"Türkiye'de Petrol Üretimini Arttırmak İçin Yeni Bir Yatırım Modeli Benimsemek Gerekir mi?

turkmenlawyer@hotmail.com "Türkiye'de Petrol Üretimini Arttırmak İçin Yeni Bir Yatırım Modeli Benimsemek Gerekir mi? Özyeğin Üniversitesi Hukuk Fakültesi 5 Ekim 2012 Saat 11:00-12:30 Dr. Dowran ORAZGYLYJOW

içerik BÖLÜM I Global Enerji Pazarı Uluslararası Petrol Yatırımları Uluslararası Petrol Yatırım Modelleri BÖLÜM II Türkiye de Petrol Türk Petrol Yatırım Modeli Türkiye İçin Yeni Model Gerekir mi? Türkiye İçin Ürün Paylaşım Modeli Sonuç 2

Global Enerji Pazarı Tükettiğimiz Enerjinin 1970 yılında % 45 i Petrol iken, günümüzde bu oran % 34. IEA tahminlerine göre, 2035 de bu oranın % 28 olması beklenmektedir. 1970 yılında doğal gazın oranı % 15 iken, günümüzde bu oran % 24. Gelecekte bu oranın daha da artması beklenmektedir. 3

Milyon ton /milyar metreküp BÖLÜM I Global Enerji Pazarı 6000 5000 4000 3000 2000 1000 Petrol Doğal Gaz 0 1965 y. 1980 y. 2000 v. 2011 y. 2035 y. Petrol 1512 2979 3571 4059 5577 Doğal Gaz 650 1436 2409 3322 4723 4

Uluslararası Petrol Yatırımları Petrol yatırımları milyarlarca dolar gerektiren ve riski çok yüksek yatırımlardır. Global ekonomik krizin en şiddetli dönemi olmasına rağmen, 2009 yılında sadece petrol arama, geliştirme ve üretim için dünya genelinde toplam 428 milyar ABD doları yatırım yapılmıştır. Uluslararası Enerji Ajansının tahminlerine göre, 2035 yılına kadar, global ham petrol arama ve üretim için toplam 6 trilyon 288 milyar ABD doları, doğal gaz arama ve üretimi için ise 4 trilyon 543 milyar ABD dolar yatırım yapılması beklenmektedir. Gelecek 25 yılda petrol arama ve üretim sektörü için dünya genelinde yaklaşık 11 trilyon ABD dolarına eşdeğer yatırım yapılacaktır. 5

Uluslararası Petrol Yatırımları 2500 2035 Yılına Kadar Petrol Arama-Üretim Yatırımları 2000 1500 1000 500 milyar USD 0 Hazar Bölgesi Rusya Ortado ğu Afrika K.Ameri ka Latin Amerik a milyar USD 766 1149 1082 1837 2236 1680 6

Uluslararası Petrol Yatırımları İlk Petrol yatırımcısı Hukukçu ve Gazeteci George Bissell, sondaj için Edwin L. Drake ile anlaşıyor. Drake, 28 Ağustos 1859 yılında Pennsylvania daki Titusville köyünden iki mil ötedeki Oil Creek Bölgesinde ilk petrol sondaj Kuyusu açıyor. 7

Uluslararası Petrol Yatırımları Uluslararası alanda ilk Petrol imtiyazını 1901 yılında İngiltere doğumlu, hukukçu Knox D Arcy İran şahından 1901 yılında alıyor. Ortadoğu petrol sektörünün kurucu olarak bilinen, D Arcy, bölgenin kaderini değiştirecek faaliyete imza atan kişi olarak tarihe geçiyor. 8

