Tıbbi Atıkların Neden Olabilecekleri Sağlık Riskleri

Transkript

1 Tıbbi Atıkların Neden Olabilecekleri Sağlık Riskleri Dr. Güven ÇELEBİ Bülent Ecevit Üniversitesi, Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji AD 28 Nisan 2014, Zonguldak

2 Sanayi Devrimi Bilimsel ve teknolojik gelişme Modern tıbbın sağladığı olanaklar Nüfus artışı Üretim artışı Tüketim artışı ATIK artışı

3 Asya zengin ülkeler Asya fakir ülkeler 1 günde yatak başına oluşan ortalama atık miktarı 2,5 kg 1,8 2 kg Batı Avrupa Doğu Avrupa 1 günde yatak başına oluşan ortalama atık miktarı 3-6 kg 1,4 2 kg Kuzey Amerika Güney Amerika 1 günde yatak başına oluşan ortalama atık miktarı 7 10 kg 3 kg

4 TÜRKİYE DE (2002) Kamu Hastanesi Özel Hastane 1 günde yatak başına oluşan ortalama atık miktarı 2,4 kg 4,3 kg

5 Tıbbi olmayan genel atık Tıbbi olmayan ambalaj atığı Tıbbi olamayan Cam atık Radyoaktif Atık Hastane Kaynaklı Atık Enfeksiyöz Atık Kimyasal Atık Patolojik Atık Farmosötik Atık Kesici Delici Atık

6 Sağlık Kuruluşlarında ortaya çıkan atık türleri EVSEL NİTELİKLİ ATIKLAR TIBBİ ATIKLAR TEHLİKELİ ATIKALR RADYOAKTİF ATIKLAR A B C D E F G Genel Atıklar Ambalaj Atıklar Enfeksiyöz Atıklar Patolojik Atıklar Kesici Delici Atıklar Tehlikeli Atıklar Radyoaktif atıklar

7

8 Evsel nitelikli atık A- Genel atıklar: Ünitelerden atılan, enfekte olmamış mutfak atığı, bahçe atığı ve düşük riskli alanlardan atılan enfekte olmamış ofis atıklarıdır.

9 Evsel nitelikli atıklar B- Ambalaj Atıkları: Ünitelerden kaynaklanan, kağıt karton mukavva plastik cam metal v.b. tekrar kullanılabilir, kontamine olmamış geri dönüştürülebilir ve geri kazanılabilir atıklar

10

11 Tıbbi Atık İnsan veya hayvanların; hastalıkların tanımı, tedavisi ve immünizasyonu yapılan hastaneler ile genel veya özel araştırma amaçlı laboratuarlarda oluşan enfeksiyöz, patolojik, kesici-delici tüm atıklardır.

12 Mikrobiyolojik laboratuar atıkları Kültür ve stoklar Enfeksiyöz vücut sıvıları Serolojik atıklar Tıbbi Atıklar C- ENFEKSİYÖZ ATIKLAR Diğer kontamine laboratuvar atıkları (lam-lamel, pipet, petri v.b) Kan kan ürünleri ve bunlarla kontamine olmuş nesneler Kullanılmış ameliyat giysileri (kumaş, önlük ve eldiven v.b) Diyaliz atıkları (atık su ve ekipmanlar) Karantina atıkları Bakteri ve virüs içeren hava filtreleri, Enfekte deney hayvanı leşleri, organ parçaları, kanı ve bunlarla temas eden tüm nesneler

13

14 Tıbbi Atık D Patolojik Atıklar Anatomik atık dokular, organ ve vücut parçaları ile ameliyat, otopsi v.b. tıbbi müdahale esnasında ortaya çıkan vücut sıvıları: Ameliyathaneler, morg, otopsi, adli tıp gibi yerlerden kaynaklanan vücut parçaları, organik parçalar, plasenta, kesik uzuvlar v.b (insani patolojik atıklar) Biyolojik deneylerde kullanılan kobay leşleri

15 Tıbbi Atık E Kesici-Delici Atık Batma, delme sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek atıklar: enjektör iğnesi, iğne içeren diğer kesiciler bisturi lam-lamel cam pastör pipeti kırılmış diğer cam v.b

16

17 F - Tehlikeli Atık Fiziksel veya kimyasal özelliklerinden dolayı ya da yasal nedenler dolayısı ile özel işleme tabi olacak atıkları kapsar. Tehlikeli kimyasallar Sitotoksik ve sitotoksik ilaçlar(hücrelerin ölümüne neden olan ilaçlar) Amalgam atıkları Genotoksik ve sitotoksik atıklar(genler üzerinde toksik etkisi olan kimyasallar) Farmasötik atıklar (süresi dolmuş ilaçlar veya ilaçla kontamine olmuş maddeler şişe ve karton gibi) Ağır metal içeren atıklar, atık piller Basınçlı kaplar (gaz silindirleri, gaz kartuşları, aerosoller) Radyoizotoplar ve radyofarmasötiklerin kullanımından kaynaklanan atıklar

18

19 G - Radyoaktif Atıklar Radyoaktif atıklar; içinde genellikle nükleer tıp ünitelerinde kullanılan radyoizotoplarla kontamine olmuş maddeler (Enjektör, eldiven, pamuk, tek kullanımlık setler vb.) bulunan, kullanım değeri olmayan atıklardır. Ayrıca Radyofarmasötik enjeksiyonu yapılmış olan hastalardan çıkan (Gaita, idrar vb.) atıklar, ışın tedavisi ünitelerinde kullanılıp ömrü dolan uzun yarı ömürlü katı radyoaktif kaynaklarda radyoaktif atık olarak değerlendirilir.

