T.C. BAYBURT VALĠLĠĞĠ ĠL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ ĠL ÇEVRE DURUM RAPORU

.. T.C. BAYBURT VALĠLĠĞĠ ĠL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ ĠL ÇEVRE DURUM RAPORU 2010 1

İÇİNDEKİLER Sayfa A. COĞRAFĠ KAPSAM...20 B. DOĞAL KAYNAKLAR...29 C. HAVA (ATMOSFER VE ĠKLĠM)...37 D. SU...58 E. TOPRAK VE ARAZĠ KULLANIMI...64 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER...73 G. TURĠZM...123 H. TARIM VE HAYVANCILIK...134 Ġ. MADENCĠLĠK...144 J. ENERJĠ...147 K. SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ...150 L. ALTYAPI, ULAġIM VE HABERLEġME...157 M. YERLEġĠM ALANLARI VE NÜFUS...171 N. ATIKLAR...185 O. GÜRÜLTÜ VE TĠTREġĠM...188 P. AFETLER...192 R. SAĞLIK VE ÇEVRE...203 S. ÇEVRE EĞĠTĠMĠ...208 T. ÇEVRE YÖNETĠMĠ VE PLANLAMA...209 2

A. COĞRAFĠ KAPSAM A.1. GiriĢ...20 A.2. Ġl ve Ġlçe Sınırları......21 A.3. Ġlin Coğrafi Durumu...21 A.4. Ġlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu.... 23 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi...25 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma...27 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya...28 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları......29 B.1.1. GüneĢ.......29 B.1.2. Su Gücü............29 B.1.3. Kömür.....29 B.1.4. Doğalgaz.... 29 B.1.5. Rüzgar.......29 B.1.6. Biyokütle.......29 B.1.7. Petrol........29 B.1.8. Jeotermal Sahalar.......29 B.2. Biyolojik ÇeĢitlilik.....30 B.2.1. Ormanlar.........30 B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları B.2.2. Çayır ve Mera.... 30 B.2.4. Flora........31 B.2.3. Sulak Alanlar...31 B.2.5. Fauna........31 B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler........31 B.3. Toprak.. 31 B.4. Su Kaynakları..... 32 B.4.1. Ġçme Suyu Kaynakları ve Barajlar......33 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları..... 34 B.4.3. Akarsular.34 B.4.4. Göller ve Göletler 34 B.5. Mineral Kaynaklar.......35 B.5.1. Sanayi Madenleri.....35 B.5.2. Metalik Madenler.....35 B.5.3. Enerji Madenleri.........36 B.5.4. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler......36. 3

C. HAVA (ATMOSFER VE ĠKLĠM) C.1. Ġklim ve Hava..... 37 C.1.1. Doğal DeğiĢkenler.....37 C.1.1.1. Rüzgar.........37 C.1.1.2. Basınç..49 C.1.1.3. Nem..........49 C.1.1.4. Sıcaklık.....49 C.1.1.5. BuharlaĢma......49 C.1.1.6. YağıĢlar....49 C.1.1.6.1. Yağmur........49 C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı........50 C.1.1.7. Seller......50 C.1.1.8. Kuraklık.... 50 C.1.1.9. Mikroklima.......50 C.1.2. Yapay Etmenler...50 C.1.2.1. Plansız KentleĢme......50 C.1.2.2. YeĢil Alanlar.......50 C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar 50 C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar.........51 C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar.....51 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları........52 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman......52 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları.....54 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları.......54 C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları C.2.5. Hidrokarbon ve KurĢun Emisyonları........55 C.3. Atmosferik Kirlilik......55 C.3.1. Ozon Tabakasının Ġncelmesinin Etkileri..55 C.3.2. Asit YağıĢlarının Etkileri.......55 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri...56 C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri.. 56 C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri... 56 C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri..... 56 C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri......56 C.4.1.4. Ġnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri.......57 C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri.....57 D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı...58 D.1.1. Yeraltı Suları......58 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar.. 59 D.1.3. Akarsular...60 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar..60 D.1.5. Denizler 4

D.2. Doğal Drenaj Sistemleri....62 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri.....62 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik....62 D.3.2. Akarsularda Kirlilik..62 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik......62 D.3.4. Denizlerde Kirlilik D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri D.5.1. Tuzluluk D.5.2. Zehirli Gazlar D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik D.5.4. Ağır Metaller ve Ġz Elementler D.5.5. Zehirli Organik BileĢikler D.5.5.1. Siyanürler D.5.5.2. Petrol ve Türevleri D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği D.5.6. ÇözünmüĢ Organik Maddeler D.5.7. Patojenler D.5.8. Askıda Katı Maddeler D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği E. TOPRAK VE ARAZĠ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı... 64 E.2. Toprak Kirliliği......68 E.2.1. Kimyasal Kirlenme..........69 E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme..... 69 E.2.1.2. Atıklardan Kirlenme....69 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme.......69 E.3. Arazi...69 E.3.1. Arazi Varlığı..... 70 E.3.1.1. Arazi Sınıfları.... 70 E.3.2. Arazi Problemleri...71 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Tipleri F.1.1. Ormanlar.... 73 F.1.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı........73 F.1.1.2. Ġlin Orman Envanteri..... 73 5

F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları....... 74 F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları F.1.2. Çayır ve Meralar....... 75 F.1.3. Sulak Alanlar F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) F.2. Flora........76 F.2.1. Habitat ve Toplulukları........113 F.2.2. Türler ve Populasyonları........113 F.3. Fauna........113 F.3.1. Habitat ve Toplulukları F.3.2. Türler ve Populasyonları.... 113 F.3.3. Hayvan YaĢama Hakları....... 113 F.3.3.1.Evcil Hayvanlar............113 F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar 113 F.3.3.1.2.Sahipsiz Hayvanlar...113 F.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar....113 F.3.3.3. Hayvan Hakları Ġhlalleri...114 F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü KuruluĢlarla ĠĢbirliği....114 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin Ġsteneceği Alanlar 114 F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve TabiatKoruma Alanları 114 F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı YerleĢtirme Alanları..114 F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin DeğiĢtirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) Ġlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar......114 F.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri Ġstihsal ve Üreme Sahaları F.4.1.5. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle DeğiĢik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F.4.1.6. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri 6

F.4.1.7. 2872 Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve Ġlan Edilen Alanlar F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin AĢılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası SözleĢmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve YaĢama Ortamlarını Koruma SözleĢmesi (BERN SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku YaĢama ve Üreme Alanları F.4.2.2. 12/6/1981 Tarih ve 17368 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye KarĢı Korunması SözleĢmesi (Barcelona SözleĢmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak BelirlenmiĢ Alanlar F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği SeçilmiĢ BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı Tarafından YayımlanmıĢ Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin YaĢama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar F.4.2.3. 14/2/1983 Tarih ve 17959 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması SözleĢmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F.4.2.4. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su KuĢları YaĢama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması SözleĢmesi (RAMSAR SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve YapılaĢma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) 7

