte edilmiş, tohum ekimi ekipmanıyla traktör sürücüsü ve iki kadın işçiden oluşan bir ekiple yapılan bu iş için 17 ölçme yapılmıştır. Ortalama olarak 100 metrelik yastık ekimi için 3.56 dakika (Ek 2) veya 0.060 saat gerektiği görülmüştür. Buna tohum bittikçe, traktörün tohum doldurmaya gidip gelmesi için geçen zamandan 100 metrelik yastığa düşen ortalama 0.022 saat eklendiğinde tohum ekimi için 1220 m/ saat Birim Zaman Değeri elde edilmiştir. 11

3.2.2. Ekim Tamamlama Makinalı ekimin ardından tohum düşmeyen sıraların tamamlanması işi iki kadın işçiye yaptırılmaktadır. On metrelik yastık parçalannda yapılan ekim tamamlamaları için saat tutulmuştur. 101 ölçmenin ortalamasından (Ek 2., 1.53 dak/10 m) bu iş için Birim Zaman Değeri 390 metre/saat bulunmuştur. 3.2.3. Kapama Materyalinin Hazırlanması Mil Ye humusun ayrı ayrı elenmesi, karıştırma yerine taşınmaları ve kanştınlması işlerini kapsamaktadır. Ölçmeler 100 metrelik yastık boyuna gereken 0.270 ın 3 karışım (1 kısım Humus + 2 kısım Mil) miktarı üzerinden yapılmıştır. Buna göre 100 metrelik bir yastığa gerekli 0.270 m 3 karışımı hazırlamak için gereken zaman; Mil eleme Huınus eleme Karıştırma yerine mil taşıma (Ortalama 30 metreye) Karıştırma yerine humus taşıma Karışımı yapma Toplam iki kadın işçi 0.150 saat iki kadın işçi 0.120» iki kadın işçi O.165» iki kadın işçi 0.075» iki kadın işçi 0.105» iki kadın işçi 0.615» Buradan bir saatte hazırlanan karışımın 0.439 m 3 olduğu ve bunun 163 metre yastığa yeteceği anlaşılmaktadır. Buna göre Birim Zaman Değeri 0.493 m 3 /saat (karışım) veya 163 metre/saat (yastık) olarak ifade edilebilir. 3.2.4. Kapama Materyalinin Yüklenip Yastık Sırasına Getirilmesi Hazırlanmış 0.270 m 3 kapama materyalinin traktör römorkuna yüklenmesi ve yastık sırasına getirilmesi için bir traktör ve sürücüsü ile iki erkek işçiden oluşan ekip 0.130 saat çalışmakta, bir saatte ise 769 metrelik yastığa yetecek olan 2.077 m 3 kapama materyali traktöre yüklenip yastık sırasına getirilebilmektedir. 12 3.2.5. Makina İle Kapak Atma Bu işe ekim yastığı yanına römorlda getirilmiş kapama mater-

yalinden 0.270 m 3 'ünün traktör arkasına bağlı kapak atma makinasına aktarılması yastık üzerinde çekilen makina yardımıyla bunun ekim sıraları üzerine 0.02 m kalınlıkta serilmesi dahildir. Sırasıyla 16 ve 14 ölçmesi yapılan bu iki safha ortalamalarına göre (Ek 2: 3.70 dak/0.270 m 3 ve 6.20 dak/100 m) 0.270 m 3 karışım ve/veya 100 m yastık için bir traktör ve sürücüsünun 0.103 saat ve 2 erkek ve 2 kadın işçinin 0.165 saat olmak üzere toplam 0.268 saat çalışması gerekmektedir. Bu 606 m/saat Birim Zaman Değeri vermektedir. 3.2.6. Atılan Kapağm Elle Düzeltilmesi Makina ile serilen kapak materyalinin ekim çizgilerini düzenli bir şekilde örtebilmesi için düzeltilmesi gerekmektedir. Bu işi iki kadın işçi yapmaktadır. Örneklenen ikişer metrelik yastık parçalarında yapılan 19 ölçme ortalamasından (Ek 2., 1.43 dak/2 m) Birim Zaman Değeri 84 m/saat bulunmuştur. 3.2.7. Baskı Yapma Serilen kapama materyali iki işçi tarafından çekilen merdaneyle bastırılmaktadır. Bu bastırma işi yastığın durumuna göre bir kat veya gidiş- dönüş olmak üzere iki kat yapılmaktadır. İki erkek işçiyle bir kat (13 ölçme, ortalama 1.82 dak/100 m), iki erkek işçiyle iki kat (15 ölçme,ortalama 4.40 dak/100 m) ve iki kadın işçiyle iki kat (15 ölçme, ortalama 5.53 dak/100 m) baskı yapma için Birim Zaman Değerleri sırasıyla 3333 metre/saat, 1370 metre/saat ve 1087 metre/saat bulunmuştur. Aynı işi yapan kadın ve erkek işçiler arasındaki verim farkı, hem kadın, hem de erkek işçinin rahatça yapabileceği baskı işinde çok açık biçimde görülmektedir. Burada kadın- erkek işçi verim farkının erkek lehine i% 26 olduğu 3.3. Sulama ve Bakı,ın İşleri 3.3.1. Sulama bulunmuştur. Sabit yağmurlama sistemi olan Torbalı Orman Fidanlığında, toprağın durumuna göre Ege koşullarında Nisan ayında başlıyarak Kasıma kadar devam eden sulama işi motorları çalıştırmak ve vanaları açıp kapatmaktan ibarettir. Bu işte sulama mevsimi boyun- 13

