KAMERA TEKN NE G R fi

T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2157 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1185 KAMERA TEKN NE G R fi Yazarlar Prof.Dr. Levend KILIÇ (Ünite 6) Prof. Nedim GÜRSES (Ünite 5) Yrd.Doç.Dr. Hakan U URLU (Ünite 3, 8) Yrd.Doç.Dr. Selçuk KIRAY (Ünite 7) Yrd.Doç.Dr. Elif Gizem U URLU (Ünite 2) Ö r.gör. Mehmet Erdem GÖSTER fil (Ünite 4) Uzm. Meltem ALTUNAY (Ünite 1) Editör Yrd.Doç.Dr. Hakan U URLU ANADOLU ÜN VERS TES

Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2010 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K l ç Genel Koordinatör Yard mc s Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Ö retim Tasar mc s Dr. Kadriye Uzun Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Ölçme De erlendirme Sorumlusu Ö r.gör. Gamze Özbilgin Erflen Dil Yaz m Dan flman Okt. Nilay Giriflen Grafikerler Nihal Sürücü Ayflegül Dibek Kitap Koordinasyon Birimi Doç.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Kamera Tekni ine Girifl ISBN 978-975-06-0838-4 4. Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde 4.000 adet bas lm flt r. ESK fieh R, Temmuz 2013

çindekiler iii çindekiler Önsöz... vii Kameran n Toplumsal Tarihi... 1 G R fi... 3 KAMERA VE TOPLUMSAL DÜZEN... 3 F LM KAMERASI YAYGINLAfiIYOR... 6 V DEO KAMERA VE TELEV ZYON YAYINCILI I... 11 2000 L YILLARDA KAMERA... 16 Kamera ve Say sal Teknoloji... 16 Kameran n Bilgisayarlarla Kullan m... 18 A Toplumunda Kamera Kullan m... 19 Özet... 20 Kendimizi S nayal m... 22 Okuma Parças..... 23 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 24 S ra Sizde Yan t Anahtar... 24 Yararlan lan Kaynaklar... 25 Film ve Video Kameralar... 26 KAMERANIN TAR HSEL GEL fi M... 27 Hareketli Görüntü... 27 Kameran n Tan m... 28 Film ve Video Kameralar... 30 F LM YAPIMINDA KULLANILAN KAMERALAR... 30 Enerjilerine Göre Kameralar... 30 Bakac na Göre Kameralar... 31 Film Boyutuna Göre Kameralar... 32 70 mm Kameralar... 32 35 mm Kameralar... 32 V DEO YAPIMLARINDA KULLANILAN KAMERALAR... 36 Görüntü Üretme Sistemine Göre Kameralar... 37 Ifl k Al c s na Göre Kameralar... 37 Kullan m Yerlerine Göre Kameralar... 38 V DEO KAMERALARININ KAYIT FORMATLARI... 43 Özet... 49 Kendimizi S nayal m... 50 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 51 S ra Sizde Yan t Anahtar... 51 Yararlan lan Kaynaklar... 51 Video Sinyalinin Yap land r lmas... 52 V DEO S NYAL... 53 ANALOG V DEO S NYAL... 54 Birleflik (Kompozit) Video Sinyali... 54 Ayr fl k (Komponent) Video Sinyali... 54 S-Video... 55 ANALOG V DEO S NYAL KONNEKTÖRLER... 55 1. ÜN TE 2. ÜN TE 3. ÜN TE

iv çindekiler Analog Video Sinyali Adaptörleri... 58 SAYISAL V DEO S NYAL... 59 SAYISAL V DEO S NYAL KONNEKTÖRLER... 60 GÖRÜNTÜ VE SES LET M Ç N C HAZLARDA BA LANTILARIN YAPILANDIRILMASI... 62 Kamera, VTR - Monitör Ba lant s... 65 Kamera, VTR-VTR Ba lant s... 67 Özet... 70 Kendimizi S nayal m... 71 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 72 S ra Sizde Yan t Anahtar... 73 Yararlan lan Kaynaklar... 73 4. ÜN TE 5. ÜN TE Objektif... 74 OBJEKT FLERLE LG L TEMEL KAVRAMLAR... 75 Netlik Bilezi i... 76 Zoom Bilezi i... 77 Diyafram Bilezi i... 77 Alan Derinli i... 78 Odak Uzakl... 78 OBJEKT FLER N YAPISI... 79 OBJEKT F N ÇEfi TLER VE ETK LER... 82 Normal Aç l Objektifler... 83 K sa Odakl (Genifl Aç l ) Objektifler... 83 Uzun Odakl (Dar Aç l ) Objektifler... 86 De iflebilir Odak Uzakl kl Objektifler... 88 Farkl Amaçlara Yönelik Objektifler... 90 Bal kgözü Objektif... 90 Makro Objektif... 90 Özet... 92 Kendimizi S nayal m... 93 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 94 S ra Sizde Yan t Anahtar... 94 Yararlan lan Kaynaklar... 95 Kamera Kullan m Özellikleri... 96 V DEO KAMERALARININ ANA BÖLÜMLER... 97 Objektif... 98 Zoom objektiflerin üstünde yer alan yard mc elemanlar:... 99 Gövde... 101 Gövde Üzerinde Bulunan Ayarlar... 101 Kamera Kay t Ünitesi... 105 Bataryalar... 109 Bakaç... 109 KAMERAYLA B RL KTE KULLANILAN DONANIMLAR... 111 Kamere Sehpas (Tripod)... 111 Sehpa Kafas (Head)... 112 Kamera K za... 113 Pedestal... 113 Örümcek (Spreader) ve Tekerlek (Wheeler)... 114

çindekiler v Monitör (D fl çekim monitörü)... 114 BNC kablo... 114 Filtre çantas... 114 ENG KAMERALARININ KULLANIM ÖZELL KLER... 114 ENG Kameralar n Çekim Öncesi Haz rl klar... 116 ENG Kameralarla Çekim S ras nda Yap lanlar... 117 ENG Kameralarda Çekim Sonras Yap lanlar... 117 Bir kameraman n yapmas gerekli olan baz ifllemler vard r:... 117 STÜDYO VE EFP KAMERALARININ KULLANIM ÖZELL KLER... 118 Stüdyo ve EFP Kameralar n Çekim Öncesi Haz rl klar... 119 Stüdyo ve EFP Kameralarla Çekim S ras nda Yap lanlar... 119 Stüdyo ve EFP Kameralarda Çekim Sonras Yap lanlar... 120 Özet... 121 Kendimizi S nayal m... 122 S ra Sizde Yan t Anahtar... 123 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 123 Yararlan lan Kaynaklar... 124 Ayd nlatma... 126 V DEO GÖRÜNTÜ VE IfiIK... 127 TEMEL ELEKTR K B LG LER... 129 Temel Kavramlar... 129 Da t m Elemanlar... 131 Sigortalar... 132 Prizler ve Fifller... 132 Kablolar... 134 Elektrik Yükü Hesab... 134 AYDINLATMA ARAÇ-GEREÇLER... 135 Temel Yap sal Özellikler... 135 Gövde... 136 Ampul... 137 Ayaklar ve Ask lar... 140 Kablolar ve Anahtar Sistemleri... 140 Yard mc Malzemeler... 140 AYDINLATMA KAYNAKLARI... 143 Noktasal Ifl k Veren Ayd nlatma Kaynaklar... 144 Yumuflak Ifl k Veren Ayd nlatma Kaynaklar... 145 Özet... 147 Kendimizi S nayal m... 148 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 149 Yararlan lan Kaynaklar... 149 Ses... 150 G R fi... 151 SES VE SES N TEMEL ÖZELL KLER... 151 Sesin Fiziksel ve Alg sal Özellikleri... 152 SES S NYAL... 154 Analog Ses... 154 Say sal Ses... 155 Örnekleme Oran ve Bit Derinli i... 155 6. ÜN TE 7. ÜN TE