F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, YağıĢa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı...121 F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, BaĢta Su KuĢları Olmak Üzere Canlıların YaĢama Ortamı Olarak Önem TaĢıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden Ġtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu ĠĢletme Sahaları F.4.3.5. Bilimsel AraĢtırmalar Ġçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye DüĢmüĢ veya DüĢebilir Türler ve Ülkemiz Ġçin Endemik Olan Türlerin YaĢama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik OluĢumların Bulunduğu Alanlar F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar (*) Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.4. Bölümündeki Alanlar Ġçin Ġstenen Bilgiler G. TURĠZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri... 123 G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri...... 123 G.1.1.1. Konum G.1.1.2. Fiziki Özellikler G.1.2. Kültürel Değerler.....123 G.2. Turizm ÇeĢitleri......132 G.3. Turistik Altyapı.......132 G.4. Turist Sayısı...... 133 G.5. Turizm Ekonomisi.....133 G.6. Turizm-Çevre ĠliĢkisi... 133 H. TARIM VE HAYVANCILIK H.1. Genel Tarımsal Yapı.......134 H.2. Tarımsal Üretim....135 H.2.1. Bitkisel Üretim.....136 H.2.1.1. Tarla Bitkileri....136 H.2.1.1.1. Buğdaygiller 8

H.2.1.1.2. Baklagiller....136 H.2.1.1.3. Yem Bitkileri......137 H.2.1.1.4. Endüstriyel Bitkiler.........137 H.2.1.2. Bahçe Bitkileri..... 137 H.2.1.2.1. Meyve Üretimi........137 H.2.1.2.2. Sebze Üretimi.......138 H.2.1.2.3. Süs Bitkileri......138 H.2.2. Hayvansal Üretim.........138 H.2.2.1. BüyükbaĢ Hayvancılık........138 H.2.2.2. KüçükbaĢ Hayvancılık........139 H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi)........139 H.2.2.4. Su Ürünleri...139 H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı......140 H.2.2.6. Arıcılık ve Ġpekböcekçiliği...........140 H.3. Organik Tarım........ 142 H.4. Tarımsal ĠĢletmeler.. 143 H.4.1. Kamu ĠĢletmeleri.........143 H.4.2. Özel ĠĢletmeler..........143 H.5. Tarımsal Faaliyetler.......143 H.5.1. Pestisit Kullanımı.......143 H.5.2. Gübre Kullanımı.....143 H.5.3. Toprak Kullanımı........143 I. MADENCĠLĠK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler......144 I.1.1. Sanayi Madenleri.... 144 I.1.2. Metalik Madenler..... 144 I.1.3. Enerji Madenleri......144 I.1.4. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler........146 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri.......146 I.3. Cevher ZenginleĢtirme..... 146 I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri......146 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon ÇalıĢmaları.. 146 J. ENERJĠ J.1. Birincil Enerji Kaynakları....... 147 J.1.1. TaĢkömürü..147 J.1.2. Linyit.147 J.1.3. Asfaltit J.1.4. Bitümlü ġist J.1.5. Hampetrol.........147 J.1.6. Doğalgaz....147 J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) J.1.8. Orman 9

J.1.9. Hidrolik J.1.10. Jeotermal.....147 J.1.11. GüneĢ........ 147 J.1.12. Rüzgar.....147 J.1.13. Biyokütle.. J.2. Ġkincil Enerji Kaynaları........148 J.2.1. Termik Enerji......148 J.2.2. Hidrolik Enerji..... 148 J.2.3. Nükleer Enerji..148 J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı.........148 J.4. Enerji Tasarrufu Ġle Ġlgili Yapılan ÇalıĢmalar.........149 K. SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ K.1. Ġl Sanayinin GeliĢimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler...150 K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması......150 K.3. Sanayinin Ġlçelere Göre Dağılımı....152 K.4. Sanayi Gruplarına Göre ĠĢyeri Sayıları ve Ġstihdam Durumu.....152 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı... 155 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler....155 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği..... 155 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği....156 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği........156 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği..... 156 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar..........156 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı........156 L. ALTYAPI, ULAġIM VE HABERLEġME L.1. Altyapı......157 L.1.1. Temiz Su Sistemi........157 L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi.... 157 L.1.3. YeĢil Alanlar......157 L.1.4. Elektrik Ġletim Hatları... 157 L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları........ 157 L.2. UlaĢım........158 L.2.1. Karayolları........158 L.2.1.1. Karayolları Genel...... 158 L.2.1.2. UlaĢım Planlaması..........165 L.2.1.3. Toplu TaĢım Sistemleri.........165 L.2.1.4. Kent Ġçi Yollar......... 165 L.2.1.5. Araç Sayıları.............165 L.2.2. Demiryolları.......166 L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler L.2.2.2. TaĢımacılıkta Demiryolları L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir TaĢımacılığı.........166 10

L.2.3.1. Limanlar L.2.3.2. TaĢımacılık L.2.4. Havayolları..... 166 L.3. HaberleĢme.......166 L.4. Ġlin Plan Durumu...... 166 L.5. Ġldeki Baz Ġstasyonları.......... 168 M. YERLEġĠM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama.....171 M.1.1. Kentsel Alanlar.......171 M.1.1.1. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri... 171 M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni......171 M.1.1.3. Planlı Kentsel GeliĢme Alanları........171 M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk.........171 M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanları........171 M.1.1.6. Endüstri Alanları Yer Seçimi......171 M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar.....171 M.1.2. Kırsal Alanlar............ 172 M.1.2.1. Kırsal YerleĢme Deseni.........172 M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti.........172 M.2. Altyapı........172 M.3. Binalar ve Yapı ÇeĢitleri......172 M.3.1. Kamu Binaları........172 M.3.2. Okullar.173 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri. 176 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler........176 M.3.5. Endüstriyel Yapılar.......177 M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar..177 M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar....177 M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar... 177 M.3.9. Kırsal Alanda YapılaĢma..... 177 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler....177 M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller.......178 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı.....178 M.4.1. ĠĢ Alanları ve ĠĢsizlik M.4.2. Göçler......178 M.4.3. Göçebe ĠĢçiler (Mevsimlik)..... 180 M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı...180 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri.....180 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri.......180 M.5. YerleĢim Yerlerinin Çevresel Etkileri.....180 M.5.1. Görüntü Kirliliği M.5.2. Binalarda Ses Ġzolasyonu....180 M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde OluĢturulan Gürültü Zonları... 180 M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü......180 M.5.5. Kentsel Atıklar....180 M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı....... 181 11

M.6. Nüfus... 181 M.6.2. Nüfusun YaĢ, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılım.....182 M.6.3. Ġl ve Ġlçelerin Nüfus Yoğunlukları...... 182 M.6.4. Nüfus DeğiĢim Oranı.... 183 N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar.....185 N.2. Tehlikeli Atıklar..185 N.3. Özel Atıklar..185 N.3.1. Tıbbi Atıklar 186 N.3.2. Atık Yağlar.... 186 N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar. N.3.4. Pil ve Aküler...186 N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller.....186 N.3.6. Tarama Çamurları.......186 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar...186 N.3.8. Kullanım Ömrü BitmiĢ Araçlar...186 N.4. Diğer Atıklar.186 N.4.1. Ambalaj Atıklar N.4.2. Hayvan Kadavraları.......186 N.4.3. Mezbaha Atıkları........186 N.5. Atık Yönetimi..........186 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu.........186 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, TaĢınması ve Aktarma Merkezleri..186 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri.186 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması.....186 N.8.2. Atıkların Yakılması....187 N.8.3. Kompost.........187 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi.187 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri..187 O. GÜRÜLTÜ VE TĠTREġĠM O.1. Gürültü 188 O.1.1. Gürültü Kaynakları..... 188 O.1.1.1. Trafik Gürültüsü......188 O.1.1.2. Endüstri Gürültüsü....188 O.1.1.3. ĠnĢaat Gürültüsü......189 O.1.1.4. YerleĢim Alanlarında OluĢan Gürültüler.... 189 O.1.1.5. Havaalanları Yakınında OluĢan Gürültü....... 189 O.1.2. Gürültü ile Mücadele O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri.......189 O.1.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri..... 189 O.1.3.2. Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri.........189 O.1.4. Gürültünün Ġnsanlar Üzerine Olan Etkileri..190 O.1.4.1. Fiziksel Etkileri.......190 12

