Özet. İş Hijyeni. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

İş Hijyeni Özet Hijyen sözcüğü genel olarak sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak için yapılacak uygulamalar ve alınan temizlik önlemlerinin tümü olarak tanımlanmaktadır. Hijyen sözcüğü Sağlık Kuralları olarak tanımlanabilirken, iş hijyeni; iş yeri ve çevresini sağlığa zararlı hâle getiren etkenlerin temizliğini amaçlar. İş hijyeni uygulamaları dört temel adımı kapsar. Bunlar; iş yeri ve çevresi ile ilgili tehlikelerin belirlenmesi, değerlendirilmesi, kontrol altına alınması ve eğitim dir. İş yerlerindeki sağlık riskleri eski çağlardan beri bilinmektedir. İş yerlerinde, özellikle büyük endüstriyel tesislerde, çalışanların sağlığını tehdit edebilecek çok sayıda çevresel tehlike mevcuttur. Böyle yerlerde çalışma ortamını çok iyi takip etmek ve tehlikeleri riske dönüşmeden hızla etkisiz kılmak için sürekli olarak ölçümler yapmak metot ve stratejiler geliştirmek gerekir. Bunu temin etmek için de alt yapı olanakları (ölçme ve analiz cihazları) geliştirilmiş İş Hijyeni Birimleri kurularak buralarda iş hijyeni uzmanları görevlendirilmelidir. İş hijyeninin uygulayıcısı olan iş hijyeni uzmanları, çevre koşullarını dikkate alarak çalışanların sağlığı ile ilgilenir. İş hijyeni hizmetleri farklı mesleklerden uzmanların birlikte çalışarak yürütebilecekleri bir hizmettir. Gerçek anlamda bir planlama çalışması yapılmadan faaliyete geçirilen işletmelerde iş sağlığı ve güvenliği açısından ciddi sıkıntılar yaşanmaktadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

İş Hijyeni DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi hijyenin temel şartlarından değildir? a) Temiz su kullanmak b) Düzenli olarak spor yapmak c) Kişisel temizliğe dikkat etmek d) Sigara kullanmamak e) Hastalıklara karşı ilaç kullanmamak 2. İş hijyeni kavramında iş sağlığını tehdit edebilecek aşağıdaki unsurlardan hangisi için önleme çalışması yapılması beklenmez? a) Ergonomik nitelikli tehlikeler b) Biyolojik nitelikli tehlikeler c) Fiziksel nitelikli tehlikeler d) Finansal nitelikli tehlikeler e) Kimyasal nitelikli tehlikeler 3. Aşağıdakilerden hangisi Endüstri Devrimi nin başlangıcında İngiltere de görülen meslek hastalıklarının nedenlerinden biri değildir? a) Çalışma sürelerinin uzunluğu b) İyonize radyasyona karşı yeteri kadar koruyucu tedbir alınmaması c) Risk değerlendirmesinin yapılmaması d) Sendikal hakların gelişmemiş olması e) Genç çalışan istihdamının yaygın olarak uygulanması 4. Aşağıdakilerden hangisi iş hijyeni uzmanının görevlerinden biri değildir? a) Tehlike ve risk değerlendirmesi yapmak b) Etkili kontrol yöntemlerini saptamak c) İş kazası raporunu hazırlamak d) Gerekli ölçümleri yapmak veya yaptırtmak e) Gerekli ölçme işlemlerini yapabilmek için uygun yöntemleri ve cihazları seçmek Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

İş Hijyeni 5. Aşağıdakilerden hangisi iş hijyeni biriminin görevlerinden biri değildir? a) Kişisel koruyucu temini için finansman sağlanması b) İş hijyeni alanında ulusal/uluslararası seminer, teknik destek programları, konferans vb. etkinliklere katkı verilmesi c) Talep edilmesi durumunda, iş sağlığı ve güvenliği alanında diğer kurum ve kuruluşlara teknik bilgi desteği verilmesi d) Ölçüm ve analiz işlemleri için gerekli cihaz, kimyasal ve sarf malzemelerinin alımlarında teknik bilgi desteğinin sağlanması e) Laboratuar kalite sisteminin uygulanmasında gerekli olan tüm dokümantasyon, analiz ve her türlü değerlendirme çalışmalarının yapılması 6. Aşağıdakilerden hangisi iş hijyeni biriminin görevlerinden biri değildir? a) Ellerimizi yıkamak b) Düzenli spor yapmak c) İş çevresinin sağlık koşullarını olumsuz etkileyebilecek nedenleri saptamak d) Dişlerimizi düzenli olarak diş hekimine kontrol ettirmek e) İş elbisesini günlük hayatta kullanmamak 7. Aşağıdakilerden hangisi endüstriyel hijyenin çalışma alanlarından biri değildir? a) Madencilik sektörü b) Bankacılık c) İnşaat sektörü d) İmalat sanayi e) Ham petrol ve doğal gaz çıkarımı 8. Aşağıdakilerden hangisi iş hijyeni eğitimi için eğitim almayı gerektiren disiplinlerden biri değildir? a) Kaya mekaniği b) Biyoloji c) Epidemiyoloji d) Fizik e) Kimya 9. Aşağıdakilerden hangisi iş hijyeni uygulamalarının temel adımlarından biri değildir? a) İş yeri ve çevresi ile ilgili tehlikelerin belirlenmesi b) Tehlikelerin değerlendirilmesi c) Tehlikelerin kontrol altına alınması d) İş izinleri için prosedür oluşturma e) Eğitim Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

