İNTERNET DESTEKLİ UZAKTAN EĞİTİM VE ÖĞRETİM TEKNOLOJİSİ

EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ (DOKTORA TEZİ) İNTERNET DESTEKLİ UZAKTAN EĞİTİM VE ÖĞRETİM TEKNOLOJİSİ Vecdi AYTAÇ Matematik Anabilim Dalı Bilim Dalı Kodu : 619.03.03 Sunuş Tarihi : 10.12.2002 Tez Danışmanı : Prof. Dr. Ahmet F. KAŞLI Bornova İZMİR

III Sayın Vecdi AYTAÇ tarafından DOKTORA TEZİ olarak sunulan İnternet Destekli Uzaktan Eğitim Ve Öğretim Teknolojisi adlı bu çalışma, Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği nin ve Enstitü yönergesinin ilgili hükümleri dikkate alınarak Jüri Başkanı ;... imza... Raportör Üye ;... imza... Üye ;... imza... Üye ;... imza... Üye ;... imza... tarafından değerlendirilmiş olup, yapılan Tez Savunma Sınavında aday oy birliği/oy çokluğu ile başarılı bulunmuştur.

V ÖZET İNTERNET DESTEKLİ UZAKTAN EĞİTİM VE ÖĞRETİM TEKNOLOJİSİ AYTAÇ, Vecdi Doktora Tezi, Matematik Bölümü Tez Yöneticisi : Prof. Dr. Ahmet F. KAŞLI Aralık 2002, 96 sayfa Uzaktan eğitim, uygulanması açısından standart eğitim modellerinden farklılık gösteren bir modeldir. Uzaktan eğitim, eğitimci ile öğrencilerin aynı mekanda olmadan gerçekleştirdikleri eğitimdir. Doğru metot ve teknoloji kullanıldığında uzaktan eğitim, yüzyüze eğitim kadar başarılı olmaktadır. Günümüzde uzaktan eğitim uygulamalarında temel teknoloji ve iletişim aracı olarak internet kullanılmaktadır. İnternet ortamında eğitim için web sayfaları geliştirilebilmekte ve bu sayfalar metin, grafik, ses ve animasyonlarla zenginleştirilerek etkileşimli duruma getirilebilmektedir. Bu tez çalışmasında, uzaktan eğitimi etkileşimli kılmak ve HTML kodlamayı bilmeyen eğitimcilerin derslerini internet üzerinde kolayca hazırlayabilmelerini sağlamak için TASARIMCI adında bir web sayfası tasarım aracı geliştirilmiştir. Anahtar sözcükler : Uzaktan Eğitim, İnternet, Delphi.

VII ABSTRACT DISTANCE EDUCATION AND LEARNING TECNOLOGY, BASED ON THE INTERNET AYTAÇ, Vecdi PhD in Mathematics Supervisor : Prof. Dr. Ahmet F. KAŞLI December 2002, 96 pages Distance Education is a model which shows some differences from standard educational models, according to apply. Distance Education is an education type that is held on by educators and students without being in the same place. When the right method and technology is used, Distance Education is successful as normal education. Nowadays, the Internet is using as a fundamental technology and communication tool in distance education applications. In the Internet, web pages can be developed for education and these pages can be made interactive by using texts, graphics, sounds and animations. In this thesis, a web page designing tool is developed, called TASARIMCI, to make Distance Education be interactive and to prepare courses easily on the Internet by educators who doesn t know HTML coding. Keywords : Distance Education, Internet, Delphi.

IX TEŞEKKÜR Bu çalışma süresince derin bilgi ve görüşlerini benden esirgemeyen sayın hocam Prof. Dr. Ahmet F. KAŞLI ya teşekkürü bir borç bilirim.

XI İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET...V ABSTRACT...VII TEŞEKKÜR... IX ŞEKİLLER DİZİNİ...XV ÇİZELGELER DİZİNİ... XIX 1. GİRİŞ... 1 2. UZAKTAN EĞİTİM VE İNTERNET... 4 2.1. Uzaktan Eğitim... 4 2.2. Dünyada Uzaktan Eğitim... 5 2.3. Uzaktan Eğitim Türleri... 7 2.4. Uzaktan Eğitimin Özellikleri:... 8 2.5. Etkin Uzaktan Eğitim... 11 2.6. Uzaktan Eğitim Uygulamalarını Teşvik Eden Gereksinmeler... 13 3. UZAKTAN EĞİTİMDE STRATEJİLER... 15

İÇİNDEKİLER (devam) Sayfa 3.1. Uzaktan Eğitim Stratejileri...15 3.2. Uzaktan Eğitimde Fırsatlar...15 3.3. Planlama ve Organizasyon...16 3.4. Öğrencilerin Gereksinimlerini Karşılama...18 3.5. Etkili Öğrenme Becerilerini Kullanma...19 3.6. Etkileşimi ve Geri Beslemeyi Geliştirme...20 4. UZAKTAN EĞİTİMDE BİLGİSAYAR...23 4.1. Uzaktan Eğitimde Neden Bilgisayarlar?...23 4.2. Bilgisayarların Avantajları...24 4.3. Bilgisayarların Kısıtlamaları...25 4.4. İnternet ve Uzaktan Eğitim...26 4.5. İnternetin Öğretimsel Olanakları...27 4.6. İnternet Destekli Uzaktan Eğitimde Göz Önünde Bulundurulması Gerekenler...29 5. İNTERNET DESTEKLİ UZAKTAN EĞİTİM...31 5.1. İnternet Destekli Uzaktan Eğitimin Kapsamı...31 5.2. İnternet Destekli Uzaktan Eğitimde Ders Geliştirme Araçları...33

İÇİNDEKİLER (devam) Sayfa 5.3. İnternet Destekli Uzaktan Eğitimde Çoklu Ortam... 39 5.3.1. Bilgisayar Destekli Uzaktan Eğitimde Çoklu Ortam Erişim Olanakları:... 39 5.4. İnternet Destekli Uzaktan Eğitimin Avantaj Ve Dezavantajları... 40 5.4.1. İnternet Destekli Uzaktan Eğitimin Avantajları... 40 5.4.2. İnternete Dayalı Uzaktan Eğitimin Dezavantajları... 42 6. İNTERNET DESTEKLİ UZAKTAN EĞİTİMDE DERS MATERYALİ GELİŞTİRME SÜRECİ... 44 6.1. Ders Tasarımı... 44 6.2. Çözümleme (Analiz):... 45 6.3. Tasarım:... 47 6.4. Geliştirme... 49 6.5. Değerlendirme... 50 6.6. Dağıtım (Yayınlama)... 52 7. İNTERNET DESTEKLİ UZAKTAN EĞİTİMDE DERS TASARIMI İÇİN YENİ BİR ARAÇ: TASARIMCI... 54 8. TASARIMCI VE BİLEŞENLERİ... 60 8.1. Menü Çubuğu... 61

İÇİNDEKİLER (devam) Sayfa 8.2. Kısayol Araç Çubuğu...71 8.3. Nesne Araç Çubuğu...73 9. SONUÇ...91 KAYNAKLAR DİZİNİ...93 ÖZGEÇMİŞ...96

Şekil XV ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa 6.1. Ders Tasarım aşamaları...hata! Yer işareti tanımlanmamış. 7.1. Kurulacak dizinin seçimi...hata! Yer işareti tanımlanmamış. 7.2. Kurulacak dizinin değiştirilmesihata! Yer işareti tanımlanmamış. 7.3. Program dizini seçimi...hata! Yer işareti tanımlanmamış. 7.4. Kurulum dosyalarının kopyalanmasıhata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.1. Projenin bulunduğu dizinin yapısıhata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.2. Dosya Menüsü...Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.3. Düzen Menüsü...Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.4. Görünüm Menüsü...Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.5. Sayfaları Göster diyalog penceresihata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.6. Nesne Denetleyicisi...Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

8.7. Ayarlar Menüsü...Hata! Yer işareti tanımlanmamış. ŞEKİLLER DİZİNİ (devam) Şekil Sayfa 8.8. Projeden Çıkar diyalog penceresi...67 8.9. Yeniden Adlandır diyalog penceresihata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.10. Pencereler Menüsü...Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.11. Basamaklandırılmış ders sayfalarıhata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.12. Yardım Menüsü...Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.13. Tasarımcı Dosya Göndericisi...72 8.14. Nesne Araç Çubuğu...73 8.15. Sayfa Nesnesinin özellikleri...hata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.16. Renk özelliği ayarlanmış sayfa.hata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.17. Resim Yükle diyalog penceresi...75

8.18. Resim özelliği ayarlanmış sayfahata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.19. Ses yükle diyalog penceresi ve.hata! Yer işareti tanımlanmamış. Ses özelliği ayarlanmış sayfa ŞEKİLLER DİZİNİ (devam) Şekil Sayfa 8.20. Metin Kutusu nesnesi...hata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.21. Düzenleyici...Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.22. Köprü...Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.23. PowerPoint nesnesi...hata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.24. Dosya özelliği ayarlanmış PPTSlide nesnesihata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.25. Butonlu ve Butonsuz PPTSlide nesnesihata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.26. Resim nesnesi...hata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.27. Resim nesnesinin pop-up menüsühata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.28. Çift Resim nesnesi...hata! Yer işareti tanımlanmamış.

