( Editörler Anayit M. COSKUN Eylem KARAKAYA Yazarlar Anayit M. COSKUN Eylem KARAKAYA Semra BAYRAKTAR NOBEL TIP KİTABEVLERİ
2016 Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Güvenli Annelik Eğitim ve Danışmanlık Beceri Rehberi Editörler Anayit M. COŞKUN Eylem KARAKAYA ISBN: 978-605-335-5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri yasası hükümleri gereğince herhangi bir bölümü, resmi veya yazısı, yazarların ve yayınlayıcısının yazılı izni alınmadan tekrarlanamaz, basılamaz, kopyası çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyabilecek hiçbir işlem yapılamaz. NOBEL TIP KİTABEVLERİ TİC. LTD. ŞTİ. Millet Cad. No: 111 Çapa-İstanbul Tel : (0212) 632 83 33 Faks : (0212) 587 02 17 DAĞITIM Tel : (0212) 771 52 11 - (0212) 771 33 09 Faks : (0212) 771 52 03 - (0212) 771 06 18 Yayımcı : Nobel Tıp Kitabevleri Tic. Ltd. Şti. Millet Cad. No:111 34104 Fatih-İstanbul Yayımcı Sertifika No : 15710 Baskı / Cilt : No-bel Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Ömerli mah. İhsangazi cd. Tunaboyu sk. No. 3 Arnavutköy Hadımköy - İstanbul Matbaa Sertifika No : 12565 Sayfa Tasarımı - Düzenleme : Nobel Tıp Kitabevleri Kapak Tasarımı : Başak Günaçan Baskı Tarihi : Mayıs 2016 - İstanbul
Sunuş?????? iii
Önsöz Güvenli annelik, tüm kadınların, gebelik öncesi, gebelik, doğum ve lohusalık dönemlerinde gereksinimi olan güvenli ve yeterli bakımı bütünsel yaklaşımla elde etmelerini sağlamaktır. Bu kavramı destekleyen girişimler, tüm dünyada yüksek olan anne-bebek ölüm ve hastalık oranlarını azaltmak üzere 1987 yılında Dünya Sağlık Örgütü öncülüğünde, Nairobi de düzenlenen konferansta, uluslararası kuruluşlar ve yüze yakın ülke delegesinin ortak kararı ve desteğiyle başlatılmıştır. Programın temel amacı, 2000 yılına kadar hizmet yetersizliği ve önlenebilir nedenlerle oluşabilecek anne-bebek ölümleri ve sakatlıklarını %50 azaltmaktır. Üzerinden geçen 15 yıla rağmen dünya genelinde, özellikle gelişmekte olan ve geri kalmış ülkelerde analığa bağlı hastalanma ve ölüm oranları, hala istenen düzeye ulaşamamıştır. Bu durum, güvenli annelik programının daha uzun yıllar önemini koruyacağı anlamına gelmektedir. Güvenli annelik hizmetleri, pahalı, ileri teknoloji ve yüksek maliyet gerektiren girişimler değildir. Bu döneme ilişkin sorunlar ve komplikasyonlar, kapsamlı, yeterli ve özenli hizmet sunumuyla önlenebilir. Bu hizmetlerin belki en önemlisi ve öncelikli olanı, gebe-lohusa ve ailesinin süreç hakkında bilgilendirilmesi, eğitim ve danışmanlık hizmeti verilmesidir. Bilinçli olarak hazırlanan gebe ve ailesinin özbakım yeteneği artacak, olası tehlikeli durumları erkenden fark edip gerekli önlemleri alabilecek ve süreci daha mutlu ve keyifli geçirmesi sağlanabilecektir. Güvenli bir gebelik, doğum ve lohusalık yaşama ve sağlıklı koşullarda doğum yapma, fakirzengin, kır-kent ve farklı coğrafi bölgede yaşayan, eğitimli-eğitimsiz her kadının hakkı olmalıdır. Bu ilkeden yola çıkarak İstanbul Bakırköy Doğumevi nden başlayan yolculuğumuz, ülkemizin çeşitli yöre ve bölgelerine doğru yayıldı. Bakırköy Doğumevindeki güvenli annelik