ca 8 ay devamlı görevlendirilen iki işçi, aynı zamanda sulama tesislerinin bakımı ve onarımını da üstlenmektedir. 3.3.2. ilaçlama Sırt pulvarizatöri.i ile ot mücadelesi amacıyla yapılmaktadır. Bir erkek işçi ile bu iş için ortalama Birim Zaman Değeri 2.61 dekar/ saat bulunmuştur. 3.3.3. Ot Alına Ot mücadelesi için ilaçlanmış ve ilaçlanmamış yastıklarda ayrı ayrı ölçmeler yapılmıştır. İlaçlanmış parsellerde rastgele örneklenen iki metrelik yastık kısımlarının ot temizliği için kronometre tutulduğu gibi ayrıca bir iş günü boyunca yapılan ot temizliği metrajıda alınarak ayrı ayrı Ek 2'de verilmiştir. değerlendirilmiştir. Bunların ortalamaları Ekim yastıklarında ilaçlanmış bile olsa ot yoğunluğu toprak yapısına göre yer yer parçalar halinde değişiklikler göstermektedir. Ot yoğunluğunun homojenliğinden bahsetmek olanaksızdır. Yine yöre iklim şartlarına göre ot almaya bir defa veya daha fazla girilmesi gerekebilmektedir. Torbalı fidanlığında genellikle 3-4 kere ot almaya girilmektedir. Ek 2'de verilen ot almaya ilişkin ölçmelerin ortalamaları kullanılarak bulunan Birim Zaman Değerleri aşağadı verilmiştir : Bir kadın işçi ilaçlı yastık 8.97 m/saat (Tam gün çalışma ölçmelerinden) Bir kadın işçi ilaçlı yastık 11.48 m/saat (2 m'lik parçalar ölçmelerinden) Bir kadın işçi ilaçsız yastık 3.85 m/saat (2 m'lik parçalar ölçmelerinden) Fidanlık çalışmalarında bir kaç yıl değişik periyodlarda yapılan tam, gün ot alma ölçmeleriyle, 2 metrelik yastık kısımlarında standart işçiyle ot alma ölçmeleri arasında görülen farklılık subjektif faktörler sonucudur. Bu fark; bir çalışma gününe ait dinlenme payları, idarece tanınan gidiş - geliş ve zaruri ihtiyaçlar süreleri ve benzeri çalışılmayan zamanlar nedeniyle doğmaktadır. Torbalı Fidanlığı için bu fark gerçek zamanın '% 28 oranında hesaplanmıştır. Bu oran genelde fidanlık işlerinin tümü için gerçek çalışma süresine ilave edilecek pay olarak kabul edilebilir. 14

3.3.4. Kaymak Kırma Fide çıkma safhasında, sulamalardan sonra oluşan toprak kayınaklanmasını kırmak amacıyla gerektiğinde bir kaç kez yapılan bu işte üç dişli tırmıkla iki kadın işçi çalıştırılmaktadır. 38 ölçme sonucu (Ek 2., 24.17 dak/100 m) bir kaymak kırma için ortalama Birim Zaman Değeri 248 metre/saat bulunmuştur. 3.4. Söküın işleri 3.4.1. Kök Kesme Kök kesme bıçağı takılı traktör kullanılarak yapılmakta ve bir saatte 100 metre uzunluktaki yastıklardan 15'inde kök kesimi tamamlanabilmektedir. Buna göre bu iş için Birim Zaman Değeri 1500 metre/saat olarak ifade edilebilir. 3.4.2. Fidan Sökümü Kök kesimi yapılmış yastıklarda, işçiler fidanlan söküp, topraklarını silkeliyerek, küçük demetler halinde yastık kenarlarına koyarlar. Çalışmada bir metrelik yastık parçalarında bu iş bir erkek işçiye yaptınlarak 40 ölçme alınmıştır. Bunların ortalamalarına (Ek 2., 2.13 dak/m) göre 27.3 m/saat Birim Zaman Değeri bulunmuştur. Ölçmeler sırasında söküm işi süresinin, metre yastıktaki kullanılabilir fidan yoğunluğuna bağlı olarak değiştiği gözlenerek. bir metrelik yastık parçasındaki fidanın söküm zamanı ile fidan yoğunluğu arasındaki ilişki incelenmiş ve regresyon katsayısı (r = -ü.874) çok yüksek bulunmuştur. Buna ait grafik Şekil 1'de verilmiştir. Fidan sökümüne ilişkin yukarıda verilen 27.3 m/saat lik ortalama değer yastıklarda metreele 300 civarında fidan bulunduğu haller için geçerlidjr. Yastıkta fidanların daha sık veya daha seyrek olması durumlarında o sıklıklara ait m/saat değerleri Şekil l'de verilen doğrusal denklerole hesaplanabilir. Aynı işi yapan kadın işçiler için (sıklık : metre yastıkta 300 fidan) ortalama Birim Zaman Değeri (Ek 2., 2.76 dak/m) 21.7 metre/ saat bulunmuştur. Bu halde de metre yastıktaki fidan adedi ile sö. küm süresi arasında, regresyon katsayısı yüksek olan (r = -0.842) doğrusal bir ilişki elde edilmiştir (Şekil 1). Kadın veya erkek işçilerin çalıştırılabildiği bu işte verimin 15

inetre yastıkta 300 fidan bulunma duıumunda, yakiaşlk ;% 26 erkek lehine olduğu görülmektedir. Fidan adedi azaldıkça bu fark düşmekte, arttıkça yükselmektedir. 3.5. Ambalaj Yapımı ve İstifleıne Tohum ilaçlama hariç buraya kadar yapılan tüm faaliyetlerde Birim Zamana göre ekim yapılan yastıkların alanı veya boyu bulunmuşken, fidan söküm faaliyetlerinde ve onu takip eden işlerde zamana göre fidan adedi esas alınmıştır. 3.5.1. Sökülen Fidanların Ambalaj Yerine Nakli Sökülen ve yastık: kenarına dizilen fidan demetlerinin, buradan alınıp sandıklara dolduıulması, bu sandıkların römorka taşınarak yüklenmesi ve römork dohmca da ambalaj yerine götürülüp, sandıkların ambalajhaneele istiflenmesi ve traktörün geri gelmesi işlerini kapsayan bu faaliyet bir traktör ve sürücüsü ile iki erkek işçiden oluşan bir ekiple ortalama bir saat içinde tamamlanmaktadır. Ancak bu işte fidan sökülmesini beklemek, sandıklarm doldurulmasında daima bir zaman kaybına sebep olmaktadır. Dolu sandıkların yüklenip ambalajhaneye götürülmesi,istife alınması ve traktörün geri dönmesi, yastıkların ambalaj yerine uzaklığına göre, 17-20 dakika gerçekleşmektedir. Geri kalan 40 dakika, kısmen yeteri kadar fidan sökülmesini beklemek ve kısmen bunları sanclıkiara doldurmak için harcanmaktadır. SökülmUş fidanlardan ortalama 4000 tanesi bir fidan sandığına konulmakta ve bu sandıklardan 20 kadarı bir römorka yüklenmektedir. Bu durumda, bir saatte 80.000 fidanın ambalaj yerine nakli yapılabilmektedir. Bu iş için bulunan Birim Zaman Değeri 80.000 fidan adet/saat olmaktadır. 3.5.2. Fidan Sayıını ve Iskarta Ayırma: Ambalaj yeri geniş bir hangar şeklinde olup, üç kenarına oturarak çalışılabilecek biçimde sayım te~gahları konulmuş, bir köşeye ise kök kesme takozu yerleştirilmiştir. Dördüncü kenara fidan sandıkları istif edilmekte ve ortada ambalaj tezgahı ile ilaçlama bidomı bulunmaktadır (Şekil 2). Yapılan fidan balyalan da fidan sandıklarının 16 önüne konulmaktadır. Tezgahların arkasında oturan kadınların ikisinin arasına gele-