vi çindekiler M KROFONLAR... 156 Mikrofonlar n Yap sal Özellikleri... 156 Dinamik Mikrofonlar... 157 fierit Mikrofonlar... 157 Kondansatör Mikrofonlar... 157 Elektret Mikrofonlar... 158 Mikrofonlar n Yönel Özellikleri... 158 Mikrofonlar n Kullan m Alanlar... 159 Mikrofon Aksesuarlar... 163 V DEO KAMERALARDA SES KAYIT... 165 Ses Ba lant Kablo ve Konnektörleri... 165 Video Kameralarda Ses Ba lant lar... 167 Ses Seviye Göstergeleri, Dinamik Alan ve Kalibrasyon... 169 Özet... 172 Kendimizi S nayal m... 173 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 174 S ra Sizde Yan t Anahtar... 175 Yararlan lan Kaynaklar... 175 8. ÜN TE Kurgu... 177 KURGU... 177 KURGUNUN filev... 178 Video Bantlarda Teknik Olarak Kurgu Süreci... 178 NLE (NON LINEAR EDITING) DO RUSAL OLMAYAN KURGU S STEMLER... 180 NLE Sistemlerinde Bilgisayar n Kurgu çin Yap land r lmas... 181 Kurgu Yaz l m n n Çal flt r lmas ve Bafllang ç Ayarlar... 182 NLE Kurgu Yaz l m Temel Pencereleri ve fllevleri... 184 NLE Kurgu Yaz l mlar nda Görüntü ve Seslerin Al nmas... 187 NLE Kurgu Sistemlerinde Yap labilen Görüntü Efektleri... 191 Özet... 198 Kendimizi S nayal m... 199 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 200 S ra Sizde Yan t Anahtar... 200 Yararlan lan Kaynaklar... 200

Önsöz vii Önsöz nsanlar n canl ve cans z varl klar n hareketli görüntülerini kaydetmek için gösterdikleri çaban n bir soncu olan kameran n icad sanata, bilime, ekonomiye k saca hayat n her alan na etki etmifltir. Foto raf n ve üzerine görüntü kaydedilebilen zeminin icad günümüze kadar geliflim göstermifl, kamera, kay t ve gösterim teknikleri konular ndaki çal flmalar da devam etmektedir. Üstelik her geçen gün hayat n daha derinlerine inecek kay t teknikleri gelifltirilmektedir. Kamera Tekni ine Girifl, ülkemizde üzerinde yeterli çal flma bulunmayan bir konudur. Kamera, ses ve kurgu teknikleri konusunda da alan çal flmalar yapm fl, de erli araflt rmac ve bilim insanlar n n bilimsel kaynaklar tecrübeleri ile harmanlayarak haz rlad klar bu ders kitab n n önemli bir bofllu u dolduraca kan - s nday m. Kamera tekni ine girifl, ad ndan da anlafl laca gibi kamera tekni inin temel konular n ele almaktad r. fllenen konu bafll klar n n her biri hakk nda farkl kaynaklardan derinlemesine araflt rma yapmak isteyenler için kitap, internet, yararlan lan kaynaklar bafll alt nda yön gösterici olunmaya çal fl lm flt r. Kamera tekni ine girifl kitab sekiz ana bölümden oluflmaktad r. Hareketli görüntünün kaydedilmesi ile bafllayan süreçte kameran n sosyal tarihi, film ve video yap mlar nda kullan lan kameralar, video sinyalinin yap land r lmas, objektif, kameran n kullan m özellikleri, ayd nlatma, ses ve kurgu konular n kapsamaktad r. Bu kitab n haz rlanmas nda baflta yazarlar olmak üzere, foto raflar ve elefltirileriyle katk da bulunanlara teflekkür etmek isterim. Ayr ca, Ö retim Tasar mc s Kadriye Kobak a, dizgi ekibine, bas mevi çal flanlar na teflekkürlerimi sunar m. Editör Yrd.Doç.Dr. Hakan U URLU

1KAMERA TEKN NE G R fi Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Kameran n toplumsal düzen içindeki yerini saptayabilecek, Kameran n 1900 lü y llardaki geliflimini aç klayabilecek, Yay n arac olarak kameran n geliflimini aç klayabilecek, Kameran n 2000 li y llardaki kullan m n belirleyebilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks n z. Anahtar Kavramlar Sanayi Devrimi Sinematograf Video Belgeleme Görsel Bellek Kamera-Göz Portapak Say sal Kamera Mobil Telefon Kameras Elektronik Gözetim Fogcam çerik Haritas Kamera Tekni ine Girifl Kameran n Toplumsal Tarihi G R fi KAMERA VE TOPLUMSAL DÜZEN F LM KAMERASI YAYGINLAfiIYOR V DEO KAMERA VE TELEV ZYON YAYINCILI I 2000 L YILLARDA KAMERA

Kameran n Toplumsal Tarihi G R fi Bir toplumdaki toplumsal iliflkilerde, kurumlarda ve yap da belirli bir durumdan ya da varl k biçiminden baflka durum ya da biçime geçifle toplumsal de iflme denir. Toplumsal de iflme nedeni insanl n bilgi ve deneyim birikiminin artmas olabildi i gibi, savafllar ya da do al felaketlerden sonra yaflanan bir y k m da olabilir. Her toplumsal de iflme, belirli bir zaman diliminde somut, fiziksel ve kültürel bir çerçevede birtak m insanlar aras nda geçer. Toplumsal de iflmeyi etkileyen faktörler aras nda fiziksel çevre, bilim ve teknoloji, kültür, nüfus hareketleri, ekonomi s - ralanabilir. Kameran n sosyal tarihi ba lam nda bu faktörlerden bilim ve teknoloji ön plana ç kar; çünkü makineleflme, iletiflim araçlar ndaki geliflmeler, ulafl m olanaklar n n artmas gibi faktörler insan ve toplum yaflam n büyük ölçüde de ifltirebilir. Teknolojinin en önemli görevi insan n do ay denetlemesine yard mc olmakt r. Bu amaçla insan yaflam n kolaylaflt r c araçlar sa larken bu araçlar n kullan - m, kendisine özgü biçim ve kurallar beraberinde getirir. Modern uygarl n oluflumundaki tan mlay c ve en önemli güç olan teknolojik geliflim; keflifler, ilerlemeler ve bulufllar yoluyla toplumsal de iflimi zorunlu k lmaktad r. Sanayi sonras toplumun yap s nda bilgi ve teknolojiyi etkileyen büyük yap sal de iflimler söz konusudur. Bu toplum türünde artan sadece yeni bulufllar n oran ndaki h zl geliflme olmay p, sanayi toplumundan beri ivme kazanm fl yaflam düzeyindeki yükselmedir. Yani bu toplum, üyelerinin kültür, e lence etkinlikleri ve çevre gibi konularda daha iyi bir yaflam seviyesine talepte bulundu u ve giderek birbirine ba l ortak yaflam n olufltu u bir toplumdur. KAMERA VE TOPLUMSAL DÜZEN Modernleflme süreciyle birlikte toplumda yer alamayan kitle iletiflim araçlar göz önüne al nd nda, bu kitle iletiflim araçlar n n Orta Avrupa ve Amerika kültürüne kazand rm fl oldu u yeni yaflam tarzlar n ve kurallar bütününü de göz ard etmemek gerekir. Kapitalist yaflam tarz n n Bat yaflam tarz nda yerini pekifltirmesi ile birlikte, kitle iletiflim arçalar sadece ifl ve ticaret tan mlar aras nda s k fl p kalmaz, ayn zamanda sanat, e lence ve toplum aras ndaki iliflkilerin de yeniden düzenlendi i bir döneme denk düfler. Bu yeni toplumsal yap içindeki üretici ve tüketici ilifl-