8.29. Animasyon nesnesi...hata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.30. Animasyon Yükle diyalog penceresihata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.31. Frame nesnesi...hata! Yer işareti tanımlanmamış. 8.32. Frame Sihirbazı Hata! Yer işareti tanımlanmamış. XIX ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge Sayfa 2.1. Uzaktan Eğitim Türleri...Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 5.1. Eğitimin Bugünkü Eğilim ve YönüHata! Yer işareti tanımlanmamış. 6.1. Öğrenci Özellikleri...Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

1. GİRİŞ Eğitim, bir ülkenin ekonomik, politik ve sosyal gelişiminde temeli oluşturan yapı taşıdır. Günümüzde artık eğitimin ülkenin genel gelişimindeki yeri değil, nasıl daha iyi verileceği tartışılmakta, sosyologlar, psikologlar, eğitimciler ve uzmanlar eğitimin çeşitli modelleri üzerinde çalışma ve araştırmalarını halen sürdürmektedirler. Farklı eğitim modellerinin yarar ve zararları karşılaştırılmakta, zaman zaman pilot uygulamalarla sonuçlar gözlenebilmekte ve gerçek uygulamalara dönüştürülmektedir. Uzaktan eğitim, uygulanması açısından standart eğitim modellerinden farklılık gösteren bir modeldir. Tanımlanacak olursa, uzaktan eğitim, eğitimci ile öğrencilerin aynı mekanda olmadan gerçekleştirdikleri eğitimdir. Bu modelde eğitimci ile öğrenciler arasında bir iletişim yolu kurulmaktadır. Eğitimci bir uçta ders verirken, öğrenciler iletişim yolunun imkanlarına bağlı olarak evlerinden, farklı binalardan, farklı şehirlerden ve hatta farklı ülkelerden eğitime katılabilmektedir. Uzaktan eğitim gören kişilerin yüz yüze eğitim gören kişiler kadar öğrenip öğrenmediği tartışılmaktadır. Araştırma sonuçları; doğru metot ve teknoloji kullanıldığı, öğrenciler arası iletişim sağlandığı ve öğretmenden öğrenciye erişim olduğu sürece uzaktan eğitimin yüz yüze eğitim kadar başarılı olduğunu göstermektedir. Etkili ve başarılı bir uzaktan eğitimin yolu, hangi teknolojinin kullanılacağına karar verilmeden önce, öğrencinin gereksinimlerinin ve

öğretilecek materyalin gerektirdiklerinin, dikkate alınmasından geçmektedir. Bu tez çalışmasında temel teknoloji olarak internet kullanılmaktadır. İnternet kullanılarak elektronik haberleşme, dosya transferleri, arama-tarama vb. işlemler yapılabildiği gibi eğitimde internetin kullanımı eğitimciler için ek bir rekabet gücü getirmekte ve gelecekteki beklentilere yanıt vermede klasik eğitim yöntemlerine alternatif olarak görülmektedir. İnternet ortamında eğitim için web sayfaları geliştirilebilmekte ve bu sayfalar metin, grafik, ses ve animasyonlarla zenginleştirilerek etkileşimli duruma getirilebilmektedir. Bu tez çalışmasında, uzaktan eğitimi etkileşimli kılmak ve HTML kodlamayı bilmeyen eğitimcilerin derslerini internet üzerinde kolayca hazırlayabilmelerini sağlamak için TASARIMCI adında bir web sayfası tasarım aracı oluşturulmuştur. Oluşturulan araç sayesinde; bir öğretim üyesi programlama bilmeden kendi dersini metinsel, grafiksel ve hareketli görüntülerle istediği içerikte ve şekilde tasarlayabilmektedir. Tasarlanan bir ders, öğretim üyesinin nasıl yapıldığını bilmesine gerek kalmadan, tek bir tuşla derslerin sunulduğu internet sunucusuna kolayca gönderilebilmektedir. İnternet destekli uzaktan eğitim ve öğretim teknolojisi olarak oluşturulan araç, Delphi 4.0 görsel programlama dilinde kodlanarak gerçekleştirilmiştir. Delphi hızlı uygulamalar geliştirebilen, nesne-tabanlı görsel programlama dilidir. Delphi, İstemci/Sunucu uygulamaları dahil genel

amaçlı uygulamalardan karmaşık veri erişim uygulamalarına kadar her türlü uygulamayı geliştirmek için kullanılabilir. Delphi kullanılarak, minimum kodlama ile yüksek performansa sahip Microsoft Windows 95, Windows 98, Windows NT ve Windows 2000 uygulamaları geliştirilebilir. Delphi, yeniden kullanılabilir bileşenlerin çok geniş kapsamlı bir kütüphanesini ve aynı zamanda uygulama, form şablonlarına ve programlama sihirbazlarına sahip hızlı uygulama geliştirme tasarım araçlarını sağlar. Bu araçlar uygulama prototiplemeyi ve geliştirmeyi basitleştirir ve geliştirme sürecini kısaltır. Delphi ile özel amaçlı yeniden kullanılabilir bileşenler rahatlıkla yaratılabilmektedir. Yaratılan bu bileşenleri kullanan herhangi bir uygulama başka hiçbir programlama eklentisine (ActiveX ler gibi) ihtiyaç duymaz. Bu özelliklerinden ve hız açısından da C diline çok yakın olmasından dolayı bu çalışmanın kodlama dili olarak Delphi seçilmiştir. Bu türlü özel amaçlı bileşenlerin Visual Basic de yaratılması mümkün olamamakta ve Visual Basic kendi içindeki bileşenler için bile ActiveX lere ihtiyaç duymaktadır. Bu da programın kullanılabilirliğini ve taşınabilirliğini azaltmaktadır. Ancak TASARIMCI gibi bir araç C Builder yada Visual C gibi dillerde de yazılabilir. TASARIMCI Windows işletim sistemlerinde etkin bir şekilde çalışmaktadır.

2. UZAKTAN EĞİTİM VE İNTERNET Teknolojik gelişmeler ve modern eğilimler, sınırları ortadan kaldırarak sanal bir dönemi başlatmıştır. Günümüzde uzaktan eğitime yönelik çalışmalar Internet sayesinde oldukça yaygınlaşmıştır. Internet üzerinde birçok yüksek ve orta öğretim kurumlarınca hazırlanan dersler ve sertifika programları mevcuttur. Gelişen internet teknolojisi sayesinde, video, ses ve animasyon gibi araçlar internet sayfalarında rahatça kullanılabilmektedir. Bu türden araçlar, eğitimin içeriğini daha kapsamlı ve işlevsel hale getirmektedir. 2.1. Uzaktan Eğitim Uzaktan Eğitim, geleneksel öğrenme-öğretme yöntemlerindeki sınırlılıklar nedeniyle sınıf içi etkinliklerin yürütülme olanağı bulunmadığı durumlarda, eğitim çalışmalarını planlayanlar ve uygulayanlar ile öğrenenler arasında iletişim ve etkileşimin özel olarak hazırlanmış öğretim üniteleri ve çeşitli ortamlar yoluyla belli bir merkezden sağlandığı bir öğretim yöntemidir (Vornbrock, 1998). Uzaktan eğitimin literatürde yer alan tanımlarından iki tanesi aşağıda yer almaktadır. "Eğitimin ya da çalışmanın uydu, video, ses, bilgisayar, çokluortam teknolojisi ve benzer araçlar ile elektronik olarak uzak bir mekana ulaştırılmasıdır." "Eğitmen ve öğrencinin farklı mekanlarda bulunduğu bir eğitim deneyimidir."