Şekil 1. Sökiiın zamarn Fidan yo~iuiru.ilişkisi. ilaat/dakar ın/saat. 11.67 160 1<1.. 00 5C 17.50 ~ 40 23.34 1 30 35.00..., 20 7o.oo.ı lo Y = 56.1 - r= -c.874 0.096 X!)o ı oo ı5o 2oo 2so 3oo 35o 4oo 45o F i d a A A d e d i NOT: Bulunan saat/dekar, düzeltıne payı 1.28 ile çarpılarak bulunur. 17

cek şekilde tezgahın altına konulan fidan sandıklarından fidan demetlerini alan işçiler, aralarındaki ıskarta fidanları ayırıp atar ve kullanılabilir fidanları sayarak ellilik demetler halinde tezgah üzerine koyarlar. Tek kadın işçi için 31 ölçme yapılarak (Ek 2., 1.44 dak/so adet) fidan. sayımı ve ıskarta ayrımı için 2083 fidan adet/ saat Birim Zaman Değeri bulunmuştur. 3.5.3. Kök Kesme, Sandık Verme, ilaçlama, Ambalajlama ve İstife Alma Bu işler için dört erkek işçi ayrılmıştır. İkisi sürekli ambalaj tezgahında çalışmakta diğer ikisi ise ıskarta ayırıp sayım yapanlar için fidan sandıklarını sayım tezgahı altına koymakta, sayılan fidanları toplayarak köklerini kesmekte, ambalaj tezgahına götürmekte ve ambalaj yapanlara, ambalaj malzemesi taşıyıp yapılan ambalajları istife almaktadır. Ambalaj tezgahın konulan fidanların kökleri ambalajcılardan biri tarafından ilaçlama bidonuna daldırılıp ilaçlanmaktadır. Ambalaj yapııncıları, tezgah üzerine çıtalı kaneviçeyi ve teli yerleştirip 1500 adet fidanı kökleri ortaya gelecek şekilde karşılıklı yerleştirirler, etrafıarına ve aralarına yosun koyduktan sonra kanaviçeye sarar, sıkıp bağlarlar. Bütün bu işlerde ambalaj başındakiler için ayrı (20 ölçme; 3.34 dak/1500 fidan adet Ek 2.), diğer iki işçi için ayrı (21 ölçme 4.52 dak/1500 fidan adet Ek 2.) olmak üzere kronometre tutulmuş ve işin tümü için fidan hazırlıyanları esas alarak 4 erkek işçiyle 19911 fidan adet/saat Birim Zaman Değeri bulunmuştur. Ambalaj adedi olarak da 13.27 ambalaj adet/saat Birim Zaman Değeri verilebilir. 4. TARTIŞMA ve ÖNERiLER 4.1. Tartışma İş etüdü belli bir faaliyeti yürütmede insan ve malzeme kaynaklarından mümkün olan en çok faydayı sağlamak için kullanılan metod etüdü ve iş ölçmesi tekniklerin! içine alan bir terimdir. Metod etüdü bir işi yapmada uygulanmakta olan ve önerilen yolların sistematik olarak kaydı, tahlile tabi tutulması ve tenkitçi bir gözle incelenmesini daha kolay ve daha etkin metodların geliştirilmesini ve uygulanmaya konulmasını kapsar. İşin ölçülmesi ise belli bir işin kalifiye bir işçi veya işçi grubu tarafından belli bir standartta yapılabilmesi için gerekli zamanı saptayarak bu işin kapsamını tes- 18

Şekil 2. Ambalaj haııgan. ~ayınt tezgah'! -.Ambalaj tezgahı ı.rj.qan ba!y_c!_lar GİRtŞ fp-i. dan ısan.aj. 'k1a :r ı on İ~r B' koz u 19

