YIL: 5 SAYI: 18 OCAK 2011 VOB, 2011 e İMKB Fark Euro/Dolar ve Dolar/Ons Altın kontratlarıyla merhaba dedi UÇ YENI KONTRAT BANKALAR TEMİNATTA AKTİF OLMALI Devlet Bakanı Zafer Çağlayan VOBJEKTİF e konuştu... DUYGUSALLIK ZEHİRLİYOR Ekinciler Genel Müdürü Alp Tekince den yatırımcı ve işletmelere öneriler... İHRACATÇIYI KORKUTAN ÜÇ NEDEN VOBJEKTİF, ihracatçılara vadeli piyasaya mesafeli olma nedenlerini sordu ÖZEL EK: VOB CEP REHBERİ
YÖNETİM KURULU BAŞKANI NIN MESAJI IŞINSU KESTELLİ VOB Yönetim Kurulu Başkanı 2011 KRİTİK EŞİKLERİN AŞILDIĞI BİR YIL OLACAK Küresel krizden çıkış yılı olan 2010 yılını geride bıraktık. 2009 yılında binde 6 küçülen dünya ekonomisi, bu yıl tahminen yüzde 4 civarında büyüdü. Bu performansı, krizin etiklerini henüz üzerinden atamayan gelişmiş ülkeler değil, başta BRIC üyeleri olmak üzere, büyüyen yeni güçler domine etti. Çin in 2009 yılında Almanya yı geçerek dünyanın en büyük ihracatçısı, Amerika yı geride bırakarak dünyanın en büyük otomobil pazarı olması, yeni dönemi sembolize eden iki gelişme olarak değerlendirilebilir. Yunanistan, Portekiz, İrlanda, İspanya, İtalya gibi Avrupa Birliği ülkelerinin performansına baktığımızda, dünyada özellikle yüksek borç yükü altındaki ülkelerin uzun bir süre kırılgan olacağını söylemek mümkün. Türkiye ye gelince... Ülkemiz geçen yıl yaşadığı yüzde 4.7 lik küçülmeyi, bu yıl yüzde 8 e yakın bir büyüme ile telafi etti. Geleneksel ihracat pazarlarındaki durgunluğa karşın, güçlü iç pazar, ekonomiyi canlı tuttu. Küresel kur akımlarının etkisiyle değerlenen Türk Lirası, ithalatı cazip hale getirdi. Ödemeler dengesi bu yıl 40 milyar doların üzerinde bir açık verecek. 2010 yılı, ekonominin rekabet gücünün düştüğüne, büyümenin istihdam yaratmadığına dair tartışmalara karşın genel olarak iyi geçti. Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) 4 Şubat ta 6 yılı geride bırakmış olacak. VOB un, bu kısa sürede sermaye piyasalarının önemli parçalarından biri olduğunu görmek bize gurur ve yeni sorumluluklar veriyor. Bu yıl işlem adedinde tansiyon düşse de işlem hacmimiz geçen yıla göre yüzde 29.1 artışla 431.6 milyar lirayı buldu. VOB da işlem yapan aracı kurum sayısı 98 e, açılan hesap sayısı da yaklaşık yüzde 20 artışla 64 bine çıktı. Global veriler henüz açıklanmadı ama VOB, bu performansıyla, dünya türev piyasaları arasında ilk 25 teki yerini muhtemelen bu yıl da korumuş olacak. 2010 da takibimizde olan iki önemli konuda önemli gelişmeler sağlandı. Amerikan türev piyasalar otoritesi CFTC den beklediğimiz No Action Letter belgesini Ağustos ayında nihayet aldık. Döviz sözleşmelerinde sıkıntısını yaşadığımız stopaj ve BSMV sorunu da sonbahar itibariyle gündemimizden düştü. Profesyonel kadromuz, dünyanın en likit vadeli işlem kontratlarından biri olmayı sürdüren VOB 30 dışındaki sözleşmelerde de istediğimiz ivmeyi yakalamak için gayret sarf ediyor. Aralık ayı içinde endeks, altın ve dövizde üç yeni kontrat çıkardık. 2010 yılı, pamuk vadeli kontratımızın önünü açmasını beklediğimiz lisanslı depoculukta kritik eşiğin aşıldığı bir yıl oldu. VOB un da hissedar olduğu çok ortaklı Ege Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk A.Ş. (ELİDAŞ), Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ndan 24 Aralık itibariyle kuruluş izni aldı. ELİDAŞ ın, faaliyet iznini de 2011 in ilk yarısında elde edip hizmete başlayacağını öngörüyoruz. 2011 yılının borsamız için çok önemli gelişmelerin yaşanacağı bir yıl olmasını bekliyoruz. Dünyanın önemli yazılım şirketlerinden İngiliz Patsystems ile yürüttüğümüz borsa yazılımı çalışmaları 2011 in ilk çeyreğinde sonlanıyor. Bu tarihten itibaren artık opsiyon sözleşmeleri de devreye girmiş olacak. Piyasanın uzun zamandır ısrarla istediği bu sözleşmelerin işleme açılması ile VOB, hem çok önemli bir işlem hacmi yakalamış, hem de sermaye piyasalarımızdaki önemli bir eksikliği gidermiş olacak. VOB u daha geniş kesimlerin tanıması ve özellikle kur riski taşıyanların borsamızı korunma amaçlı kullanması için tanıtım çalışmalarımız 2011 yılında da artarak sürecek. Özellikle 2010 yılında kur hareketlerinden çok yakınan ihracatçıların VOB u daha etkin kullanması için Türkiye İhracatçılar Meclis i ile yakın bir çalışma içine gireceğiz. Aslında aklın yolu bir. Merkez Bankası Başkanı Sayın Durmuş Yılmaz ın, kurdan yakınan ihracatçılara ısrarla VOB u adres göstermesi de bu yüzden. Sevgili okurlar, Ekibimizin büyük bir özveriyle hazırladığı VOBJEKTİF te yeni bir döneme geçiyoruz. Dergimizi bundan sonra bizim adımıza, medyada başarılı işlere imza atmış bir grup olan SEM Yayıncılık hazırlayacak. Dergiye VOB kadrosunun desteği devam edecek. Yeni dönemde dergimizin içeriğinin daha zengin, daha kapsayıcı bir yayına dönüşmesini arzu ediyoruz. VOB un yeni ufuklara yelken açacağı bir yılı karşılarken, ortaklarımız ve çalışanlarımız başta olmak üzere tüm VOB ailesine emeklerinden dolayı teşekkür ediyor, yeni yılın, ülkemiz insanının yaşam kalitesinin hızla yükseldiği bir dönemin başlangıcı olmasını diliyorum. OCAK 2011 VOBJEKTİF 3
İÇİNDEKİLER 9 Bir ayda üç kontrat Geçen yılın son ayında VOB yatırımcıları için üç yeni kontrat devreye girdi. 19 Kur Savaşları Dünya kur savaşlarının yıkıcı etkisiyle boğuşurken riskten korunmak için neler yapılabilir? 22 Röportaj: Alp Tekince Ekinciler Genel Müdürü Alp Tekince ile spot piyasa ve vadeli işlemler piyasasındaki sorunları konuştuk. 30 38 9 30 35 İhracatta şeytan üçgeni Türkiye nin önde gelen sanayicilerine bu kadar kur riskine rağmen neden VOB u kullanmadıklarını sorduk. Lisanslı depoculuk VOB da işlem gören tarım emtia piyasası için önem taşıyan lisanslı depoculukta son aşamaya gelindi. 38 Röportaj: Zafer Çağlayan Devlet Bakanı Zafer Çağlayan, kur riskinin ihracatçının en büyük sorunlarından biri olduğu görüşünde. 50 Dodd-Frank Yasası Krizle boğuşan Amerika, Dodd-Frank Yasası ile piyasa bozucuları engellemeyi hedefliyor. 57 VOB da risk yönetimi Yurtdışında portföy bazında teminatlandırmada standart hale gelen SPAN yöntemi, bu yıl VOB da da kullanıma giriyor. SAYI: 18 OCAK 2011 SAHİBİ Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş. TEMSİLCİ Çetin Ali Dönmez SORUMLU MÜDÜR Şamil Demirkan MAHİYETİ İktisadi konular YAYIN TÜRÜ Yerel Süreli Yayın YÖNETİM YERİ Akdeniz Caddesi Birsel İş Merkezi No: 14 K: 6 Aslancak 35210 İZMİR Tel: 0232 481 10 81 Faks: 0232 445 61 85 www.vob.org.tr e-posta: vob@vob.gov.tr TASARIM-İÇERİK-REKLAM SEM YAYINCILIK Büyükdere Caddesi Öztürk Sokak Akabe İş Merkezi No: 1/A Mecidiyeköy/İstanbul Tel: 0212 347 32 30 GRAFİK VE BASIM YERİ Türk Medya Kampüs Davutpaşa Caddesi No:34 Topkapı/İstanbul 22 4 VOBJEKTİF OCAK 2011