Uzaktan eğitim için pek çok tanım vermek ve açıklama yapmak mümkündür. Fakat bu tür tanımlar uzaktan eğitimi ve amacını tam anlamıyla yansıtmamaktadır. Bu ve benzeri tanımlamalardan hareketle, uzaktan eğitimin ana unsurları aşağıdaki gibi sıralanmaktadır (Porter, 2002a) : 1. Eğitim sürecinin büyük bir bölümünde eğitmen ve öğrencinin farklı yerlerde bulunmaları, 2. Eğitmen ve öğrenciyi birleştirmek ve ders içeriğini iletmek amacıyla özel olarak hazırlanmış eğitim ortamının kullanılması, 3. İki yönlü iletişimlerin eğitmen, öğrenci ve eğitim kurumu arasında sağlanması, 4. Yer ve / veya zamandan bağımsızlığın sağlanması, 5. Eğitmenin ve/veya diğer başka faktörlerin etkisi altında olmaksızın, öğrencinin kendi isteği ile öğrenmesi. 2.2. Dünyada Uzaktan Eğitim Dünyadaki uzaktan eğitim çalışmaları yaklaşık 200 yıl öncesine dayanmaktadır (Vornbrock, 1998). Uzaktan eğitim alanındaki ilk girişimlerden biri, 1728 yılında ABD de Boston Eyaletinde mektup ile stenografi dersleri verilmesi olmuştur.

Avustralya'daki Queensland Üniversitesi 1890'lı yıllarda açık bir eğitim programı gerçekleştirmiştir. Benzer bir programı da 1920 'lerde Columbia Üniversitesi gerçekleştirmiştir. İngiltere de Londra Üniversitesi ni dışardan bitirmek isteyenlere yönelik düzenlenen programlar da uzaktan eğitimin öncül uygulaması olarak kabul edilmektedir. National Extension College (NEC), 1974 yılında bugünkü anlamına yönelik önemli bir adım olan Açık Üniversitenin çekirdeğini oluşturur. Almanya da 1856 yılında başlayan uzaktan eğitim girişimleri sonraları Tele Colleg, Schulfernsehn, FernUniversitat ve Deutsch Institut Für Fernstudien gibi günümüz uzaktan eğitim kurumlarına dönüşmüştür. Fransa da 1907 yılında atılan adımlar ise 1939 yılında resmi Uzaktan Eğitim Merkezi nin kuruluşu sağlamıştır. Yine bu dönemlerde uzaktan eğitimin halk eğitimi boyutundaki uygulamaları Rusya da görülür. Japonya da ise 1948 yılında temelleri atılıp 1986 yılında University of The Air kurulmuştur. Sonuç olarak uzaktan eğitim etkinliklerinin, özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında ülkelerin eğitimine katkıda bulunmak üzere gündeme geldiği ve uygulamaya girdiği görülmektedir. 1900 lü yılların ilk yarısında radyo, teyp gibi araçlar pek çok okul tarafından bir uzaktan eğitim aracı olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1950'lerde ise Amerika'da özellikle askeri amaçlı olarak kullanılan uzaktan eğitim için döküman tabanlı iletişim ortamı kullanılmıştır. Günümüzde, teknolojik gelişmeler sayesinde disketler, video kasetler,

CD-ROMlar, uydu yayınları, video konferanslar ve Internet, uzaktan eğitim çalışmalarında önemli bir yer edinmişlerdir. 2.3. Uzaktan Eğitim Türleri Uzaktan eğitim zaman ve mekana bağlı olarak Tablo 2.1 deki gibi incelenebilir (Lawhead et al., 1997). EĞİTMEN/ÖĞRENCİ Bir Kısmı Aynı, Zaman Aynı Mekanda Bir Kısmı Farklı Mekanda Tamamen Farklı Mekanda Zamandan Bağımsız А Zamandan Yarı Bağımsız Zaman Bağımlı D E B C Tablo 2.1 Uzaktan Eğitim Türleri - "A", eğitmen ve öğrencinin hiçbir şekilde yüz yüze gelmediği, yani yer ve zamandan bağımsız olarak yürütülen eğitimdir. Bu tür uzaktan eğitimde ders içeriği İnternet üzerinde yayınlanmaktadır ve iletişim için ise e-posta kullanılabilir.

- "B", tamamen yerden bağımsız, fakat zamana yarı bağımlı olarak yürütülen eğitimdir. Bu tür uzaktan eğitimde, eğitmen, öğrenci ve eğitim kurumunun herhangi bir problem için iki yönlü iletişimlerini sağlamak amacıyla Internet Bağlantılı Sohbet (Internet Relay Chat - IRC) gibi etkileşimli Internet araçları kullanılabilir. - "C", tamamen yerden bağımsız, ancak zamana tam bağımlı olarak yürütülen eğitimdir. Karşılıklı olarak soruların sorulduğu ve yanıtlandığı video konferans sistemi bu tür uzaktan eğitim çalışmalarında kullanılabilir. - "D", bir kampus içinde elektronik tartışma destekli olarak yüz yüze sınıf ortamında yürütülen eğitimdir. - "E", kısmen yüz yüze (yer/zaman tam bağımlı), kısmen uzaktan verilen (yer/zaman bağımsız) eğitimdir. Bu tür eğitimde, eğitimin başlangıç kısmı ve sonunda yer alan sınavlar yüz yüze gerçekleştirilir, ara aşamalar "A" durumundaki gibi yürütülür. 2.4. Uzaktan Eğitimin Özellikleri: Uzaktan eğitimin temel özellikleri aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır (Keegan, 1998). 1- Küreselleşme Uzaktan eğitim, dünyadaki tüm toplumlara verilebilecek düzeyde olmalıdır. Dolayısıyla, uzaktan eğitim veren kurumların küresel düzeyde eğitim yaptıracak özelliğe sahip olmasını gerektirir. Örneğin 1900 lü yıllardan bugüne İngiltere ve Fransa da yer alan eğitim kurumları deniz

aşırı ülkelerde çalışan resmi görevli ya da ticaretle uğraşan vatandaşlarına düzenli olarak uzaktan eğitim hizmeti vermektedir. 2- Kişiselleştirme Bilindiği üzere geleneksel eğitimde eğitmen ve öğrenci yüzyüze iletişim kurmaktadır. Genel olarak bu tip eğitim, farklı zeka ve öğrenme yeteneklerine sahip öğrenci merkezli olmasının yerine sınıfın genel zeka ve yeteneğine dayanmaktadır. Fakat, ideal bir eğitim sisteminde ders içerikleri öğrencilerin bireysel yetenekleri ve zekaları dikkate alınarak hazırlanmalıdır. Bu sistemin gerçekleştirilmesi, geleneksel eğitimde olanaksız iken, günümüzde uzaktan eğitim ile uygulanmaya başlanmıştır. 3- Özelleştirme Uzaktan eğitim, öğrenciyi grup içinde eğitmek yerine onu bireysel olarak eğitmeyi mümkün kılar. Burada, grup içinde öğrenme yerine özelleştirilmiş öğrenme vardır. Bu sistemin de getireceği ve/veya kaybettireceği avantaj ve dezavantajlar mevcuttur. 4- Endüstrileşme Artan talebe göre bir malın üretiminin de arttırılmasında olduğu gibi toplumların artan eğitim gereksinimlerini hızlı ve etkin bir şekilde karşılayabilmek için, bir sektör olarak uzaktan eğitim kurumlarının da açılması kaçınılmaz olmuştur. 5- Geleneksel Eğitime uygun olmayan öğrencilere hizmet verme Uzaktan eğitim, tüm gün çalışan ve/veya farklı şehir ya da ülkede yaşayan insanlar için beklenen, hasta, özürlü ya da hükümlü insanlar için

