İÇİNDEKİLER SUNUŞ V KISALTMALAR XXI GİRİŞ 1 BİRİNCİ KISIM Deniz Hukuku'nun Tanımı - Tarihsel Süreç - Kaynaklar BİRİNCİ BÖLÜM KAPSAM -TARİHÇE - KODİFİKASYON I. KAVRAMSAL ÇERÇEVE : TANIM VE TERMİNOLOJİ 7 n. DENİZCİLİĞİN ve DENİZ HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ 13 1. Genel Olarak 13 2. Deniz Hukuku Tarihinde Belirleyici Aşamalar 15 A. Gemiciliğin Gelişimi 16 B. Deniz Taşımacılığına ve Deniz Ticaretine İlişkin İlkelerin ve Kanunların Gelişimi 18 m. DENİZ HUKUKUNUN KODİFİKASYONU (TEDVİNİ) 28 1. İlk Kodifıkasyon Faaliyetleri 29 2. Milletler Cemiyeti Bünyesinde Yürütülen Kodifıkasyon Çalışmaları... 32 3. Birleşmiş Milletler Teşkilâtı Bünyesinde Yürütülen Kodifıkasyon Çalışmaları 33 A. Birleşmiş Milletler Birinci ve İkinci Deniz Hukuku Konferanstan.. 34 B. Birleşmiş Milletler Üçüncü Deniz Hukuku Konferansı 35 a. Birleşmiş Milletler Üçüncü Deniz Hukuku Konferansının Toplanma Nedenleri 35 (a) Siyasi nedenler 36 (b) Ekonomik nedenler 37 b. Konferans Süreci ve Ulaşılan Sonuç 39 c. Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesinin Temel Özellikleri 44 4. Türkiye'nin Deniz Hukukunun Kodifıkasyonu Çalışmalarına Katılımı ve Tutumu 46 IX
İKİNCİ BÖLÜM DENİZ HUKUKU'NUN ŞEKLÎ KAYNAKLARI I. ULUSLARARASI KAYNAKLAR 57 1. Esas Şeklî Kaynaklar 58 A. Uluslararası Anlaşmalar 58 a. Genel Olarak 58 b. Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesinin Anlaşmalar Hukukunun Temel İlkeleri Yönünden Değerlendirilmesi 62 (a) Sözleşmenin kapsamı, amacı ve metni 62 (b) Sözleşme Metninin ve Konferans Son Senedinin İmzalanması 67 (c) Sözleşmenin Onaylanması, Katılım ve Sözleşmenin Yürürlüğe Girişi 68 (d) Sözleşmeye Çekince İleri Sürülmesi, İstisnalar ve Bildiriler : 69 (e) Sözleşmenin Sona Ermesi ve Değişiklikler 70 (f) Sözleşmenin Diğer Uluslararası Sözleşmelerle İlişkisi 71 c. Deniz Hukukuna İlişkin Olarak Akdedilen, Kaynak Niteliğinde Kabul Edilebilecek Anlaşmalar 72 (a) Tarihsel Süreç İçerisinde Deniz Hukukunun Değişik Konularına İlişkin Olarak Akdedilen Anlaşmalar 72 (aa) İki Taraflı Anlaşmalar 74 (bb) Çok Taraflı Anlaşmalar 78 (b) Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesinde Öngörülen Temel Düzenlemeler 83 (aa) Deniz Hukukunun Klasik Kavramlarına İlişkin Yemlikler 83 i) Karasuları ve Bitişik Bölge 83 ii) Kıta Sahanlığı 84 üi) Açık Denizler 85 iv) Uluslararası Seyrüsefere Açık Boğazlar 85 (bb) Sözleşmenin, Daha Önce Haklannda Yazılı Bir Düzenleme Bulunmayan Konulara ve/veya Uygulamalara İlişkin Düzenlemeleri 86 i) Münhasır Ekonomik Bölge 87 ii) Kapalı veya Yan Kapalı Denizler 88