Uluslararası Petrol Yatırımları Zengin petrol rezervlerine sahip ülkeler bu yer altı zenginliklerini kendi imkânları ile üretmek istemektedir. Çünkü petrol üreten ülkelerin genellikle milli gelirinin büyük kısmı petrol gelirinden sağlanmakta, petrol o ülkeler için sosyal ve ekonomik hayatta önemli yere sahiptir. Petrolü kendi imkânların ile üretmek, gelirin tamamının ülke içinde kalmasına neden olabilmektedir. Ancak, her ne kadar petrol üreten ülkeler sahip oldukları doğal zenginlikleri kendi imkânları ile üretmek isteseler bile, bu çoğu durumda finans ve yüksek teknoloji-know how eksikliği gibi nedenlerden ötürü mümkün olmamakladır. Bu nedenle, petrol üretici ülkeler çeşitli modeller kullanmak ile yabancı yatırımcıları ülkesine davet etmektedir. 9

Uluslararası Petrol Yatırım Modelleri Ürün Paylaşım Modeli İmtiyaz Modeli Lisans Modeli Joint Venture Modeli Servis Modeli 10

Uluslararası Petrol Yatırım Modelleri Petrol sektörü, aramadan dağıtıma kadar çok geniş işlemlerin olduğu sektördür. Öncelikle petrolün aranması, ticari keşfin gerçekleşmesi durumunda sahanın geliştirilmesi, nihayet petrolün üretilmesi gerekmektedir. Arama ve üretim yatırımcılığı dünya genelinde arama yatırımları (exploration investments), geliştirme yatırımları (development investments) ve üretim yatırımları (production investments) olarak sınıflandırılmaktadır. Bu dilime uluslararası petrol sektöründe, Exploration & Production (E & P), yani, arama ve üretim işlemi denilmektedir. Arama ve üretim işleminin karşılığı olarak upstream ifadesi de kullanilmaktadır. 11

Uluslararası Petrol Yatırım Modelleri Ürün Paylaşım Sözleşmesi : Kendine arama ve üretim hakkı verilen yatırımcı ile ev sahibi Devlet (veya ilgili birimi) arasında, belirli bölgede, yatırım riski yatırımcıya ait olmak üzere, belirli dönem için petrol arama ve üretimi amaçlayan, üretmeye elverişli petrol bulunduğunda belirli miktarda Devlet hissesi (royalty) ödendikten ve yatırımcının masrafları düşüldükten sonra paylaşılabilir petrolün, ev sahibi Devlet ile yatırımcı arasında paylaşılmasını öngören sözleşmedir. 12

HÜKÜMET 100 $ YATIRIMCI Royalty (% 10) 10 $ Pay (% 50) 27 $ 90 $ 54 $ Cost Oil (%40) 36 $ Pay (% 50) 27 $ Vergi (% 20) 5,4 $ Sonuç : 42,4 $ $ Sonuç : 21,6 $ 13

Uluslararası Petrol Yatırım Modelleri İMTİYAZ MODELİ İmtiyaz genellikle, kamu hizmet imtiyazı ve doğal kaynaklar arama ve üretim imtiyazı olarak ayrı ayrı kategoride incelenmektedir. Kamu hizmet imtiyazında, imtiyaz sahibi, hizmetten yararlananların ödeyeceği ücret karşılığında kamu hizmetini yürütmektedir. Doğal kaynakları arama ve üretim imtiyazında ise, Devlet, imtiyaz sahibine belirlenen finansal şartlar altında belirli alanda, belirli süre zarfında maden kaynakları geliştirme izni vermektedir 14

Uluslararası Petrol Yatırım Modelleri İMTİYAZ MODELİ Petrol sektöründe uygulama alanına sahip olan imtiyazda, ev sahibi Devlet, imtiyaz sahibine kesinleştirilen zaman dilimi içinde, muayyen alanda hidrokarbon arama ve üretim hakkını devlet hissesi ve vergi ödemek şartı ile vermektedir. İmtiyaz sözleşmelerinde, yatırımcı yeraltı kaynaklarının arama-üretim hakkını almaktadır. Bu hakkı alan yatırımcı riski kendisine ait olmak üzere sahada arama yapmakta, sahayı geliştirmekte ve petrol bulduğunda üretim yapmaktadır. Bunun karşılığında, ev sahibi Devlete sahayı kullandığı için belirli bir ödeme yapmaktadır. Ayrıca, ilgili vergi ve diğer ödemeleri ödemektedir. 15