VOB GENEL MÜDÜRÜ NÜN MESAJI ÇETİN ALİ DÖNMEZ VOB Genel Müdürü OPSİYONLARIN GELİŞİ HACİMLERİ KATLAYACAK Bir yıl daha geride kaldı. Zaman hızla akıp geçiyor. Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası nda göreve başladığım Nisan 2008 sanki dün gibi, halbuki neredeyse üç yılım dolacak. Bu zaman süresi içinde elimden geldiğince çalıştım, ekibimin de azami gayretle çalışması için çaba sarfettim. Geldiğimiz nokta itibarıyla başlangıçta arzu ettiğim seviyeye henüz gelemesek de iyi yetişmiş, uyumlu ve başladığımız noktaya kıyasla geniş bir ekibimiz var. Aramıza katılan arkadaşlar kısa sürede büyük gelişme gösterdiler, ekibimizin bilgi seviyesi, tecrübesi de önemli ölçüde arttı. Yazılım çalışmaları ve testler hızla devam ediyor, zaman zaman ben de müdahale ediyorum, arkadaşlarımla toplantılar yapıyoruz, yeni yazılımın devreye alınması bizim için çok önemli, başarmamız ve gecikmeden başarmamız gerekiyor, onun için ben de gerekirse teknik çalışmalara katılıyorum. Ekibimizin uyum içinde ve özveriyle çalıştığını gönül rahatlığıyla söyleyebilirim, benim gibi mükemmeliyetçi bir adamın memnun olması zor ancak ekibimiz gerçekten iyi çalışıyor. Yeni yazılım özellikle opsiyonların işleme açılması anlamına geliyor ve bu konuda gerek yurtiçi yatırımcılar nezdinde gerekse yurtdışı yatırımcılar nezdinde büyük bir beklenti oluştu. Yabancı yatırımcılar ve aracı kuruluşlar bizi nerede görseler hep opsiyonların ne zaman açılacağını soruyorlar, ülkemiz aracılık sektörü için de opsiyon sözleşmelerinin işleme açılması özellikle aracılık komisyon gelirlerinin artması ve yatırımcı tabanının gelişmesi açısından yeni bir soluk olacak. Bizim açımızdan da opsiyon sözleşmeleri ile birlikte önemli bir işlem hacmi artışı ihtimali olduğu için bu sözleşmelerin açılması önemli. Opsiyon sözleşmelerinin işlem hacmi bize benzer bazı ülkelerde son derece ilgi çekici bir şekilde yüksek. Örneğin Ekim ayında Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği tarafından Güney Kore de organize edilen ve Sermaye Piyasası Kurulu Başkanı nın da katıldığı bir seminer vesilesiyle gittiğim Güney Kore de opsiyon sözleşmelerinin işlem hacmi vadeli işlem sözleşmelerinin işlem hacminden kat kat yüksek, inanılmaz rakamlara ulaşmış durumda. Bizim açımızdan bakıldığında halen 1 milyar doları geçmiş olan işlem hacmimizin bir iki yıl içinde belki de dörtbeş katına çıkması belki de sürpriz olmayacak. Opsiyon sözleşmelerinin işleme açılacağı tarihin yaklaşması ile birlikte üyemiz banka ve aracı kurum personelinin ve yatırımcıların eğitimi konusu da önem kazanıyor. Bu nedenle 2011 yılın ilk çeyreği borsamız açısından yoğun eğitimlerin gerçekleştirileceği bir dönem olacak. Yeni türev sözleşmelerin kullanımı, fiyatlaması, riskleri vb. konularda yapacağımız eğitimler ile hem bilgi seviyesini arttırmayı, hem de olası hızlı piyasa hareketlerinde oluşabilecek kar/zarar miktarları nedeniyle çoğu zaman sağlam temelden yoksun analizlere dayanmayan gereksiz ve haksız suçlamaların da önünü şimdiden kesmeyi planlıyoruz. Opsiyon sözleşmelerini açmadan önce de boş durmadık, mevcut sistemimizde işlem görmekte olan sözleşmelere yeni sözleşmeler ekledik. Aralık ayı içinde önce İMKB30-İMKB100 fark sözleşmesini işleme açtık. Bu sözleşme ile birlikte yatırımcılar artık sadece İMKB30 ve İMKB100 endekslerinin yönüne yatırım yapmak zorunda kalmayacak, iki endeksin performansı arasındaki farkı da alıp satabilecekler. Örneğin yatırımcı İMKB30 endeksinin İMKB100 endeksinden daha iyi performans göstereceğine inanıyorsa İMKB30-İMKB100 sözleşmesini tek bir emir ile bir defada alabilecek. Böylece piyasa düşse de yükselse de eğer İMKB30 endeksi İMKB100 endeksinden daha iyi performans gösterirse kar elde edebilecek. Bu sözleşmenin yeni bir yatırım imkanı yaratacağını ve halen istediğimiz hacimlere ulaşamayan VOB-İMKB100 sözleşmesinin işlem hacmini de arttıracağına inanıyorum. Yine 2010 yılı Aralık ayı içinde VOB tarihinde ilk defa yabancı bir para birimi (ABD Doları) cinsinden işlem görecek sözleşmeleri piyasaya sunduk. Bunlar Euro/Dolar Döviz vadeli işlem sözleşmeleri ile Dolar/Ons Altın sözleşmeleri. Euro/Dolar sözleşmeleri ile birlikte yatırımcılar artık euro/dolar paritesini de alıp satabilecekler, dış ticaret şirketleri de çapraz kur riskini tek bir işlemle hedge edebilecekler, yani zarardan korunmayı sağlayabilecekler. Bu sözleşmeler aslında küresel piyasaların önemli sözleşmeleri, bu nedenle aslında VOB olarak ilk defa lokal, yani yerli piyasa ürünlerinde global piyasa ürünlerine de adım atmış olduk. Ben iflah olmaz bir iyimser olarak bu sözleşmelerin de işlem hacmimize önemli katkıları olacağını düşünüyorum. Ayrıca biz VOB olarak yeni sözleşmeleri açma konusunda cesaretliyiz, kendimize güveniyoruz, sözleşmelerin başarısız olması de bizi yenilikçilik konusunda yıldırmayacak. Nobel Edebiyat Ödülü sahibi Samuel Beckett in ilginç bir sözü var: dene yenil, yine dene yine yenil, ama her defasında daha iyi yenil. VOB olarak yaptığımız her işten, başarı ve başarısızlıklarımızdan gerekli dersleri çıkarıyoruz, her işimiz bir öncekinden daha iyi oluyor, biz bunu görüyoruz, bizi izleyenler de görüyor. Ülkemizin menfaati, piyasalarımızın menfaati için her zaman elimizden geldiği kadar ve olabildiğince de cesur adımlarla yenilikler yapmaya piyasaya öncülük yapmaya devam edeceğiz. Sevgi ve saygılarımla... OCAK 2011 VOBJEKTİF 5
DÜNYADAN 700 TRİLYON DOLARLIK PİYASA CME Ham Petrol ve Altın Volatilite Endeksi Vadeli İşlem Sözleşmelerini işleme açtı CME, CBOE VIX metodolojisi kullanarak hesaplanacak volatilite endeksleri üzerine vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerini işleme açmak için CBOE ile imzaladığı 7 yıllık lisans anlaşması kapsamında Ham Petrol ve Altın volatilitesi üzerine vadeli işlem sözleşmelerini 2010 un son çeyreğinde işleme açtı. Bu yeni ürünlerin dayanak varlığı VIX hesaplama metodolojisi ve CME opsiyonları piyasa verileri kullanılarak hesaplanan volatilite endeksleridir. Bu ürünler NYMEX ve COMEX kural ve düzenlemelerine uygun olarak işlem görmektedir. Ayrıca, CME nin 2011 in ilk çeyreğinde soya fasulyesi ve mısır üzerine de VIX vadeli işlem sözleşmelerini işleme açması bekleniyor. CME vayanak varlığı döviz kurlarında gerçekleşen volatilite olan vadeli işlem sözleşmelerini işleme açacak 2011 in ilk çeyreğinde CME döviz kurlarında gerçekleşen volatilite üzerine vadeli işlem sözleşmelerini işleme açacak. Bu ürünler volatilitenin direk alınıp satıldığı ilk ürünler olacaktır. Ürünlere ilişkin volatililite hesaplaması VolX (Volatility Exchange Corporation) ile imzalanan lisans anlaşması kapsamında yapılacak. RTS Hisse Senedi Borsası Rusya Volatilite Endeksi ni hesaplamaya başladı 7 Aralık 2010 da RTS Rusya Volatilite Endeksi ni hesaplama ve yayınlamaya başladı. Hesaplamada RTS endeks opsiyonlarının fiyatları kullanılmakta ve hesaplamalar her 15 saniyede bir yayınlanıyor. Rusya Hisse Senedi Piyasası nın oynaklığını yansıtan bu endeks Rusya da bir borsa tarafından hesaplanan ilk volatilite göstergesi ürün olma özelliğini taşıyor. Eurex Kanada Hisse Senetlerine Dayalı Vadeli İşlem Sözleşmelerini işleme açtı 25 Kasım 2010 tarihinde, Eurex Kanada nın önde gelen şirketlerinin