Büyümeyi Sürdürmek: Yurtiçi Tasarrufların Önemi

Büyümeyi Sürdürmek: Yurtiçi Tasarrufların Önemi Eser Pirgan Matur Ekonomik Modeller ve Stratejik Araştırmalar Dairesi Kalkınma Bakanlığı 24 Ekim 2014 03.11.2014 1

Sunum Planı Yurtiçi Tasarrufların Kalkınma İçin Önemi Yurtiçi Tasarrufların Gelişimi Uluslararası Karşılaştırma Yurtiçi Tasarruflardaki Gerilemenin Nedenleri Düşük Yurtiçi Tasarrufların Yol Açtığı Sorunlar Onuncu Kalkınma Planında Tasarruf Politikası 03.11.2014 FSGR 2

Yurtiçi Tasarrufların Kalkınma İçin Önemi Büyümenin Finansmanı: Kapalı Ekonomi Koşullarında Yurtiçi Tasarruflar Resmi kreditörlerden sağlanan finansman* Açık Ekonomi Koşullarında Yurtiçi Tasarruflar Dış Tasarruflar Resmi kreditörlerden sağlanan kaynaklar Bankacılık kesiminin yurtdışı borçlanması Finans-dışı özel kesimin yurtdışı borçlanması * Türel 03.11.2014 3

Yurtiçi Tasarrufların Kalkınma İçin Önemi İktisat teorisi açık ekonomi koşullarında yatırım finansmanı için ne diyor? Sermaye hareketlerinin serbest olduğu koşullarda tasarruflar en üretken yatırım olanaklarının bulunduğu ülkelere akar. Bu durumda bir ülkedeki yatırımlarla o ülkenin yurtiçi tasarrufları arasında bir ilişkinin olması beklenmez. Yatırımlar yalnızca yatırım olanaklarına (yatırımın beklenen getirisine) bağlıdır. Bir ülkedeki yatırımlarla o ülkenin yurtiçi tasarrufları arasında kuvvetli bir ilişkinin olması durumu Feldstein- Horioka bilmecesi olarak adlandırılmıştır. 03.11.2014 4

1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 Yurtiçi Tasarrufların Kalkınma İçin Önemi Yatırım-Tasarruf İlişkisi Yüksek Gelir Grubundaki Ülkeler Düşük ve Orta Gelir Grubundaki Ülkeler 1.25 1.00 1.00 0.75 0.75 0.50 0.50 0.25 0.00 0.25-0.25 0.00-0.50 TY Regresyon Katsayısı %95 Güven Aralığı TY Regresyon Katsayısı %95 Güven Aralığı Kaynak: Hevia (2010), Saving in Turkey: An International Comparison, Background study for the CEM. Ankara: World Bank. 03.11.2014 FSGR 5

Yurtiçi Tasarrufların Kalkınma İçin Önemi Uzun Dönemli Kalkınma Hedefleri Yüksek ve İstikrarlı Büyüme Yüksek Yatırım Gereği Cari Açık Dış Tasarruflar Yüksek Finansman İhtiyacı İç Tasarruflar Kamu Tasarrufları Özel Tasarruflar 03.11.2014 6

Yurtiçi Tasarrufların Kalkınma İçin Önemi Kaynak: 2013 Türkiye Ülke Ekonomik Raporu, DB-KB 03.11.2014 7

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 (T) Yurtiçi Tasarrufların Gelişimi 30,0 Tasarruf Oranları (%) 25,0 24,3 20,0 15,0 20,1 18,4 18,4 18,6 15,5 16,0 16,0 16,6 15,5 16,8 13,2 13,5 14,4 14,5 13,4 15,0 10,0 5,0 0,0-5,0-10,0 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı TOPLAM KAMU ÖZEL 2000 li yıllarda yurtiçi tasarruf oranları önemli ölçüde gerilemiştir. Tasarruflardaki gerilemede özel kesim tasarruflarının azalması belirleyici olmuştur. 03.11.2014 9

Yurtiçi Tasarrufların Gelişimi 25,0 Hanehalkı Tasarrufları (%) 20,0 17,6 15,7 15,0 10,0 9,9 10,7 12,5 8,1 8,8 7,3 7,5 5,0 0,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Hanehalkı Tasarrufları Özel Tasarruflar Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, TÜİK Hanehalkı Bütçe Anketi Özel kesim tasarruflarındaki gerileme (farklı veri kaynağına dayalı olarak hesaplanan) hanehalkı tasarruflarında da gözlenmektedir. 03.11.2014 10

