MOBİL TELEFONLARINA YÖNELİK DERS İÇERİK PAKETİNİN GELİŞTİRİLMESİ VE TASARIMI DEVELOPING AND DESIGNING COURSE CONTENT PACKAGE FOR MOBILE PHONES Yrd.Doç.Dr. Hüseyin ÇAKIR Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi, ANKARA,TÜRKĠYE hcakir@gazi.edu.tr İsmail ARSLAN Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü,ANKARA,TÜRKĠYE ismailarslan@meb.gov.tr ÖZET: Teknolojinin çok hızlı değişerek gelişerek değiştiği 21. yy. da, akıllı telefonlar ve tablet PC lerin kullanımı hızla yaygınlaşmaktadır. Hayat boyu öğrenim faaliyetlerinin büyük bir ivme kazandığı günümüz dünyasında, eğitsel içeriklerin daha çok multimedya öğelerinin kullanılabildiği bu donanımlarla sunulması gereği ortaya çıkmıştır. Hazırlanan e-içeriklerin hedef kitlesinin genelde sahip olduğu teknolojik donanımlara uygun olarak hazırlanması gerekmektedir. Ayrıca ihtiyaç duyulan içerik miktarının ve çeşidinin çokluğu sebebiyle bu içerik paketlerini bilgisayar konusunda uzman olmayan eğitimcilerin de kolayca hazırlayabileceği bir ders paketi hazırlama yazılımına ihtiyaç duyulmuştur. Kullanıcı profili dikkate alınarak geliştirilecek yazılım için uygun donanımının seçilmesi, ekranlarının doğru tasarlanması ve geliştirilmesi büyük önem arz etmektedir. Bu nedenle mobil telefonlarına yönelik ders içerik paketinin tasarımının nasıl olması gerektiği ve bu ders içeriklerinin geliştirilmesi aşamaları üzerine durulacaktır. Anahtar Kelimeler: mobil,eğitsel içerik,ders paketi,mobil telefon,tasarım ABSTRACT: In the 21. Century that technology develops with fast changes, smart phones and tablet pc s are becoming widespread. It has come in sight that educational contents needed to be served with this type of hardware that supports more multimedia objects in the nowadays world that lifelong learning activities gained speed. It is necessary that the contents which are developed must suitable with the hardware and technology that society has got and uses frequently. Also, the needed content amount and type are very huge. So, a course package creator software is needed that the educators who aren t expert at computer usage can easily build up this type of content packages.it is very important to select suitable hardware and designing the screens for the software that will be developed with considering user profile. Therefore, in this article, how the content package design for the mobile phones must be and the steps of developing this course contents will be emphasized. Keywords: mobile,educational content, course package, mobile phone, design 1. GİRİŞ Eğitimi destekleme ve zenginleştirme resmi ve özel okulların hedefleri arasında daima yer almıştır. Daha çok duyu organına hitap eden multimedya öğeleriyle desteklenen eğitimin daha kalıcı olduğu bilinmektedir. Bu amaçla eğitim dünyasında kasetlerden, tepegözlere, video kasetlerden, dialara ve CD lere geçen bir süreç yaşanmıştır. Teknolojinin çok hızlı değiştiği günümüz dünyasında eğitim araçlarının kullanıldığı alanlar hızlıca değişmektedir. Bu değişim aynı zamanda toplum hayatında kullanılan teknolojik donanımlara ve cihazlara da yansımaktadır. Video kasetlerin kullanımının yaygın olduğu yıllarda, Milli Eğitim Bakanlığı da derse destek materyallerini bu ortamlarda hazırlayarak kurumlara göndermekteydi. Teknolojide yaşanan değişim, daha sonra bu eğitsel içeriklerin CD ye aktarılmasını ve son olarak da web ortamına aktarılmasını gerektirmiştir. Ülkemizde bilgisayar ve internet kullanımı hızla artmaktadır. En son internet kullanılan zamana bakılmaksızın 2010 yılında genel itibarıyla herhangi bir zamanda internet kullananların oranı %41,6 dır (DPT, 2011). Ġnternete erişim yöntemi son