bit etmeye yarayan tekniklerin uygulanmasıdır. Bu çalışmada fidanlıkta 1 +0 yaşlı çıplak köklü kızılçam fidanı üretilmesi için yıl boyu yürütülen işlerin zaman etüdleri yapılmıştır. Zaman etüdü; belli bir işi belli bir performansla ve arzu edilen standartta yapmak için gereken zamanı çok sayıda gözlemlerle mümkün olduğu kadar doğrulukla saptayacak teknikler uygulanarak yapılır. Çalışmada fidan üretim tekniği etüd edilerek (iş etüdü) üretim işleri bağımsız unsurlar haline indirgenmiş (Tablo 1) ve her bir faaliyet için, zaman etüdü tekniklerinden «Tekrarlamalı Kronometraj Metodu» kullanılarak, standart tempoda çalışan ortalama işçi üzerinde yapılan ölçmelerle gerçek Birim Zaman Değerleri belirlenmiştir (Ek 2.). Fidanlık faaliyetleri arasında bağımsız unsurlar haline indirgenmesi olanaksız ve yöneticilerin takdiline göre yürütülen, dolayısıyla standart birim zamanlarının saptanması mümkün olmayan fidan üretimiyle doğrudan ilişkili bazı işlemlerde bulunmaktadır. Bu gibi işlemler için gerekli olan iş gücü gereksiniminin fidanlık yönetimince tahmin ve tayin edilmesi gerekir. Torbalı Orman Fdanlığında uygulanmakta olan kızılçam fidanı üretim tekniğine göre birim zamanda yapılan iş, kullanılan malzeme, ekipman ve işçi veya işçi grubu durumunu veren iş- zaman etüdü tablosu Ek 3'te verilmiştir. Bu tablolardan yararlamlarak yapılan fiyat analizleri ise Ek 4.te sunulmuştur. İş- zaman etüdü tablosunda verilen değerler gerçek birim zaman değerleridir. Fiyat analizleri için bu gerçek birim zamanların düzeltilmiş birim zamanlara dönüştürülmesi gerekmektedir. Bu dönüştürme; süreç payları, dinlenme ve kişisel paylar ve özel paylar gibi işçinin veya makinanın etkin olmadığı toplam süre gerçek birim zamana ilave edilerek yapılmıştır. Bazı araştırıcılarda uygulandığı şekilde tempo farklılığını içeren düzeltilmiş zaman hesabı yöntemi bu çalışmada kullanılmamıştır. Düzeltilmiş birim zamanları elde etmek için gözlenen süreye ilave edilen bu paylar (Tolerans payı) bir çok kaynakçada % 20-35 oranında verilmekte olup arınancılık faaliyetlerinde bu pay!% 30 olarak kabul edilmektedir (YILDIRIM, 1979). Bu çalışmada, değişik faaliyetlerin, değişik zamanlarda (Sürekli Zamanlama Metodu kullanılarak) gözlenen tam gün verim tesbitleri ile aynı faaliyetin gerçek birim zamanım karşılaştırma yöntemiyle tolerans payı belirlenmiş ve bu pay % 28 olarak bulunmuştur. Fiyat analizleri tablosundaki saat ölçü birimi erkek işçinin işçiliği esas alınarak verilmiştir. İş- Zaman etüdü tablosunda görülen kadın işçi işçiliği Şekil 1' de de görülebileceği gibi % 75 erkek işçi işçiliği olarak çevrilerek kullanılmıştır. 20

Kızılçam fidanı üretim malil)keti: hesapları y;apılırken, fiyat analizlerine dayanılarak bulunacak maliyetlere. bu analizlere dahil edilmemiş olan fidanlık sabit giderleri (memur, teknik eleman v.h. ücretleri), sabit tesis amortismanları ve ölçülemeyen işgücü g~reksinimi miktarları gibi giderlerden bu üretim hissesine düşecek miktarların eklenmesi gereği gözden uzak tutulmamalıdır. 4.2. Sonuç ve Önerller Çalışma, Kızılçam fidanı üretimi için Torbalı Orman Fidanlığında uygulanmakta olan üretim faaliyetleri esas alınarak yürütülmüş olmakla beraber, belirli faaliyet unsurları için bulunan birim zaman ve birim maliyet değerleri, diğer fidanlıklarda benzer faaliyetlerle üretilen değişik fidan türleri için de kullanılabilir. Bu çalışmada incelenen faaliyet unsurlarından değişik faaliyetler bulunuc yorsa onlar için ayrıca zaman etüdleri yapılarak genel amaçlı bir zaman etüdünün elde edilmesi mümkündür. Diğer taraftan bu çalışmaya esas alınan üretim tekniğinde değişıneler oldukça, değişikliğe uğrayan faaliyet unsurları için zaman etüdlerinin yenilenınesi gerekecektir. Yurdumuz Orman Fidaniıkiarında yapılan gözlemler buralarda uygulanan üretim metodlarının birbirlerinden önemli farklılıklar gösterdiğini ortaya koymuştur. Bir fidanlıkta başarılı bir teknik ve yüksek verimle yürütülen bir üretim faaliyetinin bir başka fidanlıkta değişik ve pahalı bir yöntemle uygulandığını görmek mümkündür. Bu durum iş ve metod etüdlerinin bütün fidanlıkları kapsayacak yaygınlıkta ve bir an önce yapılarak, kaynak kullanımını asgariye indirecek ve aynı zamanda yüksek başarı sağlayacak standart üretim metodlarının saptanmasını ve yaygmlaştırılmasım acil bir sorun olarak ortaya çıkarmaktadır. ÖZET 1979 yılında başlanılan çalışmada; Kızılçam fidanı üretim faaliyetlerinin herbiri için tekrarlamalı kronometraj metodu ile ortalama işçi veya işçi ekibi üzerinde zaman etüdler yapılarak gerçek birim zaman değerleri saptanmıştır. Bu değerlere Torbalı Orman Fidanlığı için bulunan '% 28 tolerans payı eklenerek düzeltilmiş biril zamanlar elde edilmiş ve fiyat analizleri bunlara göre hazırlanmıştıı~. Çalışma Torbalı Orman Fidanlığında halen kullanılmakta 21

olan ekip, ekipman ve üretim tekniklerine göre yapıldığından, üretim tekniği değişikliklerinde, değişkenliğin söz konusu olduğu faaliyet unsurları için zaman etüdlerinin yenilenmesi gerekecektir. Değişik fidanlıklarda yapılan gözlemlerde üretim metodlarında farklılıklar izlenmiş olup, verimlilik için iş ve metod etüdlerinin yaygın bir şekilde yapılarak, kaynak kullanımını asgariye indiren standart üretim metodu saptanmalıdır. SUMMARY The time studies on the production of ı+ O Pin us brutia seedlings were carried out in the Torbalı Forest Nursery (Aegean See region of Turkey). The routine seeeliing production activities in the Nursery, starting with the receipt of seed through soil preparation, sowing, tending and lifting to preparation for dispetch, were devided into easily determinable work units (Table ı). The real «Unit Time Values» were determined for each of these work units with the «Repeated Chronometry Techniqueı> by employing average- performance workers or worker teams or workers and machinary teams, depeneling upon the nature of the work (Ek 2 and 3). The Unit Time Values for the works done by female workers were transformed into male worker values by multiplying them with 0.75. Then the real Unit Time Values (all formale workers) were transformed into «Balanced Unit Times» increasing each by 28% (the tolerance under the prevailing working conditions in the Torbalı Forest Nursery). And, haseel on these, a «Cost Analysis Table» was prepared (Ek 4). The calculated Unit Time Values for the work units were as follows: 22 1. Application of chemical fertilizers : 2.5 decars/hour Tean1: ı tractor with driver, 2 male workers. 2. Chemical fertilizer: composition and amount (kg/decar) to be determinecl by annual soil analyses. 3. Plaughing in two directions: 1.5 clecars/hour Team : ı tractor with driver, ı male worker 4. Plaughing in one directian : 2.6 decars/hour Team: ı tractor with driver, 1 male worker