hisse senetlerine dayalı vadeli işlem sözleşmelerini işleme açıldı. Bu yeni ürünler, sermaye türev araçlarına yönelik hızla büyüyen müşteri talebini yansıtıyor. Singapur Borsası EURO STOXX 50 Vadeli İşlem Sözleşmelerini işleme açtı SGX EURO STOXX endeks vadeli işlem sözleşmesi ve bu vadeli işlem sözleşmesine dayalı opsiyonlar, 6 Aralık 2010 tarihinde, Singapur Borsası nın türev piyasasında işlem görmeye başladı. Amerikan Doları cinsinden işlem gören EURO STOXX vadeli işlem sözleşmesi ve opsiyonlarının işleme açılmasıyla ilk kez bu ürünler Asya Piyasası na girmiş oldu. Tayland Menkul Kıymetler Borsası, Çin Menkul Kıymetlerine Dayalı Borsa Yatırım Fonlarını işleme açtı 22 Kasım 2010 da, Tayland Menkul Kıymetler Borsası Çin borsa yatırım fonlarını bünyesinde ilk kez işleme açmıştır. Bu fonlar, yatırım fonu sektöründe işlem görmektedir. Bu yeni ürünler, Taylandlı yatırımcılar için yatırım alternatiflerini arttırmayı hedefliyor. Tayland Vadeli İşlem Borsası Kısa Vadeli Faiz Oranlarına Dayalı Vadeli İşlem Sözleşmelerini işleme açtı 29 Kasım 2010 tarihinde, Tayland Vadeli İşlemler Borsası, 3 aylık BİBOR ve 6 aylık THBFIX vadeli işlem 6 VOBJEKTİF OCAK 2011
sözleşmeleri olmak üzere, iki yeni faize dayalı vadeli işlem sözleşmesini işleme açtı. Bu iki yeni faiz sözleşmesi geçen ay işleme açılan 5 yıllık hazine tahvillerine dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin takipçisi oldu. BM&FBOVESPA ve Bolsa De Comercio De Santiago stratejik işbirliği antlaşması imzaladı Brezilya Borsası BM&FBOVESPA ve Şili Borsası Bolsa De Comercio De Santiago arasında 13 Aralık 2010 tarihinde Stratejik İşbirliği Antlaşması imzalandı. Antlaşmaya göre iki borsa arasında bağlantı kurulması, emir yönlendirme, veri yayını ve yeni ürünlerin geliştirmesi gibi birçok konuda işbirliği yapılacak. Eurex yeni fiyatlama modeli kullanacak 1 Şubat 2011 tarihinde uygulamaya koyulması planlanan yeni fiyatlama modeli ile piyasanın gelişimine ve işlem hacmine olumlu katkıda bulunması bekleniyor. Yeni uygulama özellikle son müşteriye fayda sağlayacak. Avrupa Parlamentosu MiFID Reformunu 2011 gündemine aldı Avrupa nın finansal işlem platformlarını ve finansal piyasalarını düzenleyen en geniş kapsamlı yönetmelik olan The Markets in Financial Instruments Directive (MiFID) ile ilgili reformlar 2011 in ilk çeyreğinde Avrupa Parlamentosu nda tartışılacak. Reform süreci kapsamında piyasaları düzenlemek ve daha fazla denetlemek adına finansal piyasalarında şeffaflık, yeni kurallar, tezgahüstü piyasalar ve türev ürünler gibi bir çok konuda düzenlemeler yapılması bekleniyor. Asya da tezgah üstü piyasada yer alan türev ürünler borsalara göç ediyor G-20 ülkeleri tezgah üstü piyasalarda geçekleşen türev işlemlerinin merkezi bir takas platformuna taşınması gerektiğini prensipte kabul etti. Bunun üzerine G-20 politikasını dikkate alan Asya ülkeleri de tezgah üstü piyasaları düzeltmek için harekete geçti. Japonya, Kore ve Hong Kong, 2012 sonunda merkezi takas kurallarını yürürlüğe koymayı planlıyor. Asya daki bu hareket türev araçlar piyasasına verilen önemi ve bu piyasalardaki şeffaflık isteğini ortaya koyuyor. Türev araçlar piyasasının 2010 sonunda 700 trilyon dolar değerine ulaşması bekleniyor Danışmanlık şirketi TABB Grup tarafından yapılan araştırma yılsonunda türev piyasası büyüklüğünün 700 trilyon dolara ulaşacağını söylüyor. 2009 sonunda 690 trilyon dolar civarında olan bu piyasa değeri 2010 ortalarında düşmesine rağmen yılı yine geçen senenin üzerinde kapatacak gibi görünüyor. Yılın ikinci yarısında döviz ve emtia piyasasındaki oynaklığın yükselmesi ve birçok şirketin riskten korunmak adına türev araç kullanımına yönelmesi ikinci yarıdaki artışı açıklıyor. TABB ın yaptığı araştırmada tezgah üstü ve organize borsalarda işlem gören türev araçların yıl sonundaki nominal değeri dikkate alınıyor. 2011 ortalarında türev araçlar piyasasında yeni kurallar bekleniyor Dodd-Frank Wall Street Reform ve Tüketiciyi Koruma Yasası çerçevesindeki Amerikan düzenleyici otoriteleri tarafından yürürlüğe sokulacak alt düzenlemelerin çoğunluğunun 2011 ortalarında tamamlanması bekleniyor. The Futures Industry Association (FIA) nın her yıl düzenlediği Futures & Options Expo nun açılışında DODD Frank Yasası nın Türev Piyasalara Etkisi üzerine bir konuşma yapan CFTC Başkanı Gary Gensler özetle, Dodd Frank Yasası nın türev piyasalarda öngördüğü alt düzenlemelerin hayata geçirilmesi için CFTC ve SEC in 15 Temmuz 2011 tarihine kadar süresi olduğundan, alt düzenlemelerde özellikle swap piyasasının organize piyaslarda işlem görmesi ve takasa konu olması ile ilgili hükümlerin yer alacağından, vadeli işlem ve opsiyon piyasalarının merkezi işlem ve takas, şeffaflık, kurumsal aracılar gibi avantajlarının, swap piyasalarını düzenlerken CFTC ve SEC in en önemli gücü olacağından sözetti. Hangi swaplar için takas ve organize piyasa zorunluluğu getirileceği, müşteri fonların swap işlemini gerçekleştiren aracı kurumdan ayrı tutulması, yeni alt düzenlemeleri yaparken risk yönetimi açısından zorlanılacağı, dolayısıyla swap piyasalarını düzenlerken, özellikle risk yönetimi konusunda, vadeli işlem ve opsiyon piyasalarının güçlü yönlerinin alınması gerektiği hususu Gensler in vurguladığı diğer konular arasında yer alıyordu. Swap işlemlerinin takasının bağımsız takas üyeleri tarafından da yapılabilmesinin sağlanması gerektiği, ABD deki takas kurumlarının uluslararası denklik standartlarını tutturması halinde Avrupa daki swapların takasını da gerçekleştirebilmeleri konusunda Avrupa Birliği düzenleyicileri ile yapılan işbirliği gibi hususlar da CFTC Başkanı tarafından katılımcılar ile paylaşıldı. OCAK 2011 VOBJEKTİF 7
VOB DAN HABERLER VOBJEKTİF YENİLENDİ VOBJEKTİF 2011 yılına yeni yüzü ile giriyor. Borsamızın periyodik yayını olan VOBJEKTİF 2011 yılı ile beraber yenilenen yüzünün yanı sıra içeriği ile de daha çok okuyucuya ulaşmayı hedefliyor. VOBJEKTİF içeriğinde yer alan teknik makalelere ek olarak bundan böyle haber ve yorum içeriği olan makalelere de yer verilecek. Bunun yanı sıra piyasa katılımcılarının görüş ve yorumları da dergide yer alacak olup, yatırımcının daha da dikkatini çekmeyi hedefliyor. Çıktığı günden bu yana VOB un profesyonel kadrosunun büyük özverisi ile hazırlanan VOBJEKTİF i bundan sonra SEM Yayıncılık hazırlayacak. VOBJEKTİF in yeni dönemde içeriği daha zengin, daha kapsayıcı bir yayına dönüşmesi hedefleniyor. VOB DA 2010 YILINDA YENİ İŞLEM HACMİ REKORU VOB kuruluşundan itibaren gösterdiği hızlı gelişimi 2010 yılında da sürdürmeye devam etti. VOB un işlem hacmi 2010 yılında bir önceki seneye göre yüzde 29 artışla ve toplamda yaklaşık 432 milyar TL ye ulaşarak TL bazında yeni bir işlem hacmi rekoru kırdı. VOB DA ÜÇ YENİ SÖZLEŞME VOB yatırımcılara yeni risk yönetim ve yatırım araçları sunmaya devam ediyor. Aralık ayında açılan üç yeni sözleşme ile birlikte yatırımcılar artık İMKB 30-100 Endeks Farkı, Dolar/Ons Altın ve Euro/Dolar Çapraz Kuru sözleşmelerini kullanarak risk yönetimi, yatırım ve arbitraj işlemleri yapma imkanına sahipler. Özellikle işleme açıldığı günden itibaren 11 gün içinde VOB 2010 A REKORLA VEDA ETTİ günlük ortalama 4 milyon TL lik işlem hacmine ulaşan Euro/Dolar Çapraz kuru sözleşmesi yatırımcılar tarafından yoğun ilgi gördü. Yeni sözleşmeler hakkında detaylı bilgiye Vobjektif in bu sayısında ve VOB un resmi websitesinde (www.vob.org.tr) yer verilmiştir. EGE LİSANSLI DEPOCULUK A.