Vergi, İcra Hukuku
Muhsin KOÇAK Hukukçu - Mali Müşavir VERGİ İCRA HUKUKU (Mukayeseli) 6183 sayılı AATUHK 2004 sayılı İcra İflas Kanunu Vergi İcra Hukuku Konusu ve Amacı Mirasçıların Sorumluluğu Limited Şirket Ortaklarının Sorumlulukları İhtiyati Haciz ve Cebri İcra İşlemleri İstihkak İddiası Hükümsüz Tasarruflar Zamanaşımı ve Terkin Gecikme Zammının Uygulama Esasları Ankara, 2011
Vergi - İcra Hukuku Muhsin KOÇAK Hukuk Kitapları Dizisi: 1073 ISBN 978-975-02-1424-0 Birinci Baskı: Ocak - 2011 Sayfa Tasarımı: Ömer Candan Kapak Tasarımı: İsmail Çam 306 Sayfa, 13,5x19,5 cm. 1. Mirasçıların Sorumluluğu 2. Kanuni Temsilcilerin Sorumluluğu 3. İhtiyati ve İcraki Haciz İşlemleri 4. Hükümsüz Sayılan Tasarruflar 5. Ltd. Ortaklarının Sorumluluğu 6. Tecil ve Taksitlendirme 7. Hacze İştirak 8. Haczedilen Malların Satışı 9. Haczin Düşmesi 10. İstihkak 11. Zamanaşımı Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş ye aittir. Yayınevinin izni olmadan, eğitim ve tanıtım amaçlı kısmi alıntılar hariç olmak üzere hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı yayınlanamaz ve çoğaltılamaz. Yayın ve Dağıtım: Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: 21 06410 Sıhhiye, ANKARA Tel: (0 312) 435 30 30 (Pbx), Faks: (0 312) 435 24 72 Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) 309 52 48 Şube: Abidei Hürriyet Caddesi 179/E (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli İSTANBUL Tel: (0-212) 234 34 77 Şube: Strazburg Cd. No:23 Sıhhiye - ANKARA Tel: (0312) 230 52 62 ankarasube@seckin.com.tr Web Adresi: www.seckin.com.tr, E posta: yayin@seckin.com.tr Baskı: Seçkin Yayıncılık, Tel: (0 312) 435 30 30
Kardeşim Metin in Aziz Anısına
Önsöz Devletler kendi hükümranlık sınırları içerisinde, anayasal yükümlüklerini yerine getirmek için ihtiyaç duydukları kaynakların bir kısmını vergileme yolu ile elde etmek üzere yasalar çerçevesinde bütçe oluştururlar. Oluşturulan bu bütçe gelirleri devlet hizmetlerinin finansmanında kullanılır. Devlet hizmetlerinin aksamadan yerine getirilmesi için finansman kaynaklarının da aksamadan tahsil edilerek bütçeye aktarılması zorunludur. Verginin yasallığı ilkesi de göz önünde bulundurulma zorunluluğu olmakla birlikte,vergilerin anayasal ve ilgili kanunları çerçevesinde tarh, tebliğ, tahakkuk ve tahsil süreçlerinden geçmesi yasal düzenlemelerle mümkündür. Gerek genel ve gerekse özel bütçelerle oluşturulan finansman kaynakları olan vergi,resim, harç ve benzeri gelir kalemlerinden oluşmaktadır. Vergi gelirlerinin takip ve tahsili Vergi icra hukuku hükümleri çerçevesinde yapılmaktadır, vergi icra hukukunda gelirlerin takip ve tahsili ile birlikte verginin güvenliği, kayıp ve kaçağın önlenmesi için de tedbir hükümlerine yer verilmiştir. Devlet finansman kaynaklarının tahsilinin hızlandırılması ne kadar önemli ise, tahsilinden önceki aşamalarda güvenliğinin de sağlanması zaruretinden dolayı vergi hukukuna güvenlik tedbirlerine ilişkin hükümler konulmuştur. Vergilemede yasallık ilkesi gereği her ne kadar kıyas yasağı söz konusu