Uluslararası Petrol Yatırım Modelleri İMTİYAZ MODELİ Ürün paylaşım sözleşmesinde üretilen petrol paylaşılmaktadır, imtiyazda ise royalty vardır. Ürün paylaşım sözleşmesinde Devletin kontrolü daha fazladır. İmtiyaz sözleşmesinde karşılanan masraflar söz konusu değildir. Ürün paylaşım sözleşmesinde petrol üretilene kadar Devletin mülkiyetinde, üretildikten sonra sadece belirli miktarda petrolün mülkiyeti Yatırımcıya geçmektedir. İmtiyaz sisteminde üretilen petrolün tamamı Yatırımcıya aittir. İmtiyaz modelinde vergi gelir üzerinden hesaplanırken, ürün paylaşım sözleşmesinde Yatırımcının payı üzerinden hesaplanmaktadır. 16

Uluslararası Petrol Yatırım Modelleri LİSANS MODELİ Lisans sisteminde, yatırımcı ev sahibi Devletten, maden kaynakların işletilme hakkını almaktadır. Yatırımcı Devlete, ilgili vergi ve diğer ödemeleri ödemektedir. Ancak, bu sistemde Devlet yatırımcı ile eşit bir sözleşmenin tarafı olmayıp, Devlet otorite sahibi idari ve yönetim birimidir. Bazı yazarlar Lisans modelinin, idari sözleşme olduğunu iddia ettiyse de lisans modeli bir sözleşme değildir. Bu modelde, taraflar arasında bir sözleşme bulunmayıp, ev sahibi Devletin tek taraflı işlemi ile lisans verilmektedir. Lisans ile detaylı hususlar Petrol Kanunlarıyla düzenlenmektedir. Türkiye de uygulanan sistemin, vergi şartlı imtiyaz olduğu ifade edilmektedir. Kanaatimizce, Türk hukukunda kabul edilen sistem, vergi ve devlet hissesi şartlı imtiyaz sözleşmesi değil, vergi ve devlet hissesi şartlı lisans modelidir. 17

Uluslararası Petrol Yatırım Modelleri LİSANS MODELİ Ürün paylaşım modeli temelde bir sözleşmeyken, Lisans modeli sözleşme temelli değildir, idarenin tek tarafı işlemidir. Ürün paylaşım sözleşmesinde Lisans modelinde olduğu gibi Devletin kontrolü daha fazladır. Lisans modelinde karşılanan masraflar söz konusu değildir. Ürün paylaşım sözleşmesinde petrol üretilene kadar Devletin mülkiyetinde, üretildikten sonra sadece belirli miktarda petrolün mülkiyeti Yatırımcıya geçmektedir. Lisans sisteminde üretilen petrolün tamamı Yatırımcıya aittir. İmtiyaz modelinde ile Lisans modelinin arasındaki temel fark, birinde sözleşme var, diğerinde sözleşme yoktur. 18

Uluslararası Petrol Yatırım Modelleri JOİNT VENTURE Joint venture, birbirinden bağımsız iki veya daha çok gerçek ve/veya tüzel kişinin müşterek bir ekonomik gayeye ulaşmak için aralarında oluşturdukları ve yönettikleri tüzel kişiliği haiz olan veya olmayan bir şirkettir. Joint venture modeli, equity joint venture (sermaye katılımlı joint venture) ve contractual joint venture (sözleşmeye dayalı joint venture) olarak sınıflandırılmaktadır. Her iki joint venture de temelde sözleşmeye dayalıdır, ancak, sermayeye katılımlı joint venture de taraflar bir adım daha ileri giderek aralarında ayrı bir şirket kurmaktadırlar. Bu iki joint venture arasındaki belirgin fark ortakların arasında ayrı bir şirket kurup-kurmamalarındadır. 19