ise tek seçenektir. Bundan dolayı, dünya çapında her yıl milyonlarca kişi tarafından tercih edilen bir eğitimdir. 6- Hareket yeteneği Uzak mekanlar arasında iletişim, önceki yıllarda bilgisayarlı ve çift yönlü video konferans sistemleri ile gerçekleştirilmekteydi. Bugün ise taşınabilir bilgisayarlar ve cep telefonları da etkin bir şekilde bu sistemlere eklenmiştir. Kablosuz iletişim teknolojileri ile öğrencilere eğitim sürecinde hareket olanağı sağlanmaktadır. Bu türden eğitim ise yer ve zaman bağımsız uzaktan eğitim olarak karşımıza çıkmaktadır. 7- Hızlı geri besleme Günümüzde internet destekli uzaktan eğitim sayesinde öğrenciler, ödevlerini istedikleri zaman diliminde ve istedikleri yerden örneğin e-posta ile gönderebilmekte ve değerlendirme sonuçlarını da internet üzerinden kısa sürede öğrenebilmektedirler. 8- Diğer eğitim sistemlerine göre ucuz olması Uzaktan eğitim, öğrencinin ödeyeceği harcın ya da aylık kurs ücretinin fazla olması veya yapılan yatırım maliyetini karşılayacak sayıda öğrenci olmaması dışında eğitim sistemlerinin en ucuzudur. 9- Teknoloji ve Eğitim Uydu, sıkıştırılmış video kodlama ya da tam band genişliği kullanılarak oluşturulan sanal sınıflar birbirlerine bağlanabilir. Böylece

öğrenciler uzak ve farklı mekanlarda olsalar dahi yüz yüze eğitim alabilirler. 10- Vergi yükümlülerine eğitim Öğrencilerin ortaöğretim, lise ve üniversite eğitimi devletin eğitime ayırdığı bütçe ile sağlanmakta, bu bütçe ise, çalışan kesimin verdiği vergiler ile yaratılmaktadır. Günümüzde gelişen teknoloji ve değişen ekonomik dengeler yüzünden çalışan kesim sürekli olarak kendisini yenilemek ve kendisini işi ile ilgili alanda eğitmek zorundadır. Dolayısıyla eğitimin artık ömür boyu eğitime dönüşmesi kaçınılmaz olmuş, çalışanların işlerini devam ettirebilmeleri için bir zorunluluğa dönüşmüştür. Ömür boyu eğitimin öğrencileri çalışanlar olduğu için eğitimleri ancak uzaktan eğitim ile sağlanabilecektir. Bu ise devlete vergi toplayabileceği sürekli bir kaynak teşkil etmektedir. 2.5. Etkin Uzaktan Eğitim Uzaktan eğitim uygulamalarının yaygınlaşmasına paralel olarak, eğitimlerini bu sistemde tamamlayan öğrencilerin bilgi düzeylerinin geleneksel eğitim alan öğrenciler kadar olup olmadığı tartışılmaya başlanmıştır. Ancak yapılan araştırmalar, uygun yöntem ve teknoloji ile donatılmış, öğrenciler ve öğrenci-eğitmen arasındaki iki yönlü iletişimleri düzgün sağlanmış bir uzaktan eğitimin bilgilendirme düzeyinin, geleneksel eğitimin bilgilendirme düzeyine çıktığını göstermiştir (Porter, 2002b; Ziv-Tal, 1996). Etkin bir uzaktan eğitim, öğrenci gereksinimlerine yanıt verebilecek ve dersin gereklerini karşılayabilecek şekilde planlanmalı ve

geliştirilmelidir. Dolayısıyla, etkin ve başarılı bir uzaktan eğitim için önemli olan üç temel nokta şunlardır : 1. Bilgilendirme Biçiminin Tasarımı: Geleneksel eğitimin metotlarının uzaktan eğitim içinde yer alması çok zordur. Teknolojinin getireceği yararları mümkün kılmak amacıyla yeni bilgilendirme metotlarının tasarlanması gerekmektedir. 2. Teknoloji: Başarılı ve etkin bir uzaktan eğitim için uygun teknolojilerin kullanılması önemlidir. Bu teknolojiler beklentilere yanıt vermelidir. Beklentilere yanıt verecek teknolojilerin akılcı bir şekilde belirlenmesi ve kullanılması zaman ve para tasarrufu sağlayacaktır. 3. Destek: Mümkün ve ulaşılabilecek her türlü değişik kaynağın desteği, eğitimin etkin ve verimli olmasını sağlayabilecek yeni yöntemlerin öğrenci ve eğitmenler tarafından geliştirilmesini sağlayacaktır. İnternet destekli uzaktan eğitimin yaygınlaştırılması ve etkinliğinin sağlanması amacıyla aşağıdaki hususların yerine getirilmesi önemlidir (Lawhead et al., 1997). 1. Uzaktan eğitim ve özellikle internet destekli uzaktan eğitime bir ütopya olarak değil hemen gerçekleştirilecek bir proje olarak bakılmalı ve ulusal ve uluslararası çevrelerin (DPT, Dünya Bankası, UNESCO, UNDP gibi) finansal desteği sağlanmalıdır. 2. Bilgisayar ve iletişim altyapısına önemli yatırımlar yapılarak, internet ortamında eğitime olanak sağlanmalıdır.

3. Ülkemizdeki eğitim kurumları çok kısa bir zamanda kendi modellerini ortaya koyarak projeyi hayata geçirmelidirler. Bununla birlikte, eğitim ağı sadece üniversite düzeyinde ve belirli konularla sınırlı kalmayıp, zamanla her alanda resmi ve özel kuruluşları da kapsayacak şekilde genişletilmelidir. 4. Kendisini geliştirmek ve yenilemek isteyenlerin kişisel gelişimlerine katkıda bulunacak ve günün koşullarına göre değişecek Yabancı Dil, Bilgisayar, vb. birçok konuda eğitim verilebilmelidir. 5. Geniş kitlelere ulaşacak uzaktan eğitim programları geliştirilirken yüzyüze eğitim in avantajlarını yakalayacak yaratıcı tasarımlar düşünülmelidir. 6. İnternet destekli eğitimin etkin olarak uygulanabilmesi için, kurum ve kuruluşların tamamına internet erişim olanağı sağlanmalı, internet erişimi bir ödül olarak sunulmamalıdır. 7. İnternet destekli uzaktan eğitim modellerinin yerinde kullanılmaları ve ehliyetli kişi ve kurumlar tarafından uygulanmaları önemlidir. 8. İnternet destekli uzaktan eğitim modeli, öğrenen bireyden öğrenen topluma ulaşabilmeyi hedeflemelidir. 2.6. Uzaktan Eğitim Uygulamalarını Teşvik Eden Gereksinmeler Bilimsel ve teknolojik gelişmeler, bireylerin eğitim isteğindeki artış, maliyet, etkililik ve verimlilik, uzaktan eğitimin gelişmesini

sağlayan temel nedenlerdir. Bu nedenler aşağıda gibi sıralanmaktadır (Vornbrock, 1998): 1. Bireylerin farklı eğitim gereksinimi duymaları ve mevcut eğitim sisteminin bunu karşılayamadığı durumlarda yeni olanaklar geliştirerek, bireysel, bağımsız öğrenme ile kitle eğitiminin sağlanması, 2. Geleneksel eğitim uygulamalarındaki aksaklıkları giderici yeni seçenekler yaratılması, 3. Mevcut eğitimin dışında kalan bireylere eğitim olanağı sağlayan yeni modeller yaratılması, 4. Tüm bireylerin eğitimden eşit olarak yararlanmalarının sağlanması. Bu durum ve gereksinmeler eğitim alanında uzaktan öğretim, açık öğretim, bağımsız öğrenme, programlı öğrenme, ortamlara dayalı öğrenme, bireysel öğretim, kitlesel öğretim, sürekli öğretim, dönüşümlü eğitim, yaşam boyu eğitim, açık üniversite ve benzeri kavram ve uygulamaların gelişmesini teşvik etmektedir.