Ş. KURULDU Tarımsal ürün ticaretine yeni bir boyut getirmesi beklenen lisanslı depoculukta ilk büyük adım atıldı. İzmir Ticaret Borsası (İTB) koordinatörlüğünde oluşturulan ve ortakları arasında VOB un da bulunduğu Ege Lisanslı Depoculuk A.Ş. ye (ELİDAŞ) kuruluş izni verildi. Lisanslı depoculuk sisteminin kurulması ile birlikte VOB da mevcutta işlem gören ve yeni açılacak olan tarımsal ürün kontratlarının işlem hacmininin artacağı düşünülüyor. Böylece VOB u kullanarak tarım ürünlerinde etkin risk yönetimi yapılması kolaylaşacaktır. ELİDAŞ ın 2011 yılının ilk yarısı içerisinde faaliyet izni alması planlanıyor. VOB ÜNİVERSİTELERLE İŞ BİRLİĞİNE GİDİYOR VOB Vadeli İşlem ve Opsiyon piyasalarla ilgili eğitim, araştırma, yayın, konferans ve sempozyumlar, tanıtım çalışmaları ve bilimsel çalışmaların yaygınlaştırılması ve benimsenmesi amacı ile üniversiteler ile yapılacak işbirliği çalışmalarına başladı. Bu kapsamda ilk işbirliği protokolü VOB ve Ege Üniversitesi arasında imzalandı. Ege Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Candeğer Yılmaz, İİBF Dekanı Prof. Dr. Haluk Soyuer, VOB Yönetim Kurulu Başkanı Işınsu Kestelli ve VOB Genel Müdürü Çetin Ali Dönmez in katıldığı imza töreninde Üniversite ile VOB arasında eğitim ve bilimsel çalışmalar başta olmak üzere bir çok alanı kapsayacak olan iş birliği anlaşması imzalandı. Ege Üniversitesi ile başlayan borsa ve üniversite iş birliği yakın gelecekte farklı üniversiteler ile yapılacak anlaşmalar ile devam edecek. VADE SONU UZLAŞMA FİYATINDA HESAPLAMA KRİTERİ DEĞİŞTİ VOB da İşlem Göre Endeks Vadeli İşlem Sözleşmelerinin Vade Sonu Uzlaşma Fiyatının hesaplanma kriterlerinde değişikliğe gidildi. Buna göre VOB-İMKB30 Vadeli İşlem Sözleşmelerinde son işlem günü borsada seansın kapanmasından önceki 30 dakika içerisinde, İMKB de gerçekleşen tüm İMKB-30 ulusal hisse senedi fiyat endeks değerlerinin aritmetik ortalaması, VOB-İMKB30 Vadeli İşlem Sözleşmeleri nde ise son işlem günü borsada seansın kapanmasından önceki 30 dakika içerisinde, İMKB de gerçekleşen tüm İMKB-100 ulusal hisse senedi fiyat endeks değerlerinin aritmetik ortalaması vade sonu uzlaşma fiyatı olarak kullanılacak. Yeni düzenleme öncesinde VOB-İMKB30 ve VOB-İMKB100 Vadeli İşlem Sözleşmelerinde son işlem günü borsada seansın kapanmasından önceki 15 dakika içerisinde, İMKB de gerçekleşen ve aralarında 30 saniyeden daha az süre olmaksızın rastgele seçilen 10 adet İMKB-30 ulusal hisse senedi fiyat endeks değerinin aritmetik ortalaması vadeli işlem sözleşmesinde vade sonu uzlaşma fiyatı olarak kullanılmaktaydı. 8 VOBJEKTİF OCAK 2011
KAPAK BİR AYDA ÜÇ KONTRAT Geçen yılın son ayında, VOB yatırımcıları için üç yeni kontrat devreye girdi. VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı, Euro/Dolar ve Dolar/Ons Altın vadeli işlem sözleşmelerinin işleme açılmasıyla yatırımcılar için yeni bir dönem başladı yılının son ayı Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası açısından çok önemli üç sözleşmenin yürürlüğe girdiği bir dönem oldu. Yürürlüğe giren üç ayrı sözleşmeyle hem yatırımcıların ihtiyaçlarının karşılanmasında hem de reel sektörün kur riski başta olmak üzere risklerinin yönetiminde önem taşıyan adımlar atıldı. Aralık ayının başında ilk olarak VOB- İMKB 30-100 Endeks Farkı Vadeli İşlem Sözleşmesi yürürlüğe girdi. Ardından ihracatçı kesiminin ihtiyaçlarına yanıt verme ve işletmelerin kur risklerinin yönetimi açısından büyük önem taşıyan VOB-Euro/Dolar Çapraz Kuru sözleşmesi işlemlere başladı. Son olarak da Türk insanının geleneksel yatırım araçlarından biri olan altının uluslararası piyasalardaki hareketlerine dair beklentilerin yatırıma dönüşmesine olanak tanıyan VOB-Dolar/ Ons Altın sözleşmesi geldi. Vobjektif in bu sayısında kapak konusu olarak bu üç sözleşmenin detaylarını, getirilerini, kullanım yöntemlerini ve piyasa oyuncularının yeni sözleşmelerle ilgili görüşlerini aktaracağız. OCAK 2011 VOBJEKTİF 9
KAPAK İMKB 30-100 ENDEKS FARKI VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ BAHAR DEMİRYÜREK - KEREM ÖNDE DERYA EZGİ ÖTÜRK Sözleşme, Araştırma ve İstatistik Müdürlüğü sozlesme@vob.org.tr VOB da ilk kez farka işlem yapma olanağı tanıyan bir kontrat devreye girdi. Yeni sözleşme, İMKB 30 ile 100 arasındaki farkın yanında mali-sınai endeks farkını dikkate alan yatırımcılara da avantaj sağlıyor. 10 VOBJEKTİF OCAK 2011 V OB da, 1 Aralık 2010 tarihinde işleme açılan VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesi ile İMKB- 30 ve İMKB-100 endeks vadeli işlem sözleşmelerine yeni bir endeks vadeli işlem sözleşmesi daha eklendi ve işlem gören endeks vadeli işlem sözleşmelerinin sayısı üçe ulaştı. VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı Vadeli İşlem Sözleşmesi Nedir? Bilindiği gibi VOB da işlem gören endeks vadeli işlem sözleşmelerinin dayanak varlıkları İMKB tarafından hesaplanan İMKB-30 ve İMKB-100 endeksleri. VOB- İMKB 30-100 Endeks Farkı Sözleşmesi ise, İMKB-30 endeks değerinden, İMKB-100 endeks değerinin çıkarılmasıyla bulunan endeks değeri üzerine düzenlenmiş bir sözleşme. Bu vadeli işlem sözleşmesinin dayanak varlık fiyatı İMKB-30 endeksi ile İMKB-100 endeks değeri farkından türetiliyor. Örneğin aşağıdaki veri ekranında gösterildiği gibi İMKB-30 endeksi değeri 81.984, İMKB-100 endeksi değeri 65.831 iken iki endeks arasındaki fark 16.153 olarak hesaplanıyor. Bu değer VOB- İMKB 30-100 Endeks Farkı Sözleşmesi nin dayanak varlık değerini oluşturuyor. Endeks Verileri Yatırımcı, VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı Sözleşmesinde, İMKB-30 ve İMKB- 100 endeks değerleri arasındaki farkın artacağını düşünüyorsa uzun pozisyon, İMKB-30 ve İMKB-100 endeks değerleri arasındaki farkın azalacağını düşünüyorsa kısa pozisyon alıyor. VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı Vadeli İşlem Sözleşmesi ile Ne Alınıp Satılıyor? Uzun Pozisyon Almak Yatırımcı, uzun pozisyon alarak VOB- İMKB 30-100 endeks farkının artacağı beklentisini satın alıyor. Bir başka deyişle VOB-İMKB 30 endeks vadeli işlem sözleşmesinde uzun, VOB-İMKB 100 endeks vadeli işlem sözleşmesinde kısa pozisyon almış oluyor. Kısa Pozisyon Almak Yatırımcı, kısa pozisyon alarak VOB- İMKB 30-100 endeks farkının azalacağı beklentisini satın alıyor. Bir başka deyişle VOB-İMKB 30 endeks vadeli işlem sözleşmesinde kısa, VOB-İMKB 100 endeks vadeli işlem sözleşmesinde uzun pozisyon almış oluyor.