Uluslararası Petrol Yatırım Modelleri JOİNT VENTURE Yatırımcı ile Milli Petrol Şirketinin Joint Venture Yatırımı Bu tür joint venture yatırımında, yatırımcı ile milli petrol şirketi joint venture anlaşmasını akdetmekte ve bu anlaşma ile petrol yatırımını yapmaktadır. Bu modelde, ayrıca, farklı bir model kullanmaya gerek olmayıp, milli petrol şirketinin sahip olduğu yatırım hakkı kullanılmaktadır. Bu şekilde yatırım yapılırken, yatırımcı şirket kar elde etmeyi, zengin petrol kaynaklarına ulaşmayı ve Pazar payını yükseltmeyi amaçlamaktadır. Milli petrol şirketi ile temsil edilen ev sahibi Devlet ise, teknoloji ve sermaye transferini, yönetim ve knowhow bilgisine ulaşmayı ve Devlet kontrolünde doğal kaynakları geliştirmeyi amaçlamaktadır 20

Uluslararası Petrol Yatırım Modelleri JOİNT VENTURE Yatırımcı ve Milli Petrol Şirketinim Kurduğu Joint Venture Şirketinin Ev Sahibi Devlet ile Ürün Paylaşım Sözleşmesi Bu tür joint venture yatırımında, yatırımcı ile milli petrol şirketi joint venture anlaşmasını akdetmekte ve bunların oluşturduğu joint venture şirketi ile ev sahibi Devletin ilgili birimi arasında ürün paylaşım sözleşmeleri akdedilmektedir. (Türkmenistan örneği) 21

Uluslararası Petrol Yatırım Modelleri JOİNT VENTURE Her iki sözleşmede ilkel imtiyaz sözleşmesine bir tepki olarak ortaya çıkmış, petrolün mülkiyetinin petrol üretilene kadar Ev Sahibi Devletin mülkiyetinde tutmasını sağlamıştır. Her iki sözleşmede de risk vardır, ancak, ürün paylaşım sözleşmesi daha riskli bölgelerde tercih edilmektedir. Joint venture modelinde milli petrol şirketi genellikle yatırım ortağı olduğundan yatırıma katılmaktadır. Ürün paylaşım sözleşmesinde ise ev sahibi Devlet yatırım yapmamaktadır. 22

Uluslararası Petrol Yatırım Modelleri SERVİS SÖZLEŞMESİ Petrol sektöründe, bazen ev sahibi Devlet, imtiyaz sözleşmesi, lisans modeli, ürün paylaşım sözleşmesi veya joint venture modelini tercih etmeyip, sadece servis sözleşmesini de tercih edebilmektedir. Bazı ülkelerin tarihi, geleneksel, politik ve anayasal düzenlemelerinden dolayı yukarıda sayılan modellerin kullanımı imkânsız olmasından dolayı da servis sözleşmesi tercih edilebilmektedir. Bazen diğer yatırım modelleri gibi, servis sözleşmesi, de birer model olarak kullanılabilmektedir 23

Uluslararası Petrol Yatırım Modelleri SERVİS SÖZLEŞMESİ Klasik Servis Sözleşmesi Klasik servis sözleşmelerinde petrol şirketleri arama, geliştirme ve üretim gibi aşamaları ev sahibi Devlet adına gerçekleştirmekte, risk ev sahibi Devlet tarafından üstlenilmektedir. Bu sözleşmeler genellikle eser sözleşmesi özelliğini taşımaktadır. Riskli Servis Sözleşmesi Riskli servisli sözleşmelerinde de yüklenici belirli ücret karşılığında operasyonu yürütmektedir. Ancak, bu ücreti üretim başladıktan sonra hak etmektedir. Diğer bir ifadeyle, riskli servis sözleşmesinde, yatırımcı, petrol bulunduğunda, yatırımını nakit olarak tahsil edebilmektedir. Ancak, yabancı petrol şirketlerine indirimli fiyattan petrol satın alma hakkı da verilebilmektedir. Petrol bulunmadığında ise, yükleniciye her hangi bir tazminat ödenmemektedir. 24