O.1.4.2. Fizyolojik Etkileri............191 O.1.4.3. Psikolojik Etkileri..........181 O.1.4.4. Performans Üzerine Etkileri......... 191 O.2. TitreĢim..191 P. AFETLER P.1. Doğal Afetler......... 192 P.1.1. Depremler..............192 P.1.2. Heyelan ve Çığlar.........193 P.1.3. Seller........194 P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları... 195 P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri P.1.6. Fırtınalar.......195 P.2. Diğer Afetler.......196 P.2.1. Radyoaktif Maddeler....196 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıkla.......196 P.2.3. Tehlikeli Maddeler..........196 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri.196 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri.....200 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri......201 P.3.3. Ġlkyardım Servisleri........ 201 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden Ġskanı...... 201 P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası TaĢınımı Ġçin Alınan Tedbirler.201 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar...202 R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.1. Temel Sağlık Hizmetleri.........203 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı.....203 R.1.2. BulaĢıcı Hastalıklar.......203 R.1.2.1. Ġçme, Kullanma ve Sulama Suları...203 R.1.2.2. Denizler.....204 R.1.2.3. Zoonoz Hastalıklar.........204 R.1.3. Gıda Hijyeni........204 R.1.4. AĢılama ÇalıĢmaları.......205 R.1.5. Bebek Ölümleri.......205 R.1.6. Ölümlerin Hastalık, YaĢ ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı.....206 R.1.7. Aile Planlaması ÇalıĢmaları......206 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından OluĢan Sağlık Riskleri.....206 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri.......206 R.2.2. Su Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri......207 R.2.3. Atıkların Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri.... 207 R.2.4. Gürültünün Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri.....207 R.2.5. Pestisitlerin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri..207 R.2.6. Ġyonize Radyasyondan Korunma. 207 R.2.7. Baz Ġstasyonlarından Yayılan Radyasyonun Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 13

S. ÇEVRE EĞĠTĠMĠ S.1. Kamu KuruluĢlarının Çevre Eğitimi ile Ġlgili Faaliyetleri...... 208 S.2. Çevre Ġle Ġlgili Gönüllü KuruluĢlar ve Faaliyetleri.......208 S.2.1. Çevre Vakıfları...208 S.2.2. Çevre Dernekleri. 208 S.2.3. Çevreyle Ġlgili Federasyonlar.....208 T. ÇEVRE YÖNETĠMĠ VE PLANLAMA T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi.209 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve GeliĢtirilmesi....209 T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin TaĢıma Kapasitesini AĢmayacak Biçimde Planlanması....210 T.4. Çevrenin Ġnsan- Psikososyal Ġhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması... 210 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması.....211 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi HARĠTALAR 1- Bayburt Ġl Haritası..... 25 2- Bayburt Ġlinin Topoğrafik Haritası......27 3- Bayburt Ġlinin Jeomorfoloji Haritası.28 4- Bayburt Ġlinin Jeoloji Haritası.. 30 5 Bayburt Ġli Maden Haritası.....197 6- Bayburt Ġli Deprem KuĢak Haritası..256 FOTOĞRAFLAR 1-Bayburt Ġl Fotoğrafı...21 2-Kop Dağı....152 3-Aydıntepe Yeraltı ġehri..153 4-Çımağıl Mağarası.....155 5-Sarıkayalar ġelalesi... 157 6-Bayburt Kalesi. 164 7-ġehit Osman Türbesi...168 8-Bayburt Saat Kulesi.. 170 9-Korgan Köprüsü..172 10-Çevre Eğitimi Fotoğraflar.....280 14

TABLO ġekġl VE GRAFĠKLER 1-Bayburt Ġli Çayır, Mera ve Orman Mevcudu...36 2-Bayburt Ġli 2010 yılı Meteorolojik Değerleri.46-51 3-Bayburt Ġli Ruzgar Yonü Grafikleri..52-60 4-Baybut Ġli 2010 Yılı Doğalgaz Tüketim Miktarı ve Yüzdesel Dağılımları.65 5-Bayburt Ġli 2010 yılı SO 2 ve PM Konsantrasyonlari Verileri.68 6- Bayburt Ġli Toprak ÇeĢitleri ve Sulama Durumu.68 7-10-Bayburt Ġli Arazi Dağılımı 69 8-Bayburt Ġli Ġçme Suyu Yeterlilik Durumu. 76 9-Bayburt Ġli Sulama Projeleri 79 10-Nitrat Kirliliği ile ilgili Yapılan Analizler. 82 11-Bayburt Ġli Orman Alanları ve Ağaç Türleri...98 12-Bayburt Ġli Kultürel,Dinsel,Ġdari ve Askeri TaĢınmaz Kultür Varlıkları. 151 13-Tarım Alanlarının Dağılımı ve Tarımsal Üretim Miktarları. 178 14-Bayburt ili Tarla Ürünleri EkiliĢ Alanları ve Üretim Miktarları..180 15-Baybut Ġli Faal Kovan Sayısı ve Bal Üretim Gafiği. 189 16-Bayburt Ġli SözleĢmeli Üretim Raporu....190 17-Bayburt Ġli 2010 Yılı Pestisit Kullanım Miktarı. 191 18-Bayburt Ġli 2010 Yılı Yapılan Sürveyler..192 19-Bayburt ĠĠi Maden Sahaları ve Üretimi 196 20-Bayburt Ġli Doğal Mazeme Çıkaran ĠĢletmeler.198 21-Bayburt Ġlinde Elektrik Tüketiminin Sektörel Bazında Dağılımı.202 22-Bayburt Ġli Sanayi Tesisleri..206 23-Bayburt Ġlinde Ekonomik Faaliyetlere Göre Ġstihdam Edilenler ve Oranlar.208 24- Köylerin Nufus,Su,Yol,Kanalizasyon ve Arıtma.215-219 25-2010 Yılı Trafiğe Kayıtlı Araç Sayısı ve Türleri 221 26-Bayburt Ġlinde Bulunan Baz Ġstasyonlarına Ait Bilgiler..225-227 27-Bayburt Ġlinde Bulunan Okullar ve Öğrenci Sayıları..231-234 28-Bayburt Ġli Göç Hareketlerinin Genel Durumu.....238 29-Bayburt Ġlinin Nüfusunun Yıllara Göre DeğiĢimi.. 241 30-Bayburt Ġli Doğal Afetler ve Yapılan ÇalıĢmalar.261-265 31-Bayburt Ġli 2010 Yılı BulaĢıcı Hastalıklaın Aylık Dağılımı 269 32-Bayburt Ġli Zoonoz Hastalıklar Tablosu 271 33-Bayburt Ġli 2010 Yılı Bebek Ölümleri 274 15