1-İMKB 30 ve İMKB 100 endekslerinin arasındaki farka yönelik işlem yapabilme imkanı; İMKB 30 ve İMKB 100 endeks değerlerinin arasındaki farka yönelik yatırım yapmak isteyen yatırımcının VOB-İMKB 30 ve VOB-İMKB 100 endeks vadeli işlem sözleşmelerinin birinde uzun diğerinde kısa pozisyon alması gerekiyor. VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesi ile yatırımcılar tek bir işlemle İMKB 30 ve İMKB 100 vadeli işlem sözleşmelerinin birinde uzun diğerinde kısa pozisyon alabiliyor. Her iki endeksin aşağı, yukarı veya yatay yönlü hareketlerinde iki endeks arasındaki fark artıp azalabiliyor ve bu fark zaman zaman her iki endeksten de etkilenerek değişik yatırım stratejilerine imkan sağlayabiliyor. VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı Vadeli İşlem Sözleşmesi Fiyatları Ne İfade Etmektedir? VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesinin ilgili vade ayına ilişkin fiyatı, yine ilgili vade ayına ait VOB-İMKB 30 endeks vadeli işlem sözleşmesi fiyatı ile VOB-İMKB 100 endeks vadeli işlem sözleşmesi fiyatı arasındaki farkı yansıtıyor. Bir başka deyişle, VOB-İMKB 30, VOB- İMKB 100 ve VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesi değerleri dolaylı olarak birbirleri bazında ifade edilebiliyor. Örneğin, VOB da işlem gören VOB-İMKB 30 ve VOB-İMKB 100 endeks vadeli işlem sözleşmelerinin Aralık vadelerine ilişkin alış ve satış fiyatları aşağıdaki gibi: Endeks Vadeli İşlem Sözleşmeleri Verileri Tablodaki fiyatlar baz alınarak Aralık vadeli VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı sözleşmesi için örtük (zımni) alış ve satış fiyatları aşağıdaki gibi elde edilir. Yukarıda elde edilen örtük (zımni) fiyatlar aynı zamanda VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesi ile karşılaştırılabiliyor. VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesindeki en iyi alış ve en iyi satış fiyatlarının örtük fiyat aralığına yakın oluşması beklenir. Örtük fiyatlarla sözleşme fiyatlarının farklılaşması durumunda arbitraj imkanı ortaya çıkabiliyor. Bu konuya ilişkin bir örneği yazının son bölümünde yer alan İşlem Örnekleri başlığı altında bulabilirsiniz. Peki VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı sözleşmesi, yatırımcılara hangi avantajları sağlayacak? İşte yatırımcıların bu kontratı tercih etmeleri için 5 neden: 2-Daha düşük bir başlangıç teminatıyla yatırım yapabilme imkanı; VOB-İMKB 30 ve VOB-İMKB 100 endeks vadeli işlem sözleşmelerinin birinde uzun birinde kısa pozisyon almak için gereken başlangıç teminatı her iki sözleşmenin başlangıç teminatlarının toplamı kadar. Örneğin VOB-İMKB 30 sözleşmesinin başlangıç teminatı 900 TL, VOB-İMKB 100 sözleşmesinin başlangıç teminatı 700 TL iken, endekslerden birinde uzun diğerinde kısa pozisyon alınca yatırılması gereken toplam başlangıç teminat miktarı 1.600 TL ye ulaşıyor (900 TL+ 700 TL=1.600 TL). VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesi ile aynı işlem 250 TL başlangıç teminatı yatırılarak yapılabiliyor. 3-Arbitraj imkanı; VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesi aynı vadeli VOB-İMKB 30 endeks vadeli işlem sözleşmesi ile VOB- İMKB 100 endeks vadeli işlem sözleşmesi arasındaki fiyat farkını yansıtıyor. Bu sözleşmelerin fiyatlarında oluşacak farklılıklar yatırımcılara arbitraj imkanı sunuyor. Örneğin, Aralık vadeli VOB-İMKB 30 endeks vadeli işlem sözleşmesinin en iyi satış fiyatı (piyasa emri ile alım yapılabilecek en iyi fiyat) 86,775 iken, aynı vadeli VOB- İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesinin en iyi satış fiyatı 19,100 ise Aralık vadeli VOB-İMKB 100 endeks vadeli işlem sözleşmesi en iyi alış fiyatının (piyasa emri ile satılabilecek en iyi fiyat) 67,675 olması beklenir. VOB-İMKB 100 endeks vadeli işlem sözleşmesi için bu fiyatın üzerindeki fiyatlar yatırımcılar açısından OCAK 2011 VOBJEKTİF 11
KAPAK arbitraj fırsatı doğurur. Bu konuya ilişkin bir örneği yine İşlem Örnekleri başlığı altında bulabilirsiniz. 4-İMKB 100 endeksine dahil olup İMKB 30 endeksine dahil olmayan 70 hisse senedine yatırım imkanı; VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesi ile yatırımcılar İMKB 30 endeksi dışında kalan İMKB 100 endeksine dahil diğer 70 hisse senedinin performansına yatırım yapma imkanına kavuşmuş oldu. 5-Daha az bir yatırımla daha yüksek getiri elde etme imkanı; VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesinin fiyat adımı 0,025, bir fiyat adımının değeri ise 2,5 TL. Diğer endeks vadeli işlem sözleşmeleri ile paralel olan bu fiyat adımı, VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesi başlangıç teminatının diğer endeks vadeli işlem sözleşmelerinden çok daha düşük olması sebebiyle daha az bir ilk yatırımla daha yüksek bir getiri imkanı sağlıyor. YATIRIM AMAÇLI İŞLEM ÖRNEĞİ İMKB 30 ile İMKB 100 endeks değerleri arasındaki farkın artacağını düşünen yatırımcı nasıl işlem yapmalıdır? VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı sözleşmesindeki en iyi alış ve en iyi satış fiyatlarının aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım. Yatırımcı İMKB 30 ile İMKB 100 endeks değerleri arasındaki farkın artacağı öngörüsüyle Şubat vadeli VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesinde 19,100 den 100 adet uzun pozisyon alır. Bu işlem için yatırımcı 25.000 TL (250 TL*100) başlangıç teminatı yatırır. Senaryo-1: Gün Sonu Uzlaşma Fiyatının 19,175 olması Gün sonunda yatırımcının öngörüsü doğru çıkar ve yatırımcı aldığı pozisyondan kar eder. Yatırımcının karı: (19,175 19,100)*100*100 = 750 TL olarak gerçekleşir. Senaryo-2: Gün Sonu Uzlaşma Fiyatının 19,025 olması Gün sonunda piyasa yatırımcının öngörüsünün tersine hareket eder ve yatırımcı aldığı pozisyondan zarar eder. Yatırımcının zararı: (19,025 19,100)*100*100 = - 750 TL olarak gerçekleşir. İMKB 30 ile İMKB 100 endeks değerleri arasındaki farkın azalacağını düşünen yatırımcı nasıl işlem yapmalıdır? İMKB 30 ile İMKB 100 endeks değerleri arasındaki farkın azalacağını düşünen yatırımcı, VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesinde kısa pozisyon alarak, endeks değerleri arasındaki farkın azaldığı durumda kar, tersi durumda ise zarar eder. Yukarıdaki senaryolara göre VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesinde 19,100 den 100 adet kısa pozisyon alan yatırımcı birinci senaryoda 750 TL zarar ederken, ikinci senaryoda 750 TL kar eder. PROFESYONELLER UMUTLU Yeni sözleşmeyi Vobjektif dergisi için değerlendiren piyasa profesyonelleri, VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı sözleşmesinin yatırımcılar açısından avantaj sağladığı görüşünde. Özellikle tek bir teminatla iki işlem yapılmasının avantajına dikkat çeken profesyoneller, şunları söylüyor: Avni Akkaya / Yatırım Finansman Genel Müdür Yardımcısı Bu kontratla yatırımcı İMKB-30 da uzun pozisyon alırken İMKB -100 de kısa pozisyon alabilecek. Çift teminat ödemeden tek bir teminatla iki işlem yapabilecek. Ve operasyonel maliyetini düşürecek. Kısaca bir taşla iki kuş vurabilecek. Yatırımcı tarafından ilgi göreceğini düşündüğüm bir enstrüman. Nuri Sevgen / A Yatırım Vadeli Piyasalar Uzmanı İMKB 30-100 Endeks farkı kontrat sözleşmesinin işlem hacmi çok düşük. Aylar bazında pozisyon boşluklarının dolmasında sorun yaşandığını görüyoruz. Daha çok İMKB -100 endeksini harekete geçirmek amacıyla çıkarılan bir kontrat ama başlangıç için çok ilgi gördüğünü söylemek zor. 12 VOBJEKTİF OCAK 2011