iii) Takımada Devletleri 88 iv) Ulusal Yetki Sınırlan Ötesindeki Deniz Yatağı ve Bunların Toprak Altının Rejimi 89 v) Denizlerin Kirlenmesinin Önlenmesi 90 vi) Denize İlişkin Bilimsel Araştırma 90 vii) Uyuşmazlıkların Çözümüyle İlgili Düzenlemeler.. 91 B. Uluslararası Örf ve Adet Kuralları 93 a. Genel Olarak 93 b. Deniz Hukuku Sözleşmesi ve Örf ve Adet Kuralları İlişkisi 96 C. Genel Hukuk İlkeleri 97 2. Yardımcı Şeklî Kaynaklar (Doktrin ve Yargı Organlarının Kararlan) 99 A. Genel Olarak 99 B. Uluslararası Yargı Organlan Tarafından, Deniz Hukuku Düzenlemeleri Çerçevesinde Verilen Temel Nitelikteki Kararlar, Görüşler ve Ele Alınan Olaylar 100 a. Uluslararası Sürekli Adalet Divanı ve Uluslararası Adalet Divanı Tarafından Verilen Kararlar ve Ele Alman Olaylar 100 b. Deniz Hukuku Uluslararası Mahkemesi Tarafından Verilen Kararlar ve Ele Alınan Olaylar: 103 3. Uluslararası Diğer Kaynaklar (Uluslararası Kuruluşlann Tasarruflan) 103 4. Hakkaniyet ve Hakça İlkeler 105 H. ULUSAL KAYNAKLAR 107 1. Genel Olarak 107 A. Özel Hukuk Alanına İlişkin Kaynaklar 107 B. Kamu Hukuku Alanına İlişkin Kaynaklar 109 2. Türkiye'de Deniz Hukukunun Ulusal Kaynaklan 109 A. Genel Açıklamalar 109 B. Deniz Ticareti ile İlgili Düzenlemeler 110 C. Deniz Hukukuna İlişkin Temel Ulusal Kaynaklar 111 a. Deniz Alanlanyla İlgili Temel Kaynaklar 111 (a) Kanunlar 111 (b) Tüzükler 112 (c) Yönetmelikler 112 (d) Kararlar 113 XI
b. Gemiler ve Alanlar Üzerinde Gerçekleştirilen Faaliyetlerle İlgili Temel Kaynaklar 113 (a) Kanunlar 113 (b) Tüzükler 114 (c) Yönetmelikler 115 (d) Kararlar ve Diğer Tasarruflar: 116 c. Diğer Temel Kaynaklar 117 (a) Kanunlar 117 (b) Yönetmelikler 117 d. Türkiye'nin Taraf Olduğu Uluslararası Anlaşmalar 117 (a) Türkiye'nin Akdettiği İkili Denizcilik Anlaşmaları 118 (b) Uluslararası Denizcilik Teşkilâtı Tarafından Kabul Edilen ve Türkiye'nin Taraf Bulunduğu Sözleşmeler 119 (c) Denizcilik Müsteşarlığı Tarafından Onaylama İşlemleri Sürdürülen Sözleşmeler 121 (d) Avrupa Birliğine Taraf Olunması Sürecinde Onaylanmaları Planlanan Sözleşmeler 121 İKİNCİ KISIM Deniz Hukuku'nun Kişileri (Devletler - Uluslararası Kuruluşlar - Gerçek Kişiler) Deniz Hukuku'na Tâbi "Nesne"ler (Gemi - Yapay Ada, Tesis ve Yapılar) BİRİNCİ BÖLÜM DENİZ HUKUKU'NUN KİŞİLERİ DEVLETLER 125 1. Tanım ve Temel Unsurlar 125 2. Deniz Hukuku Sözleşmesinde Öngörülen Başlıca Devlet Çeşitleri 128 A. Taraf Devletler-Taraf Olmayan Devletler 129 B. Sahildar Devletler 130 C. Liman Devletleri 131 D. Bayrak ve/veya Tescil Devletleri 131 E. Serbest Tescil (Kolay Bayrak) Devletleri 132 F. Takımada Devletleri 133 G. Coğrafi Bakımdan Elverişsiz Devletler 134 H. Sahili Bulunmayan Devletler 135 xn