4 Kamera Tekni ine Girifl kisi aras ndaki ba ticari metalar kurar. K saca toplumsal yap içindeki üretim ve tüketim biçimleri afla daki flekilde oluflur: Üretici Ticari mal Tüketici Moderleflme süreci içine kitle iletiflim araçlar n n ve özellikle de kameran n bir resmetme arac olarak gündeme gelmesiyle birlikte, bu araçlar art k sadece birer ço alt m arac olmaktan ç karlar ve sanatç lar n bu ayg tlar yeniden keflfiyle sanat n ortam na girerler. Bu yeni yap, 20. Yüzy l n ortalar ndan sonra bask n bir hal al r ve Avrupa n n sanat ortam, kamera gibi do al olmayan ayg tlar n sanatsal etkinlerin içine dâhil olmas yla birlikte dönemin iktisadi yap s yla örtüflmeler gösterirler. Bu bak fl aç s yla sanatç - halk aras ndaki iliflki de üretici - tüketici aras ndaki iliflkiyle özdeflleflir (Armes, 1995); Sanatç Sanat Eseri Halk Kaydedebilen kitle iletiflim araçlar n n ortaya ç kmas ndan hemen önce bafllayan bu süreç, sanat ve ticaret aras ndaki ba yeniden oluflturmufltur. Armes e göre müzikholler bu durumun en çarp c örneklerini sergilerler. Uzman bir e lendirici eflli inde ortaya konan performanslar ve bu performanslar için biraraya toplanm fl ve para ödeyen seyirciler; ayn yap n n yeniden üretilmesine neden olur: E lendici Gösteri Para Ödeyen Seyirciler SIRA S ZDE 1 Armes n görsel iletiflim araçlar n birer endüstri ürünü olarak çözümlemesine paralel olarak, film yap m sürecinde sizce nas l bir üçlü ak fl gerçekleflmektedir? 28 Aral k 1895 tarihi, sineman n do um tarihi olarak kabul edilir ve bu tarihle birlikte hareketli görüntü üreten kamera toplumsal yap n n içinde kendisine yer bulur. O tarihte yap lan bu ilk gösterime seyirciler para ödemifllerdir. Aradan yüz y l geçmesine ra men seyirciler hala bu tür gösterilere para ödemektedirler. Bu anlamda kamera toplumsal yap daki konumu aç s ndan önemli bir de iflikli e u ramam flt r. çinde yaflad m z döneme gelindi inde; aradan yüz on befl y l geçmifl, birçok farkl kamera üretilmifl ve her ony lda bir yeni bir sistem film üretimine dâhil olmufl; film görüntüsü eskisine oranla karfl laflt r lmayacak kadar gerçe e yak n bir hal alm fl, sesler ise neredeyse ayn ortamda olufluyormufl gibi gösterime sunulmufltur. Bununla birlikte, 2010 y l nda bile film salonun giriflinde bir bilet giflesi ve bu giflede bilet satan bir biletçi bulunur. Bu de iflmeyen yap, Armes n vurgulad - toplumsal yap n n birebir devam etmesine karfl l k gelmektedir. Film yap m süreçleri de iflmifl, kullan lan donan mlar farkl laflm fl, film salonlar en son teknoloji ile donat lm fl olsa da, Armes n üçlü yap s hala bütünlü ünü korumaktad r: Yönetmen Film zeyiciler

1. Ünite - Kameran n Toplumsal Tarihi 5 Foto raf ve filmin toplumsal düzen içindeki yeri konular nda daha fazla bilgi edinmek için bu kitab okuyabilirsiniz; Levend K l ç (Ed). Video Sanat : Elefltirel Bir Bak fl. stanbul: Hil Yay nlar, 1995. K T A P Bu yaklafl m, iletiflim ak fl n n temel flemas ile de örtüflür. Kaynaktan al c ya do ru süregelen iletiflim ak fl, sanatç ile izleyici aras ndaki sanatsal iletiflim sürecine benzer flekilde gerçekleflir. Sanatç, eserin sahibi olarak ayn zamanda kaynakt r. zleyici ise hedef kitleye yan al c ya karfl l k gelir. Kaynak Gönderici Mesaj Ortam Kanal Hedef Kitle Al c Kanal mesaj içeri ini fiziksel olarak tafl yan ortamd r. Bu araç kimi zaman telgraf, kimi zaman televizyon ya da nternet olabilir. Bu araçlar n baz lar mesaj sadece iletmek ifllevine sahipken baz lar bu mesajlar kaydetme özelli ine de sahiptir. Kameran n bu süreçteki temel ifllevi ise, iletiflim sürecinde kullan lan ortam olmas d r. Birçok farkl iletiflim ortam ndan farkl olarak, kamera iletileri kaydeden bir iletiflim arac d r. Kamera, görsel ve iflitsel verileri sakalayabilen bir ortam olarak iletiflim sürecinde bizim kulland m z temel araç ifllevini görür. Kamerayla birlikte mesaj, içeri i her ne olursa olsun, saklanabilir duruma gelir. Bu mesaj basit bir imge, olay olabilece i gibi, bilimsel bir içerik, bir haber veya kimi zaman bir sanat ürünü de olabilir. Yarat lm fl olan bütün bu de erlerin, olgu ve olaylar n bireylerin ve toplumun yaflam nda bir anlam ifade edebilmesi için, her fleyden önce baflkalar ile paylafl lmas, kimi zaman saklanmas ve gelecek kuflaklara aktar lmas gerektirmektedir. Kamera bu süreci sa layacak olan da iletiflim araçlar n n bafl nda yer al r. Bu yap n n süregelen devinimi, varolan toplumsal düzenin devinimi ile eflde- erdir. Gerek teknoloji, gerekse üretim ve gösterim süreçlerinde önemli de iflimler sergilense de, bütün bu yaflanan de iflim ve dönüflümler toplumsal düzenin devam na hizmet eder ve bu düzenin yap s n güçlendirerek sürmesine destek olur. Roland Barthes (1915-1980), ise bu süreci felsefe s n rlar içinde aç klar. Foto raf ya da film üç de iflik uygulaman n nesnesidir; yapan, maruz kalan ve bakan dan oluflan bu üçlemenin daha yal n anlat m n da iflletici, izleyici ve görüntünün tayf d r. flletici, görüntüyü üreten kiflidir. zleyici ise görüntüyü tüketen herkes olarak tan mlan r. Görüntünün tayf ise görüntüde yer alan fley, nesne ya da kiflinin oluflturdu- u hayaldir. Foto raf n görsel iletiflim sürecindeki temel bilgiler üzerine daha fazla bilgi edinmek için bu kitab okuyabilirsiniz; Roland Barthes. Camera Lucida: Foto raf Üzerine Düflünceler. stanbul: Alt k rkbefl Yay nlar, 1992. mge; yeniden yarat lm fl ya da yeniden üretilmifl görünümdür. lk kez meydana geldi i yerden ve zamandan, bir iki dakikadan birkaç yüzy la kadar de iflebilen belirli bir süre için asl ndan kopmufl ve saklanm fl görünümlerdir. K T A P Barthes n foto raf için tan mlad bu süreç, Sanayi Devrimi ve dönemin sosyo-ekonomik yap s ile birlikte, sadece yapan, maruz kalan ve bakan üçgeni ile s - n rl kalmaz. Kamera ile üretilen ürün, foto raf ya da film imge e lence sektörü içinde gelimesiyle birlikte art k ticari bir de er kazan r. Bu ticari de er, üretilen görüntüyü sanki bir endüstriyel ürünmüfl gibi metalaflt r r.