yıllarda mobil telefonlara kaymış olup, mobil telefonlardan da işletim sistemine sahip, içinde uygulamalar çalıştırabilen akıllı telefonlara geçiş hızla gerçekleşmektedir. Bütün bu geçişler ve değişimler yeni bir kavram ve uygulama olan mobil öğrenmeyi ortaya çıkarmıştır. Mobil öğrenme ise, zaman ve mekâna bağlı kalmaksızın istediğimiz veya ihtiyaç duyduğumuz an eğitim içeriğine erişebilmeyi, öğreten ve öğrenen kişiler ile iletişimde bulunmayı, her an araştırma yapabilmeyi, kullanıcının üretkenliğini arttırmayı, herhangi bir işin aksamamasını, bilgi alış-verisinde verimliliğin artmasını sağlayan ve mobil teknolojiler aracılığıyla gerçeklesen bir eğitim yöntemidir(keskin, 2010) (Wexler ve Brown, 2008). Bilgiye olan ihtiyacın artması, gerek ülke içinde gerekse ülkeler arası hareketliliğin artması ve mobil telefonların özelliklerinin gelişip bilgisayara yakınlaşmaları sebebiyle mobil öğrenme daha da bir önem kazanmıştır. Bununla birlikte ihtiyaç duyulan öğrenme alanları ve bilgi miktarı da artmıştır. Mobil cihazlara yönelik içerik geliştirmek eğitimci olmanın yanında bilgisayar kullanımı konusunda da uzmanlık gerektirmektedir. Bu özellikler de hayat boyu öğrenim alanında var olan ihtiyacın karşılanmasına engel teşkil etmektedir. Bu kısıtlama çalışmamızın temellerinden birinin oluşturmakta ve bunun aşılması yönünde çözüm üretmek hedeflenmektedir. Dersin içeriğinin, hedef kitlesinin özelliklerinin en iyi bilen öğretmence hazırlanması ama bu işlemlerin kolay olması temel amacımızdır. Eğitimcinin kullanacağı ekranların tasarlanması da bilgisayar konusunda uzman olmayan bu kişilerin kullanacağı düşünüldüğünde büyük önem arz etmektedir. 2. ÇALIŞMANIN SINIRLILIKLARI Yapılacak uygulama Symbian 3.0 işletim sistemine sahip Nokia C7 telefonu üzerinde denenecek olup aşağıda tablo1 de belirtilen akıllı telefonlarda da çalışacaktır. Adobe Flash CS5 programında Action Script 3.0 dili ile yazılacak olan ders içerik paketleyicisi Android 3.0 işletim sistemine sahip tabletlerde de çalışabilecektir. Çalışmamız ana unsur olarak iki bölümden oluşmaktadır. Birincisi kullanıcının mobil telefonunda görünecek ara yüzüdür ve mobil telefonlara göre tasarlanacaktır. Ġkincisi ise ders paketinin hazırlanacağı bölümdür ve web tabanlı çalışacaktır. Ġçerik direkt çalıştırılabileceği gibi jar paketi olarak da kullanıcılara sunulacaktır. 3. ÇALIŞMANIN AMACI VE YÖNTEMİ Çalışmamızın amacı eğitimciler için mobil telefonlar için kolay kullanılabilen ders paketleri oluşturan aracı tasarlamak ve mobil telefonlarda bu içeriği oynatan bir oynatıcı(player) yapmak ve bunun kullanımını test etmektir. Çalışmamızda kullanılan yöntem ; Öncelikle çalışmamızın sınırlılıkları, hedef kitlesi, kullanılacak araçlar ve çalışma şekli tespit edilerek yola çıkılmıştır. Ders paketini oluşturacak eğitimcilerin bilgisayar konusunda uzman olmadıkları varsayımı temel alınarak ekranların tasarımı kolay kullanılabilir biçimde tasarlanacaktır. Ayrıca içerik ekleme de resim, yazı, video, link