İş Hijyeni 10. Aşağıdakilerden hangisi İngiltere Sağlık Dairesi tarafından 1796 yılında yayımlanan iş hijyenine yönelik tedbirlerden biri değildir? a) Çalışma ve barınma yerlerinin sağlığa uygun olması b) Temizlik, giyim eşyası ve gıdaların standartlara uygun olması c) İşçilere süt ve yoğurt dağıtılması d) Çalışma sürelerinin sınırlandırılması e) Tıbbi yardım sağlanması Cevap Anahtarı 1.E, 2.D, 3.E, 4.C, 5.A, 6.C, 7.B, 8.A, 9.D, 10.C Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi Özet İnsanlığın tüm tarihsel süreci içerisinde çalışma ortamı, üretim araçları ve çalışan insan sürekli etkileşim içinde olmuştur. Bunun sonucunda da çeşitli sağlık ve güvenlik sorunları gündeme gelmiştir. Ülkelerin gelişmişlik düzeyleri arttıkça enfeksiyonlar, iş kazaları, meslek hastalıkları, ağır iş yükü, fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenlerinin kontrol altına alınmasıyla oluşturdukları risk düzeyleri azalmış, diğer yandan yeni çalışma biçimlerine bağlı ergonomik sorunlar, kas iskelet sistemi hastalıkları, allerjiler, psikososyal sorunlar gibi yeni hastalıklar ortaya çıkmıştır. Meslek sağlığı; çalışanlar veya o topluluğun vatandaşlarında hastalığa, sağlığını ve esenliğini yitirmeye veya önemli rahatsızlığa yol açabilecek, işyerindeki veya iş yerinden kaynaklanan ortamsal etmenlerin veya ruhsal bozuklukların sezinlenmesine, üzerinde durulmasına, değerlendirilmesine ve kontrolüne dönük bilimsel çalışmalar veya uygulamalardır. Etyolojisi çeşitli ve karmaşık olan bazı hastalıklarda çalışma koşulları diğer risk faktörleri ile birlikte hastalıkların gelişmesinde rol oynarlar. Bunlar; fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik ve psikososyal risk faktörleridir. Ailesel ve genetik faktörlere bağlı yatkınlıklar, tutum ve davranışlar, beslenme ve alışkanlıklar diğer önemli risk faktörleridir. Çalışanlarda görülen hastalıklar üç grupta toplanabilir; toplumda görülen genel hastalıklar, işle ilgili hastalıklar, meslek hastalıkları. İşle ilgili hastalıklar; yalnızca bilinen ve kabul edilen meslek hastalıkları değil, fakat oluşmasında ve gelişmesinde çalışma ortamı ve çalışma şeklinin diğer nedenler arasında önemli bir faktör olduğu hastalıklardır. Bütün meslek hastalıkları önlenebilir. Sigara, obezite, hareketsiz yaşam koşullarının bu çalışanların mevcut hastalıklarının gelişimini olumsuz etkileyebileceği hesaba katılarak, özellikle bu çalışanların iş yerinde sağlığı geliştirme programlarına dâhil edilmelerine özen gösterilmelidir. Çalışanın yapacağı işe ve iş yeri koşullarına sağlığının uygunluğun belirlenmesi meslek sağlığı çalışmalarının ilk adımını oluşturmaktadır. Uygunluğun belirlenmesinde işe giriş ve aralıklı kontrol muayeneleri ana faaliyetlerdir. Tıbbi koruma üç basamaklıdır: Birincil koruma; maruziyet olmadan korumadır. İkincil koruma; maruziyetten sonra, hastalıktan önce korumadır. Üçüncül koruma; Hastalıktan sonra, maluliyetten önce korumadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Çalışanın şikâyetlerinin veya teşhis edilmiş hastalığının mesleği ile ilişkisini belirlemek amacıyla ilk sorulması gereken soru aşağıdakilerden hangisidir? a) Mezun olduğu okul b) Hangi yemekleri sevdiği c) Ne iş yaptığı d) Kardeş sayısı e) Hangi kulübün taraftarı olduğu 2. Aşağıdakilerden hangisi gelişmişlik düzeyi arttıkça görülme sıklığı artan sağlık sorunlarındandır? a) Enfeksiyon hastalıkları b) Psikososyal sorunlar c) Meslek hastalıkları d) İş kazaları e) Kimyasal maruziyetleri 3. Hangisi meslek sağlığı hizmetlerinin hedefi değildir? a) Tüm mesleklerde çalışanların fiziksel, ruhsal ve sosyal iyilik hâllerinin en üst düzeye çıkarılmasını sağlamak b) Çalışma ortamındaki sağlık zararlarının en alt düzeye indirilmesi ve bunlardan korunma yöntemlerinin uygulanmasını sağlamak c) Kişilerin fiziksel, anatomik ve psikolojik özelliklerine uygun işlerde çalışmasını sağlamak d) Kişinin işine ve işin kişiye tam bir uyumunu sağlamak e) İşe devamsızlığın azaltılmasını sağlamak 4. Yalnızca bilinen ve kabul edilen meslek hastalıkları değil, fakat oluşmasında ve gelişmesinde çalışma ortamı ve çalışma şeklinin diğer nedenler arasında önemli bir faktör olduğu hastalık grubu aşağıdakilerden hangisidir? a) İşle ilgili hastalıklar b) Meslek hastalıkları c) Hasta Bina Sendromu d) Enfeksiyon Hastalıkları e) Mesleki kanserler Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi 5. Aşağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarının özelliklerinden değildir? a) Meslek hastalıkları etkeni belli hastalıklardır. Deneysel olarak oluşturulabilirler. b) Meslekle özgün ve güçlü bir ilişki gösterirler ve çoğu zaman nedensel faktör tektir. c) Aynı meslekte çalışanlarda görülme sıklığı daha yüksektir; mesleki kümelenme gösterirler. d) Toplumda da görülen hastalıklardır. e) Çevre faktörü hastalığın oluşmasında esas ve vazgeçilmez direkt sebeptir. 6. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nda meslek hastalıklarının tanımı aşağıdakilerden hangisidir? a) Zararlı bir etkenle bundan etkilenen insan vücudu arasında, çalışılan işe özgü bir neden-sonuç, etki-tepki ilişkisinin ortaya konabildiği hastalıklar b) Sigortalının, çalıştığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza hâlleri c) Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalıklar d) Yalnızca bilinen ve kabul edilen meslek hastalıkları değil, fakat oluşmasında ve gelişmesinde çalışma ortamı ve çalışma şeklinin diğer nedenler arasında önemli bir faktör olduğu hastalık e) Çalışanların sağlıklarında bozulmalar yapan, iş göremez hâle getirebilen ve hatta yaşamlarını kaybetmelerine neden olabilen hastalıklar 7. Çalışma yaşamındaki tehlikelere genel toplum ve çalışabilir iş gücü içinde daha duyarlı, kırılgan olan ve bu nedenle haklarında özel düzenlemeler yapılan özel risk grupları içinde aşağıdakilerden hangisi sayılmaz? a) Geç çalışanlar b) Engelliler c) Madde bağımlıları d) Gebeler e) Yüksekte çalışanlar 8. Sigara, obezite, hareketsiz yaşam koşullarının çalışanların mevcut hastalıklarının gelişimini olumsuz etkileyebileceği hesaba katılarak özellikle bu çalışanların iş yerinde hangi programlara dâhil edilmelerine özen gösterilmelidir? a) Sağlığın geliştirilmesi b) Devamsızlığın azaltılması c) Gece vardiyalarında çalıştırılma d) Rehabilitasyon e) Oryantasyon Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi 9. Sağlığın korunması çalışmalarında birincil koruma basamağına karşılık gelen faaliyet aşağıdakilerden hangisidir? a) Hastalıktan koruma b) Maluliyetten koruma c) Kanserden koruma d) Genetik koruma e) Maruziyetten koruma 10. Kişiye yönelik uygulanan tıbbi koruma çalışmaları arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? a) Sağlık muayeneleri (işe giriş, işe dönüş, iş değişimi, aralıklı muayeneler) b) Tehlikesiz olanla değiştirme c) Bağışıklama çalışmaları d) Sağlık eğitimi e) Yeterli ve dengeli beslenmenin sağlanması Cevap Anahtarı 1.C, 2.B, 3.E, 4.A, 5.D, 6.B, 7.E, 8.A, 9.E, 10.B Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