3. UZAKTAN EĞİTİMDE STRATEJİLER 3.1. Uzaktan Eğitim Stratejileri Eğitimciler, ders anında, öğrencilerinden gelen ancak açıkça gözlenemeyen geribildirimlere dayanarak verdikleri derslerin içeriğini geliştirmektedirler. Örneğin öğrencileri izleyerek, kimlerin dikkatle not aldığını, zor bir konuyu kimlerin anlamadığını ya da bir açıklama için bekleyenleri ortaya çıkarır. İsteksiz, kafası karışık, yorgun ya da sıkılan bir öğrenci sınıf içinde kendisini açıkça belli eder. Dikkatli bir eğitmen bu tür görsel geribildirimleri bilinçli bir şekilde algılar ve analiz eder. Ve öğrencilerin derse gereken ilgiyi göstermesini sağlar (Willis, 1994; Algan, 1996). Karşıt olarak, uzaktan eğitim dersi veren eğitmen çok az görsel geribildirime sahiptir. Bu tür görüntüler video monitörleri gibi teknolojik aygıtlar aracılığıyla elde edilir. Teknik gereksinimler ve uzaklık anında değiştirilse bile yüz yüze tartışma ortamlarının yapılması zordur. Gerçekzamanlı görsel ortamlar kullanılmaksızın eğitici, uzaktaki bölgelerden hiçbir görsel işaret alamaz. Uzaklık nedeniyle bölünme, sınıfın genel birliğini de etkiler. Farklı toplumlarda, coğrafi bölgelerde ve hatta ülkelerde yaşamak, eğitici ve öğrencileri ortak bir toplum bağından mahrum bırakır. 3.2. Uzaktan Eğitimde Fırsatlar Birçok eğiticiye göre uzaktan eğitimin yarattığı fırsatlar, engellerine oranla daha önemlidir. Eğitimciler, uzaktan eğitimin gerektirdiği hazırlığın geniş kapsamlı öğretmeyi geliştirdiğini ve

kendilerini öğrencilerinin yerine koyabildiklerini ifade etmektedirler. Uzaktan eğitimde ortaya çıkarılan fırsatlar aşağıdaki gibi sıralanmaktadır (Willis, 1994; Algan, 1996): 1. Geniş bir öğrenci kitlesine ulaşır, 2. Kampüs derslerine katılması mümkün olmayan öğrencilerin eğitim gereksinimlerini karşılar, 3. Geleneksel eğitimde mümkün olmayan dışarıdan konuşmacıları içerir, 4. Farklı sosyal, kültürel, ekonomik ve deneyimlere sahip öğrencileri birleştirir. 3.3. Planlama ve Organizasyon Eğitim içeriğinin özü aslında değişmeden kalmasına rağmen, uzaktan eğitime uyarlanması ve sunumu, yeni stratejileri ve ek hazırlık süresini gerektirmektedir. Uzaktan eğitim uygulamasında bir dersin dağıtım planı ve organizasyonu için öneriler aşağıda yer almaktadır (Willis, 1994; Algan, 1996). 1. Uzaktan eğitime yönelik araştırma bulgularını inceleyerek dersi planlama işlemlerine başlamak önemlidir. 2. Yeni bir materyal geliştirmeden önce, içerik ve sunum konusunda fikir edinmek için var olan materyalleri incelemek ve gözden geçirmek önemlidir.

3. Eğitimsel teknolojilerin bir kombinasyonunu seçmeden önce, olası dağıtım sistemlerinin (ses, görüntü, yazı vb.) kullanılabilirliğinin avantaj ve dezavantajlarını analiz etmek ve anlamak önemlidir. Bu analiz sadece onların nasıl dağıtıldığına yönelik değil aynı zamanda öğrenci gereksinimleri ve dersin gerekleri açısından da yapılmalıdır. 4. Dağıtım teknolojisine sahip bir eğitim ortamı, hem eğitici hem de öğrenci için önemlidir. Seçilen dağıtım teknolojisini kullanarak formal olmayan biçimde dersi karşılayan ve teknik destek elemanlarının rollerinin ve sorumluluklarının belirlendiği bir deneme dersini ele almak önemlidir. 5. Kuralların, kılavuzların ve standartların oluşturulması için dersin başlangıcında açık bir tartışmanın yapılması önemlidir. 6. Her bir bölgenin işlevsel ve erişilebilir donanımla özenli bir şekilde donatıldığından emin olmak önemlidir. Ortaya çıkabilecek sorunların raporlanması ve giderilebilmesi için ücretsiz bir hat sağlamak gereklidir. 7. Eğer ders materyalleri posta ile gönderilirse, derse başlamadan önce onların alındığından emin olunmalıdır. Öğrencilerin materyalleri organize bir şekilde tutmalarına yardımcı olması amacıyla, dağıtımdan önce, özetlerin, bildirilerin ve diğer okuma materyallerinin ciltlenmesi önemlidir. 8. Başlangıçta, bölgelerin ve öğrencilerin sayısı, yönetilebilir sayıda az olmalıdır. Çünkü, uzaktan eğitimin lojistik sorunları her bir ilave bölge ile artmaktadır.

3.4. Öğrencilerin Gereksinimlerini Karşılama Etkili bir çalışma ortamı yaratmak için, uzaktan eğitim ve öğretimin doğasıyla öğrenciler rahat ettirilmelidir. Buna yönelik tüm olanaklar, öğrencilerin hem içerik hem de tercih edilmiş öğrenme modelleri bakımından gereksinimlerini karşılamak ve onları motive etmek için dağıtım sistemine adapte edilmelidir. Öğrencilerin gereksinimlerini karşılamak için aşağıdaki stratejilere uyulması önemlidir (Willis, 1994; Algan, 1996). 1- Öğrencileri, ortaya çıkacak teknik problemleri çözmeleri için hazırlamak ve dağıtım teknolojisini hem yakından tanımalarına hem de rahat kullanabilmelerinde yardımcı olmalıdır. Sadece teknik güçlükleri aşmaları değil problemleri bütünüyle çözebilmeleri sağlanmalıdır. 2- Derste kullanılacak olan yeni teknoloji modelleri ile öğrenciler rahat ettirilmelidir. 3- Öğrencilerin bilgi ve deneyimlerinin öğrenilmesi, eğitmenin bilgi ve ilgilerini tartışmak kadar önemlidir. 4- Çeşitli kültürel geçmişe duyarlı olmak söz konusu ise iletişim modelleri değiştirilebilir. Örneğin, öğrenciler farklı dil becerilerine sahip olabilir ve insan kültürel bir varlık olduğundan, sunulan materyaller öğrencilerin tümü tarafından aynı şekilde anlaşılmayabilir.

5- Öğrencilerin kendi öğretimleri için bağımsız bir şekilde sorumluluklar alarak uzaktan dersin dağıtımında aktif bir rol alması sağlanmalıdır. 6- Genellikle normal postayla dağıtımdan kaynaklanan gecikmelerden dolayı standart bir üniversiteye son başvuru tarihi dikkate alınmalıdır. 3.5. Etkili Öğrenme Becerilerini Kullanma Etkili bir uzaktan öğretim için yeni becerilerin geliştirmesi yerine var olan becerilerin geliştirilmesi hedeflenmelidir. Etkili bir uzaktan öğretim için aşağıdaki önemli noktalar dikkate alınmalıdır (Willis, 1994): 1- Dersin etkili bir şekilde dağıtılabilmesi içeriğinin miktarı gerçekçi olarak belirlenmelidir. Uzaktan sunulan içerik genellikle, geleneksel bir sınıfta aynı içeriğin verilmesinden daha çok zaman alır. 2- Katılan öğrenciler farklı öğrenme stillerine sahiptir. Bazıları grup içinde kolayca öğrenirken, diğerleri bağımsız çalıştıkları zaman başarılı olurlar. 3- Uzun derslerden kaçınılmalı ve ders içindeki etkinlikler çeşitlendirilmelidir. Ders sunumları tartışmalarla süslenmeli ve öğrenci merkezli alıştırmalar yapılmalıdır. 4- Dağıtım sistemine değil öğrencilere odaklanılarak, ders, insan ilişkilerini geliştirici bir şekilde verilmelidir.