ARBİTRAJ AMAÇLI İŞLEM ÖRNEĞİ VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesiyle yatırımcılar; Aynı vade ayına ait VOB-İMKB 30 ile VOB-İMKB 100 endeks vadeli işlem sözleşmelerinin fi yatları arasındaki farkı baz alarak arbitraj amaçlı işlem yapabilirler. Spot İMKB 30 ile İMKB 100 endeks değerleri arasındaki farka taşıma maliyeti eklenerek bulunan teorik vadeli fi yatı baz alarak arbitraj amaçlı işlem yapabilirler. Örnek-1 Borsamızda işlem gören endeks vadeli işlem sözleşmelerinin Şubat vadelerine ait kotasyonlar aşağıdaki gibidir. Yukarıdaki fi yatlara göre Şubat vadeli VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesinde arbitraja imkan vermeyen alış ve satış fi yatları 19,975-20,025 olmalıdır. Arbitraj fırsatı aşağıdaki durumlarda ortaya çıkacaktır: Aynı anda Şubat vadeli VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesinde 19,975 den küçük bir satış kotasyonu olması veya 20,025 ten büyük bir alış kotasyonu olması. Örneğin VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesindeki en iyi alış ve en iyi satış fi yatlarının aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım. Bu durumda 19,950 fi yattan alım yapılırken aynı anda VOB-İMKB 30 sözleşmesinde piyasa fi yatından (90,050) satış, VOB-İMKB 100 sözleşmesinde piyasa fi yatından (70,075) alış yapılarak 19,975 den satış yapılmış ve herhangi bir risk alınmadan bir sözleşmede 25 endeks puanı karşılığı 2,5 TL kar edilmiş olunur. Aynı kişi bu işlemi 100 adet sözleşme için yaparsa kazancı 250 TL olur, ancak burada dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta VOB-İMKB 30, VOB-İMKB 100 ve VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı sözleşmelerinde ilgili fi yat kademelerinde toplam miktarı 100 olan emir bulunmasıdır. VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesinde Şubat vadeli alış ve satış kotasyonlarının 19,975-20,025 olduğu durumda, Şubat vadeli VOB- İMKB 30 sözleşmesinin satış kotasyonu ile VOB-İMKB 100 sözleşmesinde alış kotasyonu farkının 19,975 ten küçük olması veya Şubat vadeli VOB-İMKB 30 sözleşmesinin alış kotasyonu ile VOB- İMKB 100 sözleşmesinde satış kotasyonu farkının 20,025 ten büyük olması. Bu örneklerde işlem maliyeti sıfır kabul edilmiştir. Örnek-2 Spot İMKB 30 endeksi 90,000, İMKB 100 endeksi ise 70,000 dir. Bu durumda İMKB 30-100 endeks farkının değeri 20,000 dir. Faiz oranının % 14 olduğu ve temettü dağıtılmadığı durumda Aralık vadeli (vadesine iki ay kalmış) VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesinin teorik vadeli fi yatı aşağıdaki formül ile 20,472 olarak bulunmuştur. Aralık vadeli VOB-İMKB 30-100 Endeks Farkı vadeli işlem sözleşmesinin fi yatının 20,472 den farklı olması durumunda yatırımcılar için arbitraj fırsatları ortaya çıkacaktır. ARBİTRAJ VE GÜN İÇİ TRADE İÇİN UYGUN KONTRAT Eralp Aslankurt / TSKB Hisse ve VOB İşlemleri Yönetici Yardımcısı İMKB 30-100 Endeks Farkı piyasasının şu an çok rasyonel bir piyasa olduğunu söylemek zor. Daha çok bireysel yatırımcıların tercih ettiği ve pozisyonun açığının yüksek olduğu bir enstrüman. Piyasalar tarafından başlangıç itibariyle çok fazla tanındığını söylemek güç gibi görünüyor. Daha çok ilgi çekmesi ve likit hale gelmesi gerekiyor. Derinlik kazanamadığı için şimdilik yatırımcıların ilgisi kısıtlı. Pratiğini yapan çok az. Yatırımcı daha çok arbitraj ve gün içi trade amaçlı kullanabilir. Başlangıç itibariyle neredeyse yüzde 100 arbitraj amaçlı kullanılıyor diyebiliriz. İMKB 30 da işlem yapan birinin zorlanmadan kullanabileceği bir ürün. Kullanımı kolay. Çok spesifi k bir ürün değil. Kurumsal kullanıcılar henüz tanımadıkları için talep etmiyor. Yatırımcı bu kontratı arbitraj amaçlı kullanabileceği gibi portföy çeşitlendirmesinde değerlendirebilir. Kontratı kullanarak hem İMKB 30 hem de İMKB 100 beklentisini satın alabilir. Tek bir teminatla hem İMKB 30 hem de İMKB 100 de işlem yapılabilmesinin avantaj sağladığını düşünüyorum. Dezavantajı olmadığını söyleyebiliriz. Uzun vadede derinlik kazanabilecek bir ürün. Gün içinde gelişen fırsatlardan yararlanma şansı yüksek. Serdar Pazı / Ata Yatırım Fon Müdürü 1 kontrat için 250 TL teminat yatırmak gerekiyor, güncel fi yatın 16.000 ve bir kontrat büyüklüğünün 1600 TL olduğu düşünüldüğünde kaldıraç oranı normal 30 endeks kontratına göre çok cazibe kazanamıyor. Daha ziyade 100 endeksi hareketlendirmek ve temettü dönemlerinde oluşan farklılığa yönelik bir enstrüman olarak düşünülebilir. Aradaki fark yüzdesel olarak değil iki endeks değerinin birbirinden çıkartılması yoluyla hesaplandığı için endekslerin yükseldiği dönemde normal olarak fark açılacaktır. Bireysel yatırımcı için bu tür avantajları var. Diğer taraftan bankacılık ve büyük sanayi şirketlerinin ağırlığı 30 endekste çok daha fazla olduğundan, diğer daha orta ölçekli şirketlerin performansına göreceli olarak yatırım yapmak isteyen yatırımcılar da bu kontratı değerlendirebilirler. Mali ve sınai endeks farkına da yatırım yapılabilir. OCAK 2011 VOBJEKTİF 13
KAPAK VOB-DOLAR/ONS ALTIN VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ Türk halkının en sevdiği yatırım aracı olan altında riskten korunabilmek için artık yeni bir enstrümanı var. VOB-Dolar/Ons Altın Vadeli İşlem Sözleşmesi, yatırımcıyı kur riskinden korurken esnaf açısından da maliyetini kontrol imkanı tanıyor. T ürk yatırımcısının geleneksel yatırım aracı olan altın ardı ardına kırdığı rekorlar ile gündemden düşmüyor. Yılın son ayı, VOB için Dolar/Ons Altın Sözleşmesi ile yatırımcılar için yeni dönemin başladığı bir ay oldu. Yeni sözleşme, yürürlüğe girmesiyle birlikte, yatırımcılardan büyük ilgi görmeye başladı. Vobjektif e konuşan Yatırım Finansman Menkul Değerler Genel Müdür Yardımcısı Avni Akkaya, yatırımcıların tüm dünyadaki güvenli liman arayışının altının fiyatı açısından önem taşıdığını ifade ediyor. Yeni sözleşmenin yatırımcı için avantajlı yönleri olduğunu savunan Akkaya, sözleşmeye ilginin zaman içinde artacağını belirtiyor. Yeni sözleşmenin özellikle Kapalıçarşı esnafı için de avantaj sağlayacağını söyleyen Akkaya, Sadece yatırımcılar değil, Kapalıçarşı esnafı da bu sözleşmeden faydalanacak diyor. Peki, Dolar/Ons sözleşmesini nasıl kullanacaksınız? VOB da TL/gram cinsinden işlem gören VOB-Altın vadeli işlem sözleşmesinin yanında VOB-Dolar/Ons Altın vadeli işlem sözleşmesinin de işleme açılmasıyla, yatırımcılara altın üzerine çeşitli yatırım seçenekleri sunuldu. Dayanak varlığı aynı ancak kote edildiği para birimi farklı olan bu sözleşmenin mevcut altın sözleşmesinden farklarını aşağıdaki tabloda özetledik. VOB-Dolar/Ons Altın vadeli işlem sözleşmesi yalnızca spekülatif amaçlı işlem yapmak isteyen yatırımcıların değil, altının Dolar/Ons fiyatına ilişkin risk taşıyan yatırımcıların da korunma amaçlı işlem yapmak için kullanabilecekleri cazip bir yatırım aracı. Dolar cinsinden işlem gören bu sözleşmede kar/zarar dolar bazında oluşuyor ve borsa tarafından belirlenen kur kullanılarak TL ye çevriliyor. Sözleşmenin işlem teminatları da TL bazında takip ediliyor. Böylece yatırımcılar, altının dünyada en çok takip edilen fiyatı olan Dolar/Ons değeri üzerine yatırım 14 VOBJEKTİF OCAK 2011
altın vadeli işlem sözleşmesinin işleyişi ve kâr/zararın hesaplanmasını farklı durumlara göre aşağıdaki örneklerde açıklamaya çalıştık. Hesaplamalarda kullanılacak formüller aşağıdaki gibi: Döviz kuru USD/TRY = 1,5000 olarak belirlenmiştir. Buna göre, Geçici Kâr/Zarar (USD) = 30 USD [(1.3800-1.3500) *1*1], Geçici Kâr/Zarar (TL) = 45 TL (30 USD*1,5000 USD/TRY) olacaktır. yapabiliyor. VOB-Dolar/Ons Altın Vadeli İşlem Sözleşmesinin Sunduğu Avantajlar: Dolar üzerinden altın işlemi yapma imkanıyla birlikte global piyasalara entegrasyon, Alternatif bir yatırım aracı olması, Etkin risk yönetimi aracı olması, Fiyat keşfi, Açığa satış (fiyatların düşmesi halinde de getiri elde etme imkanı), Düşük yatırımla yüksek getiri imkanı, Arbitraj VOB-Dolar/Ons Altın Vadeli İşlem Sözleşmesinde Kar/Zarar Hesaplama Dolar cinsinden işlem gören VOB-Dolar/ Ons Altın vadeli işlem sözleşmesinde kâr/ zarar tutarları dolar bazında oluşuyor ve bankalararası piyasa verileri kullanılarak borsa tarafından belirtilen kurlar üzerinden TL ye çevriliyor. Kâr/zarar tutarlarının TL ye çevrilmesinde kullanılacak kurlar; TCMB nin saat 15:30 itibarıyla açıklayacağı gösterge niteliğindeki ABD Doları satış kuru ve VOB tarafından ilgili saatlerde bankalararası döviz piyasasındaki kotasyonlar kullanılarak hesaplanacak Dolar/TL kurları oluyor. VOB-Dolar/Ons Altın Vadeli İşlem Sözleşmesinin Kâr/Zarar Hesaplamalarına İlişkin Örnekler Dolar/Ons Altın sözleşmesinde yatırılması gereken başlangıç ve sürdürme teminatı TL cinsinden oluyor. Gün içinde ve gün sonunda hesaplanan kar/zarar alım satım sisteminde Dolar ve TL bazında takip edilebiliyor, gün sonunda hesaplanan kar/zarar borsa tarafından belirlenen kur üzerinden TL ye çevriliyor ve ilgili hesaplara TL bazında aktarılıyor. Dolar/ons bazında işlem görecek yeni Örnek: Saat 09:15 te dayanak varlığı 995 saflıkta Dolar/Ons Altın olan Haziran vadeli sözleşmede 1.3500 fiyat seviyesinden 1 adet uzun pozisyon alındığını varsayalım. Pozisyon alındığında sistemde tanımlı USD/TRY döviz kuru 1,5000 dir. İşlem neticesi gerçekleşen işlem hacmi 2.025 TL olarak hesaplanacaktır (1.3500*1*1*1,5000 USD/TRY). Yukarıda hesaplanan işlem hacmi değeri seans içi döviz kuru değişikliklerinden etkilenmeyecektir. Birinci kâr/zarar hesaplama periyodu sonunda; Uzlaşma Fiyatı = 1.3800 *İşlem teminatları Borsa tarafından değiştirilebilir. İkinci kâr/zarar hesaplama periyodu sonunda; Uzlaşma Fiyatı = 1.3800 Döviz kuru USD/TRY = 1,5200 olarak belirlenmiştir. Buna göre, Geçici Kâr/Zarar (USD) = 30 USD [(1.3800-1.3500) *1*1], Geçici Kâr/Zarar (TL) = 45,60 TL (30 USD*1,5200 USD/TRY) olacaktır. İkinci kâr/zarar hesaplama periyodu sonunda uzlaşma fiyatında bir değişiklik olmadığı için USD bazında kâr/zarar tutarında da herhangi bir değişiklik olmamıştır. Bununla birlikte, döviz kurundaki artış nedeniyle Türk Lirası bazında kâr/zarar tutarı 0,60 TL artmıştır. OCAK 2011 VOBJEKTİF 15