Maruz Kalma, Limit ve Standartlar Özet Günlük yaşamda gerçekleştirilen pek çok faaliyetlet sonucunda çalışma ortamında çeşitli kimyasal maddeler kullanılır. Bunun sonucunda çalışanlar söz konusu bu kimyasallara maruz kalırlar. İnsan vücudu, yüksek dozlarda alındığında zehirli olan bazı kimyasal maddelere çok düşük dozlarda olduğu zaman ihtiyaç duyabilir. Çalışanların daha güvenli ortamda çalışması çeşitli limit değerler oluşturulmaktadır. Mesleki maruziyet sınır değerleri olarak bilinen bu limit değerler farklı maruziyet süre ve dozlarına göre ifade edilir. Maruziyet limit değerleri ve standartları belli bir felsefe ve metodolojiye göre oluşturulur. Havadaki partiküllere olan maruziyetin değerlendirilmesinde en yaygın uygulama soluma maruziyetinin belirlenmesidir. Bu amaçla çalışanların maruz kaldığı kirleticilerin havadaki konsantrasyonunun ve maruziyet süresinin belirlenmesi gerektir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

Maruz Kalma, Limit ve Standartlar DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi endüstriyel hijyenin alanına girmez? a) Olumsuz çevre koşullarını engellemek b) Çalışanları çalışma ortamın olumsuzluklarından korumak c) Güvenli çalışma ortamı sağlamak d) Çalışma ortamından etrafa yayılabilecek kirleticileri önlemek e) Çalışanların sosyal güvencesini düzenlemek 2. İnsan vücudunun kimyasallara maruz kalması ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? a) Bazı maddeler hangi dozda maruz kalınırsa kalınsın zararlıdır. b) Düşük dozlarda ihtiyaç duyulan maddeler yüksek dozda ölümcül olabilir. c) Vücutta ortaya çıkan etki lokal veya sistemik olabilir. d) Ortaya çıkan etki maruz kalınan doza bağlıdır. e) Çeşitli gazlara maruz kalmak akciğerde tahribata neden olur. 3. Toksik bir maddeye maruz kalındığında organlarda meydana gelen etkiye yönelik olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur? a) Beyin en fazla etkilenen organdır. b) Ortaya çıkan etki her organda farklıdır. c) Toksik etkiler daima tüm organlarda görülür. d) Karaciğer en az etkilenen organdır. e) Ortaya çıkan etki her organda aynıdır. 4. Aşağıdakilerden hangisi havada oluşan partiküllere maruziyetin değerlendirilmesinde söylenemez? a) En yaygın uygulama, soluma maruziyetinin belirlenmesidir. b) Maruz kalınan havadaki kirletici konsantrasyonu önemlidir. c) Solunum dışındaki başka bir mekanizmanın önemi yoktur. d) Söz konusu havaya maruz kalma süresi önemlidir. e) Maruz kalınan havadaki kirletici yüzdesi önemlidir. 5. Tehlikeli maddeye iş ortamında aşırı maruziyetin olup olmadığının belirlenmesinin temel amacı aşağıdakilerden hangisidir? a) Herhangi bir müdahaleye gerek olup olmadığına karar verilmesi b) Limit değerlere uyumun olup olmadığının belirlenmesi c) En kötü maruziyet durumunun ortaya konması d) Limit değerlerle ilgili standartların oluşturulması e) Alınması gereken tedbirlerin belirlenmesi Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