6 Kamera Tekni ine Girifl 1896 y l nda ilk kez bir sinema filmi yani ilk kez hareketli görüntü üreten kameray izleyen Maksim Gorki (1868-1936), bu deneyimini özetlerken de benzer bir hayalden söz eder. Bu sessiz, renksiz ve hareket eden belli belirsiz görüntülerin oluflturdu u durumun, gelece in görsel dünyas n n ilk habercisi oldu unu flu sözlerle dile getirir: Dün gölgelerin krall ndayd m. Keflke oran n ne kadar acayip oldu unu bilebilseydiniz. Renk yok, ses yok. Orada herfley - yer, a açlar, insanlar, su, hava - grinin tek bir tonuna boyal : Gri bir gökyüzünde gri günefl fl nlar var; gri yüzlerde, gri gözler ve a açlar n yapraklar kül gibi gri. Bu yaflam de il, fakat yaflam n gölgesi, bu hareket de il fakat hareketin sessiz gölgesi (Taylor, 1979: 2). D KKAT Maksim Gorki nin yaflam n ve hareketin sessiz gölgesi olarak tan mlad bu ayg t; günümüz video kameras n n atas olan film kameras d r. Film kameras video teknolojisiyle de birleflerek toplumsal yap içerisindeki yerini sa lamlaflt racak ve toplumlar n kültürlerinin belirlenmesinde ve dönüflümünde rol oynayan temel ayg tlardan biri haline gelecektir. Gorki nin, sessiz gölgeler olarak tan mlad film imgesi k sa bir süre sonra sese kavuflacak ve bu imgeler ve sesler ile insanlara görsel-iflitsel hikâyeler anlat lmaya bafllanacakt r. Yaklafl k yüzy la s an bu h zl geliflim sürecinde insanlar önce film dili ile tan flacaklar ve ard ndan evlerinin salonlar na gelecek görüntülerle yaflamaya bafllayacaklard r. Bütün bu süreç içerisinde imgesel dünyan n temellerinin at ld, Barthes n deyimiyle görüntüyü iflleyenin elindeki kamera tüm yüzy l boyunca endüstriyel bir de eri olan meta olarak yerini alm flt r. Bütün de iflen teknolojilere, farkl laflan görüntü üretim ve gösterim süreçlerine ra men, kameran n ve kameran n üretti i görüntünün toplumsal de eri ayn kalm flt r. 2010 y l na gelindi inde de film izleyicisinden ayn 1895 y l nda ki ilk gösterimde oldu u gibi, gösterim bedeli olarak ücret talep edilir. Sadece film endüstrisi de il, 2010 y l nda ülkenin iki farkl flehrinde birbirleriyle kamera arac l yla görsel - iflitsel iletiflim kurmak isteyen kifliler, kimi durumlarda kullanacaklar cihaz bedeli olarak, kimi durumlarda da kullan m bedeli olarak ücret ödemek durumundad r. Bütün de iflenlere ra men, de iflmeyen durum toplumsal düzendir. Kamera ancak bu toplumsal düzen içinde yer alabildi i sürece ayakta durur. Aksi takdirde zaten 19. ve 20. Yüzy l tarihi, düzen içinde kendine yer bulamayan birçok buluflla doludur. Kamera da, t pk di er bulufllar gibi, toplumsal düzen içinde kendine yer bulabildi i ve düzeni pekifltirebildi i için bu derece ifllevsel ve uzun soluklu bir bulufl olarak süregelmifltir. F LM KAMERASI YAYGINLAfiIYOR Kameran n toplumsal yaflam içine girmeye bafllad yüzy l olarak 1900 lü y llar, sadece görsel iletiflim ayg tlar n n de il, ayn zamanda birçok yeni teknolojinin de ortaya ç kt bir dönem olarak bilinir. Bu teknik geliflimlerin yan s ra 1900 lü y llar, Birinci Dünya Savafl (1914-1918), Sovyet Bolflevik Devrimi (1917), Büyük Bunal m (1929-1933) ve kinci Dünya Savafl (1939-1945) gibi dünya tarihini sarsacak çok önemli geliflmelere tan kl k edilen bir döneme karfl l k gelir. Bir anlamda, dünyan n rotas n n yeniden çizildi i, birçok ülkenin s n rlar n n yeniden belirlendi i ve hatta daha önce var olmayan devletlerin ortaya ç kt bu dönemde yaflanan teknolojik ve sosyo-ekonomik de iflimler, dünya tarihinin hiçbir dönemi ile karfl laflt r lamayacak kadar h zl gerçekleflmifltir.

1. Ünite - Kameran n Toplumsal Tarihi Bu h zl dönüflümü yaflayan ve toplumsal olaylar flekillendiren toplumlar, ayn zamanda resmetme gelene ini de yeniden flekillendiren toplumlard r. Bu gelene- in ilk ad mlar n büyülü fener (magic latern) ad verilen optik sistemde görmek mümkündür. Bir fl k kayna, mercek sistemi, cam üzerine çizilmifl bir resim ve imgenin yans t ld beyaz yüzeyden oluflur. Sistemin çal flma prensibi oldukça basittir. Ifl k kayna ndan gelen fl k, üzerine resim çizilmifl bir camdan geçirilerek, bir mercek sistemi ile beyaz bir yüzeye büyütülerek yans t l r. 17. Yüzy l n koflullar içinde gösteriyi izleyen izleyiciler, görüntünün oluflmunu büyülü bir ortam olarak alg lam fllar ve bu ayg ta da büyülü fener ad n vermifllerdir. 1660 l y llar n sonuna do ru Avrupa da s kça görülen bu ayg t n daha sonra birden fazla görüntünün üstüste bindirilmesiyle hareket duygusu yaratmaya çal flan farkl örnekleri de gelifltirilmifltir. Büyülü fenerin en önemli ifllevi ise, kalabal k biz izleyici kitlesini, bir yüzey üzerinde oluflan optik yans malar izletmek için karanl k bir ortamda biraraya getirmifl olmas d r. Bu karanl k ortam daha sonra oluflacak film izleme gelene inin ilk habercisi niteli indedir. 1800 lü y llar n son dönemlerinde yine insanlar karart lm fl mekânlara çekmeyi baflaran e lence kültürünün di er örnekleri ise panaroma ve diyorama gösterilerdir. fieffaf yüzeyleri üzerine elle yap lm fl resimlerin beyazperdeye optik yard m yla büyütülerek yans t lmas n içerir. zleyicisi ile olan iliflkisi aç s ndan büyülü fenerdeki gelene i devam ettirir ve bir e lence ortam olarak karanl k bir mekân ve görüntünün nesnesi olarak da opti in kullan ld fl k yans malar ; görüntü üretiminin temel yap tafllar n oluflturur. K l ç (2008), 1800 lü y llar n son çeyre inden sonra sinematograf n keflfine kadar geçen dönemi üç ana bafll k alt nda toplar. Bunlar n ilki, görmenin süreklili i ilkesine dayanarak optik oyuncaklar biçiminde ortaya ç kan ayg tlard r. kinci dönem ise, optik oyuncaklarla yarat lan yan lsama olan hareketin, büyülü fener gelene inden yola ç karak gelifltirilen yans tma ayg tlar d r. Üçüncüsü ise, foto raf makinesi kullan larak hareketli nesnenin hareketinin belli durumlar n n yüzey üzerine kaydedilmesidir. Bu flekilde görünürde hareketin oluflturulmas için gelifltirilmifl ayg tlard r. 1888 y l nda George Eastman n (1854-1932), fl a duyarl yüzey olarak selüloit tabanl yeni bir yüzey gelifltirdi ini duyurmas ve 1890 y l nda film ad n verdi i bu yüzeyin üretimini yapmaya bafllamas, yaflanan süreci h zland ran bir geliflme olarak kabul edilir. Thomas Alva Edison (1847-1931) ve yard mc s William Kennedy Laurie Dickson (1860-1935), Eastman n filmini kullanarak hareketli görüntü kaydetmeyi sa layan kinetograf (kinetograph) adl ayg t 1890 y l nda ve hemen ard ndan da çekilen filmin gösterimini sa layan kinetoskop (kinetoscope) adl ayg t da 1891 y l nda gelifltirirler. Edison un bu ayg t bir kamera olarak tan mlanmaktan uzakt r ve günümüz sinema kavram ile de örtüflmez. Edison üretilen filmlerin topluca izlenmesi fikrine inanmamaktad r ve bu buluflun as l kar getirecek fleklinin toplu izlemelerle de il, bireysel izlemelerle gerçekleflebilece ini düflünür. Bu nedenle kinetoskopu da tek bir kiflinin para ödeyerek izleyebilece i, kifliye özgü bir ayg t olarak tasarlar. zleyicinin ayg t n üstündeki izleme deli ine yerlefltirilmifl olan mercekten tahta kabinin içine do ru bakt ve kabinin içindeki dura an foto raf karelerinde oluflan film fleridinin bir makara sistemi ile saniyede 40 kare olarak geçmesiyle görüntünün olufltu u bir sistemdir. 1894 de New York ta kinetoskoplar n yer ald ilk izleme salonu aç l r ve halka aç k olan ilk hareketli görüntü gösterisi gerçeklefltirilmifl olur. Edison ve Dickson oluflan talebi karfl lamak içinse 1894 y l nda West Orange da ilk hareketli görüntü üretim stüdyosunu kurarlar. Görünürde hareket; görme sisteminde birbirine yak n duran nesneler aras ndaki bofllu u doldurarak, gözün a tabakas nda hiçbir hareket uyar s olmadan, sürekli bir hareket alg lama durumudur. Kinetograf (kinetograph); Yunanca kinetos hareketli ve graphein yazmak anlam na gelir. 7