5- Hiçbir yazıcı materyali olmayan bir sisteme bir yazıcı eklemenin getireceği yararlar önemlidir. 6- Ders içeriğinin uygulanması ve anlaşılmasında öğrencilere yardımcı olmak için olabildiğince ilgili örnek ve incelemelere yer verilmelidir. 7- Anlatımlarda ve sorularda kısa ve özlü ifadeler kullanılmalıdır. Öğrencilerin yanıtlaması için gerekli olan süreyi artırabilen teknik etkenlerin bilincinde olarak kısa ifadeler kullanılmalı ve dolaysız sorular sorulmalıdır. 8- Öğrenci için takviye bilgi, yeniden gözden geçirme ve tekrar etme stratejileri geliştirilmelidir. Bire-bir tartışmalar ve e-posta iletişimi genellikle etkili olmaktadır. 3.6. Etkileşimi ve Geri Beslemeyi Geliştirme Etkin etkileşim ve geri besleme stratejilerinin kullanılması, eğiticiye dersi düzenleme önerileri için bir ortam sağlarken bireysel öğrenci gereksinimlerinin belirlenmesine ve karşılanmasına olanak verir. Etkileşim ve geri beslemeyi düzenlemek için aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir (Willis, 1994): 1- Eleştirel düşünmeyi teşvik etmek için ders öncesi çalışma soruları, ileri yönlendirmeler kullanılmalıdır. Zayıf iletişim modellerinin düzenlenmesi zaman alır. 2- Dersten önce öğrencilerin, eğitimci ile ve birbirleri ile e-posta aracılığıyla etkileşimde bulunmaları yararlıdır. Böyle bir işlev ile

öğrenciler rahatlatılabilir. Bu yöntemle elektronik dökümanların paylaşımı çok yararlı olabilir. 3- Ücretsiz ya da çok düşük ücretli olan birkaç telefon tahsis edilerek tele-ofis saatleri düzenlenmelidir. Eğer gün boyunca öğrencilerinizin çoğu çalışıyorsa, o zaman gece ofis saatleri oluşturulmalıdır. 4- Bire-bir ve konferans çağrıları, faks, e-posta, video ve bilgisayar konferansı içeren çeşitli dağıtım sistemleri, etkileşim ve geri besleme için tanımlanmalıdır. Mümkün olduğunda da kişisel ziyaretler değerlendirilmelidir. 5- Eğer mümkünse her hafta her bir bölgeyle (ya da öğrenciyle) özellikle de dersten önce iletişim kurulmalıdır. Bir derse katılmayan öğrenciler belirlenmeli ve dersten sonra onlarla bireysel olarak temas kurulmalıdır. 6- Dersin içeriğini, ilgisini ve dağıtım problemlerini destekleyen geri besleme için normal posta, ders dışı telefon görüşmeleri ve e-posta kullanılmalıdır. 7- Bireysel gelişmelerinin ve diğer ilgilerinin yanı sıra ders içeriğini destekleyen düşünce ve fikirlerini bir dergide toplayan öğrencilere destek olunmalıdır. Öğrencilerin dergiye devamlı veri girişi yapmaları sağlanmalıdır. 8- Uzak öğrenciler soru sormak ya da katılmak için kararsız kaldıklarında etkileşimi teşvik etmek için site üzerinde bir

kolaylaştırıcı kullanılmalıdır. Buna ek olarak, kolaylaştırıcı, site üzerinde sizin gözünüz ve kulağınız gibi hareket edebilir. 9- Tüm katılımcıların etkileşim için eşit fırsatlara sahip olduklarını belirtmek amacıyla bazı öğrenciler tek tek aranmalıdır. Aynı zamanda, kibar fakat katı bir şekilde, bazı öğrencilerin sınıf zamanını tekelleştirmesi engellenmelidir. 10- Yazılı ödevlerde, ek bilgi için başvurulan kaynaklar ayrıntılı bir şekilde açıklanmalıdır. Ödevlerin gecikmeksizin geri dönmesi için eğer uygunsa faks ya da e-posta kullanılabilir.

4. UZAKTAN EĞİTİMDE BİLGİSAYAR 4.1. Uzaktan Eğitimde Neden Bilgisayarlar? Son yıllarda eğiticiler, bilgisayar ağlarındaki hızlı gelişmelere, kişisel bilgisayarların işlem gücündeki heyecan verici gelişim ve manyetik saklama teknolojisindeki çarpıcı ilerlemelere tanık olmuşlardır. Bu gelişimler, öğrencilere ulaşmada zaman ve uzaklığı sorun olmaktan çıkaran yeni ve etkileşimli bir ortam sağlayarak, uzaktan eğitimde bilgisayarları dinamik bir güç yapmıştır (Willis, 1994; Kinzer et al., 1986, Merril et al., 1986). ayrılır: Uzaktan eğitim amaçlı bilgisayar uygulamaları dört ana gruba Bilgisayar Destekli Öğretim (BDÖ): Bilgisayarı, özel ancak sınırlandırılmış eğitimsel amaçları başarmak amacıyla farklı dersleri sunmak için öğretim makinesi olarak kullanır. Alıştırma ve pratik, özel ders, benzetim ve oyunlar ve problem-çözme gibi pek çok Bilgisayar Destekli Öğretim yöntemi vardır. Bilgisayar Yönetimli Öğretim (BYÖ): Bilgisayarların, saklama ve geri alma yetenekleri, öğrencilerin kayıt ve diğer işlemlerini izlemek ve öğretimi organize etmek için kullanılır. BDÖ, BYÖ ile birleşmesine rağmen, öğretimin bilgisayar ile dağıtılması gerekli değildir. Bilgisayar Ortamlı İletişim (BOİ): İletişimi kolaylaştıran bilgisayar uygulamalarına yöneliktir. Bu doğrultudaki örnekler, elektronik

posta, bilgisayar konferansı ve elektronik ilan tahtalarını içermektedir. Bilgisayar Tabanlı Çoklu-Ortam: Üst-Ortam ve uygun hesaplama gereçlerinin sürekli gelişmesi, son yıllarda uzaktan eğitimcilerin dikkatini çekmiştir. Bilgisayar tabanlı çoklu-ortamın amacı, çeşitli ses, video ve bilgisayar teknolojilerini kolay erişilebilen bir dağıtım sistemine birleştirmektir. 4.2. Bilgisayarların Avantajları Her geçen gün bilgisayarlara eklenen yeni özellikler ve öğrenmeyi bireyselleştirmesi bilgisayarların eğitimde kullanılmasını kaçınılmaz hale getirmiştir. Bilgisayarların eğitimde kullanılmasını sağlayan avantajlar aşağıdaki gibi sıralanmaktadır (Willis, 1994): 1- Bilgisayarlar kişisel-katılımlı öğrenmeyi kolaylaştırabilirler. Örneğin BDÖ de, bilgisayarlar hızlı bilgilendirme ve geri beslemeyi sağlarken, öğrenmeyi bireyselleştirirler. 2- Bilgisayarlar bir çoklu-ortam aracıdır. Birleştirilmiş grafik, yazım, ses ve video özellikleriyle bilgisayarlar çeşitli teknolojileri etkin biçimde birleştirebilirler. Etkileşimli video ve CD-ROM teknolojileri, bilgisayar tabanlı öğretici birimlere, derslere ve öğrenme ortamlarına dahil edilebilirler. 3- Bilgisayarlar etkileşimlidir. Çeşitli yazılım paketlerini birleştiren mikrobilgisayar sistemleri olağanüstü esnektir ve öğrencinin bilgisayar üzerindeki denetim gücünü artırırlar.