Yurtiçi Tasarrufların Gelişimi 30,0 Gelir Gruplarına Göre Tasarruf Oranları - 2011 (%) 24,3 20,0 10,0 4,6 7,5 0,0-10,0-20,0 q1 q2 q3 q4 q5 yıllık -14,5-3,8-30,0-40,0-32,0 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, TÜİK Hanehalkı Bütçe Anketi İlk üç yüzde yirmilik gelir grubunda tasarrufların negatif olduğu görülmektedir. En üst yüzde yirmilik gelir grubundaki tasarruf oranının da oldukça düşük olduğu dikkat çekmektedir. 03.11.2014 11

Yurtiçi Tasarrufların Gelişimi 40,0 Gelir Gruplarına Göre Tasarruf Oranları (%) 30,0 20,0 10,0 0,0-10,0-20,0-30,0-40,0-50,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 q1 q2 q3 q4 q5 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, TÜİK Hanehalkı Bütçe Anketi Tasarruf oranının tüm gelir gruplarında gerilediği görülmektedir. 03.11.2014 12

Uluslararası Karşılaştırma 35 Bölgelere Göre Tasarruf Oranları (%) 30 25 20 15 10 5 0 Türkiye Dünya G. Asya Sahraaltı Afr. Avr.-O. Asya L. Amerika-Kry D. Asya-Pasifik Kaynak: Dünya Bankası WDI Veritabanı 1980-89 1990-99 2000-12 Bölgeler bazında yapılan uluslararası karşılaştırma tasarruf oranlarımızın düşüklüğüne işaret etmektedir. 03.11.2014 14

Uluslararası Karşılaştırma Kaynak: Dünya Bankası WDI Veritabanı Gelir grupları bazında yapılan uluslararası karşılaştırma, tasarruf oranlarımızın düşük gelir grubu ülkeler haricindeki tüm gelir gruplarına göre daha düşük olduğunu göstermektedir. 03.11.2014 15

Yurtiçi Tasarruflardaki Gerilemenin Nedenleri Son yıllarda makro ekonomik ortamda yaşanan dönüşüm özel sektör tasarruflarında gerilemeye neden olmuştur. Enflasyonda düşüş => İhtiyati tasarruf eğilimini azaltmıştır Reel faiz oranlarında düşüş => Tasarrufların getirisini azaltmıştır Kredi genişlemesi => Likidite/borçlanma kısıtlarını gevşetmiştir Sermaye girişleri/tl nin değerlenmesi => İthal ürünlerin cazibesini artırmıştır bugünün tüketiminde artış tasarruflarda azalma cari açıkta artış 03.11.2014 17

03.11.2014 FSGR 19

Düşük Yurtiçi Tasarrufların Yol Açtığı Sorunlar 4,0 Tasarruf-Yatırım Dengesi vs. Cari İşlemler Dengesi (%) 2,0 0,0-2,0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 (T) -4,0-6,0-8,0-10,0-12,0 Tasarruf-Yatırım Dengesi/GSYH Cari Denge/GSYH Cari işlemler açığı tasarruf-yatırım açığını yansıtmaktadır. 03.11.2014 20

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 (T) Düşük Yurtiçi Tasarrufların Yol Açtığı Sorunlar 24,0 Sabit Sermaye Yatırımlarının GSYH İçindeki Payı (%) 22,0 20,0 18,0 16,0 14,0 Sabit Sermaye Yatırımı/GSYH Ancak yatırımların GSYH içindeki payı (geniş marjlarla dalgalanmakla birlikte) durağandır ve seviye olarak yüksek değildir. 03.11.2014 21

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 (T) Düşük Yurtiçi Tasarrufların Yol Açtığı Sorunlar 4,0 Özel Tasarruflar ve Cari İşlemeler Dengesi (%) 30,0 2,0 25,0 0,0 20,0-2,0 15,0-4,0-6,0 10,0-8,0 5,0-10,0 Cari Denge/GSYH Özel Tasarruf/GSYH 0,0 Cari açıktaki hareketleri esas olarak özel tasarruflardaki hareketin sürüklediği görülmektedir. Özel tasarruflardaki düşüş potansiyel kırılganlık kaynağı olarak ortaya çıkmaktadır. 03.11.2014 22

Düşük Yurtiçi Tasarrufların Yol Açtığı Sorunlar 25,0 Hanehalkı Finansal Yükümlülükleri 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 THFY/GSYH Konut hariç HFY/GSYH 03.11.2014 23

Düşük Yurtiçi Tasarrufların Yol Açtığı Sorunlar 30,0 Yatırımların Finansmanı 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0-5,0-10,0-15,0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 (T) Kamu Tasarrufu/GSYH Özel Tasarruf/GSYH Dış Tasarruflar/GSYH Cari Denge/GSYH Kaynak: Kalkınma Bakanlığı 03.11.2014 24