8 Kamera Tekni ine Girifl SIRA S ZDE 2 Sizce kinetograf hangi özelli inden dolay film endüstrisi içinde yer alamam flt r? Edison un kinetoskopunu 1894 y l nda Paris te gören Antoine Lumiere (1840-1911), gördüklerinden çok etkilenir; ancak bu sihirli görüntülerin Edison un karanl k kutusundan ç kmas gerekti ini düflünür ve ayn anda kalabal k bi kitle taraf ndan izlenebilecek bir sistem tasarlamalar için o ullar n görevlendirir. 1895 y l nda sinematograf (cinematographe) adl n verdikleri gösterim ayg t n gelifltiren Auguste (1862-1954) ve Louis Lumiere (1864-1948), bu ayg tla birlikte hem film çekimi hem de gösterimini gerçeklefltirirler. 28 Aral k 1895 tarihinde Paris te Capucines Bulvar ndaki Grand Cafe de yapt klar ilk gösterimle, hareketli görünütün perdeye yans t larak bir izleyici toplulu una ilk kez gösterilmesini gerçeklefltirirler. D KKAT Lumiere Kardefller in buluflu olan sinematograf, gerek hareketli görüntü üretebilen bir ayg t olmas, gerekse kolay tafl nabilen ve kullan c s ile bir noktadan fakl bir noktaya götürülüp, d flar ya ç kart labilen bir araç olmas nedeniyle, günümüz kamera sisteminin karakteristik özelliklerini tafl r. Bu özellikleri bar nd ran ilk ayg t olmas aç s ndan da büyük önem arzeder. Kendinden sonra gelecek di er bütün hareketli görüntü üreten kameralar n atas olarak kabul edilebilir. Yaflanan teknolojik geliflmelerle film kameras ile gösterim makinesi birbirinden ayr l r. Lumiere Kardefller büyülü fenerle bafllayan bir gelene i kullanmay ak l ederler ve Edison un bireysel izlemeye dönük film kabinleri yerine, gösterilerini izleyicileri karart lm fl bir ortamda toplayarak gerçeklefltirirler. Dönemin toplumsal gerçekleri Edison u de il; Lumiere Kardeflleri hakl ç kar r ve e lence sektörünün merkezine Lumiere Kardefller in film gösterimleri oturur. Daha önce gösteri mekân n n fiziksel s n rl l klar içinde gerçekleflen gösteriler, sinematografla birlikte kameran n gidebilece i her yere uzanabilme flans na kavuflur. Kamera ilk kez bir gösterinin baflkahraman d r ve bir e lence arac olarak kullan lmaya bafllanm flt r. Lumiere Kardefller, tafl nabilir kameralar ile gündelik yaflamdan al nm fl konular filme kaydederler. Bu görüntülerde kamera sadece bir kay t cihaz olarak yer al r. Kameran n temel ifllevi bilgilendirmek ve belgelemektir. Lumiere Kardefllerin bu tarz daha sonra sinema tarihinde gerçekçi yaklafl m olarak adland r lacak bir sinematografik anlat m n temellerini oluflturacakt r. Kameray bir gösterinin merkezine sokan ilk kifli ise Georges Melies (1861-1938) olmufltur. Sihirbazl k numaralar yla sinemay birlefltiren Melies, kameray hileli gösterilerin bir arac olarak kullan r. Zincirleme, kararma, bindirme, yavafllat lm fl ve h zland r lm fl çekim gibi birçok görsel etki yaratacak yenili i ilk kullanan kifli olarak Melies, bir filmle öykü anlatmay hedefleyen ilk kifli olmufltur. Tiyatroda oldu u gibi dekorun önüne ç kan oyuncular n dramatizaysonu ile gerçekleflen öykülerde ilk kez mizansen kullan m ve kendine özgü anlat m tarz yla; daha sonra sinema tarihinde biçimci yaklafl m n ilk örneklerini veren yönetmendir. Melies, sineman n ve özellikle de kameran n gerçe i de ifltirme gücünü fark eden ve düfl, kâbus ve gerçeküstü imgeleri kolayl kla ortaya ç karabilen dahi yönetmenler aras ndad r. Melies le birlikte kamera art k gerçe i kaydeden bir araç olmaktan ç kar. Kamera bir e lence arac na dönüflür. Gösterinin bir parças d r ve gösteriyi oluflturan ö elerden biridir. Kameray durdurup çal flt rarak gerçeklefltirdi i filmik hileler için kamera sadece bir oyuncakt r.

1. Ünite - Kameran n Toplumsal Tarihi 9 Sinematograf n teknolojik evrimi sürerken bir yandan da bu ayg t kullanmaya bafllayan farkl yönetmenler film dilinin geliflimine katk da bulunurlar. Edwin S. Porter (1869-1941), belgesel nitelikli bir anlat mla öykü anlat m n birlefltirerek; farkl zaman ve mekân dilimlerini bir araya toplay p, filme özgü yepyeni bir zaman ve mekân dilimi oluflturmay baflar r. Bu yeni zaman ve mekân dilimi ise filmik zaman ve filmik mekân kavramlar yla tan mlan r. David Wark Griffith (1875-1948) ise film dilinin gramerini oluflturan temel anlat m tekniklerini keflfeder. Farkl çekim ölçekleri kullanarak öyküler anlatmay baflaran Griffith, geriye dönüfller ve paralel kurgu tekni i gibi yeni anlat m tekniklerini sinemaya kazand r r. 1915 y l nda gerçeklefltirdi i Bir Ulusun Do uflu adl filmiyle bir anlamda film kameras n sanat n ortam na sokan en önemli ad mlar atar. ABD de büyük bir gifle baflar s elde eden film ayn zamanda rkç söylemi yüzünden büyük elefltirilere hedef olur ve sineman n toplumsal gücü konusunda da önemli bir tarihi örnek oluflturur. Sineman n ortaya ç kt ve geliflti i dönemin iktisadi yap s liberal ekonomi düzeni taraf ndan belirlendi inden, sinema sektörünün geliflimi de yine bu ekonomik düzenin genel örgüsü içinde yap lan r. Bir tarafta film endüstrisini oluflturan yap mc lar, di er tarafta ise izleyici olarak tüketiciler vard r ve bu durum Armes n toplumsal düzen tan mlar nda vurgulad üçlü yap n n süregeldi inin en belirgin kan t n oluflturur. Üretici ve tüketici aras ndaki meta filmdir. D KKAT Film gösterimlerinde görüntüleri iflleten bir kifliyken, filme bakan sinema salonundaki izleyicidir. Bu izler kitle ayn anda izleme etkinli ini gerçeklefltirdiklerinden dolay bir kitle haline gelirler. Eflzamanl izleme edimi bu toplulu u bir kitle konumuna sokar, araç da art k basit bir resmetme teknolojisi de il, bir kitle iletiflim arac d r. Bu kitlesel dönüflüm, kameray kültürel bir ö e olarak kitle kültürünün merkezine oturtur. Bu nedenle kamera art k kültürel bir ayg t konumundad r. Kameran n kaydetti ini kitle izler, öykünür, taklit eder ve bütünleflir. Kamera, bu nedenle y nlar y n olmaktan ç kar r ve kitlelefltirir. Barthes n foto rafa bakan kiflisi art k bir göze de il, sinema salonunu dolduran bir topluluktur. 1920 li y llarda ise mekanik bir ço alt m teknolojisi olan sinema ticari ve sanatsal ilerlemesini güçlendirerek sürdürür. Avrupa da Frans z izlenimciler, Alman d - flavurumcular ve Sovyet gerçekçiler etkisini sürdürürken, ABD de ise sinema bir e lence endüstrisine dönüflmeye bafllam flt r. Bu oluflumlar, sineman n toplumsal yönünü ortaya ç karan geliflmeler olarak kabul edilebilir. 1920 li y llar art k ülkelerin kendi film anlay fllar n n yavafl yavafl ortaya ç kt dönemlerdir ve bir yandan filmlerde ulusal kimlikler ön plana ç kar l rken, di er yandan da filmlerin bir ulus kurgusunun infla edilmesinde kültürel bir ö e olarak kullan ld görülür. Kracauer e göre filmlerin ulusal ifllevlerinin di er ortamlardan daha etkin olmas n n dört temel nedeni vard r (Kracauer, 1947); Filmler bireysel eserler de ildir ve bireysellik di er ortamalar göre daha az belirleyicidir. Filmler yine kendilerine göndermede bulurlar ve bu durum filmin zenginli- ine iflaret eder. Popüler film motifleri hâlihaz rda bulunan kitle taleplerini gidermek için ifllev görürler. Sinema söylenmeyen fleyi ayd nlat r, saklanan fleyi gözler önüne serer.