Uluslararası Petrol Yatırım Modelleri SERVİS SÖZLEŞMESİ Ürün paylaşım sözleşmelerinde, yüklenici kendi finans gücüyle operasyonu yürütmektedir. Riskli servis sözleşmesinde de yüklenici kendi finans gücüyle hareket etmektedir. Servis sözleşmelerinde, ürün paylaşım sözleşmelerinden farklı olarak, ev sahibi Devlet üretilen petrolün tamamının sahibidir Her iki sözleşmede yer altındaki petrolün mülkiyeti ev sahibi Devlete aittir. Ancak bazı durumlarda yüklenicinin ücreti petrol ile ödenebilmektedir. Bazı durumlarda ise, yükleniciye ürünü satın alma yetkisi verilebilmektedir. 25

I Türkiye de Petrol Petrol : 2011 yılında Türkiye de 32 milyon ton ham petrol tüketilmiş olup, bu global tüketimin %0,8 ne eşittir. 2011 yılında Türkiye de toplam 2,4 milyon ton petrol üretilmiştir. Türkiye de petrol üretimi tüketimin % 8 ni karşılamaktadır. 2011 yılı itibariyle Türkiye nin üretilebilir ham petrol rezervi sadece 45,3 milyon tondur. 26

I Türkiye de Petrol Doğal Gaz: Türkiye nin doğal gaz tüketimi ise geçen sene 39,7 milyar metre küp olarak kaydedilmiştir. Bu sene Türkiye nin doğal gaz tüketiminin 48,5 milyar metreküpe ulaşması beklenmektedir. (EPDK, 26.01.2012) Türkiye Ağustos ayı itibariyle toplam 27,12 milyar metreküp doğalgaz ithal etmiştir 2011 yılında doğal gaz üretimi 0,79 milyar metreküp olmuş ve üretimin tüketimi karşılama oranı sadece % 2. Türkiye nin üretilebilir doğal gaz rezervi 7,2 milyar metreküp Hâlihazırda Türkiye her yıl yaklaşık 0,7 milyar metreküp doğal gaz ihraç etmektedir. 27

I Türkiye de Petrol Petrol tüketiminde ithale bağımlı olan Türkiye, tarihin çeşitli dönemlerinde petrol üretimini arttırmak için çeşitli girişimlerde bulunmuştur. Türkiye de petrol sondajının tarihi eskilere dayanmaktadır. İlk sondaj faaliyetini 1890 yılında İskenderun Çengen yöresinde gerçekleştiren Türkiye, 1940 yılında Batman da açılan Raman-1 kuyusunda Cumhuriyet tarihin ilk petrolünü üretmiştir. Ham petrol üretimi 1965.yıllarda 1,5 milyon ton olan Türkiye, 1990.yıllarda uygulanan liberal politikaların sonucunda bu oranı tarihinde ilk defa 1991 yılında yıllık 4,4 milyon tona çıkarmıştır. Daha sonra bu oran tekrar düşmeye başlamıştır. 28

I Türkiye de Petrol Günümüzde, Türkiye nin petrol potansiyeli olan kara alanların sadece %20 inde, deniz alanların ise sadece %1 de arama faaliyetinin yapılmıştır. Dünyada her yıl 20.000 kuyu açılırken, Türkiye nin Cumhuriyet tarihinde 2011 yılı sonu itibariyle toplam 4103 kuyu açılabilmiştir. Üretim kuyu adeti :1649 Bu kuyuların 1123 adeti 2002-2011 yılları arasında açılmıştır. Ancak, gerekli aramalar yapıldığında, özelikle Karadeniz bölgesi, Güneydoğu ve Trakya bölgelerinin gelecek vadettiği inanılmaktadır. 29

I Türkiye de Petrol 1954-2011 arasında toplam 5040 Ruhsat Müracaatı olmuş. Bu dönemde 3190 Ruhsat verilmiş, bunlardan 380 i yürürlükte. Yabancılar 176, yerli yatırımcılar ise 53 ruhsat sahibidir. 1954 yılından günümüze toplam 223 arama-üretim şirketinin % 77 i yabancılar. 30