4- Bilgisayar teknolojisi hızla gelişmektedir. Fiyatlar bağlantılı olarak düşerken, yenilikler sürekli olarak acil hale gelmektedir. Maliyet konusunda duyarlı eğiticiler, şu anki ihtiyaçlarını ve gelecekteki teknik gereksinimlerini anlayarak, bilgisayar donanım ve yazılım pazarını etkin olarak inceleyebilirler. 5- Bilgisayarlar erişim olanaklarını artırırlar. Yerel, bölgesel ve ulusal ağlar her nerede olabilirlerse olsunlar, kaynakları ve bireyleri birleştirirler. Bu sayede, pek çok kurum şu anda sadece bilgisayar tabanlı kaynaklara dayanan lisans ve yüksek lisans programlarını önermektedir. 4.3. Bilgisayarların Kısıtlamaları Artan maliyetler, değişen teknolojiler ve insanların bilgisayar konusundaki bilgi eksikliği bilgisayarların eğitimde kullanılmasını kısıtlamaktadır. Bilgisayarların eğitimde kullanılmasını engelleyen temel kısıtlamalar aşağıda verilmektedir (Willis, 1994): 1- Bilgisayar ağlarının gelişmesi maliyete bağlıdır. Kişisel bilgisayarlar oldukça ucuz ve bilgisayar donanım ve yazılım pazarı yoğun rekabet halinde olmasına rağmen, öğretim amaçlı ağları geliştirmek ve bunları çalıştırmak için gereken sistem yazılımını satın almak halen yüksek maliyetlidir. 2- Teknoloji hızla değişmektedir. Bilgisayar teknolojisi o kadar hızlı gelişmektedir ki, sürekli olarak sadece yeniliklere odaklanmış bir

uzaktan eğitimci, en son teknik gelişimlere ayak uydurabilmek için gerekli donanımını sıklıkla değiştirmek zorundadır. 3- Bilgisayar bilgisizliği halen mevcuttur. 1960 lardan bu yana bilgisayarlar yoğun olarak kullanılmasına karşın, bilgisayarı ve bilgisayar ağlarına erişimi olmayan pek çok insan vardır. 4- Bir bilgisayar tabanlı uzaktan eğitim ortamında başarılı bir şekilde uygulama yapabilmeleri için, öncelikle, öğrenciler bilgisayarlarda motive edilmeli ve becerileri geliştirilmelidir. 4.4. İnternet ve Uzaktan Eğitim İnternet tüm dünyaya yayılmış güçlü bir bilgisayar ağıdır. Genel olarak üniversiteler, okullar, işletmeler ve bireylerin bölgesel kar amaçsız ağlarla yakın ilişki kurma yoluyla veya kar amaçlı işletmeler tarafından sağlanan servislerin desteklemesi sayesinde internete bağlanmaları sonucunda, uzaktan eğitimcilerin, öğrencilere ulaşmadaki zaman ve uzaklık sorununu aşmalarında pekçok olanaklar ortaya çıkmıştır. İnternete erişimle birlikte, uzaktan eğitimciler ve öğrencileri, şu olanaklardan yararlanabilmektedirler: Elektronik Posta (e-posta): E-posta, normal posta gibi, mesajların ve diğer bilgilerin iletişimi için kullanılmaktadır. E-posta, internet tarafından bir bilgisayar ağından, belirtilen bir bilgisayar adresine gönderilir.

İlan Tahtaları: Pek çok ilan tahtası internet aracılığıyla erişilebilir durumdadır. İnternet üzerinde halka açık iki ilan tahtası USENET ve LISTSERV dir. USENET, her şeyi kapsayan ve dünyanın tamamından basit kurumlara kadar dağılım gösteren, güncel olarak organize edilmiş haber gruplarının binlerce koleksiyonundan oluşur. LISTSERV, özel ilgi alanları veya konular ile ortaya çıkan çeşitli konularda tartışma forumlarını da sağlar. World Wide Web (WWW): WWW internet için heyecan verici ve yenilikçi bir teknolojidir. Resmi olarak WWW, dokümanların büyük bir evrenine, evrensel erişim vermeyi amaçlayan bir geniş alan üst-ortam bilgi geri alma girişimidir. WWW, internet kullanıcılarına, internet üzerinden elde edilebilir geniş çeşitlikteki (resim, yazı, veri, ses, video) kaynakların erişimine elverişli ve uygun bir ortam sağlar. Netscape gibi tanınmış arayüz yazılımları, bilgi ortamında gezintiyi ve WWW nin kullanımını kolaylaştırır. WWW nin merkezi organizasyon özelliği Ana Sayfa dır. Her organizasyon ve WWW nin her bireysel kullanıcısı, göstermek istedikleri türde bilgi içeren bir Ana Sayfa yaratabilirler. WWW nin üst-metin özellikleri, kendi ana sayfanızı yaratmayı ve WWW deki diğer ana sayfalarla bilgiyi birleştirmeyi kolaylaştırır. 4.5. İnternetin Öğretimsel Olanakları Uzaktan eğiticiler, İnternet ve WWW yi, öğrencilerin mezun olduktan sonra yaşam boyu karşılaşacakları ağlaştırılmış dünyada nasıl

gezinecekleri ve bu ortamın tüm avantajlarından nasıl yararlanabileceklerini kolayca kavramalarına yardım etmek amacıyla kullanabilirler. İnternetin içerdiği bazı öğretimsel olanakları şunlardır. 1- Bire-bir resmi olmayan yazışmalarda e-posta kullanımı. Öğreticinin e-posta yoluyla geribildirimi, normal posta ile gönderilen mesajlardan çok daha hızlı alınabilir. Öğrenciler mesajlarını kolayca okuyabilirler ve sonraki referanslar için saklayabilirler. 2- Sınıf duyuru panosu yapılması. Uzak öğrenciler genellikle kendi arkadaşlarının desteği ve yardımları olmaksızın tek başlarına çalışırlar. Sınıf duyuru panosunun yapılması öğrenci-öğrenci etkileşimlerini destekleyebilir. Sınıf bilgisayar konferansı yoluyla, öğrenciler sınıfa yorum ve sorularını postalayabilirler ve diğer öğrenciler ise bunları yanıtlamakta özgürdürler. Duyuru panosu, konferans, ders programı veya müfredatında olan tüm değişimleri, ödevleri/testleri ve ödevlerin/testlerin çözümlerini postalamak amacıyla da kullanılabilir. 3- Öğrencileri dersle ilgili konularda duyuru panosuna katılmaları yönünde cesaretlendirerek, diğer öğrencilerle, fakülteyle ve araştırmacılarla diyaloglarının artırılması sağlanabilir. 4- Sınıf ana sayfasının geliştirilmesi. Ana sayfa, ders programını, alıştırmaları, literatür kaynaklarını ve eğitmen biyografisini içerecek şekilde, ders hakkında tüm bilgileri kapsayabilir. Eğitmen derste öğrencilere yararlı olabilecek WWW üzerindeki bilgiye erişim için bağlantıları da sağlayabilir. Diğer bağlantılara

kütüphane kataloglarından ya da her bir öğrencinin bireysel ana sayfasından erişilebilir. 4.6. İnternet Destekli Uzaktan Eğitimde Göz Önünde Bulundurulması Gerekenler Uzaktan eğitim ile internet olanakları birleştirildiğinde aşağıdakilerin dikkate alınması önerilmektedir (Willis, 1994; Algan, 1996). 1- Bir derse katılan tüm öğrenciler bilgisayar etkileşimi ve geri besleme açısından eşit olanaklara sahip olmalı, bu amaçla internet ve WWW erişim olanakları olmalıdır. Uzaktan eğitim ortamı için evdeki veya işteki bilgisayara uygun erişim durumu öğrenci başarısını etkileyebilir. 2- Öğrencilerin temel bilgisayar becerileri, yeni yazılım ve uygun çevrim-içi iletişim becerilerini öğrenme sırasında ortaya çıkan benzer niteliklerle çatışabilir. Öğrencilerin bilgisayar problemlerinin üstesinde gelebilmesi kesinlikle geleneksel eğitim sorunlarının bir parçası haline gelecektir. Belirli donanım ve yazılım problemlerinin süregelen tartışmaları için özel bir sınıf konferansının yapılması öğrencilere kendi başlarına bu sorunları gidermede yardımcı olacaktır. 3- Bazı öğrenciler gerekli protokoller konusunda bilgi eksikliği nedeniyle bilgisayar konferanslarına katılmaktan ya da e-posta göndermekten nefret edebilirler. Öğrencileri dersten önce e-posta,

sınıf konferansları, elektronik duyuru panoları ve WWW kullanmaları için cesaretlendirilmelidir.böylece karşılaşabilecekleri sorunları kendi kendilerine aşabilirler. Haftalık olarak e-posta iletişimlerinin minimum sayısının belirlenmesi aktif katılımı cesaretlendirecektir. 4- E-posta kullanımı, eğitimciye geri beslemeyi, normal posta ya da telefondan daha hızlı sağlamaya yardımcı olabilir. Hızlı yanıt alabilme genellikle öğrenci motivasyonunu ve performansını artırır. 5- Hızlı yanıtlar her zaman uygun olmayabilir. Bilgisayar konferansları öğrenci-öğrenci etkileşiminin güçlenmesine yardım edebilir. Bu etkileşimin güçlendirildiğinden emin olmak için hızlı yanıtların kolaylaştırıcı rol üstlenmesi sağlanmalıdır. Öğrencilerin birbirleriyle yanıt alışverişinde bulunmaları ve soruya yanıt vermelerini sağlamak için, sınıf konferansında sorulan bir soruya verilecek yanıtı geciktirmek uygun olabilir.