10 Kamera Tekni ine Girifl Sinema, K l ç n (2008) deyimiyle Sanayi Devrimi sonras toplumu simgeleyen bir araç haline dönüflür ve yine Sanayi Devrimi sonras nda ortaya ç kan toplumsal yap içinde biçimlenir. Özellikle çal flma zaman sonras nda arta kalan bofl zaman n de erlendirilmesinde temel e lence araçlar ndan birini oluflturur. Çal flanlar n bofl zamanlar n doldurabilmek için bir yandan daha fazla film yap l rken, di er yandan da küresel bir film endüstrisinin geliflti i görülmektedir. Bu küresel film endüstrisinin en önemli aya n Hollywood filmleri oluflturur. Edebiyat ve sahne sanatlar ndaki tür sistemi k sa bir süre içinde film endüstrisinde de oluflmaya bafllar. Film türleri kendine özgü tür kodlar ve geleneklerini yap land r rken, kamera bu kodlar n oluflmas nda etkin bir rol oynar. Romantik bir filmdeki kamera kullan m ile bir korku filmindeki kamera kullan m bütünüyle farkl d r. Hatta kameran n ifllevsel özellikleri sadece türsel bir farkl l k göstermez, ayr ca yönetmenden yönetmene de iflebilen bir ifade arac olarak farkl kamera kullan m tarzlar ortaya ç kar. Bu endüstriyel yap içerisinde kamera art k kimi durumlarda tür sistemi içerisinde izleyicilerin beklentilerini karfl layabilecek bir geleneksel kod, kimi durumalarda ise bütünüyle yönetmenin yarat c l n kullanabilece i bafll bafl na bir resmetme arac olarak ifllev görür. Sineman n geliflim süreci içinde ortaya ç kan bir di er önemli olgu ise, kameran n sinematografik anlat m için kaydetti i görüntülerin belirli bir dönem sonra toplumsal bir bellek oluflturulmas na katk da bulunmas d r. Birçok film temelde böyle bir bellek oluflturmay amaçlamaz. Ancak kameran n karakteristi inde var olan belgeleme olgusu, kaydedilen ve tarihsel bir süreç oluflturan film görüntüleri, bütünde bir toplumsal belle in meydana gelmesine yol açar. Kameran n belgeleme özelli i ise, en baflta ifade edilen; kameran n bir kaydeden iletiflim arac olmas nda yatar. lk foto raf kameralar n n belki de kendisinden sonraki kitle iletiflim araçlar na; film ve videoya en büyük miras, bizlere hiç yarg lamaks z n hem film, hem de video görüntüsünü gerçek olarak kabul ettirmesidir (Armes, 1995). Film ve video kameras n n gerçe i belgeleme iddias, foto raf makinas n n gelenekleri üzerine kuruludur. Foto raf makinas, gerçe i dura an olarak bir yüzey üzerine resmetme mant na dayan r. Yüzeyde oluflan foto rafik resim, herhangi bir el de meden, fizik kurallar na dayan larak kendili inden oluflmufl bir resmin kaydedilmesidir. Bu özellik, foto rafik görüntüye gerçeklik kazand ran farkl l kt r. Ard ndan gelen film ve video görüntüsü de imgesel bütünlü ünü ayn gerçeklik iddias üzerine kurar. D KKAT Foto raf n dura an görüntüsüne karfl n, film ve videonun hareketli görüntüsü, foto rafik imgenin gerçekli ini artt r r. Bu nedenle, film ve video görüntüsü kendinden önceki bütün resmetme tekniklerine oranla daha gerçekçi imgeler üretirler. Bu imgeleri üreten kamera da bu nedenle gerçe i kaydeden bir ayg t olarak kabul edilir. Film ve video imgesi gerçe in yüzey üzerine kaydedilmesi ise, kamera da gerçe i kaydedendir. Kameran n gerçe i sergilemesi, kameraya bir belgeleme ifllevi kazand r r. Paris Komünü, 1871 y l nda, Frans z-prusya Savafl ndan yenilgiyle ayr lan Frans zlar n sivil bir ayaklanma ile Paris te oluflturduklar harekettir. Kanl bir ayaklanmadan sonra zafer kazanan Paris Komünü, zaferlerini kutlarken, gururla barikatlar önünde foto raflar çektirmifllerdir. Birkaç ay sonra Paris Komünü y k ld nda, isyanc - lar tan mak ve yakalamak için polis bu foto raflar kullanm fl ve bu foto raflar n

1. Ünite - Kameran n Toplumsal Tarihi 11 hemen ard ndan, isyanc lar n as lm fl ve tabutta ölü olarak resmeden foto raflar halka sergilenmifllerdir. (Freund, 1980). Bu olay, foto raf n hem bir belge, hem de bir delil olarak kullan lmas n n ilk örne ini içermesi aç s ndan önem tafl r. Polis teflkilat o dönemde foto raf ayn zamanda bir propaganda arac olarak kullanmay da ak l etmifltir. Kameran n sonsuza dek kopyalad fley asl nda yaln z bir kez olmufltur. Varolufl aç s ndan asla yinelenemeyecek olan mekanik olarak yineler. mgelerin ilk kullan mlar ndaki temel unsur asl nda orada olmayan fleyleri oradaym fl gibi canland rmak üzere yap lm fl olmas d r; ancak Berger in de (1990) vurgulad gibi, zamanla imgelerin canland rd fleylerden daha kal c oldu unun fark na var lm flt r. Kameran n en temel ifllevlerinden biri olan belgeleme özelli i, onu gerçe in temsil eden ayg t konumuna yüceltmifl, insan gözüne ve alg s na güvenilmeyecek durumlarda, mekanik bir göz ifllevi yerine getirebilecek bir ortam olarak ele al nm flt r. Dziga Vertov un (1896-1954) kamera-göz kuram bu fikir üzerine gelifltirilmifltir: Bir gözüm ben. Mekanik bir göz. Ben, makine, size ancak benim görebilece im bir dünyay aç yorum. Kendimi bugün de, bundan sonra da insana özgü o hareketsizlikten kurtar yorum. Hiç durmadan hareket ediyorum. Nesnelere yaklafl p onlardan uzaklafl yorum. Süzülüp alt na giriyorum onlar n. Koflan bir at n a z boyunca kofluyorum. Düflen, yükselen nesnelerle birlikte düflüp kal yorum ben de. Karmakar fl k hareketler, en karmafl k birleflimler içinde hareketleri s rayla kaydederek dönen benim: Makine. Zaman ve yer s n rlamalar ndan kurtulmuflum; evrenin her bir noktas n, bütün noktalar n, nerede olmalar n istiyorsam ona göre düzenliyorum. Benim yolum, dünyan n yepyeni bir biçimde alg lanmas na giden yoldur. Böylece size bilinmeyen bir dünyay aç yorum. (Aktaran Berger, 1990: 17) Vertov, daha sonra bu görüflüne uygun olan birçok haber filmi gerçeklefltirmifltir. Sinema-gerçek (Kino-pravda) adl haber filmlerinde, eski haberlere ait görüntüleri tekrar kullanarak yeni belgeseller üretmifltir. Vertov a göre sinema gerçektir ve sadece gerçe i sunmas gerekir. Kamera ise bu gerçe i sunabilecek yegâne araçt r. Kameran n bu gerçekçi ve biçimci olarak ayr ma yol açan iki farkl kullan - m, sadece sinema tarihi için var olan bir ayr m de ildir. Gerçekçi ve biçimci anlat m, ayn zamanda televizyon yay nc l n n yap s n n oluflumunda da yer alan temel ayr m ifade eder. V DEO KAMERA VE TELEV ZYON YAYINCILI I II. Dünya Savafl ile birlikte, birçok teknolojik geliflim ask ya al n rken, askeri teknolojilerin öne ç kt görülür. Sanayi Devrimi sonras nda sadece a r metal sanayi de il, petro-kimya sanayiinin de temelleri at l r. Bu süreçte öne ç kan en çarp - c bulufllardan biri de plasti in bulunufludur. Baz bilim tarihçileri plasti in bulundu u dönemden sonras n plastik ça olarak tan mlar. Bir matbaac olan John Wesley Hyatt n (1837-1920) ABD de kâfurun plastiklefltirme etkisini farketmesi ile bafllayan bu süreç, 1869 da selüloitin patentini almas ile geliflim göstermeye bafllar. Buna efl zamanl olarak, Amerikal foto raf malzemeleri üreten George Eastman (1854-1932) 1886 y l nda selüloid kullanmaya bafllar ve hemen ard ndan da kendi gelifltirdi i Kodak makinelerini piyasaya sürer. 1909 y l nda ise yine ABD de yaflayan bir kimyac olan Leo Hendrik Baekeland (1863-1944); bütünüyle yapay plastik malzeme olan bakaliti gelifltirir. II. Dünya Savafl n n ortaya ç kar d askeri rekabet süreci, plastik ve lastik malzemelerinin geliflimini h zland r r. Özellikle me-

