ÇEVRE, HALK SAĞLIĞI ve VETERİNER HEKİMLİK Ders Notları 3/25/2015 1
Veteriner Hekimlerin Çevre ve Halk Sağlığı ndaki yeri, önemi Tarım ve gıda sistemlerinin geliştirilmesi ile halk sağlığının geliştirilmesi Biyomedikal ve karşılaştırmalı tıp araştırmalarının ilerletilmesi Zoonoz hastalıkların saptanması ve önlenmesi Çevre ve ekosistem sağlığının geliştirilmesi Halk sağlığı yönetimine katkıda bulunma 3/25/2015 2
neden önemli? Her yerde görülebiler Hayvanlar, yaşantımızın ayrılmaz bir parçası Meslek hastalıkları Ekonomik öneme sahip 3/25/2015 3
Etiyolojilerine göre; Bakteri Mantar Virus Parazit Anthrax Bruselloz Listerioz Leptospiroz Ruam Salmonelloz Tetanoz Ringworm Çiçek Kuduz KKKA Toxoplazmoz Echinococcus Tuberkuloz 3/25/2015 4 MRSA**
Bulaşma yolları Sindirim yolu Deri yolu Solunum yolu Konjuncktival yolla İndirekt bulaşma 3/25/2015 5
sığır Laboratuvar kazaları Bruselloz (Malta Humması) Aşı kazaları Kesim, Veteriner hekim müdahelesi domuz Koyun ve keçi Süt, Kesim, Veteriner hekim müdahelesi Veteriner hekim müdahelesi köpek http://www.thelivercarefoundation.org/?page=bruc
Anthrax- Şarbon Bacillus anthracis endüstriyel şarbon, tarımsal şarbon, laboratuvar kaynaklı şarbon
Deri kan emici ve sokucu sinek Solunum Sindirim akciğer şarbonu sindirim şarbonu deri şarbonu Deri
Tüberkuloz Mycobacterium tuberculosis (insan*) M.bovis (sığır) M. avium (kanatlı) Solunum Sindirim Deri
Ruam (Mankafa, Glanders) Burkholderia mallei burun ruamı akciğer ruamı deri ruamı deri solunum sindirim
Kedi Tırmığı Hastalığı Bartonella henselea www.bubblews.com/news/111473- cat-scratch-disease
Psittakoz- papağan ateşi Chlamydophila psittaci http://www.birdchannel.com ateş, başağrısı, kas ağrısı, keratokonjuktivit, kuru öksürük, pnömoni...ölüm gebelerde abort
Antimikrobiyal dirençli bakteriler metisilin direçli Staphylococcus aureus (MRSA) vankomisin dirençli enterokoklar (VRE) genişlemiş spektrumlu beta laktamaz üreten bakteriler (ESBL)
DERMATOFİTOZ RINGWORM KIRSAL kesimlerde KENTlerde % 80 hayvan kökenli % 20 pet hayvanı kökenli
Kaynağa yönelik önlemler Bulaşma yollarına yönelik önlemler Konakçıya yönelik önlemler 3/25/2015 15
KORUYUCU HEKİMLİK Bireye yönelik koruyucu hizmetler Sağlık eğitimi Beslenme Bağışıklama Erken tanı Nüfus planlaması Çevreye yönelik koruyucu hizmetler Besin Hijyeni Temiz içme suyu sağlanması Vektör kontrolü Barınak hijyeni Atıklar 3/25/2015 16
3/25/2015 17
3/25/2015 19
3/25/2015 20
3/25/2015 21
3/25/2015 22
3/25/2015 23
3/25/2015 24
3/25/2015 25
3/25/2015 26
3/25/2015 27
özellikle insanlara zarar verdiği bilinen veya potansiyel risk taşıyan biyolojik materyal, infeksiyöz mikroorganizmalar veya onların genetik ya da toksik komponentleriyle yapılan çalışmaların, insan, hayvan ve çevre için güvenli biçimde yapılmasını sağlamaya yönelik laboratuvar alt yapı, tasarım, donanım, uygulama ve tekniklerin en uygun kombinasyonu 3/25/2015 28