İ. Transit Geçiş Devletleri 136 J. Kalkınmakta Olan Devletler 136 D. ULUSLARARASI KURULUŞLAR. 137 1. Tanım ve Temel Özellikler 137 2. Denizcilik Konularıyla İlgilenen Başlıca Uluslararası Kuruluşlar 139 A. Hükümetlerarası Kuruluşlar 139 a. Birleşmiş Milletler Teşkilâtı 139 b. Uluslararası Denizcilik Teşkilâtı 141 c. Uluslararası Çalışma Teşkilâtı 147 d. Gıda ve Tarım Teşkilâtı 148 e. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilâtı 149 f. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı 152 g. Uluslararası Hidrografi Teşkilâtı 154 h. Hükümetlerarası Oşinografi Komisyonu 155 i. Avrupa Birliği 156 B. Hükümet Dışı Uluslararası Kuruluşlar (HDUK) 159 m. DEVLET NİTELİĞİ OLMAYAN TOPLULUKLAR 161 IV. GERÇEK KİŞİLER :... 161 1. Genel Olarak 161 2. Gemi Adamları 162 A. Tanım 162 B. Kaptan 164 C. Kaptan Dışındaki Gemi Adamları 167 a. Sınıflan ve Görevleri 167 b. Haklan ve Yükümlülükleri 169 İKİNCİ BÖLÜM DENİZ HUKUKU'NA TÂBİ "NESNE"LER I. GEMİ, 174 1. Tanım ve Özellikleri 174 2. Gemi Çeşitleri 177 A. Devlet Hizmetinde Kullanılan Gemiler 177 B. Devlet Hizmeti Dışında Kullanılan Gemiler 181 3. Gemilerin Tescil Şartlan ve Bayrak Çekme Hakkı 186 A. Uyrukluk, Tescil ve Bayrak 186 B. Devletlerin Uygulamalan 188 xnı
a. Ulusal Siciller 188 b. Kolay Bayrak Sicilleri 189 c. İkinci (Uluslararası) Gemi Sicili 190 C. Uluslararası Kuruluşların Bayrak Verme Haklan 191 D. Tescil ve Bayrak Konusunda Türkiye'nin Uygulamalan 194 H. YAPAY ADA, TESİS ve YAPILAR 198 1. Yapay Tesislerin Ortaya Çıkışı 198 2. Tanım, Özellikler, Kuruluş Amaçlan 200 3. Hukukî Nitelik ve Yetki Sorunu 202 4. Deniz Hukuku Sözleşmesinde Öngörülen Düzenlemeler 206 ÜÇÜNCÜ KISIM Ulusal Yetkiye Tâbi Deniz Alanları (Alanların Belirlenmesi - İç Sular ve Takımada Sulan - Karasuları - Uluslararası Seyrüsefere Açık Boğazlar) BİRİNCİ BÖLÜM DENİZ HUKUKU KURALLARININ UYGULANDIĞI ULUSAL DENİZ ALANLARI I. GENEL OLARAK DENİZ ALANLARI ve ALANLARIN TANIMLARI 211 H. ULUSAL DENİZ ALANLARININ TESPİTİNE İLİŞKİN TEMEL İLKE- LER (ESAS ÇİZGİLER) 213 1. Tanım 213 2. Esas Çizgi Çeşitleri 215 A. Normal Esas Çizgi 215 B. Düz Esas Çizgi 216 3. Özel Konumdaki Sahillerde veya Yörelerde (Düz) Esas Çizgi Yöntemlerinin Uygulanması 220 A. Körfezler 221 B. Adalar ve Adaların Bulunduğu Yöreler 226 a. Genel Olarak Ada: Tanım ve Özellikler 226 b. Adalarda Esas Çizgi Yöntemleri 229 C. Cezir Durumunda Ortaya Çıkan Yükseklikler (Cezir Yükseklikleri) 231 a. Tanım 231 b. Cezir Yüksekliklerinde Esas Çizgi Yöntemleri 231 XIV