Doğa ve Çevre AnlayıĢıyla Atatürk Atatürk ün doğayı, ağacı sevmesinin en belirgin örneklerinden birisi de kuģkusuz Atatürk Orman Çiftliği dir. Atatürk, 1925 yılında kendi aylığından ödeyerek çiftliğin bugünkü yerini satın almıģtır. O yıllarda bu topraklar, ortasından demiryolu geçen bataklık ve boģ bir araziydi. O toprağa karģı zafer kazanabileceğini de kanıtlayarak çiftliği burada kurdu. Bugün, Ankaralılar için çiftlik bir dinlenme yeri haline gelmiģ, Atatürk ün önderliğinde dikilen ağaçlar büyümüģ, gölgesinde insanlar dinlenir olmuģtur. Ankara yı Türkiye Cumhuriyetinin baģkenti yapan ve bir bozkır kasabasında modern bir Ģehir kuran Atatürk, bu yönüyle de, günümüzdeki, Ģehircilik, çevre ve tabiat güzelliği 16

kavramlarına, 1920 li yılların Ģartları içinde ıģık tutan bir dehadır. Bu kavramların bilinmediği ve konuģulmadığı o yıllarda, Ģehircilik uzmanlarını getirterek, Cumhuriyetin baģkenti Ankara yı düzene sokan, ağaç diktiren, bulvarlar açtıran, Çiftliği kuran, sefaret bahçelerinde yeģilliğe imkan veren Atatürk, diğer yönleriyle olduğu gibi, bu yönüyle de her zaman örnek alınması gereken eģsiz büyük bir önderdir. Atatürk ün kiģiliğini oluģturan etkenler arasında bitki ve hayvan sevgisinin de önemli bir yeri bulunmaktadır. Atatürk, yaģamının son günlerinde de yeģillikler arasında olma özlemini duymuģtur. YeĢilliği olduğu kadar barıģı da seven Atatürk ün Anıtkabiri ne dünya uluslarının gönderdikleri fidanlarla meydana gelen BarıĢ Parkı, ölümünden sonra da Ata nın kiģiliğiyle bütünleģmiģtir. Dayısını çiftliğinde Atatürk ün doğa sevgisi, babası öldükten sonra annesi ve kardeģi ile beraber Selanik in otuz kilometre yakınlarında Zübeyde Hanımın ağabeyi olan Hüseyin Ağa nın çiftliğine yerleģmeleri ile baģlamıģtır. Burada, Atatürk çiftçilik iģleri ile uğraģarak, yeģilliğe, toprağa ve doğaya ilgi duymuģtur. O nun bitki ve hayvan sevgisinin ilk belirtileri, bu çiftlik yaģamından kaynaklanmaktadır. Çünkü O, ilerki yaģamında çiftlikler kuracak, hayvan besleyecek ve ağaçlandırmaya büyük önem verecektir. Atatürk ün sınıf arkadaģlarından Ali Fuat Cebesoy, O nun doğa sevgisini belirtirken bir anısını Ģöyle anlatır: Harp Akademisi nin üçüncü sınıfına geçtiğimiz zaman Mustafa Kemal, Selanik e sılaya gitmeden önce bizde misafir kaldı. O günlerin birinde SatılmıĢ ÇavuĢ u da alarak Alemdağı na uzandık. ArkadaĢım samimi bir doğa aģığı idi. Ormanlık yerlerden çok hoģlanırdı. Öğleye doğru pınar baģında mola verdik...uzaklarda bir kasır vardı ve manzarası harikulade güzeldi. Adeta Mustafa Kemal i büyüledi...oradan ayrılırken Mustafa Kemal: Fuat dedi, Ġnsan yaģlandıktan sonra Ģehirlerin gürültülü hayatından uzaklaģmalı, böyle sakin ve ağaçlık bir yere çekilmelidir. Bak, Ģu karģıdaki köģk insanın ruhuna nasıl bir ferahlık veriyor. Afet Ġnan, Atatürk ve Çankaya nın ilk CumhurbaĢkanlığı KöĢkü için seçilmesini anlatırken Ģöyle diyor: Atatürk ün Çankaya yı seçmesinde etken, birkaç büyük karakavak ve söğüt ağaçlarının bulunması idi. Onların rüzgarlı günlerdeki hıģırtısından daima zevk duyardı. Atatürk doğayı çok seven bir insandı. YeĢile, çiçeğe, ağaca hayrandı. Nezihe Araz, Atatürk ün ağaçlandırmaya verdiği önemle O ndaki doğa sevgisini bir söyleģide Ģöyle dile getirmiģtir: Ne oldu buradaki ağaca 17

Son dönemde dünyamız hem sosyal, hem ekonomik, hem de çevresel açıdan radikal biçimde değiģime uğramıģtır. Endüstri ve teknoloji alanında insanoğlunun sağladığı muazzam geliģme yaģam standartlarının iyileģmesini sağlarken, nüfusun artıģı ve ekonomik büyüme doğal kaynaklara olan talebi ve dolayısıyla doğal kaynaklar üzerindeki baskıyı iyice arttırmıģtır. Bu durum çevre kalitesinin bozulmasını da beraberinde getirmiģtir. Bu nedenle; çevreyi koruyarak kalkınma olarak tarif edilebilecek sürdürülebilir kalkınma anlayıģına atfedilen değer iyice artmıģtır. Sürdürülebilir kalkınmanın nüvesini oluģturansa Ģüphesiz çevresel sürdürülebilirliğin sağlanmasıdır. Ülkemiz geliģen dünyanın onurlu bir üyesi olarak, Kyoto SözleĢmesi gibi çevresel sürdürülebilirliğin sağlanmasına odaklı birçok uluslar arası sözleģmeye taraf olarak bu alandaki duyarlılığını ortaya koymuģtur. Ancak makro düzeyde geliģtirilen bu politikaların anlamlı olabilmesi için tüm kesimlerin çevre koruma alanında yeterli özeni göstermesi gerekmektedir. Toplum içerinde çevreyi temizlemektense hiç kirletmemek anlayıģının egemen kılınması, çocuklarımızın çevre etiği kavramını benimsemiģ Ģekilde yetiģtirilmesi, aģırı ve gereksiz tüketimden kaçınılması ve verimli enerji kullanımının sağlanması gibi tedbirler bu amaca ciddi katkı sağlayacaktır. 18

ġüphesiz, çevreyi koruma ve çevre sorunlarıyla baģ etmenin en temel ayaklarından biri de çevreyi tanımak ve sorunları bilmektir. Çevre Durum Raporları bu nedenle çok önemlidir. Sunulan bu çalıģmada Bayburt un coğrafik konumu, doğal kaynakları, hava, su, toprak ve arazi kullanımı, flora ve faunası, turizm, tarım, hayvancılık, madencilik, enerji, sanayi, teknoloji, altyapı-ulaģım ve haberleģme alanlarındaki durumu, yerleģim alanları ve nüfus göstergeleri ile atıklar, gürültü, afetler ve sağlık gibi çevre açısından önemli konulara iliģkin temel bilgiler bulunmaktadır. Bu veriler, hem bölgenin geleceğe yönelik planlanmasında hem de halkın ve yatırımcıların bilgilendirilmesinde yardımcı olabilecek düzeydedir. Ġl Çevre Durum Raporunun bundan sonra yapılacak çalıģmalara ıģık tutacağını umuyor, çalıģmada emeği geçenleri kutluyorum. BirleĢmiĢ Milletler Bin Yıl Bildirgesinde ifade edildiği gibi; Tüm insanlığı, özellikle çocuklarımızı ve torunlarımızı, insan eliyle geri dönülmez biçimde bozulmuģ ve kaynakları artık ihtiyaçları karģılamaya yetmeyecek ölçüde azalmıģ bir dünyada yaģama tehdidinden kurtarmak için hiçbir çabayı esirgeyemeyiz. Daha sağlıklı ve daha yaģanabilir bir Bayburt a her beraber destek olabilmek dileklerimle Kerem AL Bayburt Valisi 19