12 Kamera Tekni ine Girifl tal gibi a r ve pahal malzemelere karfl n, kolayca ifllenebilen, ucuz, hafif ve dayan kl malzemeler olan plastiklerin üretimi bir devrim olarak nitelendirilir. Plastikle benzer bir tarihsel geliflim yaflayan lastik kullan m da yine II. Dünya Savafl n n askeri taleplerini karfl lamak için yap lan çal flmalarda önem tafl yan malzemeler aras nda yerini al r. Bu iki yeni sanayi ürünü, günümüz kameralar n n gövdelerinin gelifltirilmesinde temel olan malzemelerdir. O dönemden 2000 li y llar n bafllar na kadar plastik ve lastik gibi petro kimyasal ürünler günümüz kameralar n n üretilmesinde ana hammaddeyi oluflturmufllard r. Bu nedenle günümüz kameralar n n hafifli i ve kolay tafl nabilirli i yine bu teknolojinin geliflimi ile paralellik gösterir. Günümüz foto raf teknolojisninin en büyük üreticilerinden biri olan Nikon firmas n n tarihsel geliflimi de bu süreçle örtüflen bir yap sergiler. II. Dünya Savafl s ras nda 19 fabrikas ve 23.000 çal flan ile faaliyet gösteren bu flirket, Japon ordusu için dürbün, periskop ve bomba niflangah üretmifltir. Savafl sonras nda, askeri üretimlerin düflmesi ile yeni pazar aray fl na giren Nikon firmas, faaliyetlerini tek fabrikada sürdürmüfltür. lk foto raf makinesini ise 1948 y l nda Nikon I ismiyle üretmifltir. Kore Savafl n takip eden ABD li fotomuhabir David Douglas n (1916-...) Nikon objektifler kullanarak gerçeklefltirdi i çekimlerde yakalad keskinlik ve z t tonlar nedeniyle; Nikon ürünleri, foto raf endüstrisinde tan nan bir marka haline gelmifltir. I. Dünya Savafl nda ne kadar önemli bir iletiflim arac oldu u farkedilen radyo teknolojisi de, II. Dünya Savafl süresince gelifltirilen teknolojik ayg tlar aras ndad r. Radyo teknolojisi gerek askeri manevralar yönlendirmede bir iletiflim arac olarak, gerekse savafl süresince bir proraganda arac olarak s kl kla kullan m fl ve rakiplerden daha güçlü ve daha fazla alana yay n yapabilecek araçlar n geliflimi için yo un çaba harcanm flt r. Savafl n bitiflinin hemen ard ndan ise, askeri rekabet koflullar nda geliflen sanayi kurulufllar art k sivil ihtiyaçlar n karfl lanmas na yönelik çal flmaya bafllarlar. Kristal redresör yapmak amac ile Bell laboratuarlar nda çal flmaya bafllayan Walter H. Brattain (1902-1987) ve John Bardeen e (1908-1991) William Shockley de (1910-1989) kat l r ve 1947 y l nda ilk transistörü gelifltirler. Günümüz elektronik teknolojisinin en önemli devre parçalar olarak bilinen transistörler; en basit tan m yla küçük bir ak mla daha büyük bir ak m n kontrol edilebilmesini sa layan elektronik elemanlar olarak tan mlan r. Radyolarda transistörlerin kullan lmaya bafllanmas yla birlikte, lambal radyolar devri kapan r ve radyo teknolojisi en önemli at l m n transistörün geliflimi ile gerçeklefltirir. ABD flirketlerin bir askeri donan m olarak düflledikleri transistörleri, bir Japon filmas olan Sony radyolar n gelifliminde kullanmay hedefler. Bu süreçle birlikte boyutlar küçülen ve eskisinden daha temiz bir sese kavuflan radyolar dünyada h zla sat lmaya bafllar. 1955 y - l nda üretilen bu transistörlü radyolar h zla dünyan n dört bir yan nda pazarlan r ve büyük bir ticari zafere yol açar. Yaflanan bu geliflme bir teknolojik buluflun sadece kurumlara de il, do rudan tüketicilere yönelik bir pazarlama etkinli i olmas nedeniyle de dikkat çekmifltir. Transistörlü radyolar n ticari baflar s, iletiflim araçlar n n kitlesel kullan m n n boyutlar n gözler önüne sermifl ve daha sonraki görsel iflitsel iletiflim teknolojilerinin geliflim çizgisini de belirlemifltir. Savafl, pragmatik olarak askeri sanayine büyük katk lar kazand rm fl ve savafl n seyrine etki edebilecek birçok teknolojik geliflim için önemli yat r mlar yap lm flt r. Bu nedenle savafl, radyoyu medyan n kral taht na oturtarak ne kadar kay rd ysa, televizyonun geliflimi de o derece yavafllam flt r. Paul Nipkow un (1860-1940) gelifltirdi i mekanik döner disklerle oluflturdu u görüntü televizyon sisteminin ilk