5. Discing : 3.2 decars/hour Team : ı tractor with driver, ı male worker 6. Seed : to be obtained from the Forest Seed Institute. 7. Seed disinfection : 28 kg/hour Team : 3 female workers 8. Chemicals for seed disinfection : type and amount to be determined according to official instructions. 9. Preparation of seedbeds: 1176 meters/hour Team : 1 tractor with driver 10. Cleaıing the seedbeds : 247 meters/hour Team : 2 female workers ı 1. Machine sowing : 1220 meters/hour Team : 1 tractor with driver, 2 female workers 12. Completion of machine sowing by hand : 390 meters/hour Team : 2 female workers 13. Preparation of seed- covering material: 0.439 m 3 /hour Team : 2 female workers ı4. Sand in seed- covering matarial (two parts) : 0.0018 m 3 /m ı5. Humus in seed- covering material (one part): 0.0009 m 3 /m ı6. Transport of seed covering material to seed beds: 2.008 m 3 /hour Team : ı tractor with driver, 2 male workers ı7. Machine sp reading seed - covering material on seedbeds (2 cm thick) : 606 meters/hour Team: ı tractor with driver, 2 male workers 18. Hand correcting the machine- spread seed- covering material : 84 meters/hour Team : 2 female workers ı9. Pressing seedbeds, once: 3333 meters/hour Team : 1 tractor with driver, 2 male workers 20. Pressing seedbeds, t:wice: 1370 meters/hour Team : 1 tractor with driver, 2 male workers 23

24 21. Pressing seedbeds, twice: 1087 ıneters/hour Team: 1 tractor with driver, 2 female workers 22. Watering and maintenance of irrigation network : 240 mandays/year Team : 2 male workers 23. Chemical weeding: 2.61 decars/hour Team : 1 male worker with a portable sprayer 24. Chemicals for weeding : type and amount (kg/ decar) to be determined according to official instructions 25. Hand weeding to complete machine weeding: ıı.48 meters/hour Team : ı female worker 26. Hand weeding, full: 3.85 meters/hour Team : 1 female worker 27. Hand cultivation to break soil cııtıst on seed beds: 248 meters/hour Team : 2 female workers 28. Root cıitting : 1500 meters/hour Team : ı tractor with driver, 1 male worker 29. Seeciling lifting (at density 300 seedlings/meter) : 27.3 meters/hour Team : 1 male worker 30. Seeciling lifting (at density 300 seedlings/meter) : 21.7 meters/hour Team : 1 female worker 31. Seeeliing transport to packing shelter : 80000 seedlings/hour Team : 1 tractor with driver, 2 male workers 32. Seeciling grading and counting: 2083 Seedlings/hour Team : 1 female worker 33. Root cutting, seeciling desinfection, packing: 19911 seedlings/hour Team : 4 male workers 34. Root cutting, seeciling desinfection, packing: 13.27 packs/hour Team : 4 male workers

KAYNA:KÇA - Birler, A. S., M. Doğru ve H. Z. Usta (1979). Ağaçlandırma Çalışı nalarına Ait Birim Zaman Cetvelleri. Kavak ve Hızlı Gelişen Yabancı Tür Orman Ağaçları Araştırma Enstitüsü Yıllık Bülteni No. 15, s : 1-49. 2 - Çetmeli, E. (1972). Yatmmların Planlanmasında Kritik Yörünge (CPM) ve Pert Metodları. Çağlayan Basımevi, İstanbul. 3 - Geray, U. ve A. Çörekçioğlu (1978). Kalkınma Amaçlan ve Stratejisine Göre Türkiye'de Ağaçlandırmanın Önemi. İ. Ü. Orman Fakültesi Dergisi Seri A, Cilt 28, Sayı 1 : 168-213. 4 - Halaç, O. (1978). Kantitatif Karar Verme Teknikleri. İ. ü. Yayın No. 2501, İşletme Fakültesi Yayın No. 86. 5 - Huschenbeth, H. (1973). Diemaschinelle Begründung und Pflage von Eichenund Kiefernkulturen auf bis mittelschweren Böden in. ebenen und schwachgeneigten Lagen. Hessische Landesforstverwaltung, Merkblatt 6. Semtember, 1973. 6 - İdil, O. (1980). Örnekleme Teorisi ve İşletme Yönteminçle. Uygulanması. İ. Ü. Yayın No. 2708, İşletme Fakültesi Yayın No. 107. 7 -- Kalıpsız, A. (1970). Orman Ağaçlama Yatırımlannın Planlanınaşı Esaslan. 1. Ü. Orman Fakültesi İ. Ü. Yayın No. 1539, Orman Fakültesi Yayın No. 153. 8 - Orman Müheı:ıdisleri Odası (1966). Orman Mi.U1endisleri 1. Teknik Kongresi (Cilt 2. Ağaçlandırma). T.M.M.O.B. Orman Mühendisleri Odası. 9 - Planlama ve Koordinasyon Dairesi (1976). Orınancılık Ana Planı 1973-1995. Orman Bakanlığı Yayın Sıra No. 27, Seri No. 3, RPD No. 4. 10 - çioğlu, F. (1976). Fidanlık Tekniği. İ. Ü. Onnan Fakültesi 1. ü. Yayın No. 2188, Orman Fakültesi Yayın No. 223. ll - Silvikültür Kürsüsü (1969). Ağaçlandırma Planlama Etüd ve Proje Semineri 24.4/18.5.1968. 1. Ü. Orman FaldUtesi 1. Ü. Yayın No. 1432, Orman Fakültesi Yayın No. 141. 12 -- Yıldırım, M. (1978). DerNahrstoffe.xport Aus Fichtenrein bestanden in Abhangigkeit Vom Holzernteverfahren. Der Forstlichen Fakiiitat der Georg- August Universitat zu Göttingen, 1978. 13 - Yıldırım, M. (1979). Orman İşlerinde Zaman Kavramı ve Zaman Etüd Metodları. İ. ü. Orman Fakiiltesi Dergisi Seri B, Cilt 29, Sayı 2 :. 133-153. 25