GeliĢen teknolojinin yaģam kalitesini yükseltmesi yanında; bu geliģmelerin tabiata ve çevreye verdiği kirlilik boyutları her geçen gün hızla artmaktadır. YaĢamı daha mükemmel hale getirme amacına dönük bu geliģmelerin, gerek kırsal alanda, gerekse kentsel alanda doğal kaynakları bozduğu, su, hava ve toprak kirlenmesine yol açtığı; bitki ve hayvan varlığına zarar verdiği son yıllarda inkâr edilemez bir gerçek haline gelmiģtir. Hızla artan dünya nüfusunun ihtiyaçlarının karģılanması için, teknolojinin geliģmesine bağlı olarak endüstrileģmenin de artması gerekmektedir. Bu artıģ, beraberinde var olan doğal kaynakların hızla tükenmesine ve kirlenmesine neden olmaktadır. ÇeĢitli kaynaklardan çıkan katı, sıvı ve gaz halindeki kirletici maddelerin hava, su ve toprakta yüksek oranda birikmesi çevre kirliliği oluģmasına neden olmaktadır. Ġl Müdürlüğümüz tarafından hazırlanan Çevre Durum Raporu; ilimizde ortak yaģam alanımız olan çevrenin korunması ve iyileģtirilmesi, doğal kaynakların en uygun Ģekilde kullanılması ve korunması, su, toprak ve hava kirlenmesinin önlenmesi, ilimizin biyolojik çeģitliliği ile doğal ve tarihsel zenginliklerinin korunmasına rehberlik ederek, gelecek nesillere yaģanabilir temiz bir çevre bırakmasına katkı sağlayacağına inanıyorum. Bu raporda sunulan bilgilerin toplanmasında yardımcı olan tüm kurum ve kuruluģlara teģekkür ederim. Alpaslan KATIRCI Ġl Çevre ve Orman Müdürü 20

21

(A). COĞRAFĠ KAPSAM A. 1 GĠRĠġ Mevcut kaynaklara göre Bayburt ġehrinin tarihi M.Ö. 3000 li yıllara kadar uzanmaktadır. ġehir Azziler tarafından kurulmuģtur. Bayburt M.Ö. 770-665 yılları arasında Kimmer ve Ġskitlerin akınlarına uğramıģtır. Daha sonra bölgeye Haldiler hakim olmuģtur. Kısa bir süre Med lerin eline geçen bölge daha sonra Pers hakimiyetine girmiģtir. Xenophan, Anabasis adlı eserinde Bayburt tan büyük, kalabalık ve zengin bir Ģehir olarak bahsetmektedir. O zamanki adı Gymnias olan Bayburt bir Ġskit Ģehridir. Ġskitler bizim saka olarak tanımladığımız Türklerdir. Bayburt yaklaģık olarak 5000 yıllık bir Türk Ģehridir. M.Ö.2 Y.Y. dan itibaren Pontus krallığına bağlı olan Bayburt M.Ö. 40 lı yıllarda Roma hakimiyetine girmiģtir. Urartular tarafından yapılan Bayburt Kalesi Roma Ġmparatoru Justinianus döneminde onarım görmüģtür. M.S. 705 yılında Emevilerin eline geçen Bayburt 715 yılında Bizanslılar tarafından geri alınmıģtır. 850 yılından sonra Türklerle Bizanslılar arasında sürekli savaģlara sahne olan Bayburt, artık Müslüman Türklerin yerleģmeye baģladıkları bir yer olmuģtur.1048 yılına gelindiğinde bölge artık yoğun Türk nüfusuyla meskundur. 1054 yılında Bayburt Selçuklular tarafından fethedilmiģtir. 1081 yılında Bayburt Selçuklu Devletine bağlı olan Saltuk oğullarının ve ardından Mengücek oğullarının egemenliğine girmiģtir. Daha sonra DaniĢmentlilerin, ondan sonra da Bizanslıların eline geçen Bayburt u Trabzon Valisi Teodor Gabras geri alarak kendi egemenliğini ilan etmiģtir. Bayburt Moğol istilasıyla büyük bir yıkıma uğramıģtır. 60.000 kadar Türkmen kitlesinin yerleģtiği Bayburt Bölgesinden, 1000 kadar Türkmen bölgeye zarar veriyor gerekçesiyle Denizli taraflarına gönderilmiģlerdir. Anadolu Selçuklu Sultanı Süleyman ġah ın kardeģi Mugusiddin Tuğrul ġah 1200 1230 yılları arasında Bayburt kalesini yeniden yaptırırcasına tahkim ettirmiģtir Bayburt Kalesine Çin-ü Maçün kalesi de denilmektedir. Bunun sebebi kalenin Batı ve Güney dıģ yüzeylerinde tezyinat olarak mor firüze çinilerin kullanılmıģ olmasıdır. Bayburt 14. Y.Y. da Akkoyunlu Devletinin kuruluģ ve tarih sahnesine çıkıģ yeri olmuģtur. Akkoyunlu Ġdaresi 17 Ekim 1514 te Yavuz Sultan Selim in veziri Bıyıklı Mehmet paģa nın Bayburt un fethiyle görevlendirilmesine ve fethin gerçekleģmesine kadar sürmüģtür. Fetihten sonra Osmanlılarca Sancak Merkezi yapılmıģ Erzurum, Tekman ve Ġspir Bayburt a bağlanmıģtır.bayburt ziyaret eden Evliya Çelebi Fatih in 3000 Tireliyi Bayburt ta iskana mecbur ettiğini yazmaktadır. 1828 yılında Ruslarca iģgal edilen Bayburt Serasker Osman PaĢanın topladığı kuvvetlerle Rusları Aydıntepe de büyük bir bozguna uğratmıģtır. Ancak daha sonra takviye kuvvetlerle geri dönen Ruslar, Serasker Osman PaĢayı Kelkite kadar geri çekilmek zorunda bırakmıģlardır. Ruslar Aydıntepe de yenilmenin etkisiyle Bayburt u yakıp yıkmıģlardır. Fransız gezgin Texie Rusların bu tahribatını anlatmaktadır. 22