1. Ünite - Kameran n Toplumsal Tarihi 13 ad mlar olarak kabul edilir. Daha sonra ise John Logie Baird (1888-1946) elektronik televizyon sisteminin ilk gelifltiren kifli olarak tarihe geçecektir. Jeanneney e göre savafl s ras nda televizyon yay nlar için yat r m yap lmamas - n n temel nedeni, bu sistemin savaflan ülkeler taraf ndan savafl s ras nda çok ifle yarar bir sistem olarak görülmemesidir. BBC ngiltere de Kas m 1936 dan itibaren Londra daki Alexandra Palace stüdyolar ndan 405 sat rl bir sistemle yay nlar yapmaya bafllar. 1936 y l nda Almanlar n gerçeklefltirdi i Berlin Olimpiyat Oyunlar n 180.000 kifli televizyondan izlemifltir. Amerika da RCA flirketi 1931 de Empire States in tepesinden yerlefltirdi i bir verici ile ilk yay n denemelerini gerçeklefltirir. 1941 y l nda savafla girdiklerinden ise ABD denin tamam nda sadece 5.000 televizyon al c s bulunmaktad r. Buna benzer bir deneme de Frans zlar taraf ndan Paris te gerçeklefltirilir. Eiffel Kulesi nin anten ifllevi gördü ü yay nlarda, 1935 y l nda haftada onbefl saat yay n yap lmaktad r. Paris bölgesinde halka aç k yerlere yerlefltririlen televizyon al c lar yay nlar halka ulaflt r l r. Bütün bu yay nlar yeni bir teknolojinin farkl ülkelerde gerçeklefltirilen farkl denemeleri olarak kabul edilir. Televizyon yay nc l na as l geçifl ise II. Dünya Savafl sonras nda gerçekleflir. Kendi topraklar nda Pearl Harbor d fl nda sald r almayan ABD, teknolojik evrimini di er ülkelere göre daha çabuk tamamlar. 1945 y l na gelindi inde yar m düzineye yak n televizyon kanal ve 10.000 televizyon al c s yla dünyadaki en büyük televizyon yay n sistemine sahiptir. Savafl sonras nda televizyon yay nlar için kullan lan kameralar hareketli görüntü üreten ve alt yap s ile filmden farkl l klar gösteren görüntü üretme teknolojisine sahip kameralard r. Bu kameralar gelifltirilmelerindeki temel amaç kaydetmek de il, görüntüyü elektronik bir ortamda üretip, bir yerden baflka bir yere aktarmakt r. Bu nedenle de ilk bulunduklar nda bir kay t teknolojisine at fta bulunan video kamera olarak de il; televizyon kameras olarak adland r l r. lk televizyon kameralar zorlukla hareket edebilecek kadar a r ve hantald r. Stüdyo ortam ndan farkl bir mekânda çekim yapabilme olanaklar neredeyse imkâns zd r. Teknolojik olarak da, film kameralar gibi kaydetmeye ihtiyaç duymazlar ve optik olarak kameran n gövdesine giren fl elektronik sinyallere dönüfltürürler. Bu sinyallerin yeniden görüntüye dönüfltürüldü ü yer ise televizyon al c lar n n ekranlar d r. Bütün bu süreç eflzamanl olarak ifller. Kameran n gördü ü görüntü ile monitörde oluflan görüntü eflzamanl d r. Bu eflzamanl görüntü üretme becerisi, televizyon literatüründe canl yay n olarak adland r l r. Televizyon kameras görüntüyü üretebilmek için kayda ihtiyaç duymaz ve televizyon monitöründeki görüntü, film ve foto raf görüntüsünden farkl olarak canl görüntüdür. 1950 li y llar n bafl na kadar da hâlihaz rda elektronik görüntü kaydediciler henüz gelifltirilmedi i için, bütün televizyon yay nlar canl olarak gerçeklefltirilmifltir. O döneme kadar yap lan yay nlarda kay tl görüntü ihtiyaçlar n ise 16 mm film kameralar sa lam flt r. Görüntülerin kaydedilmesi aç s ndan televizyon yay nc l tarihini video kay t sistemlerinden önce ve video kay t sistemlerinden sonra olmak üzere ikiye ay rmak mümkündür. Video kay t sistemlerinden önce gerçeklefltirilen televizyon yay nlar ço unlukla stüdyoda ve bir mekânda yap lan yay nlardan oluflmufltur. Bir ya da birkaç stüdyo kameras önünde canl olarak gerçeklefltirilen etkinliklerde en büyük sorunu kay tl görsel belgelerin sunumu yaratm flt r. Videodan önceki belgelemele teknik olarak s n rl bir döneme karfl l k gelir. Stüdyolardaki yer darl, hareketli film ünitelerinin olmamas ve film arflivlerine an nda ulaflabilme güçlükleri, canl yay nlarda belge görüntülerinde 16 mm filmlerin kullan lmas n güçlefltirmifltir. O dönem-

14 Kamera Tekni ine Girifl lerde canl yay nlarda bu nedenle daha çok grafikler, foto raflar ya da haritalar gibi hareketsiz görüntü kullan m daha s kt r. Zorunlu kal nd durumlarda sessiz 16 mm filmler gösterilmifltir. Bu dönemde televizyon yay nlar n n stüdyo d fl nda en önemli görsel kayna 16 mm film kameralar d r. 16 mm film kameralar n n piyasada tutulmas n n temel nedeni televizyon yay nlar için neredeyse tek seçenek olmas d r. Özellikle kolay tafl nabilir olmas ve pratik kullan m olanaklar yla haber yay nc l için daha önce hiçbir ayg t n sunmad olanaklar yay n sektörüne sunmufltur. Yay nlar için kay tl material olana n n sadece filmlerin oldu u bu dönemde 16 mm film kameralar n n önemli bir ifllevi vard r. 16 mm film kameralar n n televiyon yay nc l için en önemli ifllevsel özelli i ise, daha önce foto raf n gazateler için gördü ü ifllevle örtüflmektedir. Gazeteler haberi foto raf ile belgelerken, 16 mm film kameralar da televizyon yay nlar - n n ilk dönemlerinde televizyon için görsel belgeler üretmifltir. Ancak yukar da belirtildi i gibi en önemli eksiklikleri ise canl yay na imkân vermemeleridir. 1950 li y llar n bafllar ndan itibaren ilk video kaydediciler televizyon endüstrisinin hizmetine sunulmufl ve daha önce sesin kaydedilmesinde kullan lan manyetik bantlar, bu kez görüntü kayd için kullan lmaya bafllanm flt r. Bu süreçle birlikte, televizon yay nc l ndaki en önemli engel, film laboratuar ve telesine-sinetele ifllemlerini ortadan kald rmakta ve banta yap lan kay t, film labraturar nda yaflanan gecikmeyi engellemektedir. Video kaydedici olarak tan mlanan bu sistemlerle, art k görüntüleri kaydetmek daha sonra görüntüleri ifllemek filme göre hem daha kolay, hem de daha ucuzdur. Bu iki önemli etkenin biraraya gelmesi, videonun bir yay n teknolojisi olarak yerini sa lamlaflt rmas için yeterli sebeplerdir. 1962 y l nda Ikegami firmas ilk tafl nabilir kameray tan t r. Kay t olana olmayan bu kamera yine de birçok yönden önemli ifllevlere sahiptir ve yeni geliflmelerin habercisi niteli indedir. Canl görüntü üretebilmesi ve görüntüyü elektronik olarak oluflturmak için herhangi bir kay t sürecine ihtiyaç duymamas, bu sistemi bir kitle iletiflim arac olan televizyonun en temel ayg t haline dönüfltürmüfltür. Art k televizyon kameralar profesyonel anlamda 16 mm film kameralar ndan çok daha ifllevsel ve çok daha ucuza televizyonlar n bütün görüntü üretme ihtiyaçlar n tek bafl na karfl layabilecek cihazlar olarak yerlerini alm fllard r. Kameran n tarihsel serüveninde evrimini tamamlamas için gereken en önemli aflama ise 1967 y l nda gerçekleflir. Hem görüntüleri manyetik bir ortama kaydedebilen, hem de kolayl kla elde tafl nabilen bir kamera tasar m n Sony firmas Portapak ad ile gerçeklefltirir ve bu cihaz 1967 y l nda sat fla ç kar r. Bu tarih kameran n tarihsel geliflimi için bir milat gibidir. O güne kadar sadece televizyon endüstrisinin kullan m na aç k olan bir teknoloji, art k herkesin sat n alabilece i ve ulaflabilece i bir resmetme teknolojisine dönüflür. Art k video kamera televizyon yay nc l ifllevinden s yr larak, yepyeni ve çok farkl kullan m alanlar içinde kendine yer bulur. Daha önce transistörlü radyolar n sat fla sunulmas yla benzer bir ticari meydan okuma olan tafl nabilir video kameralar pazarda çok k sa bir süre içinde tutunarak büyük bir baflar sa lam flt r. Tafl nabilir kameralar n yay n endüstrisine girifli ENG kameralar olarak gerçekleflir. ENG (Electronc News Gathering) Elektronik Haber Toplama kameras olarak adland r lan bu ayg tlar n üretimindeki temel amaç da, 16 mm film kameralar ndan daha kolay tafl nabilen, görüntüyü daha k sa bir süre içerisinde üretip hizmete sokabilen ve çok h zl kopyalanarak ço alt labilen kameralar üretmektir. Portapak ten farkl olarak, kay t ve kamera ünitesi birbirinden ayr de il, tümlefliktir. Tafl nabilir video kameralar bu amaçlar fazlas yla yerine getirerek bütün televizyon sisteminin