KAPAK VOB EURO/DOLAR ÇAPRAZ KURU VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ Ekonomik krizin ardından büyük bir oynaklık gösteren ve bir türlü dengeye oturmayan euro/dolar paritesi özellikle ihracatçılar için risk oluşturuyor. VOB, yeni sözleşmeyle girdisi dolar, satışı euro olan ihracatçıya da avantaj sağlıyor. Ç apraz kurlarda meydana gelen dalgalanmaların yarattığı parite riski özellikle reel sektörde faaliyet gösteren firmaların kar marjlarında öngörülemeyen değişimler yaratarak faaliyet sonuçlarını olumsuz yönde etkileyebiliyor. Yatırımcılar VOB da işlem görmekte olan VOB-TLEuro ve VOB-TLDolar vadeli işlem sözleşmelerinde pozisyon alarak döviz kuru riskini yönetmekte ve kârlarını sabitleyebiliyor. VOB-EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesinin VOB da işleme açılmasıyla ise, parite riskinin yönetilmesi ve kâr marjlarının sabitlenmesi olanağı yaratılıyor. Konuyu aşağıdaki gibi örneklemek mümkün: Hammadde maliyetleri dolar bazında olup üretimini yurtdışına euro cinsinden ihraç etmekte olan bir üreticinin birim hammadde maliyeti 5 $ (Dolar kurunun 1,5000 olduğu varsayımıyla 7,50 TL) ve hedeflediği birim kâr 1 $ ise, satış fiyatının en az EUR 4,545 (EUR/USD çapraz kurunun 1,3200 olduğu varsayımıyla) olması gerekir. Malın teslim tarihinde EUR/USD paritesinin 1,3200 nin altına inmesi halinde üreticinin birim kârı azalmış olur. Söz konusu riski taşımak 16 VOBJEKTİF OCAK 2011
istemeyen üretici için en cazip yatırım alternatifleri arasında VOB da işlem görmeye başlayan VOB-EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesi yer alıyor. Sözleşme yatırımcılara ileri tarihli EUR/ USD çapraz kurunu sabitleyerek, asgari kar marjını garantileme olanağı sunuyor. Neden EUR/USD Paritesi? Türkiye de bankacılık sektörünün yabancı para pozisyonunun yaklaşık %98 ini USD ve EUR para birimleri oluşturuyor. Reel sektör firmalarının dış finansman verileri, dış ticaret verileri ile TCMB bünyesinde ve tezgahüstü döviz platformlarında gerçekleştirilen işlemlerin incelenmesi neticesinde de benzer tespitlere ulaşmak mümkün. Bununla birlikte, Bank for International Settlements (BIS) tarafından Bankacılık sektöründe düzenli olarak yapılmakta olan anket sonuçlarına göre de, iki bacağı Euro-USD olan spot ve vadeli işlemlerin toplam nominal değeri TRL-USD işlemlerinin ardından ikinci sırada yer alıyor. Bu çerçevede, dayanak varlığı EUR/ USD çapraz kuru olan bir vadeli işlem sözleşmesinin Türkiye de sermaye piyasasına kazandırılmasının son derece önemli bir gelişme olduğunu tespit etmek mümkün. VOB EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesi nin Yatırımcıya Sağlayacağı Avantajlar Neler? Yatırımcılara en iyi hizmeti verme amacıyla, ürün çeşitliliğini artırmaya yönelik çalışmaların her geçen gün hızlandığı VOB da işleme açılmış olan EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesi yatırımcılar için birçok avantajı beraberinde getirmiş oldu. Bunları şöyle sıralamak mümkün: Sözleşmede korunma amaçlı pozisyon alan Yatırımcı dolar üzerinden EUR/USD paritesi işlemi yapabilir, global piyasalara entegre olma şansına sahip olur ve etkin risk yönetimi yoluyla karını sabitleyebiir. Bununla birlikte, fiyat keşfi özelliği ile gelecekte paritenin nasıl bir trend izleyeceği konusunda fikir sahibi olunması mümkün. Sözleşme ayrıca yatırımcılara arbitraj fırsatlarından yararlanma imkanı da veriyor. İşleme açılacak VOB-EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesi de VOB da işlem gören diğer vadeli işlem sözleşmeleri gibi BSMV istisnasına tabi. Bununla birlikte yapılan işlemler dolayısıyla oluşacak kârdan Yerli ve Yabancı Sermaye Şirketleri ve Yatırım Fon ve Ortaklıkları ile benzer nitelikte oldukları Maliye Bakanlığı nca belirlenenler için uygulanacak stopaj oranı % 0 düzeyinde bulunuyor. VOB EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesi nde kâr/zarar nasıl hesaplanacak? VOB USD/EUR Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesi dolar cinsinden işlem görüyor. Gün içinde ve gün sonunda dolar bazında hesaplanan kâr/zarar tutarları VOB tarafından belirtilen Dolar/TL kuru kullanılarak TL ye çevriliyor. Dolar cinsi kâr/zarar tutarlarının TL ye çevrilmesinde TCMB tarafından 15:30 da yayınlanan dolar satış kuru esas alınıyor. Ayrıca, dolar kurunda meydana gelen gün içi gelişmelerin yatırımcılar *İşlem teminatları Borsa tarafından değiştirilebilir. tarafından takip edilmesi ve değişen kurların sisteme yansıtılması amacıyla 10:30, 11:30, 12:30, 13:30, 14:30, 15:30, 16:30 ve 17:00 saatlerinde TCMB nin 28 Mart 2002 tarih ve 2002-25 No lu basın duyurusunda yer alan yönteme paralel olarak, Reuters TRY1= sayfasında 1 ABD doları karşılığı TL kotasyon veren bankaların alım ve satım fiyatlarının ortalamalarının ortalaması alınarak Dolar kuru hesaplanıyor. Sistemde tanımlı dolar kuru ile yukarıda belirtilen yöntem kullanılarak hesaplanan dolar kuru arasında %1 in üzerinde sapma olması durumunda, kâr/zarar tutarlarının piyasa koşullarını yansıtması amacıyla VOB tarafından hesaplanan dolar Kuru esas alınıyor. Yurtiçi piyasaların resmi tatil nedeniyle yarım gün açık olması durumunda, dolar kuru hesaplamaları VOB seans aralığında yer alan saatlerde yapılıyor. Örneğin ilgili OCAK 2011 VOBJEKTİF 17
KAPAK gün için VOB un seans saatlerinin 09:15-12:35 aralığında ise hesaplamalar 10:30, 11:30 ve 12:30 saatlerinde için yapılır. İlgili günde TCMB tarafından 15:30 da dolar satış kurunun açıklanmaması halinde borsamız tarafından yukarıda belirtilen kriterler doğrultusunda hesaplanan dolar kuru esas alınıyor. VOB tarafından hesaplanan dolar kuru virgülden sonra dört basamak (0,0001 ve katları) olacak şekilde en yakın değere yuvarlanıyor. İşlem hacmi hesaplamalarında aksi belirtilmedikçe işlemin gerçekleştiği an geçerli olan kur bilgisi kullanılır. EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesi kâr/zarar hesaplamasını aşağıdaki örnek ile değerlendirelim: Hesaplamalarda kullanılacak formüller aşağıdaki tablodaki gibidir. Saat 09:15 te dayanak varlığı EUR/USD paritesi olan Haziran vadeli sözleşmede 1,3000 fiyattan 1 adet uzun pozisyon alındığını varsayalım. Pozisyon alındığında sistemde tanımlı döviz kuru USD/TRY = 1,5000 dir. İşlem Hacmi Değeri (TL)=1,3000 EUR/ USD*1*1000 EUR*1,5000 USD/TRY=1.950 TL dir. Yukarıda hesaplanan işlem hacmi değeri seans içi döviz kuru değişikliklerinden etkilenmeyecektir. Birinci kâr/zarar hesaplama periyodu sonunda; Uzlaşma Fiyatı 1,3200, döviz kuru ise 1,5000 olarak belirlenmiştir. Buna göre, Geçici Kâr/Zarar (USD) = (1,3200-1,3000) EUR/USD*1*1000 EUR = 20 USD, Geçici Kâr/Zarar (TL) = 20 USD*1,5000USD/TRY = 30 TL olacaktır. İkinci kâr/zarar hesaplama periyodu sonunda; Uzlaşma Fiyatı 1,3200, döviz kuru ise 1,5200 olarak belirlenmiştir. Buna göre, Geçici Kâr/Zarar (USD) = (1,32-1,30) EUR/USD*1*1000EUR = 20 USD, Geçici Kâr/Zarar (TL) = 20USD*1,5200USD/TRY = 30,40 TL olacaktır. İkinci kâr/zarar hesaplama periyodu sonunda uzlaşma fiyatında bir değişiklik olmadığı için dolar bazında Kâr/Zarar tutarında da herhangi bir değişiklik