Ek 1. Torbalı Orman Fidanlığı Hakkında Bil~. TARİHÇESİ: ı959 yılında Fidanlık Şefliği olarak kurulmuş, 1.4.1982 tarihinde Genel Bütçeli Müdürlük haline getirilmiştir. YERİ : Fidanlık İzmir İli, Torbalı İlçesi, Sakızağacı mevkiinde olup İzmir'e 45 Km mesafededir. Rakımı 40 m'dir. ALANI: Genel Alanı İbreli Üretim Alanı Kavak Üretim Alanı Repikaj Alanı Tüplü Fidan Üretim Alanı Yapraklı Fidan Üretim Alanı Yapı ve Yerleşim Yollar Diğer Alanlar Araştırma Alanı Alanı FİDAN ÜRETİM KAPASİTESİ: 680.814 da 281.6 da 220.65 da 29.0 da 2.0 da 2.0 da 35.0 da 47.5 da 29.913 da 37.15 da ı984-1988 yıllarını kapsayan rotasyon planına göre; 1 -O Yaşlı İbreli Fidan 20 milyon Adet O- 2 yaşlı Melez Kavak Fidanı SO Bin Adet Muhtelif Yaş ve Cinste Yapraklı Fidan 100Bin Adet Süs Bitkisi 20 Bin Adet Tüplü Fidan 100 Bin Adet 1985 yılı Üretim Programı : 20 milyon ibreli, 30 bin O- 1 yaşlı Kavak, 40 bin O- 2 yaşlı Kavak, 30 bin materyal, 20 bin Süs Batkisi, SO bin Yapraklı, 210 bin Tüplü Fidan, 6 bin adet Aşılı Fidan, 3 bin Salon Çiçeği, 25 ton kozalaktan ı ton Kızılçam Tohumu. TOPRAK : Kumlu- Balçık, Kumlu - Killi - Balçık. ph : 6.94 ile 8.09 arasındadır. SU KAYNAGI: 2 adet daldırmalı derin su kuyusunun verimi 37 lt./sn., 4 adet tribi.inlü su kuyusunun verimi ıs lt/sn'dir. İbreli parsellerde yağmurla, kavak parsellerinde salma sulama yapılmaktadır. Sulama şebekesi sabittir. PERSONEL : ı Müdür, ı Mühendis, 1 Tekniker, 2 Büro Memuru, 4 Fidancı, 2 Şoför, 3 Bekçi. BlNA VE TESİSLER: 8 Hizmet evi, 1 Garaj, ı Ambar, ı Sera, ı Kozalak Pisti, ı Sundurma, 1 Soğukhava Deposu, ı Seleksiyon Hangarı, 1 Gübrelik,'' Yağmurlama ve Salma Sulama Tesisatı, Aydınlatma Tesisatı. ARAÇ VE GEREÇLER : ı Pick- Up, ı Küçük Kamyon, S adet muhtelif güçte Traktör ve bunların ekipmanları. 26

Ek 2. Fidan Üretim İşlerinde Tekrarlamalı Kronoınetraj Metodu İle. Yapılan Zaman/İş Bir.iıni Ölçmelerine İlişkin Bilgiler. Ölçmeler Ekip Ölçme Ortalaması Düzeltilmiş Standart İşin Cinsi Ekipınan Adedi Zaman/İş Birimi Max. Min. Sapma Yastık yapımı Yastıklarıı;ı Traktör sürücüsü 15 10.21 dak/200 m 10.58 9.41 1.18 temizlenmesi 2 Kadın 17 24.38 dak/100 m 25.05 23.70 1.01 Makina ile 2 Kadın tohum ekimi Traktör, sürücü 17 3.56 dakjloo ın 4.01 3.09 0.67 Ekim tamamlama 2 Kadın 101 1.53 dak/10 m l.s8 1.2S 0.61 Kapak atma Traktör, makinasının sürücü dolması 2 Erkek 2 Kadın 16 3.70 dak/0.270 m:ı 3.91 3.63 0.37 Kapak atma 2 Kadın 14 6.20 dakjloo m 6.46 6.01 0.30 Kapak düzeltıne 2 Kadın 19 1.43 dak/2 ın 1.55 1.30 0.13 Baskı yapma 1 kat 2 Erkek 13 1.82 dak/100 m 1.86 1.74 0.13 Baskı yapma 2 kat 2 Erkek ıs 4.40 dak/100 m 4.S2 4.2S 0.14 Baskı yapma 2 kat 2 Kadın ıs 5.S2 dakjloo ın S.91 S.08 O.S4 Ot alma, ilaçlanmış yastıkta ı Kadın 40 71.7 ınjgün 96.2 S6.4 2.41 Ot alma, ilaçlanmış yastıkta ı Kadın lo 10.4S dak/2 m 12.14 8.87 2.74 Ot alına, ilaçlanmamış yastıkta 1 Kadın 9 31.14 dak/2 m 33.04 28.33 3.20 Kaymak kırma 2 Kadın 38 24.17 dak/100 m 26.53 21.48 4.28 Fidan söküınü 1 Erkek 40 2.13 dak/m 3.87 1.65 0.53 Fidan sökümü 1 Erkek 39 2.76 dakjm 4.71 1.82 0.87 Saym1 ve ıskarta ayırma I Kadın 31 1.44 dak/so Ad. ı. so 1.33 0.12 Kök kesme ve diğer 2 Erkek 21 4.S2 dak/lsoo Ad. 4.76 4.2S 0.44 Ambalaj yapıını 2 Erkek 20 3.34 dakjlsoo Ad. 3.43 3.24 0.15 27

N 00 Ek 3. Fidan Üretim İşlerinde İş Zaman Etüdü Tablosu. Sıra Birimi No. Cinsi İşçilik Malzeme Miktan Ekip Ekipmanı Açıklama - Gübreleme dekar/saat 2.5 2 Erkek işçi, Kimyasal gübre Traktör, sürücüsü 2 Kimyasal gübre Kg Toprak Tahlil Laboratuvarı önerilerine göre cinsleri ve miktarları belirlenmektedir. 3 2 yönde toprağı sürme dekar/saat 1.5 Traktör, sürücü, Soklu pullukla ı Erkek işçi 4 1 yönde toprağı sürme» - 2.6 l>» Soklu pullukla 5 Diskaro çekme» - 32» )) Diskarayla 6 Tohum ilaçlama Kgjsaat - 28 3 Kadın işçi Zararlılara karşı 7 Tohum - Kg Gerekli tohum miktarı Tohum Enstitüsü'nce bildirilir. 8 İlaç Kg - Cinsleri ve miktarlan tebliğlerden. 9 Tastık yapımı m/saat - 1176 Traktör, sürücü Üç kat işleme 10 Yastıkların temizlenmesi m/saat - 247 2 Kadın işçi Ölü otların toplanması 11 Makine ile tohum ekimi ve 1220 Traktör, sürücü tohum doldurup, getirme mj saat - 2 Kadın işçi 12 Ekim tamanılama m/saat 390 2 Kadın işçi Boş kalan sıralara 13 Kapama materyalinin hazırlanması m:ı/saat - 0.439 Kadın işçi 2 kısım mil + 1 kısım humus