Maruz Kalma, Limit ve Standartlar 6. İş yerinde maddelerin bulaşma yollarını ortaya koyma amaçlı yapılan ölçümler aşağıdakilerden hangisini içermez? a) Kirli havanın ortamdan nasıl uzaklaştırılacağının belirlenmesi b) Kaynağın tanımlanması c) Kaynağın karakterizasyonu d) Kirleticilerin yayılma yollarının belirlenmesi e) Sistemdeki sızıntıların belirlenmesi 7. Kabul edilebilir maruziyet seviyesi için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? a) Havalandırma ile istenen değerlere ulaşılabilir. b) Tehlikeli kimyasalın izole edilmesi gerekebilir. c) Her madde için kullanılan kontrol mekanizması aynıdır. d) Çok düşük değerlere ulaşmak daha zordur. e) Çok düşük değerler için farklı kontrol mekanizmaları gerekebilir. 8. Aşağıdakilerden hangisi mesleki maruziyet değeri tanımlamalarına uyar? a) 8 saatlik zaman ağırlıklı ortalama olarak ifade edilebilir. b) 45 dakikalık zaman ağırlıklı olarak ifade edilebilir. c) 40 saatlik zaman ağırlıklı ortalama değer olarak ifade edilebilir. d) 15 dakikalık kısa süreli maruziyet için verilebilir. e) Tüm maruziyet sırasınca aşılmaması gereken değer olarak verilebilir. 9. Maruziyeti ifade etmede aşağıdakilerden hangisi kullanılmaz? a) ppm b) mg/m3 c) mg/kg d) ml/ton e) mg/l 10. Aşağıdakilerden hangisi maruziyet değerlerinin oluşturulmasında dikkate alınmaz? a) Akut toksisite verileri b) Maddenin suda çözünürlüğü c) Hastalanma oranları d) Kronik toksisite verileri e) Maddenin kokusu ve adı Cevap Anahtarı 1.E, 2.A, 3.B, 4.C, 5.D, 6.A, 7.C, 8.B, 9.D, 10.E Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

Özet Tehlike, Risk ve Korunma Kavramları Önlemek ve korumak her zaman daha kolay ve ucuz olmuştur. Koruyucu sağlık hizmetleri ile koruyucu iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri iç içe kavramlar olup konu ile ilgili uluslararası kuruluşların da ortak kararlar aldığı alanlardır. Bu alanda Dünya sağlık Örgütü (WHO), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (OSHA) gibi birçok uluslararası kurum ve kuruluş bulunmaktadır. 6331 sayı İş Sağlığı ve Güvenlik Yasasında ise Tehlike, İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş yerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelini ifade eder. 6331 sayı İş Sağlığı ve Güvenlik Yasasında ise Risk: Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalini ifade eder. İş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümü önleme çalışması olarak tanımlanmaktadır. Kaynağında koruma, iş yerindeki emniyetsiz durumların ve tehlike kaynaklarının ortadan kaldırılma veya tehlikesinin asgariye indirilmesidir. Ortama yönelik koruma, ortadan kaldırılamayan tehlike kaynaklarının, çalışma ortamında ayrılması, izole edilmesi ve emniyetsiz davranışların önlenmesidir. Önleme, İş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümünü ifade eder. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

Tehlike, Risk ve Korunma Kavramları DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi işçi sağlığının esaslarından biri değildir? a) Bütün iş kollarında işçinin fiziksel, ruhsal ve sosyo-ekonomik bakımdan sağlığını en üst düzeye çıkarmak ve bunun devamını sağlamak b) Çalışma şartları ve kullanılan zararlı maddeler nedeni ile işçi sağlığının bozulmasını engellemek c) Etik değerlere bağlı kalmada kararlı olmak d) Her işçiyi kendi fiziksel ve ruhsal yapısına uygun işte çalıştırmak 2. Aşağıdakilerden hangisi İş Sağlığı ve Güvenliliği Yönetiminin temel görevlerinden biri değildir? a) Tehlikeleri tanımlamak b) Yönetmelik hazırlamak c) Her tehlike için riskin boyutunu tahmin etmek ve saptamak d) Riskin kabul edilebilir olup olmadığına karar vermek ve riski kontrol altına almak 3. Aşağıdakilerden hangisi psikososyal risk etmenlerinin insan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinden biri değildir? a) Akıl sağlığı b) Sindirim sistemi bozuklukları c) Kalp ve dolaşım sistemi bozuklukları d) Solunum sistemi bozuklukları e) Enfeksiyon 4. Aşağıdakilerden hangisi İş Sağlığı ve Güvenliği alanında hizmet veren kuruluşlardan biri değildir? a) Dünya Sağlık Örgütü (WHO) b) Bölgesel İşbirliği ve Kalkınma Topluluğu (OECD) c) İngiliz İş Hijyeni Derneği (BOHS) d) Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) e) Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (OSHA) Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

Tehlike, Risk ve Korunma Kavramları 5. Aşağıdakilerden hangisi 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nda verilen tehlike tanımına uymaktadır? a) Çalışma ortamındaki veya çevredeki herhangi bir unsurun zarar verme potansiyelidir. b) İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş yerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelidir. c) Bir etkinlik veya durumun yaratabileceği zarar verme potansiyelidir. d) Kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme olasılığıdır. e) Zarara uğrama ihtimalidir. 6. Aşağıdakilerden hangisi 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nda verilen risk tanımına uymaktadır? a) Zarara uğrama tehlikesi b) Bir etkinlik veya durumun yaratabileceği tehlike olasılıklarının ve bunların doğurabileceği sonuçların birlikte irdelenmesinden ortaya çıkan değerlendirme c) Kazanç d) Kendini koruma güdüsü e) Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimali 7. Aşağıdakilerden hangisi risk değerlendirme çalışmasının temel aşamalarından biri değildir? a) Tehlikeleri tanımlama b) Riskleri belirleme ve analiz etme c) Risk kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması d) Havalandırma planının hazırlanması e) Dokümantasyon 8. Aşağıdakilerden hangisi tehlikeli durum tanımına uymaz? a) Kesme, bölme gibi işlemler gerektiren ve bıçak, testere gibi keskin aletlerle yapılan işler b) Pres, mengene gibi biçimlendirme aletleriyle gerçekleştirilen işler c) Sıcak ve soğuk, elektrik akımı, ses, ışık, radyasyon ve vibrasyon oluşturan ortamlar d) Ağır yük kaldırma gibi işlemler nedeniyle vücudu yoğun stres altına sokan işler e) Yüksekte çalışma sırasında emniyet kemerini takmamak Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