20

21

22 Sağlık kuruluşlarında üretilen atıkların yaklaşık; % 80 i evsel nitelikli atık % 20 si tıbbi atık

23 Tıbbi atık ile benzer anlamda kullanılan diğer tanımlar Klinik atık Hastane atığı Sağlık bakımıyla ilişkili atık Enfeksiyöz atık

24 Enfeksiyöz Sağlık hizmetlerinin uygulaması esnasında kullanılan anlamı Atık yönetimi açısından enfeksiyöz anlamı Enfeksiyöz atık? X Enfeksiyöz olmayan atık?

25

26 Tıbbi atık neden risklidir? Tıbbi atık kimler için riskidir? Toplama sırasında oluşan riskler nelerdir? Taşıma sırasında oluşan riskler nelerdir? Bertaraf ederken oluşan riskler nelerdir?

27 Tıbbi atık neden risklidir? Tıbbi atık hastaların vücut sıvısı, organ ve dokusundan oluşur. Bu materyaller çok sayıda patojen mikroorganizma içerir.

28 Tıbbi katı atıklar içinde hangi mikroorganizmalar vardır?

29

30

31

32 Tıbbi atıklar çok çeşitli mikroorganizmaları içermektedir. Hastane kaynaklı mikroorganizmalar genel olarak; Anti mikrobik ilaçlara daha dirençlidirler Neden oldukları enfeksiyonların tedavileri daha zordur Tedavide kullanılacak ilaç seçeneği sınırlıdır. Bu mikroorganizmalar ile oluşan enfeksiyonların mortalitesi yüksektir. Sağlık ekonomisine ciddi yükleri vardır.

33 Tıbbi atık kimler için riskidir? Atık ile doğrudan veya dolaylı temas eden kişiler.

34 Tıbbi atıkların etkileyebileceği insanlar, diğer canlılar Hastane içinde Doktor Hemşire Hasta bakıcı Temizlik görevlisi (atık toplayan/taşıyan) Hasta Refakatçi Ziyaretçi Hastaneden uzaklaştırılması sürecinde Atık taşıyan personel Çöp dökme alanı Yakın çevrede yaşayan insanlar Çöp karıştıranlar Sokak hayvanları Vahşi hayvanlar Vektörler (kemirgen, sinek, haşere, vb) Yer altı suları

35 Kan alırken can verdi ÇORUM (A.A) Çorum Kadın Doğum ve Çocuk Bakımevi Hastanesi Acil Servisinde görev yapan hemşirenin, kene ısırması sonucu hastaneye başvuran kadından kan örneği aldığı sırada, iğneyi kendi eline batırması sonucu Kırım Kongo Kanamalı Ateşi Hastalığı (KKKA) virüsü kaptığı ve hayatını kaybettiği bildirildi.

36

37

38 Tıbbi atıklar yoluyla insanlara hangi mikroorganizmalar bulaşır

39 Tıbbi atıkların içerdiği mikroorganizmalar MİKROORGANİZMA Salmonella türleri Shigella türleri Vibrio cholera Helmintler Mycobacterium tuberculosis, Kızamık virüsü Streptococcus pneumonia NEDEN OLDUĞU ENFEKSİYON HASTALIĞI Gastroenterit Solunum yolu enfeksiyonları BULAŞMADA ROL ALAN HASTA ÖRNEĞİ Feçes, kusmuk Herpesvirus Göz enfeksiyonu Göz salgısı Neisseria gonorrhoeae Herpesvirus Genital enfeksiyon Solunum yolu salgıları Tükürük Genital salgılar Streptococcus spp. Cilt enfeksiyonları Yara salgısı Bacillus anthracis Şarbon Yara salgısı Neisseria meningitidis Menenjit Beyin Omurilik Sıvısı

40 Tıbbi atıkların içerdiği mikroorganizmalar MİKROORGANİZMA HIV (İnsan immün yetmezlik virüsü) Stafilokok E.coli Psödomonas Asinetobakter Klebsiella Candida. NEDEN OLDUĞU ENFEKSİYON HASTALIĞI AIDS Genel enfeksiyon etkenleri Hepatit A virüsü Hepatit A Dışkı Hepatit B virüsü Hepatit C virüsü Hepatit B Hepatit C BULAŞMADA ROL ALAN HASTA ÖRNEĞİ Tüm vücut sıvıları Kontamine olan tüm vücut salgıları Kan ve kan ürünleri KKKA virüsü KKKA Kan ve kontamine vücut salgıları

41 Tıbbi atık içeriğindeki mikroorganizmalar NASIL bulaşır?

42 Tıbbi atık içeriğindeki mikroorganizmalar insanlara NASIL bulaşır? Temas yoluyla bulaşma Enfekte materyale çıplak elle dokunma sonucu cilt bütünlüğü bozulmuş deriden mikroorganizma vücuda girebilir. Sağlam deri mikroorganizmalar vücuda girişi için bariyer oluşturur. Enfekte materyale temas sonrası KONTAMİNE EL ile ağız, burun, göz gibi vücut mukozalarına temas sonucu mikroorganizma vücuda girebilir.