ekleme, kolayca flash değerlendirme soruları ekleme mümkün olacaktır. Dosyalar belli bir klasör isimleme mantığında çalışacaktır. Tüm işlemler bittiğinde ders paketi oluşturulacaktır. Ders paketini düzenleme de kolayca yapılabilecektir. Yapılan çalışmalar kullanışlılık anketine tabi tutulacaktır. Örnek bir ders hazırlanarak çalışmanın mobil telefonlarda çalışması test edilecektir. Tasarım aşamasında konusunda uzman olan tasarımcılardan yararlanılacaktır. Ayrıca Adobe Device Central programında değişik mobil telefonlarda kullanımı emule edilecektir. Veri tabanı olarak extensible Markup Language (XML) kullanılacaktır. Bağımsız bir kuruluş olan W3C (World Wide Web Consortium) organizasyonu tarafından tasarlanan ve herhangi bir kurumun tekelinde bulunmayan XML (extensible Markup Language), kişilerin kendi sistemlerini oluşturabilecekleri, kendi etiketlerini tanımlayarak çok daha rahat ve etkin programlama yapabilecekleri ve bu belirlenen etiketleri kendi yapıları içerisinde standardize edebilecekleri esnek, genişleyebilir ve kolay uygulanabilir bir meta dildir. (rss.nedir.com)
Resim 1 Action Script 3.0 ı destekleyen mobil telefon modelleri 4. DERS PAKETLEME EKRANLARI VE ÇALIŞMA MANTIĞI 4.1. Derse ait temel bilgilerin girilmesi Ġlk olarak dersin bilgileri girilecek her bir derse bir kod atanacaktır. Dersin seviyesi de girilecektir. Daha sonra derse ait bütün ünitelere ait bilgiler girilir. Tüm ünite bilgileri girildikten sonra Dosyaya Kaydet düğmesine basılarak bu ana yapıya ait bilgiler girilmiş olur. Girilen Bilgiler XML dosyasına kaydedilerek daha sonra kolayca değiştirilebilecek yapıda kaydedilecektir. Ekranın kullanımı hakkında yardım alınmak istenirse sağ üst köşedeki? işaretine tıklanır Resim 2 Bölüm/Ünite Ekleme Ekranı
4.2. Konu Bilgilerinin Girilmesi Bu ekranda daha önce seçilen derse ait xml dosyası Dosya Aç düğmesi ile seçilerek XML den derse ait bilgiler ve ünite bilgileri okunur. Ders kodu, sınıf bilgisi ve ünite bilgileri değiştirilemez. Bu ekranda sırasıyla konulara numaralar verilerek Konu isimleri girilir ve + düğmesine tıklayarak konu bilgileri tabloya eklenir. Tüm konu bilgileri girildikten sonra Dosyaya kaydet tuşuna basılarak tüm konu bilgileri XML e eklenir. Resim 3 Konu Ekleme Ekranı 4.3. Sayfaların Oluşturulması Derse ait yapıların tamamlanmasının ardından bütün bu yapı bilgilerini içeren dosya Dosya Aç ile seçilerek ünite ve konu bilgileri ekrana getirilir. Seçilen ünite ve konuya ait mevcut sayfalar arasında ileri geri ok tuşlarıyla ilerlenerek mevcut sayfalar görüntülenebilecektir. Yeni Sayfa Ekle ye tıklandığında ise sol taraftaki sayfa işlemleri ekrana gelecektir. Burada öncelikli olarak bir sayfa şablonu seçilecektir. Seçilecek şablonlarda sadece resimli sadece yazılı, yazılı ve resimli ve videolu şeklinde alternatifler olacaktır. Seçilen şablona göre içeriye eklenecek dosya türleri farklı olacaktır. Ekran da buna göre değişecektir. Sayfaya eklenecek bilgiler girildikten sonra Sayfa Bilgilerini Kaydet ile sayfaya ait bilgiler XML e eklenecek ve diğer sayfaların eklenmesine geçilebilecektir. Ġstenirse aradaki bir sayfa da Aktif sayfayı Sil düğmesi ile silinebilecektir. Yapılan tüm işlemlerin kalıcı olması içinse Dosya ya Kaydet düğmesine basılması gerekmektedir.? Yardım düğmesine tıklanarak yardım alınabilecektir.