Tehlike, Risk ve Korunma Kavramları 9. Aşağıdakilerden hangisi tehlikeli davranış tanımına uymaz? a) Çalışma şartlarındaki risklerden haberdar olmamak ve bu nedenle tehlikeye kayıtsız kalmak b) Kişisel korucuların kullanımı ve önemi yönünde bilgi sahibi olmamak c) Koruyucusuz takım tezgâhını üretim bandında tutmaya devam etmek d) Makine koruyucuları yönünde bilgi sahibi olmamak e) Heyecanlı veya aceleci olmak 10. Aşağıdakilerden hangisi önleme eylemini geliştirip güçlendirecek stratejik değişikliklerden değildir? a) Çalışanın korunmasını amaçlayan politikalarda kapsamlı değişiklikler b) İş izinleri düzenlemek c) Yeni standartlar hazırlamak d) Yönergeler hazırlamak e) Yeni yasal düzenlemeler hazırlamak Cevap Anahtarı 1.C, 2.B, 3.E, 4.B, 5.B, 6.E, 7.D, 8.E, 9.C, 10.B Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

Kimyasal Etmenler Özet Kimyasal maddlerin sayısı günümüzde milyonlarla ifade edilmektre olup sayıları da her geçen gün artmaya devam etmektedir. Artan üretim ve buna bağlı faaliyetler kimyasallarınla ilgili güvenli çalışmayı zorunlu kılmaktadır. Tehlikeli kimyasal maddeler patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, toksik, çok toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen, üreme için toksik ve çevre için tehlikeli özelliklerden bir veya birkaçına sahip maddeler. İş yeri ortamında kullanılan çeşitli kimyasallar çeşitli sağlık sorunlarına neden olabilir. Bunlar; tozlar, dumanlar, gazlar, çözücüler, asitler bazlar, metaller ve pestisitler sağlık sorunlarına neden olan yaygın kimyasal gruplardır. Kimyasalların zarralı etkisi maruz kalınan kimyasalın toksisitesine ve maruz kalınan süreye bağlıdır. Kimyasalın etkisi akut (anlık) veya kronik olabilir. Etkiler ayrıca bölgesel veya sistemik de olabilir. Kimyasalların bu etkileri ayrıca maruz kalınan sonra geçici olabileceği gibi kalıcı saklıklar da ortaya çıkabilir. Kimyasalların güvenli kullanımında iş yeri organizasyonu tedbirleri kimyasallardan kaynaklanabilecek sorunların önemli bir şekilde azaltılması veya önlenmesini sağlar. Ayrıca kimyasallardan kaynaklanabilecek sorunların önlenmesinde bazı teknik önlemler de alınmak durumundadır. Bölgesel havalandırma ve genel havalandırma bu teknik önelmlere verilebilecek örneklerdir. Ayrıca iş yeri ortamının temiz ve düzenli olmasıda büyük önem taşır. Kimyasalların güvenli kullanımının yollarından biri de malzeme güvenlik bilgi formlarının kullanımıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

Kimyasal Etmenler DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Kimyasal maddelerin vücuda giriş yoluyla ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? a) Solunum yoluyla b) Deriden emilim yoluyla c) Sindirim sistemi yoluyla d) Termal radyasyon yoluyla e) Enjeksiyon yoluyla 2. Aşağıdakilerden hangisi kimyasalların deriden emilmeleri ile ilgili söylenemez? a) Kimyasallarla el teması hâlinde deriden emilme yoluyla tehlikeli miktarlarda kimyasal alınabilir. b) Toz formunda olan kimyasallar için deriden emilme mekanizması söz konusu değildir. c) Farklı kimyasalların deriden emilme kapasiteleri de farklılıklar gösterir. d) Deriden emilme yıllar içinde meslek hastalığına yol açabilir. e) Derinin koruyucu dış tabakasının çözücülerle yumuşatılması kimyasalın emilmesini kolaylaştırır. 3. Aşağıdakilerden hangisi doğrudur? a) Tozdan kaynaklanan tehlike, tozun içerdiği maddeler ne olursa olsun fark etmez aynıdır. b) Tozlar solunduktan sonra akciğerden öksürük mekanizması ile atılır. c) Asbest içeren tozlar tehlikeli iken silisyum kristalleri tehlikeli değildir. d) Parçacıkların boyutu küçük olursa hava ile solunduğunda akciğerden geçer. e) Tozlar sadece kapalı ortamlarda çalışanlar için tehlikelidir. 4. I. Gazların tehlikeli konsantrasyonlara ulaştıklarının farkına varılmayabilir. II. Koku, gazın havadaki konsantrasyonu ancak çok yüksek konsantrasyonlara ulaşması ile fark edilebilir. III. Gazların solunum sistemini tahriş etme etkileri olabilir. IV. Pek çok gazın narkotik etkisi vardır. Yukarda verilerden hangisi yanlıştır? a) I ve III b) I ve II c) III ve IV d) Yalnız I e) Yalnız IV Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

Kimyasal Etmenler 5. I. Metal dumanı, genellikle çinko içeren duman solunduğunda ortaya çıkar. II. Metal dumanı etkilileri maruz kalındıktan ancak aylar sonra ortaya çıkar. III. Kükürt oksitleri, azot oksitleri ve amonyak toksik gazlar olup aynı zamanda solunum sisteminde tahrişe neden olurlar. IV. Koku, gazın havadaki konsantrasyonu ancak çok yüksek konsantrasyonlara ulaşması ile fark edilebilir. Yukarıdakilerden hangisi veya hangileri duman ve gazlar için doğrudur? a) I, II ve III b) I, III ve IV c) III ve IV d) Yalnız I e) Hepsi 6. Aşağıdakilerden hangisi çözücüler için yanlıştır? a) Kan dolaşım sistemine bir kez girdikten sonra beyin, karaciğer gibi organlara taşınabilirler. b) Solunum yolu, organik çözücülerin vücuda girmesinde tek yoludur. c) Sigara ve kaynak yapılırken çıkacak kıvılcım veya statik elektrik kolayca alevlenmelerine neden olabilir. d) Çözücülerin pek çoğu, ortam sıcaklığında çabucak ve kolayca buharlaşır. e) Çözücüler alerjik reaksiyona neden olabilir. 7. I. Pek çok çözücünün narkotik etkisi vardır. II. Çözücüler, bitkinlik, baş ağrısı, algılama güçlüğü ve yorgunluğa neden olabilir. III. Gözlerde ve solunum yolunda tahrişe neden olabilirler. IV. PCB ler ve aromatik aminler özellikle sanayide yaygın kullanılan çözücülerdir. Yukarıdakilerden hangisi veya hangileri çözücüler için doğrudur? a) Hepsi b) I, II ve IV c) I, II ve III d) II, III ve IV e) Yalnız I Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