43 Tıbbi atık içeriğindeki mikroorganizmalar insanlara NASIL bulaşır? Sindirim sistemi yoluyla Kontamine olan olan gıda veya suyun tüketilmesi sonucu bulaşır Amip Şigella Kolera Hepatit A

44 Tıbbi atık içeriğindeki mikroorganizmalar insanlara NASIL bulaşır? Solunum yoluyla Enfekte materyalin toplanması, taşınması esnasında aerolizasyon yaratan işlemler mikroorganizmaların havaya saçılmasına neden olur. Havadaki enfekte partiküller personel tarafından solunum yoluyla alınır Tüberküloz Suçiçeği Kırım Kongo Kanamalı Ateşi Kızamık

45 Tıbbi atık içeriğindeki mikroorganizmalar insanlara NASIL bulaşır? Kesici - Delici alet yaralanması Kesici delici aletler kesici delici alet kutusuna atılır, Çöp kovasına (poşet) atılmaz. Çöp kovasına atılan kesici delici alet taşıma esnasında poşeti kolayca deler ve personelin eline, ayağına batabilir. Alet üzerindeki mikroorganizma personele bulaşır Hepatit B, C HIV Kırım Kongo Kanamalı Ateşi Virüsü

46

47 Tıbbi atık içeriğindeki mikroorganizmalar insanlara NASIL bulaşır? Çöpün döküldüğü/bertaraf edildiği alan çevre Çevrede yaşayanlar Solunum yoluyla Kemirici, sinek, haşere gibi vektörler aracılığıyla Çöp karıştıranlar Temas yoluyla Solunum yoluyla Kesici delici alet yaralanması sonucu

48 Tıbbi atık içeriğindeki mikroorganizmalar insanlara NASIL bulaşır? Yer altı suları Kimyasal kirlenme Radyoaktif kirlenme Biyolojik kirlenme? Sokak hayvanları? Vahşi hayvanlar? Vektörler (kemirgen, sinek, haşere, vb)?

49 Laboratuar kaynaklı atıklar Mikrobiyoloji Laboratuarı Mikroorganizmalar tanısal amaçlı olarak kültür plaklarında üretilir. Bu plaklar çok yoğun miktarda mikroorganizma içerir. Bu plakların kırılması, etrafa dökülmesi sonucu personelde enfeksiyon bulaşma potansiyeli çok yüksektir. Laboratuar kaynaklı Brusella salgınları

50 Laboratuar kaynaklı atıklar Mikrobiyoloji Laboratuarı Tanısal amaçlı çok sayıda boyama işlemi (Gram boya, Metilen Boya, Wright Boya vb.) yapılır. Bu boyalar kanalizasyona döküldüğünde kimyasal kirlenme oluşur.

51 Laboratuar kaynaklı atıklar Biyokimya Laboratuarı Biyokimyasal testler için test kitleri (kimyasal) kullanılır. İşlem sonucu vücut sıvısı (serum, idrar vb) ve kimyasal içeren bir atık ortaya çıkar. Bu atıkların kanalizasyona dökülmesi sularda kimyasal kirliliğe neden olabilir.

52 Laboratuar kaynaklı atıklar Patoloji Laboratuarı Dokuların tespit edilmesi için çok miktarda FORMALDEHİT vb kimyasal kullanılır. Doku preparatlarının boyanması için kimyasal boya kullanılır. Bu kimyasalların bir kısmı oldukça tehlikelidir; TOKSİK, KANSEROJEN, TERATOJEN, YANICI, PATALAYICI vb.

53 Sonuç Tıbbi atıklar uygun güvenlik önlemleri alınmadığı takdirde; sağlık çalışanları, atık toplama ve transfer işlemini gerçekleştiren personel açısından ciddi riskler oluşturmaktadır. Tıbbi atıklar uygun şekilde bertaraf edilmediklerinde, çevre ve insan sağlığı açısından potansiyel riskler taşımaktadır.

54 Teşekkürler 54

55 Kaynaklar Md. Sohrab Hossain. Clinical solid waste management practices and its impact on human health and environment A review. Waste Management 31 (2011) Aylin Zeren Alagöz. Determination of the best appropriate management methods for the health-care wastes in Istanbul. Waste Management 28 (2008) Md. Sohrab Hossain. Infectious Risk Assessment of Unsafe Handling Practices and Management of Clinical Solid Waste. Int. J. Environ. Res. Public Health 2013, 10,