I Türkiye de Petrol 2002 yılında 4 yerli şirket faaliyetteyken bugün 25 e çıkmıştır. Bu dönemde yabancı şirketlerin oranı 17 den 25 e çıkmıştır. 2011 yılında 119 yerli Ruhsat sahibi, 24 yerli-yabancı, 98 yabancı ve 139 TPAO ruhsat sahibi olarak kayda geçmiştir. Türkiye de şimdiye kadar toplam 11 milyar USD upstream yatırımı yapılmıştır. Denizde sadece 2.2 milyar USD yatırım yapılmıştır. 31

I Türk Petrol Yatırım Modeli 1954 tarihli Kanun ile ilgili Hükümet teklifinde İmtiyaz Modeli Benimsenmiş. Gelen Eleştirilen Üzerine 136. madde Geçici Komisyonda Kanundan Çıkarılmıştır. «. arama veya işletme ruhsatnameleri. Cumhuriyet Hükümeti ile petrol hakkı sahibi arasında yapılmış bir sözleşme mahiyetinde olup meriyet müddetleri boyunca, kusur olmadıkça, hüküm ve şartları ihlal edilmedikçe veya tarafların karşılıklı rızaları bulunmadıkça değiştirilemez ve fesholunamaz.» Kanun hazırlanırken, ilk olarak vergi ve devlet hissesi şartlı imtiyaz sözleşmesi esas alınmışsa da, 136. Maddenin geçici komisyonda Kanun tasarı metninden çıkarılması ile Türk hukukundaki sistem, vergi ve devlet hissesi şartlı lisans modeli olmuştur. 32

I Türk Petrol Yatırım Modeli Türkiye de benimsenen sistem vergi ve devlet hissesi şartlı lisans modelidir. Petrol Kanunun açık hükmü gereği, petrol arama ve işletme hakkı bir ruhsat (lisans) ile verilmektedir. Ruhsat tek yanlı bir işlemdir. Ürün paylaşım sözleşmesinin Türk hukuku açısından uygulanması için Kanunla düzenlenmesi gerektiğinden günümüzde Türkiye de ürün paylaşım sözleşmesinin uygulama imkânı yoktur. Çünkü Türkiye de petrol arama ve üretim için ürün paylaşım sözleşmesi dâhil sözleşme sistemi benimsenmemiş, tek yanlı lisans sistemi tercih edilmiştir. 33

I Türk Petrol Yatırım Modeli Türk Anayasasının tabiî servetlerin ve kaynakların aranması ve işletilmesine ilişkin 168. Maddesinde Tabiî servetler ve kaynakların Devletin hüküm ve tasarrufu altında olduğu belirtilmekte ve bunların aranması ve işletilmesi hakkı Devlete ait olduğu ifade edilmektedir. Devlet bu hakkını belli bir süre için, gerçek ve tüzelkişilere devredebilir. Hangi tabiî servet ve kaynağın arama ve işletmesinin, Devletin gerçek ve tüzelkişilerle ortak olarak veya doğrudan gerçek ve tüzelkişiler eliyle yapılması, kanunun açık iznine bağlıdır. 6326 sayılı Türk Petrol Kanunun 1. Maddesinde, Türkiye deki petrol kaynakların Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki açıkça belirtilmiştir. 34

I Türkiye İçin Yeni Model Gerekir mi? Kanunun başarısız olmasının, sadece bu Kanuna mahsus değil, bir önceki Petrol Kanununa da mahsus olduğu, Türkiye nin başlangıcından bugüne ne istediğinin bilincinde, bilime, akla, hakça ilkelere dayalı, istikrarlı ve etkin bir petrol politikası uygulamamasının etkisinin büyük olduğu belirtilmiştir. Kanunun başarısızlık nedenleri arasında petrol faaliyeti kavramına, riskli olan arama ve üretim faaliyetleri ile risksiz olan rafineri, taşıma vs. gibi diğer faaliyetlerinin de dâhil edilmesi gösterilmektedir. Çünkü Kanun ayrı-ayrı kategorideki bu iki tür faaliyet alanına aynı rejimi vaz etmiştir. Bu ise, yatırımcıları risksiz yatırımlara yönelmeye sevk etmiştir. Petrol Piyasası Kanunun kabul edilmesi ile bu bir nebze giderilmiştir. 35