D. Takımadalar 233 E. Atoller ve Resifler (mercan kayalıkları) 235 F. Limanlar ve Demir Yerleri 236 G. Nehir Ağızlan ve Doğal Şartlar Nedeniyle Sahilin Değişken Olduğu Yöreler 238 H. Buzlarla Kaplı Alanlar 239 4. Esas Çizgiler Konusunda Türkiye'nin Uygulamaları 244 İKİNCİ BÖLÜM İÇ SULAR ve TAKIMADA SULARI İÇ SULAR 247 1. İç Su Kabul Edilen Deniz Alanları 247 2. İç Suların Hukukî Rejimi 248 A. Genel Olarak 248 B. Limanlara Giriş-Çıkışlar 249 a. Genel Olarak 249 b. Limanlara Girişler 251 c. Limanlardan Çıkışlar 253 C. İç Sularda Yetki Sorunu 256 a. Ticaret Gemileri Üzerindeki Yetkiler... 256 (a) Liman Devletinin Kontrol Yetkisi 257 (b) Liman Devletinin Yargı Yetkisi 258 (aa) Ceza Yargısı Yetkisi 258 (bb) Hukuk Yargısı Yetkisi 261 b. Savaş Gemileri ve Ticari Amaçlar Dışında Kullanılan Devlet Gemileri Üzerindeki Yetkiler 263 3. Türkiye'nin İç Sular Konusundaki Uygulamaları 266 A. Ticaret Gemileri 267 a. Limanlara girişler 267 b. Limanlardan Çıkışlar 271 B. Savaş Gemileri (Limanlara Girişler, Limanlarda Tâbi Olunan Esaslar ve Limanlardan Çıkışlar) 272 C. İç Sularda (Limanlarda) Yetki Sorunu 278 a. Ticaret Gemileri Üzerindeki Yetkiler 278 b. Savaş Gemileri ve Ticari Amaçlar Dışında Kullanılan Devlet Gemileri Üzerindeki Yetkiler 278 XV
n. TAKIMADA SULARI 280 1. Kavramın Ortaya Çıkışı ve Düzenleme Konusu Olması 280 2. Hukukî Nitelik, Takımada Devletinin Haklan ve Yükümlülükleri 281 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KARASULARI I. KAVRAM ve TANIM 285 n. KAVRAMIN ORTAYA ÇIKIŞI (KARASULARI İLE İLGİLİ TARİHSEL SÜREÇ) 285 IH. KARASULARININ HUKUKÎ NİTELİĞİ 288 1. Karasularını Açık Denizin Bir Parçası Olarak Kabul Eden Görüşler 288 A. İrtifak Haklan Kuramı 288 B. Koruma Hakkı Kuramı 289 2. Karasulannı Ülkenin Bir Parçası Olarak Kabul Eden Görüş 290 A. Ülke-Mülk Kuramı 290 B. Egemenlik Kuramı 291 3. Pozitif Hukukta ve Uygulamada Durum 292 IV. KARASULARININ GENİŞLİĞİ SORUNU 294 1. Genişlikle İlgili İlk Uygulamalar 294 2. Genişlikle İlgili Kodifıkasyon Çalışmalan ve Bugünkü Durum 297 V. KARASULARININ SINIRLARI 300 1. Karasulannm İç Sının 301 2. Karasularının Dış Sının 301 A. Açık Denize Açılan Sahillerde Karasulannm Dış Sının 302 B. Farklı Devletlere Ait Karşılıklı Sahillerde Karasulannm Dış Sının,..304 3. Karasulannm Yan Sının 307 VI. KARASULARININ HUKUKÎ REJİMİ 309 1. Genel Olarak 309 2. Sahildar Devletin Karasulan Üzerindeki Yetkilerine Getirilen Sınırlamalar 309 A. Zararsız Geçiş Hakkı 310 a. "Geçiş" kavramı 310 b. "Zararsızlık" kavramı 311 (a) Genel açıklamalar 311 XVI