Hastalıkların çiftliğe girmesinin sınırlandırılması ve patojen etkenlerin üniteler arası geçişini engellemesi adına yapılan bir dizi yatırım ve koruma programı 3/25/2015 29
Kanatlı sağlığını tehdit eden bakteri, virus, mantar, protozoa ve parazitlerin sebep olduğu enfeksiyöz hastalıklarla; bu hastalıkların bulaşmasında rol oynayan vektörlerin (personel, ekipman, kontamine yem, yabani hayvan, insekt ve rodentler) işletmeye girişini önlemek için alınan tedbirlerin bütünü BİYOGÜVENLİK 3/25/2015 30
Çalışanları Diğer insanları Çevreyi korumak Laboratuvar uygulamaları ve teknikler, Biyogüvenlik ekipmanları, Laboratuvar tasarım ve alt yapı. 3/25/2015 31
Dunya Sağlık Örgütüne göre mikroorganizmaların risk gruplarına göre sınıflandırılması mikroorganizmanın konakcı varlığı/ozellikleri, patojenitesi, infeksiyöz dozu, bulaşma yolu, toplum sağlığına etkileri, ne tür korunma ve tedavisinin bulunduğu (ya da bulunmadığı). 3/25/2015 32
Risk grup 1 bireysel ve toplumsal riski olmayan ya da bu riskinin önemli ölçüde az olduğu mikroorganizmalar insanda infeksiyona neden olmadığı kesinlikle bilinen mikroorganizmalar ör:bacillus subtilis 3/25/2015 33
Risk grup 2 Klinik mikrobiyolojide sıklıkla karşılaşılan ve insanlarda hastalık nedeni olduğu bilinen mikroorganizmaların çoğu Genel olarak neden oldukları hastalıkların etkili tedavi/korunma yolları vardır; toplum sağlığı açısından oluşturduğu risk sınırlıdır 3/25/2015 34
Bakteriler: Alcaligenes spp.; Arizona spp.; Campylobacter spp.; Chlamydophila psittaci (nonavian); Clostridium tetani;clostridium botulinum; Corynebacterium spp.; Erysipelothrix rhusiopathiae; Escherichia coli; Haemophilus spp.;leptospira spp.; Listeria monocytogenes; Moraxella spp.; Mycobacterium avium; Pasteurella spp.; Proteus spp.; Pseudomonas spp.; Salmonella spp.; Staphylococcus spp.; Yersinia enterocolitica; Yersinia pseudotuberculosis Virusler: Influenza viruses types A, B, C other than notifiable avian influenza (NAI); Newcastle disease virus; Orf (parapox virus) Mantarlar: Aspergillus fumigatus; Microsporum spp.; Trichophyton spp. 3/25/2015 35
risk grup 3 toplumsal risk düşük ancak bireysel risk yüksek, etkili tedavi ve korunma yollarının bulunduğu mikroorganizmalar 3/25/2015 36
Bakteriler: Bacillus anthracis; Burkholderia mallei; Brucella spp.; Chlamydia psittaci (sadece kanatlı suşları); Coxiella burnetti; Mycobacterium bovis Virusler: Rabies virus; Equine encephalomyelitis virus (Eastern, Western and Venezuelan); Japanese B encephalitis virus; Louping ill virus 3/25/2015 37
Risk grup 4 hem toplumsal hem de bireysel riskin yuksek, etkili korunma ve tedavi yöntemlerinin bulunmadığı mikroorganizmalar Herpesvirus simiae Monkeypox Arbovirus Filovirus Bu risk gruplarının yalnızca laboratuvar çalışmaları için kullanılması önerilmektedir. 3/25/2015 38
Laboratuvar alt yapıları, dört farklı seviyede tasarımlanmıştır Biyoguvenlik seviye 1 (BSL-1) lab. Temel Laboratuvarlar Biyoguvenlik seviye 2 (BSL-2) lab. Biyoguvenlik seviye 3 (BSL-3) lab. Biyoguvenlik seviye 4 (BSL-4) lab. Tecrit Laboratuvarı Maksimum Tecrit Laboratuvarı 3/25/2015 39