5. İNTERNET DESTEKLİ UZAKTAN EĞİTİM 5.1. İnternet Destekli Uzaktan Eğitimin Kapsamı İnternet destekli uzaktan eğitim, uzaktan eğitimde her türlü internet olanağının kullanılmasıyla verilen eğitim olarak tanımlanabilir (Bates, 1998). Teknolojinin ve bireylerin hızlı gelişimine paralel olarak eğitim sisteminin de gelişmesi gerektiği açıktır. Çünkü bireyler bilgi toplumu olma yoluna giren dünyada, bilgiye olan açlıklarını her geçen gün daha çok hissetmekte ve daha üretken, daha verimli ve daha mutlu olmanın yollarını aramaktadırlar. Eğitim programlarının toplumun gelişen ve değişen yeni gereksinimlerine göre değiştirilmesi ve teknolojinin eğitim alanında etkin olarak kullanımı, gelişen teknolojinin gerisinde kalma gibi riskleri önemli ölçüde azaltacaktır. Bu konuda yapılan bir çalışma, eğitimin bugünkü eğilim ve yönünü Tablo 5.1 deki gibi özetlemektedir (Bates, 1998). Endüstriyel Toplumdan Teknoloji Formundan Sadece Eğitim Sürecinden Belirli ve sınırlı Programdan Eğitici Merkezli Olmaktan Kişisel Birikimden Bilgi Toplumuna Çoklu Ortam Merkezlerine Ömür Boyu Eğitime Esnek ve açık Programa Öğrenci Merkezli Olmaya Takım Halinde Öğrenmeye Tablo 5.1 : Eğitimin Bugünkü Eğilim ve Yönü

Tablodaki bilgiler ve son yıllarda eğitime yapılan yatırımlar düşünüldüğünde Uzaktan Eğitim in daha yararlı olacağı açıktır. Bu nedenle yirmibirinci yüzyılda, gelişen internet ağıyla internet destekli uzaktan eğitimin daha ön plana çıkacağı açıktır. Ülkemizde YÖK ün hazırladığı, Üniversitelerarası Bilgisayar Ağına Dayalı Yüksek Öğretim Yönetmeliği ne göre, üniversitelerde ileri iletişim ve bilgi teknolojilerine dayalı uzaktan eğitim yönteminin kullanıldığı ön lisans, lisans ve lisansüstü programlara başlanmış olması önemli bir gelişmedir. Dünya çapında internet üzerinden çevrim-içi üniversite eğitim ağı oluşturmayı hedefleyen Global Network Academy nin www.gn.academy.org adresi veya www.occrediteddldegres.com siteleri bu çalışmaları yapan üniversiteleri göstermektedir. Sanal eğitim ortamları sağlayan yurtdışındaki üniversiteler arasında, California State, City University, Herriot-Watt University, Roger State University, Duke University, Purdue University, Tulane University, Rochester Instute of Technology, Syracuse University ve Ohio University sıralanabilir. Bu eğitim kurumları fen, sosyal bilgiler ve sağlık bilimleri ile ilgili eğitimlerini, kurslarını ve başarı değerlendirmelerini sanal ortamda yapmaktadırlar. Ülkemizdeki uzaktan eğitim etkinliklerinde ise, ODTÜ, İTÜ, Boğaziçi ve Sakarya Üniversitelerinin öncü çalışmaları gözlenmektedir. Bunların sanal kampüslerinde çeşitli sertifika programları ve lisans üstü ders ortamları sunulmaktadır.

5.2. İnternet Destekli Uzaktan Eğitimde Ders Geliştirme Araçları Yukarıda belirtilen birçok eğitim kurumu tarafından kullanılan ve dünyaya adını duyurmuş birçok ders geliştirme aracı vardır. Bu araçlar ve özellikleri aşağıda ele alınmıştır. (Malikowski, 2002) Aristotle Aristotle bütünleşmiş bir teknoloji platformudur. Aristotle Web kullanıcı arayüzü ile eğitimi ve eğitimsel materyali internet yoluyla dağıtık temelde yayımlamak için tasarlanmıştır. Aristotle web aracılığıyla elektronik içeriğin dağıtımını basitleştirmeyi amaç edinmiştir. Aynı zamanda kullanmak için programlama bilgisine gerek duymaz. Aristotle ders ve müfredat programı yönetim araçlarını da içerir. CAPA CAPA; öğretme, öğrenme, değerlendirme ve yönetim için bir ağ sistemidir. CAPA öğrenciler için kişiselleştirilmiş problem kümeleri, quizler yada nitel kavramsal problemleri ve nicel problemleri içeren sınavlar yaratmayı sağlar. CAPA ile bir öğretmen resimler, grafikler, tablolar vb. içeren problem kümeleri yaratabilir. Bu içerik her bir öğrenci için rasgele olacak şekilde değiştirilebilir. İnternet aracılığıyla öğrencilere anlık geribildirimler ve ilgili ipuçları verilebilir ve hatalar cezalandırılmadan ödevin teslim tarihinden önce düzeltilebilir. Sistem öğrencilerin katılımlarını ve ödevlerdeki, quizlerdeki ve sınavlardaki performanslarını kaydeder. Bu kayıtlara hem eğitmen hem de öğrenci çevrim-içi olarak erişebilir.

CourseInfo CourseSite Generator, tamamen yazılım ile entegre edilmiş Teacher ToolBox a karşılık gelir. Teacher ToolBox dinamik internet uygulamalarının bir kümesidir. Bu uygulamalar CourseSite üzerindeki bilgiyi kolayca eklemeyi, değiştirmeyi ve silmeyi, aynı zamanda etkileşimli quizler yaratmayı, çevrim-içi tartışmalar yapmayı ve öğrenciyi izlemeyi sağlar. CourseWeb Toolkit Penn State CourseWeb Toolkit internet tabanlı araçların kolleksiyonudur. Bu araçlar sınıf ana sayfasının yaratılmasına yardım eder, dersleri yönetmeyi ve idare etmeyi sağlar. Toolkit teknoloji detaylarını öğrenmeye gerek kalmadan internet için ders materyallerini hızlı ve kolay bir şekilde yaratmayı sağlar. eweb description eweb Sample eweb, Internet sunucu eklentilerinin bir kümesinden oluşur. Bu eklentiler, öğretmen ve öğrencilerin bir internet tarayıcısında kullanmaları amacıyla, çok-fonksiyonlu araçların birleştirilmiş biçimde bir paketini sunmak için bir internet sunucusu ve veritabanı uygulamalarıyla çalışırlar. Eğitimcilerin çoklu-ortam materyallerini uyarlama, geliştirme, yönetme ve paylaştırmasını, işbirlikçi öğrenim projelerini başlatmasını, yürütmesini ve yönetmesini ve öğrencilerin performanslarını gözlemesini, izlemesini ve raporlamasını sağlar. Bu araçla yaratılmış ortam ile öğrenciler keşfetmeye, deney yapmaya ve bağımsız ve işbirlikçi şekilde tecrübelenmeye teşvik edilirler. Araç aynı zamanda öğrencilerin meta-bilişsel becerilerini geliştirir ve onların amaçgüdümlü, kendi kendini düzenleyen ve bağımsız öğrenici olmalarını sağlar.