hazırlıklarımız ve programımızla ilgili hem çalışan hem de hizmet alanların memnuniyet verici olumlu geri bildirimler bizleri cesaretlendirip yol almamızı sağladı. Öncelikle Güvenli Annelik Eğitici ve Katılımcı kitaplarımızı Sağlık Bakanlığı AÇSAP Genel Müdürlüğünce onaylattık. Ardından Edirne den Diyarbakır a, İzmir den Trabzon a 17 ilin Halk Sağlığı Müdürlükleriyle işbirliği içinde birinci ve ikinci basamak sağlık çalışanlarına hizmet içi eğitim programları düzenleyip güvenli annelik eğitim/danışmanlık programını, hizmetlerine entegre etmelerini ve izlem-değerlendirmelerini sağladık. Bu kitabı, 12 yılı aşkın süredir güvenli annelik eğitim ve danışmanlık hizmet deneyimimizi ve hazırladığımız görsel eğitim materyallerimizi sizle paylaşmak üzere hazırladık. Kitap içeriğini ve materyalleri geliştirirken alandaki deneyimlerimiz, gözlemlerimiz, sağlık personeli ve kadınların talep ve geribildirimlerinden faydalandık. Programda, sağlık personelin eğitimlerini kolay ve yetkin biçimde vermelerini ve aynı zamanda kadınların bilgilenme haklarını en etkili şekilde yerine getirilmeyi hedefledik. v
vi Önsöz Sade bir dil ve özenle hazırlamaya çalıştığımız bu kitap, hekim, hemşire, ebe vb. sağlık profesyonellerin güvenli annelik bilimsel bilgilerini, başvuran gebe/lohusa ve ailesine nasıl, hangi yöntemlerle ve ilkelerle aktarabileceği konusunda yol gösterici olacağı düşüncesindeyiz. Özellikle Sağlık Bakanlığının 25. 09. 2014 tarihli genelgesi ile toplum sağlığı merkezleri ve hastanelerde Gebe Bilgilendirme Sınıfı Programı nın uygulanmasına da katkı sağlayacağı ve eğitim materyalleriyle birlikte önemli bir ihtiyacı karşılayacağı inancındayız. Kitabımızın hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkür ederiz. Gebe, lohusa ve ailelerine hizmet sunan sağlık personeline yararlı olacağını ön gördüğümüz bu kitabı, sizlere sunmaktan mutlu ve gururluyuz. Prof. Dr. Anayit M. Coşkun Bezmialem Vakıf Üniversitesi İstanbul Uzm. Hem. Eylem Kararkaya Kadın Sağlığı Eğitmeni İstanbul Mayıs 2016
İçindekiler Güvenli Annelik Eğitim Programı.................................... 1 Rehber Tanıtımı................................................ 3 Güvenli Annelik Eğitim/Danışmanlık Materyalleri........................ 7 1 Güvenli Annelik Kavramı ve Anne-Bebek Açısından Önemi............. 15 2 Eğitim/Danışmanlık Hizmetlerinde İletişim Teknikleri................. 33 3 Eğitim Becerileri Destekleyici Bilgi Notu.......................... 41 4 Doğum Öncesi Eğitim/Danışmanlık Modülü 1...................... 51 5 Doğum Öncesi Eğitim/Danışmanlık Modülü 2...................... 71 6 Doğum Öncesi Bakımı Destekleyici Bilgi Notu...................... 87 7 Lohusalık Dönemi Eğitim/Danışmanlık Modülü.....................127 8 Lohusalık Dönemi ve Bakımını Destekleyici Bilgi Notu................141 9 Yenidoğan Bakımı Eğitim/Danışmanlık Modülü.....................167 10 Bebek Bakımı Eğitim/Danışmanlık Modülü........................183 11 0-2 Yaş Bebek Bakımı Destekleyici Bilgi Notu...................... 199 Kaynaklar.................................................. 235 vii