Kimyasal Etmenler 8. Aşağıdakilerden hangisi metaller için söylenemez? a) Metal dumanı solunumla vücuda girer. b) Çimento krom içerebilir ve deride alerjik reaksiyona neden olur. c) Kobalt alerjik reaksiyona neden olan diğer bir metaldir. d) Cıva solunum yolu ile vücuda alınabilir. e) Metaller vücuda deriden girebilirler. 9. I. Asit ve bazların buharlarının etkisi çözeltilerinin yaptığı etkinin aynısı yapabilir. II. Bazı asitler, örneğin odun talaşı gibi organik maddelerle temas ettiğinde patlayıcı özellik kazanır. III. metal asit banyosuna konduğunda yanıcı hidrojen gazını ve aynı zamanda asit buharlarını açığa çıkarabilir. IV. Amonyak, sodyum ve potasyum hidroksitleri seyreltik sulu çözeltileri de derişik çözeltileri gibi deride tahrişe neden olur Yukarıdakilerden hangileri asitler ve bazlar için doğrudur? a) I, II ve III b) II, III ve IV c) I, II ve IV d) I ve IV e) I ve II 10. ( F+ ) hangi uyarı sembolü için kullanılan kısaltmadır? a) Şiddetli alev alan b) Şiddetli oksitleyici c) Aşırı tehlikeli d) Aşırı korozif e) Kanserojen Cevap Anahtarı 1.D, 2.B, 3.D, 4.E, 5.A, 6.B, 7.C, 8.E, 9.C, 10.A Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21

Vücuda Giriş Yolları Özet Madde ve maddenin kimyasal ve fiziksel özellikleri, etkilenen biyolojik sistem, kimyasalların etkileri, marzu kalına süre ve vücuda giriş yolu gibi konular kimyallarla ilgili karar almada önemli hususlardır. Kimyasalların vücuda girdiği ana mekanizmalar, solunum yolu, deriden emilme, ağız yoluyla sindirim sistemine alınma, plazenta aracılığıyla bekelere transfer olma olarak sıralanabilir. Yaygın olmamakla birklikte enjeksiyon da vücuda giriş yollarındadır. Kimyasallar bu giriş yollarıyla vücuda girerek kana ve tüm organlara ulaşır. Kimyasalların solunum yoluyla vücuda girmesi en sık karşılaşılan durumdur. Solunum yoluyla alınan kimyasallar, sergiledikleri çeşitli kimyasal özelliklere göre hem solunum yollarında çeşitli olumsuz durumların ortaya çıkmasına ve hem de buradan da kana karışarak daha ileri olumsuzlukların ortaya çıkmasına neden olurlar. Deriden emilme, solunumdan sonra kimyasalların vücuda girdiği en önemli mekanizmadır. Pek çok kimyasal deriden geçebilir ve deriden geçerken de hiçbir şey hissedilmez. Kimyasal maddelerin vücuda girişinde farklı kimyasal veya fizksel mekanizmalar rol oynar. Bunlara difüzyon, filtrasyon ve absorbsiyon örnek olarak verilebir. Vücuda giren kimyasal maddeler, vücuda girdikten sonra bir takım metabolik reaksiyonlara uğrayarak bazı son ürünlere dönüştürülerek vücuttan atılabilir veya daha az zararlı formlarına dönüştürülebilir. Vücuda giren maddelerin uzaklaştırıldığı metabolik reaksiyonlar sırasında her madde aynı oranda metabolize edilemediği gibi, bazı durumlarda ana maddeden daha fazla zaralı yapılar ortaya çıkabilmektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

Vücuda Giriş Yolları DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi kimyaal maddelerin vücuda girmesi ile ilgili söylenemez? a) En fazla akciğer aracığıyla girer. b) Deriden emilme diğer ikinci en fazla giriş yoludur. c) Partiküller vücuda girmez, ancak akciğerde birikir. d) Enjeksiyon yolu diğer giriş yolarına göre daha az sıklıkta görülür. e) Partiküller, eğer şartlar uygunsa deriden geçer. 2. Aşağıdakilerden hangisi deriden emilme ile ilgili söylenemez? a) Deriden emilme en fazla kimyasalın sıvı hâlde olduğu zaman gerçekleşir. b) Tozlar da şartlar uygunsa deriden emilbilir. c) Deriden emilme sırasında hiçbir şey hissedilmez. d) Pek çok madde için vücuda girişte ana yoldur. e) Deriden emilme derinin tüm bölgelerinde aynı oranda olur. 3. Aşağıdakilerden hangisi kimyasalların gözlerden emilmesinde söylenemez? a) Kimyasalların en fazla girdiği yollardandır. b) Emilme gözlerdeki damarlardan gerçekleşir. c) Diğer bir yol ise gözün etrafındaki dokulardır. d) Toz veya duman da gözlerden girebilir. e) Göz sıvısında çözünme önemlidir. 4. Aşağıdakilerden hangisi deriden emilmeyi artıran unsurlardan değildir? a) Derinin dış koruyucu tabaksının aşınması b) Emilen madenin gaz hâlinde olması c) Emilen maddenin sıvı hâlde olması d) Sıcaklık e) Derinin ıslak olması 5. Solunum yoluyla kirleticilerin vücuda girmesinde aşağıdakilerden hangisi önemli bir unsur değildir? a) Solunan maddenin havadaki miktarı b) Maruz kalma süresi c) Solunan havanın hacmine d) Soluyan kişinin cinsiyeti e) Taneciklerin boyutu Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