Bu iģgalin acısı Bayburt lu Zihni ünlü koģmasında Ģöyle dile getirmiģtir. Vardım ki yurdumdan ayağ göçürmüģ, Yavru gitmiģ ıssız kalmıģ otağı, Camlar sikeģt olmuģ, meyler dökülmüģ, Sakiler meclisten çekmiģ ayağı. Rus iģgali Ekim 1829 yılına kadar devam etmiģtir. Kale içindeki mahalle bir daha onarılamayacak ve içinde yaģanamayacak Ģekilde tahrip edilmiģtir. 1. dünya savaģında Rus kuvvetleri 2 Mart 1916 tarihinde Kop a varmıģlar, burada Türk Askeri ve Bayburt halkı büyük bir direnme göstermiģ ve bu savunma tarihe 2.Plevne Savunması olarak geçmiģtir. 16 Temmuz 1916 da Bayburt a giren Rus Kuvvetleri ve onların iģbirlikçisi Ermeniler halka pek çok zulüm yapmıģlardır. Ermeniler 1918 yılının ġubat ayında yüzlerce Bayburtluyu TaĢ mağaralara doldurmuģlar ve diri diri yakmıģlardır. Bayburt bu iģgalden 21 ġubat 1918 tarihinde kurtulmuģtur. Bu iģgal esnasında muhacir olarak Anadolu nun iç kesimlerine giden Bayburtlular kurtuluģla birlikte yurtlarına geri dönmüģlerdir. Çorumdan dönenler Çorumda gördükleri Saat Kulesinin bir örneğini de Bayburt ta yaparak Türkiye Cumhuriyetinin 1. kuruluģ yıl dönümü olan 29 Ekim 1924 yılında hizmete sokmuģlardır. 1927 ye kadar Erzurum a bağlı olan Bayburt bu tarihte GümüĢhane ye bağlandı. 21.06.1989 tarihinden itibaren 3578 sayılı yasa ile il statüsüne kavuģtu. BAYBURT ADININ KAYNAĞI ġehrin bu gün bilinen isminin Ortaçağ Ermeni kaynaklarında; Payberd, Bizans kaynaklarında ; Payper, Baberd, Paypert. XXII. Yüzyıl sonlarında bu bölgeden geçen Marko Polo nun seyahâtname sinde ; Painpurth, Baiburt. Arap kaynaklarında ; Bâbirt, II. Mesud adına 1291 de basılan bir parada Baypırt. Akkoyunlu tarihinden bahseden çağdaģ eserlerde Pâpirt Ģeklinde geçen kelimenin son hecesi Berd in yüksek kale anlamına geldiği bilinmekteyse de ilk hecesine bir mana verilememektedir. 1647 yılında Ģehri ziyaret eden Evliya Çelebi Bayburt adının zengin manasına gelen Bay belde manasına gelen yurt gibi iki kelime ile izah eder. Osmanlı dönemine ait kaynaklar ise ismi bu günkü söyleniģine uygun olarak Bayburt Ģeklinde kaydederler. A.2 ĠL ve ĠLÇELER Bayburt, Doğu Karadeniz sıradağlarının hemen güneyinde ki Çoruh Vadisinde denizden 1550 m. Yükseklikte kurulmuģ 3652 Km 2 (göller ve akarsular hariç) yüzölçümüne sahip bir ildir. 1989 yılında il statüsüne kavuģan ilin 2 ilçesi, 6 beldesi, 169 köyü vardır. 1990 genel nüfus sayımına göre ilin toplam nüfusu 107.330 kiģi iken, 1997 genel nüfus sayımına göre ilin nüfusu 99.638 kiģi, 2000 genel nüfus sayımına göre ise 97.358 kiģi 2007 genel nüfus sayımına göre ise 76.609 kiģi olup metrekareye yaklaģık 21 kiģi düģmektedir. Ġl ve ilçe sınırları Harita A.1 de gösterilmiģtir. 23

A.3 ĠLĠN COĞRAFĠ DURUMU Bayburt ili 40º 37' Kuzey Enlemi ile 40º 45' dakika Doğu boylamı, 39º 52' Güney enlemi ile 39º 37' Batı boylamları arasında yer alır. Doğusunda Erzurum, batısında GümüĢhane, kuzeyinde Trabzon ve Rize, güneyinde ise Erzincan illeri ile çevrili Anadolu nun kuzey doğusunda Çoruh Nehri kenarında ve denizden 1550 m. Yükseklikte kurulmuģ 3739 km² yüzölçümlü bir ildir. 24

Harita A.1:Bayburt Ġl Haritası 25

A.4 ĠLĠN TOPOĞRAFYASI VE JEOMORFOLOJĠK DURUMU Bayburt ve çevresini yeryüzü Ģekilleri bakımından genel olarak üç bölümde inceleyebiliriz. Birinci bölüm; alanın batı yarısını oluģturan Bayburt ovası, ikinci bölüm; akarsuların oluģturduğu vadiler, üçüncü bölüm; bölgenin etrafını çevreleyen ve özellikle kuzey ve güneydoğu kesiminde yer alan dağlık alanlardır. Toplam alanının % 45 i dağlardan oluģur. Ġlin üzerinde bir çok yaylanın yer aldığı önemli dağları: Zülfe ( 2750 m.), Kemer ( 2856 m.), Soğanlı ( 2750 m.), Haldizen (3000 m.), Kırklar (3350 m.), ÇavuĢkıran (2850 m.), Kop (2600m.), CoĢan (2963 m.), Sarıhan (2400 m.), Otlukbeli (2520 m.) ve Pulur ( 2300 m.) dağlarıdır. (Harita A.2) Dağlarla çevrelenen ve ortasından akan Çoruh ırmağının kolları ile bölünen Bayburt ovası yaklaģık 900 km 2 dir. Ovanın güneydoğu bölümünü Keçevi düzü, batı bölümünü MormuĢ ovası (eğimin azlığı nedeniyle daha önceleri bu düzlüğün ortasında MormuĢ bataklığı yer almaktaydı. Bugün için bu bataklık, DSĠ tarafından yapılan drene çalıģmaları sonucunda kurutulmuģtur.) kuzey bölümünü Aydıntepe ovası ve kuzeydoğu bölümünü yüzölçümü bakımından en küçüğü olan Düzekar ovası meydana getirir. Bu ovalar 1500-1700 m. arası yüksekliklere sahiptir. Ülkemizin önemli akarsularından biri olan Çoruh nehrinin ana kollarından biri olan Masat deresinin kaynağı Mescit dağlarıdır. Bu önemli kol, il sınırlarına güneydoğudan, Masat vadisinden girer. Masat vadisinden ismini alan bu kol Kop dağlarından gelen Kop deresi ile Maden köyü yakınlarında birleģir. Daha sonra vadiye akan derelerle beslenerek coģkulu bir Ģekilde çeģitli kıvrımlar yaparak Ģehre ulaģır. ġehri ikiye bölen nehir; Bayburt kalesi ile Duduzar tepesi arasında ki derin boğazdan geçerek Kaleardı mevkiine ulaģır. Kaleardı mevkiinde çeģitli yaylar çizerek kuzeye iner ve Düzekar ovasına ulaģır. Burada diğer önemli kolu olan Değirmencik deresi ile birleģir. Bu birleģmeden sonra dirsek yaparak doğuya yönelen Çoruh nehri, daha sonra derin Çoruh vadisine girer. CoĢkulu bir Ģekilde akıģına devam ederek ili terk eder. Dağlık bir yapıya sahip olan ilde önemli sayıda yayla bulunmaktadır. Bu yaylaların bazıları; Aydıntepe, Akbulut, Cumavank, Otlukbeli, Yazyurdu, Yoncalı, Tohnovi, Çavdar, Somarova, Karakaya, Menge, Seydiyakup, Kavlatan, Akkoyun, Solkari, GümüĢdamla, Yaylapınar, Üzengili, KuĢmer, Gökçedere, Dumlu, Günbuldu, ġur, Irmak, Eser, Çukur, Ardıçgöze, Armutlu, Göloba, Çençül ve Çımağıl yaylalarıdır. Tamamen bakir olan bu yaylalar, kaynak suları, doğal bitki örtüsü ve manzaraları ile yayla turizmi için ideal özellikler taģımaktadırlar. 26

T Harita A.2:Bayburt Ġlinin Topoğrafik Haritası 27

A.5 JEOLOJĠK YAPI VE STRATĠGRAFĠ Litostratigrafi birimi esas alınarak yapılan çalıģmalarda, en yaģlı birim Devoniyen- Karbonifer(Alt) yaģlı Gökçedere(Pulur) dağlarında geniģ yüzlekler veren Pulur Metemorfitleridir. YeĢil ġistler, Mermerler ile irili ufaklı asidik dayk ve silerden meydana gelmiģtir. Bunlardan baģka kafalar Ģeklinde meta-diyoritlerde Pulur metamorfitleri içerisinde gözlenir. 28