Ek 3. (Devamı) Sıra Birimi No. Cinsi İşçiilk Malzeme Miktan Ekip Ekipmanı Açıklama 14 Mil - m:ı;m 0.0018 -- Yastı.k boyu ıs Hum us - m:ı/m 0.0009 -- Yastık boyu 16 Kapama materyalinin römorka yüklenip, ekim yastıklarına 2.077 Traktör, sürücü getirilmesi m:ı/saat - 2 Erkek işçi 17 Kapak atma dakinasının dol- 606 Traktör, sürücü, Yastık boyu durulması ve kapak atma m/saat - 2 Erkek, 2 Kadın 18 Atılan kapağın elle düzeltilmesi mjsaat - 84 2 Kadın işçi Yastık boyu 19 Baskı yapma 1 kat m/saat - 3333 2 Erkek işçi Merdaneyle yastık boyu 20 Baskı yapma 2 kat m/saat - 1370 2 Erkek işçi Merdaneyle yastık boyu 21 Baskı yapma 2 kat mj saat - 1087 2 Kadın işçi Merdaneyle yastık boyu 22 Sulama ve tesisin bakımı İş günü/yıl - 480 Torbalı Fidanlığındaki halihazır uygulamalar. 23 İlaçlama dekar/saat - 2.61 1 Erkek işçi Sırt pulvarizatörüyle ot mücadelesi 24 İlaç - Kg. - Cins ve miktarlan tebliğlerine göre. 25 İlaçlanmış yastıklar ot alma m/saat - 11.48 ı Kadın işçi Yastık. boyu işçi 26 İlaçlanmamış yastıklarda N ot alma m/saat \O - 3.85 1 Kadın işçi Yastık boyu

w o Ek 3. (Devamı) Sıra Birimi No. Cinsi işçilik Malzeme Miktan Ekip Ekipmam Açıklama - 27 Kaymak kırma mj saat - 248 2 Kadın işçi Yastık boyu 28 Kök kesme m/saat - 1500 Traktör, sürücü, Yastık boyu 1 Erkek işçi 29 Fidan sökümü m/saat - 27.3 1 Erkek işçi Metrede 300 fidan olduğunda 30 Fidan sökümü m/saat 21.7 1 Kadın işçi Metrede 300 fidan olduğunda Not : 1. Metre yastıkta 300 fidandan az veya fazla kullanılabilir fidan bulunduğunda erkek işçi için y = 56.1-0.096 X, kadın işçi için y = 47.2-0.085 X doğrusal denklemlerinde (X) yerine metre yastıkta fidan adedi konularak fidan sökümü için gerekli (y) m/saat miktarı bulunabili'r. 2. Kadın- Erkek işçi verim farkı 27.3/21.7 (300 fidan/m için) '% 26 erkek lehinedir. Bu verim farkı fidan adedi azsa düşmekte (200 fidan; % 22), fazla ise artmaktadır (400 fidan;'% 34). 31 Sökülen fidanların ambalaj yerine nakli Fidan ad.jsaat 32 Fidan sayımı ve ıskarta ayırma Fidan ad./ saat 33 Kök kesme, sandık verme, ilaçlama ve ambalaj yapma ve istife alma Fidan ad./ saat 34 Kök kesme, sandık verme, ilaçlama ve ambalaj yapma ve istife alma Ambalaj ad.jsaat 80.000 Traktör, sürücü 2 Erkek işçi 2083 1 Kadın işçi 19911 4 Erkek işçi 13.27 4 Erkek işçi

Ek 4. Fiyat Analiz Tablosu. Analizin Adı Ölçü Birimi ------------------------------------------ 10.001 Gübreleme (Kimyasal gübreyle) Dekar Ekime hazırlık işleri Ölçü Birim Fiatı Tu,tarı Cinsi Miktan Birlınleıi Malzeme: 05.001 Kimyasal gübre Kg Toprak Tahlil Laboratuvarının önerilerine göre dekara cins ve miktarları belirlenir. 04.001 01.001 01.002 10.002 Traktör Traktör sürücüsü Düz işçi 0.51 0.51 1.02 Analizin Adı İki kat toprak sürme (Soklu pulluklu traktör) Ölçü Birimi Dekar Ekime hazırlık işleri Cinsi Miktarı Ölçü Birinıleri BirimFiatı Tutan 04.001 01.001 01.002 Malzeme: Traktör 0.85 Traktör sürücüsü. 0.85 Düz işçi 0.85 10.003 Analizin Adı Bir kat toprak sürme (Soklu pulluklu traktör) Ölçü Birimi Dekar Ekime hazırlık işleri Ölçü Cinsi Miktan Birimieni Birim Fiatı Tutarı 04.001 01.001 01.002 Malzeme: Traktör 0.49 Traktör süri.icüsü 0.49 Düş işçi 0.49 31

Ek 4. (Devamı) 10.004 Analizin Adı Diskaro çekme (Diskarolu traktör) Ölçü Birimi Dekar Ekime hazırlık işleri Ölçü Ciıısi Miktarı Birimleri Biriın Fiatı Tutarı 04.001 01.001 01.002 Malzeme: Traktör 0.40 Traktör sürücüsü 0.40 Düz işçi 0.40 10.005 Aııaliziıı Adı Tohum ilaçlama Ölçü Biıimi Kg Ekime hazırlık işieti Ciıısi Miktan Ölçü Biıiınleııi Birim Fiatı Tutan Malzeme: 05.002 Kimyasal ilaç - Kg 05.003 Tohum - Kg 01.002 Di.iz işçi 0.10 Cinsleri ve miktarları tebliğlerden alınır. Miktarları ekim programına göre ayarlamr. Analizin Adı 10.006 Yastık yapıını (Traktörle) Ölçii Biriıııi Dekar Ekiıııe hazırlık işleri Ciıısi Miktarı Ölçü Birimleri Birim Fiatı Tu,tan 04.001 01.001 Malzeme: Traktör İşçilik : Traktöt si.iıiici.isü 0.76 0.76 32