Vücuda Giriş Yolları 6. Aşağıdakilerden hangisi tozların solunması ile ilgili ortaya çıkan durumlardan değildir? a) Pnömokonyosis tozun solunması sonucu oluşur. b) Silikozis, pnömokonyozisin bir türüdür. c) Asbestozis, pnömokonyozisin bir türüdür. d) Pnömokonyozis akciğer dokusunda yaraya neden olur. e) Tozların tamamı alveollere kadar ulaşabilir. 7. Aşağıdakilerden hangisi kimyasalların sindirm yolu aracığıyla girişi ile ilgili söylenebilir? a) Kirli eller ve sigara içme sindirim yoluyla girişe neden olur. b) Sindirim yolu, kimyasalların vücuda en yaygın giriş yoludur. c) Sindirim yoluyla giren maddeler tamamen kana karışır. d) Solunum sistemi ile sindirim sistemi birbirinden bağımsızdır. e) Maddenin toksisitesi, sindirim yoluyla alındığında daha yüksektir. 8. Aşağıdakilerden hangisi kimyasalların vücuda taşınmasında karşılaşılan mekanizmalardan değildir? a) Difüzyon b) Aktif taşınma c) Diyaliz d) Absorbsiyon e) Filtrasyon 9. Aşağıdakilerden hangisi kimyasalların vücuttan atıldığı yollardan biri değildir? a) Safra b) Yağ dokusunda birikme c) Terleme d) İdrarla atılma e) Fekal yoldan atılma 10. Biyotransformasyon için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? a) Tüm metabolik reaksiyonlar karaciğerde gerçekleşir. b) Maddeler karaciğerde daha az reakif hâle dönüştürülür. c) Metabolik dönüşüm tüm maddeleri zararsız hale getirir. d) Karaciğer maddelerin dönüştürüldüğü ana organdır. e) Bağırsak sisteminin metabolik dönüşümde önemi azdır. Cevap Anahtarı 1.C, 2.E, 3.A, 4.B, 5.D, 6.E, 7.A, 8.C, 9.B, 10.D Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

Fiziksel Risk Etmenleri Özet İş sağlığı ve güvenliği alanı çalışanlarından iş güvenliği uzmanları ve/veya iş yeri hekimlerinin eğitimleri sürecinde aldığı derslerden biri de Fiziksel Risk Etmenleri dir. Bu dersin genel amacı katılımcıların, iş yerindeki sağlığı ve güvenliği olumsuz etkileyen fiziksel risk etmenleri hakkında bilgi sahibi olmalarını ve bu etmenlere karşı alınması gereken iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini öğrenmelerini sağlamaktır. Yaşanılan veya çalışılan ortamın sıcaklık, nem, aydınlatma, gürültü, titreşim, basınç vb. gibi fiziksel özellikleri bireyin sağlığını önemli ölçüde etkiler. İşçiler, özellikle ağır ve tehlikeli işlerde çalışanlar bu yönden büyük risk altındadır. Fiziksel çevre koşulları yönünden her işyeri aynı değildir. Aynı ürünü üreten iki işletmede bile fiziksel çevre koşulları benzer olmayabilir. Burada önemli olan her işletmede olabilecek fiziksel olumsuzlukların kaynağında yok edilmesi ve çalışanların bu etkilerden korunmasıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 28

Fiziksel Risk Etmenleri DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Gürültü Yönetmeliği ne göre gürültü maruziyet sınır değerleri aşağıdakilerden hangisidir? a) 80 b) 85 c) 87 d) 90 2. Gürültü şiddetinin ölçülmesinde hangi birim kullanılır? a) Watt/h b) Joule/cm c) db d) kv/h 3. Odyometrik test hangi organımız için yapılır? a) Göz b) Kalp c) Akciğer d) Kulak 4. Genç ve sağlıklı bir kişi hangi frekanslardaki sesleri duyar? a) 0 Hz-10 Hz b) 6 Hz-20 Hz c) 20 Hz-20 khz d) 20 khz- 40 khz 5. El kol titreşimi için Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri aşağıdakilerden hangisidir? a) 2 m/s b) 23 m/s2 c) 5 m/s2 d) 8 m/s2 6. El kol titreşimi için Sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet etkin değeri aşağıdakilerden hangisidir? a) 2,5 m/s2 b) 3,5 m/s2 c) 4,5 m/s2 d) 7,5 m/s2 Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 29

Fiziksel Risk Etmenleri 7. Bütün vücut titreşimi için sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri aşağıdakilerden hangisidir? a) 1 m/s2 b) 1,15 m/s2 c) 2 m/s2 d) 2,2 m/s2 8. Bütün vücut titreşimi için sekiz saatlik çalışma süresi için günlük maruziyet sınır değeri aşağıdakilerden hangisidir? a) 0,5 m/s2 b) 1,25 m/s2 c) 2.5 m/s2 d) 3 m/s2 9. Aşağıdaki araç ve gereçlerden hangisi titreşim kaynağı olarak değerlendirilir? a) Tavanlara yakın yerlerdeki havalandırma sistemleri b) Madenlerde ortamdaki metan gazı detektörü olarak kullanılan elle taşınan lambalar c) İşçilerin kullandığı pnomatik çekiçler d) Acil durumlarda kullanılan sesli alarm sistemleri 10. Aşağıdakilerden hangisi yüksek sıcaklığın neden olduğu rahatsızlıklardan değildir? a) Isı çarpması b) Konsantrasyon bozukluğu c) Isı yorgunluğu d) Kulak çınlaması Cevap Anahtarı 1.C, 2.C, 3.D, 4.C, 5.C, 6.A, 7.B, 8.A, 9.C, 10.D Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 30