ise de özel kanunlarında genel hükümlere yollama yapılması şartıyla genel hukuk kurallarına da uyulması söz konusu olabilmektedir. Bu nedenle vergi hukukunu incelerken genel hukuk kurallarına yapılan yollama veya 213 sayılı VUK 3 maddesinde vergi kanunlarının yorumlanma şekli ile diğer kanunlarla olan ortak hükümlerinin de göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Bu bağlamda vergi icra hukukunun yoruma muhtaç hükümleri irdelenirken, atıf yapılmış olan genel hukuk kurallarına da yer vermek, doktrin ve içtihatlardan da yararlanmak suretiyle doğru hukuk kuralları koyma zarureti de vardır. Bu çalışma çerçevesinde, Türk vergi hukukunda kamu gelirlerinin takip ve tahsilinde yaşanan sorunsallar göz önünde bulundurularak, önemli konuların irdelenmesi ve 4721 sayılı Türk Medeni kanunu, 2004 sayılı İcra ve İflas kanunu hükümleri de mukayeseli olarak anlatmaya çalıştığım Vergi İcra Hukuku kitabının son halini almasında sabırlarını esirgemeyen Kardeşim Aydın ve can yoldaşım sevgili Gülcan ile kitabın yayınında emeği geçen kişilere teşekkürlerimi sunarım. Yararlı olması dileğiyle Ocak 2011 Muhsin KOÇAK Hukukçu Mali Müşavir
İçindekiler Önsöz... 7 1. GİRİŞ... 13 2. VERGİ İCRA HUKUKU HÜKÜMLERİ KAPSAMINDA TAKİP VE TAHSİLİ MÜMKÜN OLAN ALACAKLAR... 14 3. KAMU ALACAKLARINI ÖDEME YÜKÜMLÜLÜĞÜNDE OLANLAR... 17 4. KAMU ALACAKLARINI TAHSİLE YETKİLİ İDARELER... 18 5. KAMU ALACAKLARININ TAHSİLİNDE SORUMLULUKLAR... 19 6. YARDIM MECBURİYETİ... 21 7. VERGİ HUKUKUNDA SORUMLULUK... 22 A. Vergi Hukukunda Sorumluluk Halleri... 24 B. Vergi Kesenlerin Sorumlulukları... 25 C. Fer i Vergi Borçlusunun Sorumluluk Hali... 28 1. Birinci Derecede Fer i Vergi Borçlularının Sorumluluk Halleri... 29 2. İkinci Derecede Fer i Vergi Borçlularının Sorumluluk Halleri... 30 3. Üçüncü Derecede Fer i Vergi Borçlularının Sorumluluğu Halleri... 35 4. Borçlunun Ölümü ve Ölüm Halinde Takibin Geri Bırakılması... 35 8. LİMİTED ŞİRKETLERDE ORTAKLARIN VERGİ BORCU KARŞISINDAKİ DURUMLARI... 41 A. Şirket Tüzel Kişiliği Açısından Sorumluluk Şekli... 41 B. Limited Şirketlerde Tahsil Edilemeyen Kamu Alacaklarından Ortakların Sorumluluğu... 43 C. Pay Devirlerinin Tescili ve İlanı... 48 D. Kanuni Temsilcilerin Sorumluluğu... 49 9. KAMU ALACAKLARININ KORUNMASINA İLİŞKİN GÜVENLİK TEDBİRLERİ... 55 A. İhtiyati Haciz Uygulaması... 55 1. Borçlunun Belli İkametgâhı Yoksa... 61 2. Borçlu Kaçmışsa Veya Kaçması, Mallarını Kaçırması ve Hileli Yollara Sapması İhtimalleri Varsa... 61 3. Borçludan Teminat Göstermesi İstendiği Halde Belli Müddette Teminat Veya Kefil Göstermemiş Yahut Şahsi Kefalet Teklifi Veya Gösterdiği Kefil Kabul Edilmemişse... 63 4. Mal Bildirimine Çağrılan Borçlu Belli Müddet İçinde Mal Bildiriminde Bulunmamış Veya Noksan Bildirimde Bulunmuşsa... 63 5. Hüküm Sâdır Olmuş Bulunsun Bulunmasın Para Cezasını Müstelzim Fiil Dolayısiyle Âmme Dâvası Açılmış İse... 64 6. İptali İstenen İşlem ve Tasarrufun Konusunu Teşkil Eden Mallar, Bu Mallar Elden Çıkarılmışsa Elden Çıkaranın Diğer Malları Hakkında Uygulanmak Üzere, Bu Kanunun 27, 29, 30'uncu Maddelerinin Tatbikini İcabettiren Haller Varsa... 66 7. İhtiyaten Haczedilen Bir Malın Daha Sonra İcraen (Kesin Olarak) Haczedilmesi... 68 B. İhtiyati Tahakkuk... 71 C. İhtiyati Haciz Sonuçlarına İtiraz... 74 D. İhtiyati Tahakkuk Sonuçlarına İtiraz... 79