Bir mikroorganizmanın hangi risk grubunda yer alacağı ve çalışmanın hangi seviyede yürütüleceği 4 önemli faktöre bağlıdır; 1. Organizmanın patojenitesi, 2. Bulaşma yolu ve konakçı durumu (konakçı varlığı, sayısı, türü,yayılımı), 3. Lokal olarak etkili korunma yollarının varlığı, 4. Lokal olarak etkili tedavi yollarının varlığı. 3/25/2015 40
Klinik materyal söz konusu olduğunda materyallerin genel olarak risk grup 2 mikroorganizmaları içerebileceği düşünülmelidir; hastanelerin mikrobiyoloji, biyokimya ve patoloji laboratuvarları alt yapı, uygulamalar ve mikrobiyal teknikler açısından minimum BSL-2 Mikrobiyal risk açısından çalışma ve uygulamalar değerlendirildiğinde ilave önlemlere gerek duyulduğunda alt yapı ve/veya uygulamalar BSL-3 e yükseltilebilmeli... 3/25/2015 41
Biyoguvenlik seviye 1 (BSL-1) laboratuvarları Sağlıklı erişkinlerde hastalık yapmadığı bilinen, Çevre için düşük risk potansiyeline sahip mikroorganizmalarla yapılan çalışmalar için uygundur Laboratuvarın bina içinde izole olması gerekmez Çalışmalar üstü açık bankolarda yapılır Özel ekipman ve yerleşim şekli gerekli değildir Çalışanlar yürütülen işlemler konusunda eğitime sahiptirler ve Mikrobiyoloji (ya da ilgili bilim dalı) hakkında genel eğitim almış bir öğretim üyesinin gözetimi altındadır 3/25/2015 42
Biyoguvenlik seviye 1 (BSL-1) laboratuvarları Standart Mikrobiyolojik Uygulamalar Deneyler yapılırken laboratuvara giriş çıkışlar kontrollü, denetimli Çalışma öncesi ve sonrası ellerin yıkanması Laboratuvar içerisinde yemek yemek, bir şey içmek, sigara kullanımı Yasak Mekanik pipetleme yapılmalı Yüzey dezenfeksiyonu (çalışma öncesi ve sonrası) ÖNLÜK!!! 3/25/2015 43
Biyoguvenlik seviye 1 (BSL-1) laboratuvarları Özel Uygulamalar Dekontamine edilecek materyallerin sızdırmaz kapaklı kaplarda toplanması ve ağzı kapalı şekilde laboratuvardan çıkarılması gereklidir Güvenlik ekipmanı Gerekli değil 3/25/2015 44
Biyoguvenlik seviye 1 (BSL-1) laboratuvarları Laboratuvar tasarımı http://fst.osu.edu/li/labphotos.htm Kolay temizlenebilmeli Bankolar su geçirmez, ısıya dayanıklı Pencereler açılabilir, ama sineklik vb destekler takılmalı 3/25/2015 45
Biyoguvenlik seviye 2 (BSL-2) laboratuvarları Standart mikrobiyolojik uygulamalar geçerli Özel Uygulamalar Patojen ajanlarla çalışma konusunda eğitimli personel Laboratuvara giriş çıkışlar sınırlı (özellikle yüksek riskli kişiler) Biyozarar işareti, ve sorumlu kişinin ulaşım bilgileri Eldiven Önlükler çalışma dışında çıkartılmalı Tüm atıklar atılmadan önce dekontamine edilmelidir Gerekli durumlarda personele serolojik taramalar yapılabilir Biyogüvenlik el kitabı 46
Biyoguvenlik seviye 2 (BSL-2) laboratuvarları Güvenlik ekipmanı Sınıf I ya da sınıf II güvenlik kabinleri Santrifüjleme gibi kapalı ortamlarda yapılan işlemler bankolarda yapılabilir, İnfeksiyöz aerosollerin oluşacağı işlemler mutlaka kabin içerisinde yapılmalıdır 3/25/2015 47