Sunum Planı Yurtiçi Tasarrufların Kalkınma İçin Önemi Yurtiçi Tasarrufların Gelişimi Uluslararası Karşılaştırma Yurtiçi Tasarruflardaki Gerilemenin Nedenleri Düşük Yurtiçi Tasarrufların Yol Açtığı Sorunlar Onuncu Kalkınma Planında Tasarruf Politikası 03.11.2014 25

10. Kalkınma Planında Tasarruf Politikası Tasarrufların artırılması politika gündemine alınması gereken bir başlık olarak öne çıkmaktadır. Tasarrufların önemine ilişkin farkındalığın artırılması Hem politika düzeyinde Hem de kamuoyunda Aşırı tüketimi kontrol altına alma Kalkınma politikası gündeminin bir parçası olarak tasarrufların teşviki 03.11.2014 26

10. Kalkınma Planında Tasarruf Politikası Tasarrufların üretken alanlara yönlendirilmesi, en az tasarrufların artırılması kadar önemlidir. Türkiye de sanayi yatırımlarının oranı oldukça düşük seyretmektedir. Ticarete konu olmayan sektörlerin ekonomideki ağırlığı önemli ölçüde artmıştır. Gayrimenkulün bir yatırım aracı olarak algılanmasının zarar verici olduğu küresel krizde kanıtlanmıştır. Ticarete konu olan sektörlerde verimliliği artırma ihtiyacı devam etmektedir. 03.11.2014 27

10. Kalkınma Planında Tasarruf Politikası 10,0 Sanayi Yatırımları/GSYH (%) 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 03.11.2014 28

10. Kalkınma Planında Tasarruf Politikası Kaynak: Erol Taymaz, 5. İzmir İktisat Kongresi Sunumu 03.11.2014 29

Yüzde 10. Kalkınma Planında Tasarruf Politikası Türkiye ekonomisinde ticarete konu olmayan sektörlerdeki üretimin toplam hasıla içindeki payı artış eğilimi göstermektedir. Son yaşanan küresel krizden itibaren artış eğilimi yavaşlamaktadır. Önümüzdeki dönemde üretim yapısının ticarete konu olan (imalat sanayi gibi) sektörler lehine dönüşümün sağlanması yüksek büyüme oranlarının sağlanması ve sürdürülmesi açısından önem arz etmektedir. 75 70 65 60 55 50 Ticarete Konu Olmayan Sektörlerin GSYİH İçindeki Payı Kaynak: TÜİK 03.11.2014 30

10. Kalkınma Planında Tasarruf Politikası 10. Kalkınma Planında bir yandan yurt içi tasarrufların artırılarak Türkiye ekonomisindeki kırılganlığın azaltılması amaçlanırken diğer taraftan kaynakların üretken alanlara yönlendirilmesi amaçlanmaktadır. Bu çerçevede 10. Kalkınma Planında yurt içi tasarrufları artırmaya yönelik bir program yer almaktadır. Onuncu Plan bünyesinde yer alan bir dizi program da Yurtiçi Tasarrufların Artırılması ve İsrafın Önlenmesi Programını tamamlayıcı niteliktedir. 03.11.2014 31

10. Kalkınma Planında Tasarruf Politikası Yurtiçi Tasarrufların Artırılması ve İsrafın Önlenmesi Programı Mali Piyasa Araçlarıyla Tasarrufların Özendirilmesi İsrafın Azaltılması ve Mükerrer Tüketimin Önlenmesi Kredi Düzenlemeleriyle Tasarrufların Özendirilmesi ve Üretken Yatırımlara Yönlendirilmesi Tamamlayıcı Sigortacılığın Geliştirilmesi Vergisel Araçlarla Tasarrufların Özendirilmesi ve Üretken Yatırımlara Yönlendirilmesi 03.11.2014 32

10. Kalkınma Planında Tasarruf Politikası Kamu Maliyesi Tedbirleri: Vergi sisteminin tasarrufları özendirme derecesi bakımından gözden geçirilmesi Dolaylı vergiler/dolaysız vergiler (Gelir vergisi) Lüks ve/veya ithal karakterli tüketim mallarının tüketimini caydırıcı vergilendirme Emlak vergisi sistemi ve uygulamalarının etkinleştirilmesi Gayrimenkullerin elden çıkarılmasında değer artış kazançlarının vergilendirilmesi İmar Planı değişiklikleri sonucunda ortaya çıkan değer artışlarının etkin bir şekilde vergilendirilmesi Üretken yatırımların artırılmasını teşvik edici düzenlemeler Uzun vadeli tasarrufu teşvik edecek özel amaçlı tasarruf mekanizmaları 03.11.2014 33

Teşekkürler! 03.11.2014 35