10 Vergi İcra Hukuku 10. KAMU ALACAKLARINDA TEMİNAT... 80 A. Kamu Alacaklarında Teminat Hükümleri... 80 1. Teminat ve Teminat Sayılan Değerler... 81 2. AATUHK Uygulamalarında Teminat İstenebilecek Haller... 83 3. Vergi Ziyaı ve Vergi Kaçakçılık Suçunun Oluşması Halinde Teminat... 84 4. Türkiye de İkametgahı Olmayan Kamu Borçlusundan Teminat İstenmesi... 86 5. Teminat Olarak Kabul Edilen Değerler... 87 6. Para... 88 7. Bankalar ile Özel Finans Kurumları Tarafından Verilen Süresiz Teminat Mektupları... 88 8. Devlet İç Borçlanma Senetleri ile Bu Senetler Yerine Düzenlenen Belgeler... 90 9. Hükümetçe Belli Edilen Milli Esham (Hisse senetleri) ve Tahvilat... 90 10. İlgililer veya İlgililer Lehine Üçüncü Şahıslar Tarafından Gösterilen ve Kamu İdaresince Haczedilen Menkul ve Gayrimenkuller... 91 11. Teminat Hükmünde Sayılan Eşyanın Özellik Arzeden Durumları... 94 11. TEMİNATIN KORUNMASI... 98 12. DİĞER KORUNMA HÜKÜMLERİ... 99 13. İİK VE AATUHK DA HAZCE İŞTİRAK HÜKÜMLERİ... 99 14. 2004 SAYILI İCRA İFLAS HUKUKUNDA İŞTİRAK HÜKÜMLERİ... 100 A. İsviçre Hukukunda İştirak Hükümleri... 100 B. Alman ve Avusturya Hukukunda İştirak Hükümleri... 101 C. Fransız Hukukunda İştirak Hükümleri... 101 D. Hacze Adi Takipli Katılma Koşulları... 101 15. 6183 SAYILI AATUHK 21 MADDESİNDEKİ DÜZENLEME AÇISINDAN... 117 16. KAMU ALACAKLARINI KESİP ÖDEMEK MECBURİYETİNDE OLANLAR... 123 A. Amme Alacağı Ödenmeden Yapılmayacak İşlemler ile İşlem Yapanların Sorumlulukları... 125 17. YURT DIŞI ÇIKIŞ YASAĞI... 130 18. HÜKÜMSÜZ SAYILAN TASARRUFLAR... 131 A. 2004 Sayılı İİK da Yer Alan Hükümler... 131 B. Nam-ı Müstear ile Gizlenmiş Borçlu İşlemleri... 146 C. Borçlandırıcı (İltizami) İşlemler... 147 B. Vergi İcra Hukukunda Yer Alan Hükümler... 152 1. Kamu Alacakları bakımından İvazsız Tasarrufların Hükümsüzlüğü... 155 2. Bağışlama Sayılan Tasarruflar... 156 3. Hükümsüz Sayılan Diğer Tasarruflar... 160 4. Kamu alacağının Tahsilini İmkansız Kılmak için Yapılan Tasarruflar... 161 5. Üçüncü Şahısların Hak ve Yükümlülükleri... 163 6. Hükümsüz Sayılmada Zamanaşımı... 163 19. VERGİ HUKUKUNDA GECİKME ZAMMI VE GECİKME FAİZİ... 164 A. Gecikme Zammı... 164 B. Gecikme Faizi... 172
İçindekiler 11 C. Gecikme Faizinin Uygulanacağı Sürelerin Tespiti... 175 D. Gecikme Zammının Hesaplanamayacağı Süreler... 175 1. Sürelerin Hesaplanması ile Aylık ve Günlük Esaslar... 178 2. Sürelerin Hesaplanması ile Aylık ve Günlük Esaslar... 181 3. Aylık Esasa Göre Gecikme Zammının Hesaplanması... 183 4. Günlük Esasa Göre Gecikme Zammının Hesaplanması... 183 20. KAMU ALACAKLARININ CEBREN TAHSİL SÜRECİNİN BAŞLANGICI VE ÖDEME EMRİ ÖDEME EMRİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ... 183 A. İdari İşlem Kuramı... 185 B. Düzenleyici İşlem Kişisel İşlem... 