(b) Geçişin Zararsızhğından Şüphe Edilmesi Halinde Bunu Değerlendirme ve Tespit Yetkisi 316 c. Zararsız Geçiş Hakkından Yararlanacak Gemiler (Ticaret Gemileri, Savaş Gemileri, Nükleer Güçle Çalışan Gemiler) 317 (a) Ticaret Gemileri 317 (b) Savaş Gemileri ve Ticari Amaçlar Dışında Kullanılan Devlet Gemileri 318 (c) Nükleer Güçle Çalışan Gemiler 321 d. Zararsız Geçiş Hakkının Hukukî Niteliği 322 e. Sahildar Devletin, Zararsız Geçişle İlgili Yetkileri 322 (a) Zararsız geçişi düzenleme yetkisi 323 (b) Karasularında Seyrüsefer Güvenliğini Sağlama ve Deniz Trafiğini Düzenleme Yetkisi 325 f. Sahildar Devletin Zararsız Geçişle İlgili Yükümlülükleri 325 B. Karasularında Devletin Yargı Yetkisine Getirilen Kısıtlamalar 327 a. Ticaret Gemileri Üzerinde Yargı Yetkisi 327 (a) Ceza yargısı yetkisi 327 (b) Hukuk yargısı yetkisi 329 b. Savaş Gemileri Üzerinde Yargı Yetkisi 331 VHTÜRKİYE'NİN KARASULARI İLE İLGİLİ DÜZENLEMELERİ VE UY- GULAMALARI 332 1. Tarihsel Süreç 332 A. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi 332 B. Cumhuriyet Dönemi 333 a. 15 Mayıs 1964 Tarih ve 476 Sayılı Karasuları Kanunu Öncesi 333 b. 15 Mayıs 1964 tarih ve 476 sayılı Karasuları Kanunu 337 2. 20 Mayıs 1982 tarih ve 2674 sayılı Karasuları Kanunu ve Günümüzde Türk Karasularının Genişliği Sorunu 340 A. Genişlikle İlgili Olarak Kanunda öngörülen Temel lkeler 340 B. Karasularının Genişliği İle İlgili Olarak Ege Denizi'nin Özel Durumu 342 3. Türkiye'nin Karasuları Sınırlan 344 A. Genel İlkeler 344 B. Karadeniz'de Karasuları Sınırlan 345 C. Ege Denizi'nde Karasuları Sınırlan 346 xvn
D. Akdeniz'de Karasuları Sınırlan 348 4. Türk Karasularının Hukukî Niteliği ve Hukukî Rejimi (Karasulanndaki Uygulamalar) 349 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ULUSLARARASI SEYRÜSEFERE AÇIK BOĞAZLAR BOĞAZIN TANIMI, ÇEŞİTLERİ 355 1. Boğazın tanımı 355 2. Ulusal Boğaz-Uluslararası Boğaz Ayrımı ve Deniz Hukuku Sözleşmesinde Öngörülen Boğaz Çeşitleri 357 A. Ulusal Boğaz 357 B. Uluslararası Boğaz 357 C. Deniz Hukuku Sözleşmesinde Öngörülen Uluslararası Seyrüsefere Açık Boğaz Çeşitleri 359 a. Özel Sözleşmelere Tâbi Olan Boğazlar (mad. 35/c.) 359 b. Transit Geçiş Rejimine Tâbi Olan Boğazlar 360 c. Zararsız Geçiş Rejiminine Tâbi Olan Boğazlar 360 d. Serbest Geçiş (Açık Deniz) Rejimine Tâbi Olan Boğazlar 361 e. Takımada Sularından Geçiş Rejimine Tâbi Olan Boğazlar 362 BOĞAZLARDA UYGULANAN GEÇİŞ REJİMLERİ 362 1. Açık Deniz (Serbest Geçiş) Rejimi 363 2. Zararsız Geçiş Rejimi 363 3. Transit Geçiş Rejimi 366 A. Transit Geçiş Kavramı 366 B. Transit Geçişle İlgili Olarak Sahildar Devletin Yetki ve Yükümlülükleri 367 a. Sahildar Devletin Yetkileri 367 b. Sahildar Devletin Yükümlülükleri. 