Biyoguvenlik seviye 2 (BSL-2) laboratuvarları Laboratuvar tasarımı http://fst.osu.edu/li/labphotos.htm Kolay temizlenebilmeli Bankolar su geçirmez, ısıya dayanıklı Pencereler açılabilir, ama sineklik vs takılmalı Otoklav... 48
Biyoguvenlik seviye 3 (BSL-3) laboratuvarları Standart mikrobiyolojik uygulamalar geçerli (BSL1 ve BSL2) ++++++ Özel Uygulamalar Özel eğitimli personel Tüm çalışmalar güvenlik kabini içinde, uygun koruyucu giysiler ile yapılmalıdır. Önlük, maske, eldiven vs kesinlikle laboratuvar dışına çıkartılamaz Giriş-çıkışlar sıkı kontrollü, çalışma sırasında kapılar mutlaka kapalı tutulmalıdır. Personele rutin serolojik taramalar 49
Biyoguvenlik seviye 3 (BSL-3) laboratuvarları Güvenlik ekipmanı Sınıf I, sınıf II, sınıf III güvenlik kabinleri Tüm çalışmalar kabin içerisinde 3/25/2015 50
Biyoguvenlik seviye 3 (BSL-3) laboratuvarları Laboratuvar tasarımı Giriş en az iki kapıdan geçilerek sağlanmalı Otomatik kullanıma uygun lavobo Açılmaz pencereler Otoklav Yönlendirilmiş özel hava sistemi Temiz hava Laboratuvar Kullanılmış hava Temiz hava kabin Kullanılmış hava 3/25/2015 51 HEPA
Biyoguvenlik seviye 4 (BSL-4) laboratuvarları Standart mikrobiyolojik uygulamalar geçerli (BSL1, BSL2 ve BSL3) Özel Uygulamalar Özel eğitimli personel, gerekirse ön immunizasyon Ayrı bina, ya da bina içerisinde tamamen izole bir yerde kurulmalıdır Bölgeye giriş tamamen sınırlandırılmalı, kapılar kilitli tutulmalıdır Giriş-çıkışlar kayıtlıdır Giriş-çıkış öncesi kıyafet değişimi, duş odaları Çift kapaklı otoklav: tüm malzemeler otoklavlandıktan sonra içeri alınır ve otoklavlandıktan sonra çıkartılabilir. 52
Biyoguvenlik seviye 4 (BSL-4) laboratuvarları Güvenlik ekipmanı- Laboratuvar tasarımı Sınıf II, sınıf III güvenlik kabinleri Özel ventilasyonlu koruyucu giysiler HEPA filtreli havalandırma Otomatik kapı sistemleri Pencereler kırılmaya karşı dayanıklı 3/25/2015 53
Biyogüvenlik Kabinleri 3/25/2015 54
Biyogüvenlik Kabinleri çalışan personeli ve çevreyi korumak çalışılan ürünü korumak* amacıyla hava akımı düzenlenmiş cihazlar İki özelliğe sahip; *Amaca yönelik kontrollü hava akımını sağlar ** Hava içerisindeki mikrobiyal partikülleri elimine eder HEPA (high efficiency particulate air) 3/25/2015 55
Biyogüvenlik kabinlerinin sınıflandırılması Ön açıklıktan kabin içine alınan hava akım miktarı ve hızı Resirkülasyon oranları Egzos sistemleri Sınıf I (Ave B), Sınıf II (A ve B), Sınıf III 3/25/2015 56
Sınıf I biyogüvenlik kabinleri Çalışan kişiyi ve çevreyi korumaya yönelik tasarlanmış, ürün koruma YOK Oda havası çalışma yüzeyine doğrudan ulaşır; HEPA filtrelerden geçtikten sonra kabin dışına atılır 57
Sınıf II ve III biyogüvenlik kabinleri Çalışan kişiyi, çevreyi ve ürünü korumaya yönelik tasarlanmış Oda havası ön açıklıktan girer ancak çalışma alanına temas etmeden önce filtrelerde geçer; ve yine HEPA filtrelerden geçtikten sonra kabin dışına atılır 3/25/2015 58
Sınıf II Sınıf III- eldiven tipi 3/25/2015 59
Mik.Uzm.Dr.İsmail CEYHAN,DAS 2007 sunumu 60