186 C. Hak Yaratıcı İşlem-Yükümlülük Doğuran İşlem... 186 D. Ödeme Emri İşleminin Kimliği... 187 E. Ödeme Emri İşleminin Unsurları... 188 F. Konu Yönünden... 189 G. Sebep Yönünden... 189 H. Yetki Yönünden... 190 İ. Ödeme Emrine Karşı Dava Açılması... 199 J. Teminatlı Alacaklarda Takip... 203 K. Kefil ve Yabancı Şahıs veya Kurumlar Mümessillerini Takip... 203 21. CEBRİ İCRA VE UYULMASI GEREKEN KURALLAR... 207 22. İSTİHKAK İDDİALARI... 209 A. Genel Olarak... 209 B. İcra ve İflas Hukuku İle Vergi İcra Hukuku İlişkisi... 215 C. İstihkak İddiaları Bakımından Karşılaştırma... 216 1. Genel Olarak... 216 2. Malların, Borçlunun Elinde Haczedilmesi Durumunda İstihkak İddiası... 218 3. Malın Üçüncü Kişinin Elinde Haczedilmesinde istihkak İddiaları... 219 4. Haczedilen Malın Borçlu ile Üçüncü Kişinin Birlikte Elde Bulundurmalarında İstihkak İddiası... 220 D. İstihkak Davalarının Karşılaştırılması... 222 1. Genel Olarak... 222 2. Davanın Tarafları... 222 3. Görevli Mahkeme... 223 4. Yetkili Mahkeme... 223 5. Dava Açma Süresi... 224 6. Davanın Sonuçları... 224 23. HACZEDİLEMİYECEK MALLAR... 226 24. 6183 AATUHK DA KISMEN HACZEDİLEBİLEN GELİRLER... 230 25. 2004 SAYILI İİK- HACZEDİLMEZLİK ŞİKAYETİNİN SÜRESİ... 231 26. 2004 SAYILI İİK DA KISMEN HACZEDİLEBİLEN DEĞERLER... 232 A. Kısmen Haczedilebilen Haklar... 232 1. Maaşlar... 232
12 Vergi İcra Hukuku 2. İntifa Hakları ve Hâsılatı... 233 3. Emekli Maaşları... 233 4. İlâma Dayanmayan Nafakalar... 234 27. YETİŞMEMİŞ MAHSULLERİN HACZİ... 237 28. ÜÇÜNCÜ ŞAHISLAR NEZDİNDE TESPİT EDİLEN HAK VE ALACAKLARIN HACZİ... 240 29. MENKUL MALLARIN SATIŞI... 242 30. GAYRİMENKUL MALLARIN HACZİ VE SATIŞI... 246 A. Gayrimenkul Malların ve Gemilerin Haczi... 246 1. 2004 Sayılı İcra İflas Kanununda Gayrimenkul Haczinin Kapsamı... 246 B. 2004 Sayılı İİK da Taşınmaz Mallarda Haczin Sonuçları... 249 C. İİK da Taşınmaz Mallara İlişkin İhalenin Yapılması... 251 31. 6183 SAYILI KANUN KAPSAMINDA GAYRİMENKUL SATIŞI... 262 A. Gayrimenkullerin Satışı... 266 B. Gayrimenkul Satış İlanı... 267 C. İlanda Yer Alacak Hususlar... 267 D. İlanın Şekli... 268 E. İlanın Tebliği... 268 32. BORÇLUNUN İFLAS YOLU İLE TAKİBİ... 271 A. Doğrudan İflas İsteyebilme Halleri... 272 1. Borçlunun İkametgahının Bilinmemesi... 272 2. Borçlunun, Haciz Yolu İle Yapılan Takip Sırasında Mallarını Saklaması... 274 3. Borçlunun Ödemelerini Durdurmuş Olması (İİK. mad. 177/II-2)... 274 4. İlama Bağlı Alacağın İcra Emri İle İstenmiş Olmasına Rağmen Ödenmemiş Olması (İİK. Md 177/II-4)... 275 5. Borçlunun İstemi ile İflasa Karar Verilmesi... 275 33. KAMU ALACAĞINI SONA ERDİREN SEBEPLER... 278 A. Ödeme... 278 1. Ödeme Zamanı... 278 2. Ödeme Şekli... 283 3. Ödemenin Mahsup Edileceği Alacaklar... 285 B. Zamanaşımı... 290 1. Tahakkuk Zamanaşımı... 291 2. Tahsil Zamanaşımı... 295 3. Vergi Hukukunda Zamanaşımının Durması veya Kesilmesi... 297 4. Zamanaşımının Hukuki Sonuçları... 298 C. Terkin... 298 D. Kamu Alacağını Ortadan Kaldıran Diğer Nedenler... 300 Kavram Dizini... 301