Pulur metamorfitleri içine sokulan Saraycık graniti, daha güneyde yer alan Saruhan Granodiyoriti, kuzey kesimde yüzeyleyenakģar graniti Bayburt yöresinde yer alan Plütonlardır. Üst Karbonifer-Alt Permiyen yaģlı Çamdere kireçtaģı Pulurmetamorfitleri üzerinde açısal uyumsuzlukla yer alır. Pulur metamorfitleri üzerine açısal uymsuzlukla gelen Hamurkesen formasyonu birbiri ile yanal ve düģey geçiģ gösteren üçüyeden oluģmuģtur. Tabanda yer alan DikmetaĢ üyesi, volkano tortullar arasında yer alan bol fosilli Akçakuzu kireçtaģı üyesi ve Andezit, bazalt, olivin bazalt, kuvars diyorit porfir, tonalit porfir gibi yarı derinlik ve volkanik kayalardan oluģan Danzut volkanit üyesi yer alır. Bölgede Dogger-Malm-Alt Kretase yaģlı Hozbirikyayla formasyonu oolitik kireçtaģı, kireçtaģı, kumlu kireçtaģıardalanması ile baģlar, istif üst kesimlerde çört bant ve nodüllü mikritik kireçtaģı seviyeleri ile devam eder. Hozbirikyayla formasyonu içinde resifal özelliklerde Sarıçiçek kireçtaģı üyesi yer alır. KireçtaĢları içinde yer alan kırıntılı seviyeler Kaledere üyesi olarak saptanmıģtır. Yine Hozbirikyayla formasyonunun üst seviyelerinde kireçtaģı, bitkili kumtaģı, silttaģı ardalanmalı Burmakaya üyesi bulunur. ÇalıĢma alanında Liyas-Alt Kretase (Neokomiyen) arasında kesiksiz bir istif gözlenmesine karģın yersel küçük açılı uyumsuzluklarda mevcuttur. Hozbirikyayla formasyonu üzerinde açısal uyumsuzlukla kumtaģı-silttaģı istifi ile baģlayan arada kırmızı renkli pelajik kireçtaģı ile temsil edilen Üst Kretase (Senoniyen) yaģlı Çatıksu formasyonu bulunur. Bu formasyonun üzerine de andezit ve bazalt çakıllı aglomera, tüf, marn arakatkılar ile temsil edilmiģ Arduç volkanitleri ( Üst Kretase volkanitleri) geçiģli olarak yer alır. Güney kesimde Kop ofyolitleri ile, daha kuzeyde yer alan Otlukbeli Olistostromu volkanik ve kırıntılı bir hamur içerisinde serpantin ve kireçtaģı blokları, çört andezit ve bazalt türü volkanikler, küçük mostralar Ģeklinde peridotit, harzburgit, kristalize kırmızı kireçtaģı, kumtaģı seviyelerinden meydana gelmiģtir.meastrichtiyen yaģlı resifal kireçtaģı özelliğindeki Kapıkaya formasyonu, Otlukbeli Olistostromu üzerinde uyumsuz olarak bulunur. Pelajik kireçtaģlarından oluģan Paleosen yaģlı Tepetarla formasyonu Bayburt un batısındaki alanlarda mostra verir. Eosen yaģlı SırataĢlar formasyonu ve Yazyurdu formasyonu ise Bayburt un kuzey kesimlerinde yüzeylenir. SırataĢlar formasyonu içerisindetabanda Nummulites içeren kumlu kireçtaģı, kumtaģı, kireçtaģından meydana gelen istifin benzeri YazyurduFormasyonu içerisinde de bulunur. YazyurduFormasyonunun tabanında ve daha sonra orta ve üst seviyelerinde tekrarlanan bir istif NiĢantaĢı üyesi olarak ayırtlanmıģtır. Güney alanlarda yüzeylenen Eosen yaģlı birimler çok hızlı bir depolanma ürünü olan moloz akması çökellerinden oluģan Yanık konglomera üyesi ile baģlar. Bunun üzerine oldukça kalın, türbiditik özellikler sunan Sığırcı formasyonu gelir. KumtaĢı, silttaģı, kiltaģı ardalanmasından oluģan Sığırcı formasyonu bol bitki sap ve kırıntıları içerir. Üst Kretase-Eosen yaģ aralığında sokulumunu yapan Rize graniti D-B istikametinde uzanarak çalıģma alanının kuzeyinde geniģ alanlar kapsar. Kop yöresinde gölsel çökellerden oluģan Miyosen yaģlı Göldere formasyonu yer alır. Pliyosen yaģlı Karaçayır formasyonu ile Çoruh nehrinin genç terasları, traverten, alüvyon ve yamaç molozları bölgedeki en genç oluģuklardır. Birbirleriyle yanal geçiģli taban konglomerası ve kumlu kireçtaģlarıyla baģlayan ve volkanotortul kayaçlarla süren istifin yaģı Eosen olarak belirlenmiģtir. Bölge Eosen sonu denizden kurtulmuģtur. 29

Harita A.4.Bayburt Ġlinin Jeoloji haritası A.5.1 Metamorfizma ve Mağmatizma Bölge Devoniyen-Karbonifer (Alt) yaģında olan Pulur metamorfitleri; YeĢil Ģist fasiyesindeki klorit Ģist, klorit serisit Ģist, aktinot-albit Ģist, klorit-amfibol-kuvars-albit Ģist, granatlı mika-kuvars Ģist, kuvars -serisit Ģist, kuvars-klorit Ģist, muskovit-biyotit-kuvars Ģist gibi kayaçlardan meydana gelir. Bu kayaçlar yeģil Ģist fasiyesinin: Klorit+Zoisit+Clinozoisit+actinolit- Kuvars parajenezleri ve mineral topluluklarından oluģmuģtur. Pulur metamorfitleri içinde metabazitler, meta kuvars diyorit, kuvars diyorit porfir meta gabro, meta tüf, mermerler, kuvarsitler ve meta kumtaģı gibikayaç topluluklarıda yer alır. Pulur metamorfitlerini kesen mağmatik kayaçlar genelde yönlenme göstermemelerine karģın yükselen magmanın etkisi ve ısının artması sonucunda oluģan yüksek sıcaklığı belirtenparajenezler vardır. Bu özellikle aktinotflorit ve albit oluģumu ile belirlenmektedir. Pulur metamorfitleri Hersiniyenorojenezinin bir veya birkaç fazı ile kıvrımlanmıģolabilir. Pulur metamorfitleri için Devoniyen yaģlı bir temel ve kıtasal bir kabuğun parçası olduğunu söyleyebiliriz. 30