370 C. Transit Geçiş Hakkını Kullanan Araçların Yükümlülükleri 371 4. Takımada Sularından Geçiş Rejimi 373 5. Boğazla İlgili Olarak Aktedilmiş ve Uzun Süreden Beri Yürürlükte Bulunan Sözleşmelerde Öngörülen Geçiş Rejimleri 375 A. "Uzun Süreden Beri Yürürlükte Bulunan Sözleşme" Kavramı 375 B. Deniz Hukuku Sözleşmesinin 35/c Maddesi Düzenlemelerine Tâbi Olduğu Kabul Edilen Boğazlar 377 a. Danimarka Boğazlan 377 xvm
b. Magellan Boğazı 379 c. Aaland Boğazı 379 d. Türk Boğazlan 380 IH. TÜRK BOĞAZLARI 380 1. Genel Bilgiler...: 380 2. Türk Boğazlarından Geçiş Rejiminin Tarihsel Gelişimi 382 A. Boğazlann Osmanlı İmparatorluğu'nun Egemenliği Altında Bulunduğu Dönem 383 a. Boğazlardan Geçiş Rejiminin Tek Taraflı Tasarruflarla Düzenlendiği Dönem (1484-1774) 383 b. Boğazlardan Geçiş Rejiminin İki Taraflı Anlaşmalarla Düzenlendiği Dönem (1774-1840/41) 383 c. Boğazlardan Geçiş Rejiminin Çok Taraflı Anlaşmalarla Düzenlendiği Dönem (1840/41-1920) 385 B. Boğazlann Türkiye'nin Egemenliği Altında Bulunduğu Dönem - Lozan Boğazlar Sözleşmesi 389 3. Lozan Boğazlar Sözleşmesinin Yetersizlikleri ve Yeni Bir Sözleşme Hazırlanması Süreci 391 A. Montreux Boğazlar Sözleşmesi'nde Öngörülen Geçiş Rejimi ve Geçişle İlgili İlkeler 394 a. Ticaret Gemileri ile İlgili İlkeler 394 b. Savaş Gemileri ile İlgili İlkeler 396 B. Montreux Boğazlar Sözleşmesi ile Lozan Boğazlar Sözleşmesi Arasındaki Temel Farklar 400 4. Montreux Boğazlar Sözleşmesinin Yürürlüğü ve Uygulanması 401 A. Montreux Boğazlar Sözleşmesinin Yürürlüğe Girmesi ve Geçici Uygulanması 401 B. Montreux Boğazlar Sözleşmesinin Değiştirilme Usulü ve İkinci Dünya Savaşı Sonrasında Gündeme Gelen Değişiklik Talepleri 402 C. Montreux Boğazlar Sözleşmesi'nin Uygulanması Sürecinde Karşılaşılan Bazı Sorunlar ve Alınan Önlemler 405 a. Savaş Gemileri İle İlgiü Sorunlar 405 b. Ticaret Gemileri ile İlgili Sorunlar ve Alman Önlemler 406 c. Türk Boğazlannın Hukukî Niteliği ve Geçişle İlgili Önlemler Alma Konusunda Türkiye'nin Yetkileri 408 d. Türk Boğazlan Deniz Trafik Düzeni Hakkında Tüzük 412 XIX
EKLER EK I- Deniz Alanları 419 EKE- Deniz Hukuku Sözleşmesi'ne Taraf Devletler 420 EK IH- Sözleşmenin XI. Bölümünün Uygulanması Hakkında Anlaşma'ya Taraf Devletler 424 EK IV- Balık Stoklan Hakkında Anlaşma'ya Taraf Devletler 427 EK V- Deniz Hukuku Sözleşmesine Taraf Olmayan Devletler 429 KAYNAKÇA 431 KAVRAM DİZİNİ 453 XX