10.007 01.002 20.001 Cinsi Ek 4. (Devamı) Analizin Adı Yastıkların temizlenmesi (Elle ölü otların toplanması) Düz işçi Ekime hazırlık işleri Miktarı 5.50 Ölçü Birimleri Analizin Adı Tohum ekimi (Tohum ekme, makinalı traktörle) Birim Fiatı Ölçü Birimi Dekar Tutan Ölçü Birinıi Dekar 04.001 01.001 01.002 Ekim işleri ---- Ölçü Cinsi Miktarı Birimleri Malzeme: Traktör 0.74 Traktör sürücüsü 0.74 Düş işçi Ll O Birim Fiatı Tutarı 20.002 Analizin Adı Ekim tamamlama (Elle) Ekim işleri Ölçü Biiimi Dekar Ölçü Cinsi Miktan Birimleri Birim Fiatı Tutarı 01.002 20.003 Düz işçi 3.42 Analizin Adı Kapama materyalinin hazırlanması Ekim işleri Ölçü Birimi Dekar Ölçü Cinsi Miktarı BirhnlerJ. Birim Fiatı Tutarı Lfı-.ı 05.004 05.005 01.002 Malzeme: Mil 1.26 M3 Humus 0.63 M3 Düz işçi 8.25 33

Ek 4. (Devamı) ----------- Analizin Adı Ölçü Birlıni 20.004 Kapama materyalinin ekim yastıklarına nakli Dekar Eklııı işleri Clıısi Miktarı Ölçü Birimleri BirimFiatı TuJarı 04.001 01.001 01.002 Malzeme: Traktör Traktör sürücüsü Düz işçi 1.16 1.16 2.32 20.005 Aııalizlıı Adı Kapak atma Ölçii Birimi Dekar Eklııı işleri Clıısi Miktarı Ölçii Birimleri BirimFiatı TtıJan 04.001 01.001 01.002 Malzeme: Traktör Traktör sürücüsü Düş işçi 1.48 1.48 5.18 Analizlıı Adı 20.006 Kapağın düzeltilmesi (Elle) Ölçü Birimi Dekar Eklııı işleıi Ölçü Clıısi Miktan Biıiınleri 01.002 Düz işçi 16.00 BilimFiatı Tutan Aııalizlıı Adı 20.007 Merdane ile baskı yapma (Bir kat) Ölçü Biıimi Dekar Ekim işleri Clıısi Miktan Ölçü Biıimleri BlıimFiatı Tu,taı:ı 01.002 Düz işçi 34 0.54

Ek 4. (Devamı) Analizin Adı 20.008 Merdane ile baskı yapma (İki kat) Ölçü Biriıııi Dekar Ekiın işleri Cinsi ------~İ~şç~ i~li~k-: Miktarı Ölçü Biriınlel"ti Birlın Fiatı Tqtarı 01.002 Düz işçi 1.25 Analizin Adı 30.001 Sırt pulvarizatörü ile ilaçlama (Yastıklaı da ota karşı) Ölçü Birimi Dekar Bakını işleri Cinsi Miktarı Ölçü Birinıleııi Birim Fiatı T"tarı Malzeme: 05.006 Kimyasal ilaç Kg Cins ve miktarları 01.002 İşçilik : Düz işçi 0.50 tebliğlerden alınır. 30.002 Analizin Adı Ot alma (İlaçlanınamış yastıklarda) Ölçii Birimi Dekar Bakını işleıi Ölç ii Cinsi Miktarı Birinıleri Birim Fiatı 'Tqtarı 01.002 30.003 Düz işçi 174.65 Analizin Adı Ot alma (İlaçlanmış yastıklarda) Ölçii Biriıııi Dekar Bakını işleıi Cinsi Miktarı Ölçü Birinıleri Birim Fiatı Tu_tarı 01.002 Düz işçi 58.56 35

30.004 Analizin Adı Kaymak kırma Ek 4. (Devamı) Bakım işleri Ölçü Birimi Dekar Cinsi İşçilik : 01.002 Düz işçi Miktarı 5.42 Analizin Adı 40.001 Kök kesme (Traktörle) Ölçii Birinıleri Birim Fiatı TQtarı Ölçii Birimi Dekar Sökiim işleri 04.001 01.001 01.002 Cinsi Malzeme: Traktör Traktör sürücüsü Düz işçi Miktan Analizin Adı 40.002 Fidan sökümü (Elle) 0.60 0.60 0.60 Ölçii Birinıleri Birim Fiatı Tu. ta rı Ölçü Birimi Dekar Söküm işleri Ölçii Cinsi Miktarı Birinıleri 01.002 Düz işçi 32.82 BirimFiatı (Metrede 300 adet fidan olduğunda) Tu.tarı Analizin Adı 50.001 Sökülen fidanların ambalaj yerine nakli (Traktörle) Ölçü. Birimi 1500 Fidan adedi (Fidan bağı) Ambalaj ve ıistifleme işleri Ölçü Birim Fiatı Tu, tart Cinsi Miktarı Birinılertl Malzeme: 04.001 Traktör 0.24 01.001 Traktör sürücüsü 0.24 01.002 Düz işçi 0.48 36

50.002 Ek 4. (Devanu) Analizin Adı Fidan sayımı ve ıskarta ayırma Ölçü Birimi 1500 Fidan adet (Fidan bağı) Ambalaj ve dstifleme işleri Ölçü Cinsi Miktarı Birimleri 01.002 Düz işçi 0.59 Birini Fiatı T4tarı 50.003 Analizin Adı Ambalaj yapma ve istifleme Ambalaj ve dstifleme işleri Cinsi Miktarı Ölçü Birimleri Ölçü Birinil 1500 Fidan Adet (Fidan bağı) --------------------- BirimFiatı TuJan 01.002 Düz işçi 0.30 37