Pulur metamorfitleri içine sokulan Saraycık graniti, güneyde yer alan Saruhan granodiyoriti, kuzey kesimde bulunan AkĢar graniti Hersiniyen orojenizine bağlı olarak yükselen plütonlardır. Üst Karbonifer-Alt Permiyen de metemorfit temel üzerinde yeni bir havza geliģimi ile sığ denizel çökeller ile platform karbontları çökelmiģtir. Fosilli, koyu gri, siyahımsı renkli kreçtaģı ile ara katkılı çakıltaģı, kumtaģı seviyelerinden oluģan Çalıdere kreçtaģı çökelmiģtir. Hersiniyen orejenizin son safhalarının etkileri ile bölgede bir yükselme ve aģınma evresi devam eder. Bölgede Liyas baģına kadar bir aģınma evresi geçirir. Triyas çalıģma alanında mevcut değildir. Devoniyen- Karbonifer (Alt) yaģlı Pulur metomorfitleri ve granitlerin üzerine Liyas yaģlı Hamurkesen formasyonun transgressif olarak oturur. Liyas baģında erken Kimmerisiyen fazından sonra güneyden gelen yeni bir transgresyonla Hamurkesen formasyonu çöklemeye baģlamıģtır. BaĢlangıçta bölgede sığ bir deniz hakim olmuģtur. ÇakıltaĢı, bitki kırtıntılı kumtaģı çökelimi ve kömür oluģumu ile DikmetaĢ üyesi Liyas baģında çökelmiģtir. Bu devrede kuzeyde geliģen sığ deniz daha güneye gelindiğinde derinleģmeye baģlamıģtır. RiftleĢme olayı ile ilgili olarak da denizin sığ kesimlerinde kırmız renkli ammonitli bol crinoidli, lameli fosilli yumrulu kreçtaģı isitifinden oluģan Akçakuzu kireçtaģı üyesi çökelmiģtir.denzin daha derin kesimlerinde volkanik aktivitenin baģlamısı ise volkanotortullar ile ardalanmalı türbiditik ikilikler gösteren kumtaģı, silttaģı- kiltaģı ardalanmalı istif çökelmiģtir. Zamanla volkanotortulları kesen andezitik bazaltik dasit ve diyabaz karakterli danzut volkanik üyesi etkin olmuģtur. Liyas sonuna doğru Doggerde ortamın tekrar sığ denizelden lagüner bir ortama dönüģmesi ile kumtaģı, bitkili kumtaģı ve kumlu kireçtaģı çökelmiģtir. Yer yer de kömürleģme mevcuttur. Üst Doggerden itibaren Alt Kretase sonuna kadar Hozbirikyayla formasyonu çökelmeye baģlamıģtır. Karbonat platformunda oluģan bu çökeller oolitik kireçtaģı, dolomotik kireçtaģı, kumlu kireçtaģı seviyelerinden meydana gelmiģtir. KireçtaĢı istifi arasında çoğun volkanik malzemeli olan çakıltaģı- kumtaģı ara katkılarının olması ortamın zamanla değiģtiğini gösterir. KireçtaĢaları arasında gözlenen bu krıntılı seviyeler Kaledere üyesidir. Alt Kretasede denizin daha da derinleģmesi ve hızlı bir çökelme ile sikritik kireçtaģları çökelmiģtir.mikritik kireçtaģı seviyeleri yer yer çört band ve nodüllü olarak da gözlenir. Denizin derinleģmesi kuzeyden güneye doğru olmuģtur. Güneyde dalga etkilerinin ulaģamayacağı bir ortam geliģir. Güneyde kalın bir seviye oluģturan çört band vge nodülleri içeren mikritik kireçtaģları bu ortamın çökelidir. Bu zamanda Alp orojenezinin etkileri görülmeye baģlamıģtır. Alt Kretase sonunda bölge yükselmeye baģlamıģtır. Üst kretase baģlangıçta sığ daha sonra derin bir denizde kumtaģları ve kırmızı renkli pelajik kireçtaģı çökelmeye baģlamıģtır. Bundan sonrada ada yayı sistemi geliģmeye baģlamıģ ve yay volkanizmasının etkileri olarak andezit ojitii andezit bazalt, latit bazalt ve andezitit ve bazaltik aglomera ve tüfleri çökelmiģtir. Üst Kretasede geliģen bu volkanitlerden sonra oldukça yaygın olan volkanik malzemeli fliģ çökelimi baģlamıģtır. Bu volkanik fliģik seviyeler arasında yer yer karbonat ara katkıları yer alır. Bu arada Rize granitik plütonunun sokulumları baģlamıģtır. 31

Üst Kretase sonuna doğru güneyde Maden köyü yöresinde gözlenen volkanik bri matriks içinde serpantin peridotit, sipilit bazalt, andezit, diyabaz, radyolarit, kırmızı kristalize kireçtaģları blokları içeren olistostromal bir fasiyes geliģmeye baģlamıģtır. Maestrictiyende Otuklubeli Olistostromu üzerinde derin olmayan bir ortamda sığ denizel Kapıkaya formasyonu çökelmeye baģlamıģtır. Resifal özellikte olan bu kireçtaģı bol olarak Mercan, Rudist Ostrea ve Cyclolites gibi makro fosilleri içerir. Paleosende bazı alanlarda denizin derinleģmesi ile yer yer pelajik kireçtaģları çökelmiģtir. Eosende yeni bir transgresyon ile kalın bir konglomera çökelimi meydana gelir.alt-orta Eosende sığ ve sıcak denizel bir ortamda geliģmiģ kumlu kireçtaģı ve kireçtaģı çökelmiģtir. BaĢlangıçta sığ olan denizin daha da derinleģmesi sonucu bol bitki kalıntılı kumtaģı, balamtaģı, silttaģı ardalanmasından oluģan kalın tülbiditik bir istif çökelmiģtir.alt Eosende sığ denizel çökellerden sonra yay volkanizması tekrar etkili olmaya baģlamıģ çalıģma alanında oldukça geniģ sahalar kapsayan kalkalkalen andezitik lavlar, dasitler, proklastikler, volkanik malzemeli fliģ çökelimi baģlamıģtır. Alt-Orta Eosen zamanı boyunca devam eden bu çökelim yer yer Numulitesli kumtaģı ara seviyeleri ile devam eder. Orta Alpin orojenezinin etkileri ile Eosen denizinin çökelleri kıvrımlanmaya ve yükselmeye baģlamıģtır. Lütesiyen sonundan itibaren bölgeden deniz çekilmeye baģlamıģtır. Yörede Oligosen yaģlı çökellere ait bulgulara rastlanılmamıģtır. Miyosende baģlangıçta sığ bir denizel ortamda çakıltaģı, kumtaģı çökeller daha sonraları gölsel bir ortamda yer yer marnlar çökelmiģtir. Daha sonra bölgenin evaporit bir ortama dönüģmesi ile jips ara katkılı marnlar çökelmiģtir. Bu çökeller Göldere formasyonudur. Bölgede daha sonra Pliyosen yaģlı Karaçayır formasyonu çökelmiģtir. Karaçayır formasyonunu taraçalar, alüvyonlar ve traverten çökelimi takip ederek bölge bugünkü Ģeklini almıģtır. Liyas volkanizması Doğu Karadenizden Kafkaslara kadar görülür. Özellikle Giresun güneyinden GümüĢhane, Bayburt, Artvin Yusufeli dolayında tektonik etkin bir dönemde bölgede horst ve grabenleģme sonucu Y.YILMAZ(1972) Liyas volkanizması geliģmiģtir. Denizaltı tepeleri ve çukur alanlargeliģmiģ olupbu çukur alanlardaçoğu renkli kumtaģı ve türbiditler çökelmiģtir. N.GÖRÜR(1983) Bu istif içerisinde lav ve tüf arakatkıları ve volkanik elemanlar yer almaktadır. Yer yer karasal çökellerle de ara katkılı olan bu volkanizma S.TOKEL I (1973) e göre Kakalkalen, H.BERGOUGNAN(1975) e göre Alkalen, Y.YILMAZ I (1972) a göre de Toleyitik karakterdedir. Her ne kadar küçük Kafkaslarda erken jurada aktif bir kalkalkalen volkanizma mevcut ise ADAMĠA v.d(1977)doğu pontitlerde bu tür volkanizma giderek artan toliyitik volkanizmaya göre ancak tümler miktarda kalmıģtır. ġiddetli toleyitik volkanik aktivite ile aynı cürette kuzeye bakan paleo-tetis volkanik yayının yakınında bir riftleģme baģlamıģtır. (ġengör ve Yılmaz, I 1981) 32