olmamıştır. Ancak döviz kurundaki artış nedeniyle Türk Lirası bazında Kâr/Zarar tutarı 0,40 TL artmıştır. VOB- EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesi özelliklerine bir önceki sayfadaki tabloda yer verilmiştir. Sonuç Yabancı borsalarda yatırımcılar tarafından en çok tercih edilen parite sözleşmelerinden başında gelen EUR/ USD paritesinin dayanak varlık olarak belirlendiği VOB-EUR/USD Çapraz Kuru Vadeli İşlem Sözleşmesi ile yatırımcılarımıza parite riskini yönetme ve olası arbitraj fırsatlarından yararlanma imkanı sunuluyor. İHRACATÇI İÇİN KRİTİK ŞEMSİYE Avni Akkaya / Yatırım Finansman Genel Müdür Yardımcısı Euro/Dolar kontratı ile ithalatçı fi yat artışından yönelik kendini koruyabilecek, ihracatçı ise kur riskine karşı kendini garantileyebilecek. İhracatçılar bu enstrümanları kur riskinden korunmak için kullanmıyorlar. Bunda bilinirliğin az olması etkili olabilir. Oysa ihracatçı için önemli bir şemsiye niteliği taşıyor. Geçmişte faizlerin yüksek olması uzun vadeli tahmini zorlaştırıyordu. Ancak şimdi içinde bulunduğumuz düşük faiz ve enfl asyon ortamı uzun vadeli işlem yapmayı kolaylaştıracak ve işlem hacmini artıracak. Bu da yabancı yatırımcıların VOB a dolayısıyla Türkiye ye olan ilgisini artıracak. Paritedeki ani zıplamalar ile birlikte gözlerin bu sözleşmelere döneceğini biliyorum. Sadece iyi anlatmak gerekiyor. KESİNLİKLE TALEP GÖRÜR Nuri Sevgen / A Yatırım Vadeli Piyasalar Uzmanı Euro/Dolar kontratı oldukça talep gören bir enstrüman. Bu kontratta iyi gelişmeler olacak. Sıkıntı hesaplamaların TL üzerinden yapılması ve işlem saatleri ile ilgili farklılık. Bu giderilirse bu kontratlardan umutluyum. Şu an sadece bireysel yatırımcılar tarafından spekülatif amaçla kullanılıyor. Kurumsal yatırımcıların henüz çok iyi tanımadığı bir kontrat. Özellikle ihracatçılara stopaj avantajı da sağladığı için risklerden korunmaları için tavsiye ediyoruz. Euro bazlı işlemlerde riskleri hedge edecek bir enstrüman. Kurumsal talebin az olmasını tanınırlığın düşük olmasına bağlıyorum. 18 VOBJEKTİF OCAK 2011
MAKALE KUR SAVAŞI SIRASINDA KENDİ RİSKİNİZİ NASIL YÖNETMELİSİNİZ? EMİR ÇETİNKAYA ecetinkaya@vob.org.tr Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Sözleşme Araştırma ve İstatistik Müdürlüğü Hiç risk almadan iş yapmak mümkün olmadığına göre, yapılması gereken riskleri doğru şekilde yönetebilmek. Peki dünya kur savaşlarının yıkıcı etkisiyle boğuşurken riskten korunmak için neler yapılabilir? Risk yönetimi kavramı günümüzde üzerinde en çok durulması gereken temel konulardan biri haline gelmiş durumda. Çeşitli riskler girişimciler için faaliyetlerinin ayrılmaz bir parçası haline geldi. Peki, girişimciler ne gibi risklerle karşı karşıya? Hukuki riskler, operasyonel riskler, likidite riski, kredi riski ve piyasa riski girişimcilerin karşı karşıya kaldığı riskler. Piyasa riski denince aklımıza gelenler ise fiyatlarda, faiz oranlarında ve döviz kurlarında meydana gelebilecek aleyhte fiyat değişimi riskleri. Girişimcilerin bu risklerden tamamen kaçınması mümkün mü? Veya söz konusu risklere karşı girişimciler neler yapabilir? Söz konusu riskleri kendi haline bırakabilir miyiz? Hiç risk almadan iş yapmak mümkün olmadığına göre girişimcilerin belirli riskler alması kaçınılmazdır. Alınan risklerin ise bilinçli bir şekilde yönetilmesi gerekir. Bu yazıda ülkeler arasında kur savaşlarının yaşandığı günümüzde, girişimcilerin döviz kuru riskini nasıl yönetebilecekleri ve bu amaçla döviz vadeli işlem sözleşmelerinin kullanımı üzerinde durmaya çalıştık. Vadeli işlem sözleşmesi (futures), ileri bir tarihte, önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni veya dövizi alma veya satma yükümlülüğü getiren sözleşmedir. Vadeli işlem sözleşmesinde alım satıma konu mal veya finansal aracın niteliği, miktarı, süresi ve teslim yeri standart olarak tanımlanır. Vadeli işlem sözleşmeleri esasen standart hale getirilmiş forward sözleşmelerdir. Her türlü güvenlik tedbiri alınmasına rağmen yolcu gemilerinde olağanüstü durumlar için can yelekleri bulundurulur. Gelecekteki döviz kurlarındaki belirsizlik ve muhtemel aleyhte fiyat değişim riskine karşı döviz vadeli işlem sözleşmeleri bir nevi can yeleği olarak görülebilir. Ülkemizde 2001 yılında her gün normal seviyelerinde seyreden döviz kurları aniden yükselerek önce 1,20 daha sonra 1,70 seviyelerine kadar çıkmıştı. Bu durumu OCAK 2011 VOBJEKTİF 19
MAKALE günlük güneşlik bir havada denizde keyifle yol alan geminin aniden fırtınaya tutulmasına benzetebiliriz. 2001 yılında, 2006 yılı Mayıs ayında döviz kurlarında yaşanan ani yükselişler dövizde riski olan girişimcilerin fırtınaya tutulmasına yol açmıştı. Döviz kurlarında meydana gelen ani yükselişler döviz bazında borcu olanlar için risk oluşturduğu gibi kurlardaki ani düşüşlerde döviz bazında varlığı veya alacağı olanlar için aynı derecede risk oluşturur. Piyasalarda oluşacak gelecekteki döviz kurlarını bugünden sabitleyebilir miyiz? Döviz kuru riskine karşı döviz vadeli işlem sözleşmelerini kullanarak gelecekteki döviz kurlarını bugünden sabitlemek mümkün. Böylelikle gelecekte döviz kurlarında meydana gelebilecek aleyhte fiyat değişim riskinde korunmak için gerekli araçları bize Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası (VOB) sunuyor. Bu hususu bir örnekle açıklayalım: Tekstil ihracatı yapan ABC firmasından bahar sezonu için Ocak ayında 100 bin adet T-Shirt için teklif istenmektedir. Ürün teslimi Mart ayında yapılacaktır. Firma bu talep için adet bazında ABD Doları cinsinden fiyat verecektir. Söz konusu ürünlerin maliyeti TL bazında oluşmakta cari döviz kurlarına ( USD/TL cari kur 1,5000 dir) göre maliyet T-Shirt başına ortalama 9 ABD Doları olarak hesaplanmış ve yaklaşık %10 kar marjı eklenerek adet bazında 10 ABD Doları fiyat teklif edilmiştir. Bu işlemde firmanın alacağı ihracat bedeli 1.000.000 ABD Doları ve beklenen kâr, 100.000 ABD dolarıdır. İhracat bedeli Nisan ayı sonunda tahsil edilecek. Peki ABC firması bu ihracat işleminde öngörmüş olduğu kazancı elde edebilir mi? Veya bu işlemden zarar etme riski var mıdır? ABC firmasının bu ihracat işleminden öngörmüş olduğu kazancı elde edebilmesi, Mart ayında Dolar/TL kurunun öngörülen seviyede gerçeklemesine bağlıdır. Eğer Mart ayında Dolar Kuru 1,50 den 1,30 seviyelerine gerilediğinde ABC firması korunma amaçlı işlem yapmamışsa bu ihracat işleminden zarar edecektir. Çünkü ihracat bedeli 1.000.000 ABD Dolarının karşılığı 1.500.000 TL olarak öngörülürken, kurlardaki gerileme neticesinde ABC firmasının hesabına girecek dövizin karşılığı 1.300.000 TL olacaktır. Bu durumda ise firma bu işlemden kâr beklerken zarar edebilecektir. Bu noktada VOB da işlem gören döviz vadeli işlem sözleşmeleri iki açıdan ABC firması için önem arz etmektedir. Birincisi gelecekteki Dolar/TL kurlarının anlık olarak VOB tan izleyerek, verilecek teklifte bu fiyatların baz alınarak rekabetçi fiyat verebilme avantajı, ikincisi ise VOB da işlem yaparak gelecekte döviz kurlarının düşmesi riskine karşı korunma imkanı elde etmesidir. ABC firması döviz kurlarındaki düşme riskine karşı korunma amaçlı olarak VOB da işlem yapabilir. Gelecek ihracat bedeli için nakdi mutabakatlı sözleşmelerde 1.000 adet kısa pozisyon alması yeterlidir. Bunun için ABC firmasının yapması gereken VOB üyesi bir aracı kuruluş nezdinde hesap açtırması ve bu işlem için hesabında sözleşme başına 140 TL teminat bulundurması yeterli olacaktır. Yatırılan teminat hesap sahibine ait olup, güvence karşılığı olarak talep edilmekte ve nemalandırılmaktadır. Yukarıdaki örnekte ABC firmasının ihracat gelirini düşürecek olan döviz kârlarının gerilemesi üzerinde durduk. Aynı işlemin tersi ithalatçı firma için geçerlidir. O da döviz kurlarındaki artış riskine karşı VOB da alım yönlü pozisyon alarak kur riskinden korunabilir. Sonuç olarak iki seçenek var; riskle yaşamak veya riske karşı korunma amaçlı işlem yapmak. Döviz Kuru riskini ortadan kaldırmak için VOB ta nasıl işlem yapabilirim? Vadeli işlem ve Opsiyon Borsası nda işlem yapmak için öncelikle sözleşme özelliklerinin bilinmesi gerekir. VOB ta işlem gören döviz sözleşmeleri ve özellikleri aşağıdaki gibidir. 20 VOBJEKTİF OCAK 2011