I Türkiye İçin Yeni Model Gerekir mi? Türkiye deki yerleşik anlayış gereği günümüzde imtiyaz sözleşmesinin Türk petrol hukukunda kabul edilmesi beklenmeyeceği kanaatindeyiz. Buna özellikle Türk Anayasa sının Petrolün Devletin mülkiyetinde olacağını düzenleyen maddenin de engel olacağı Anayasa nın ilgili hükmü değişmeden mümkün olmayacağı açıktır. Türkiye de yeterli petrol rezervi bulunmadığı için ürün paylaşım sözleşmesi veya servis sözleşmesinin şu an için uygulama alanının olmadığı belirtilmektedir. Ancak kanaatimizce Türkiye de ürün paylaşım modeli kabul edilmesi durumunda yatırımcılar bu modelin özelliği gereği arama riskini üstelenecek, Türkiye nin gerçek potensiyalının ortaya konulmasına katkıda bulunacaktır. 36

I Türkiye için Ürün Paylaşım Modeli Ürün paylaşım sözleşmesinin Türk hukuku açısından uygulanması için Kanunla düzenlenmesi gerektiğinden günümüzde Türkiye de yeni Kabul kabul edilmeden ürün paylaşım sözleşmesinin uygulama imkânı yoktur. Çünkü Türkiye de petrol arama ve üretim için ürün paylaşım sözleşmesi dâhil sözleşme sistemi benimsenmemiş, tek yanlı lisans sistemi tercih edilmiştir. Türkiye de günümüzde geçerli petrol yatırım modeli olan vergi ve devlet hisseli lisans modelinin en önemli özelliği de yer altında bulunan petrolün Devletin hüküm ve tasarrufunda kabul etmesidir. Ürün paylaşım sözleşmesinin de en barız özelliği budur ve ürün paylaşım sözleşmesi de petrol Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. 37

I Sonuç : Daha önce dönemin Cumhurbaşkanı tarafından veto edilen, yakında TBMM ye gelmesi beklenen Türk Petrol Kanunun da İkili Sistem Benimsenebilir. Buna göre, Mevcut Vergi ve Devlet Hissesi şartlı Lisans modeli ile birlikte Ürün Paylaşım Sözleşmesinin de uygulanabileceği düzenlenebilir. 38

I Sonuç : Buna göre, Bakanlar Kurulu Kararıyla, Türkiye birkaç petrol arama ve üretim bölgesine ayrılabilir. Bakanlar Kurulu Kararınca hangi bölgede hangi modelin (Lisans modeli veya ürün paylaşım sözleşmesi modeli) uygulanacağı önceden mevcut verilere dayanarak tespit edilebilir. Türkiye nin özellikle offshore bölgelerinde petrol arama işlemleri neredeyse hiç yapılmadığını (sadece % 1) dikkate alarak, offshore petrol arama ve üretim işlemlerin de çok riskli olduğu perspektifinden bu bölgeler için ürün paylaşım sözleşmesinin de Türkiye de kabul edilmesinin yararlı olacağını düşünüyoruz. 39

I Sonuç : Doğrudan Yabancı Yatırım Artacak. Türkiye nin Gerçek Petrol Potansiyeli ortaya çıkacak. Petrol üretimi artacak. Vergi Geliri / İstihdam Artacak Know-how gelecek / Yerli Petrol Sektörü Gelişecek Enerji güvenliği sağlanacak. Offshore sahaların geliştirilmesi hızlanacak. Petrol üretilene kadar devletin mülkiyetinde kalmaya devam edecek/ üretildikten sonra paylaşılacak İç üretim artarsa benzin ucuzlayacak!!! Ruhsatı kap, yan gelip yat olmayacak!!! (minimal yatırım şartı) 40

Teşekkürler! Dr. Dowran ORAZGYLYJOW «Dogry Maslahat HK» Consulting Company General Manager turkmenlawyer@hotmail.com 41