Resim 4 Sayfa Ekleme/Düzenleme Ekranı 4.4. Dersin Mobil Aygıtlardan İzlenmesi Ders içeriği paketleme editöründe oluşturulan XML i kullanacak ve içerikleri gösterecek mobil cihazlarda çalışacak Player ise aşağıdaki resimde olduğu gibi çalışacaktır. Üstte dersin başlığı, sağ alt köşede dersi hazırlayan öğretim görevlisinin ismi görünecektir. Alt sağ köşede Ünite ve Konuları seçmek için düğme bulunmakta, sol tarafında ise sayfalar arası geçişi ve ses dosyalarıyla videoları çalıştırmak için düğmeler bulunmaktadır. Tam ekran modunda çalışacak olan player için ekran yönlendirmesi de yapılacaktır. Yatay olarak çalışması daha iyi sonuç verecektir. 5. TASARIMDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Ders paketleme ekranları web tabanlı çalışacağından buradaki tasarım büyük ekranlara göre düşünülecektir. Ama player mobil aygıtlarda çalışacaktır. Bu yüzden player ın tasarımı daha farklı düşünülmelidir.
5.1. Ders Paketleme Ekranlarının Tasarımı Bu ekranların tasarımında tasarım öğelerinden özgünlüğe, yazı karakterlerinden puntoya, zemin ve yazı renklerinden resim kalitesine ve düğme boyutlarına varan tüm öğelerin doğru kullanımı hususlarına dikkat etmek gerekmektedir. Bu ekranlar web ortamında çalışacağı düşünülerek çalışılacaktır. 5.2. Player a Ait Ekranlarının Tasarımı Bu ekran mobil cihazlarda çalışacaktır. Dolayısıyla ekranlarda yazıların okunurluğu, yazı boyutu, zemin rengi, yazıların rengi aydınlık ortamlarda da kolaylıkla okunabilecek tarzda geliştirilecektir. Tıklama işleminin parmakla gerçekleştirileceği düşünülerek düğme boyutları buna uygun olarak yapılandırılacak ve tüm bu işlemler PUKO döngüsü içinde test edilecektir. 6. SONUÇ VE ÖNERİLER Çalışmanın mobil eğitim alanında hem yükseköğretimde hem yaygın eğitimde hem de örgün eğitim kurumlarında oluşan mobil öğrenme ders içeriklerine ait açığı kapatacağı düşünülmektedir. Ġyi bir tasarımla birlikte geliştirilerek Fatih projesi kapsamında öğrencilere dağıtılacak tabletler üzerinde de çalışan sürümleri yapılabilir. Aynı çalışma mantığı ile farklı mobil işletim sistemleri için de tasarlanması kullanım alanlarını genişletecektir. Gereksiz öğelerden arındırılmış, kullanıcı dostu arayüze sahip istikrarlı çalışan bir yazılım olması ve ders paketlerini kolayca hazırlayabilmesi sonucunda çokça kullanılabilecek sahada çalışan bir yazılım gerçekleşeceği düşünülmektedir. Aynı yazılımın Flash ı desteklemeyen veya ActionScript 3.0 ı desteklemeyen mobil telefonlar için de diğer yazılım dilleriyle yazılması ile kullanım alanı yaygınlaşacaktır. Daha çok saha çalışması yapılarak kullanım kolaylığı artırılabilir. KAYNAKÇA DPT Bilgi Toplumu Ġstatistikleri (bt.),15 Temmuz 2011, http://www.bilgitoplumu.gov.tr/documents/1/ Diger/Bilgi_Toplumu_Istatistikleri_2011.pdf Xml Nedir.(b.t). 7 Ağustos 2011, http://www.rssnedir.com/xml_nedir.php Wexler, S., Brown, J., Metcalf, D., Rogers, D. & Wagner, E., 2008. The e-learning Guild Report Mobile Learning Özcan A, Cep Bilgisayarları Ġçin Bir Mobil Öğrenme Ortamı Tasarım ve Uygulaması, Yükseklisans Tezi