Biyolojik Etmenler Özet Omurgalı hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklara zoonoz denmektedir. Dünya Sağlık Örgütü 200 den fazla zoonoz olduğunu belirtmektedir. Bunlar arasında kuduz, şarbon, bruselloz, Lyme hastalığı, Kırım Kongo Kanamalı Ateşi, tularemi, psittakoz, deri veremi, tenya, bazı mantar hastalıkları sayılabilir. Kanla bulaşan hastalıkların riski biyolojik materyale göre değişebilmektedir: Beyin omurilik sıvısı, karın içi, eklem arası sıvıları, anne sütü, vajinal salgılar, meni, tükrük, kan ve vücuttan kopmuş parçaların bulaştırıcılığı yüksektir. İdrar, dışkı ve kusmuk ise görünür kan içermiyorsa hala düşük risk içerir. Sağlık personelinin biyolojik etmenlere maruz kalabilecekleri işlerde, kan ve vücut sıvılarıyla temasın önlenmesi, katı enfeksiyon kontrol yöntemleri uygulanması, tıbbi girişimsel işlemlerin yetkilendirmeye tabi olması ve bu işlemlerde azami koruyucu önlemlerin alınması, sağlık personelinin bağışıklık durumunun belirlenerek gerekli aşılamaların yapılması veya tamamlanması uygun olacaktır. Hastalık bulaşan sağlık çalışanının diğer sağlam ve hasta kişilere hastalık bulaştırabileceği unutulmamalıdır. Sulu soğutma sistemleri (su soğutma kuleleri, buharlaşma kondenserleri, chiller su hatları) sıcak su kazanları, banyo duş başlıkları, sıcak su havuzları (hamam, kaplıca, spa), suyu spreyleyerek çalışan yangın söndürme sistemleri, endüstiyel ve ev tipi nemlendiriciler, dekoratif su fıskiyeleri, nebülizatörler, sulu tip kesiciler Legionella pneumophila bakterisi ile karşılaşabilecek alanlardır. Sağlık tesisleri ve otellerde de zaman zaman bulaşmalar görülebilmektedir. Hasta Bina Sendromu olarak tanımlanan hastalık tablosu, bina sakinlerinde göz, burun ve boğaz tahrişi, başağrısı ve yorgunluk şikâyetlerinin, özellikle işe geldiklerinde ortaya çıktığı, işten uzak kaldıklarında ise ortadan kaybolduğu, kesin bir etkenin tespit edilemediği bir durumdur. Metal ve ahşap işleme işlerinde kullanılan sıvılar belirli bir süre dış ortam şartlarına maruz kaldıklarında çeşitli bakteri ve mantarlar için uygun bir üreme ortamına dönüşmektediirler. Bu sıvıların taşlama, kesme, delme vb. işlemler sırasında aeresol ve spreyleşerek solunum yoluyla vücuda girmesi ile astım ve benzeri solunum sistemi hastalıkları, bütünlüğü bozulmuş deriye temasıyla deri enfeksiyonları oluşabilmektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

Biyolojik Etmenler DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen, genetiği değiştirilmiş olanlar da dâhil mikroorganizmaları, hücre kültürlerini ve insan endoparazitlerini aşağıdakilerden hangisi tanımlamaktadır? a) Mikroorganizma b) Zoonoz c) Biyolojik etmenler d) Bulaşıcı hastalık e) Enfeksiyon 2. Aşağıdakilerden hangisi doğruda biyolojik etmenlere maruz kalınabilecek iş yerindendir? a) Tarım ve gıda üretim tesisleri b) Atık geri kazanım, kanalizasyon, atık su arıtma tesisleri c) Hayvanlarla ve hayvan ürünleri ile çalışılan iş yerleri d) Biyolojik etmenlerden aşı ve ilaç üretimi e) Sağlık hizmetleri sunulan yerler 3. İnsanlarda hastalık yapabilen, çalışanlar için risk oluşturan, toplumda yayılma riski olmayan, genellikle korunma veya tedavisi mümkün olan biyolojik etmenler hangi grupta yer almaktadır? a) Grup 1 b) Grup 2 c) Grup 3 d) Grup 4 e) Grup 5 4. Biyolojik etmenlerle çalışmalarda yürütülecek risk değerlendirmesinde aşağıdakilerden hangisi dikkate alınmaz? a) Çalışanların gelir düzeyleri b) Etmene maruziyetin türü, yolu, düzeyi, süresi c) Etmenleri kontrol altına almak için yetkili makamların önerileri d) Bağışıklama ve tedavilerinin olması ve bunlara ulaşım imkânları e) Çalışanların biyolojik etmene maruziyetleri durumunda ortaya çıkabilecek hastalıklar, alerji ve zehirlenmelerle ilgili bilgileri Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

Biyolojik Etmenler 5. Aşağıdakilerden hangisi biyolojik etmenlerin bulaşma yollarından değildir? a) Solunum yolları b) Sindirim yolu c) Deri d) Burun ve ağız yolu e) İşitme yolu 6. Aşağıdakilerden hangisi çalışanları bulaşıcı hastalıklara karşı duyarlı kılmaz? a) Genetik yatkınlık b) Ailesel faktörler c) Çalışmak d) Gebelik e) Alışkanlıkları 7. Kanla bulaşan hastalıklar açısından aşağıdakilerden hangisi düşük risk taşır? a) Beyin omurilik sıvısı b) Anne sütü c) Vajinal salgılar d) Dışkı e) Kan ve vücuttan kopmuş parçalar 8. Sağlık personelinin biyolojik etmenlere maruz kalabilecekleri işlerde biyolojik etmen maruziyetini aşağıdakilerden hangisi önlemez? a) Kan ve vücut sıvılarıyla temasın önlenmesi b) Katı enfeksiyon kontrol yöntemleri uygulanması c) Tıbbi girişimsel işlemlerin yetkilendirmeye tabi olması d) Sağlık personelinin bağışıklık durumunun belirlenerek gerekli aşılamaların yapılması e) Sağlık personelinin rotasyona tabi tutularak çalıştırılması 9. Aşağıdakilerden hangisi,,, nebülizatörler, sulu tip kesiciler Legionella pneumophila bakterisi ile karşılaşabilecek alanlardan değildir? a) Deniz suyu kullanılan akvaryumlar b) Sıcak su kazanları, banyo duş başlıkları, sıcak su havuzları c) Sulu soğutma sistemleri (su soğutma kuleleri, buharlaşma kondenserleri) d) Suyu spreyleyerek çalışan yangın söndürme sistemleri e) Endüstriyel ve ev tipi nemlendiriciler, dekoratif su fıskiyeleri Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21

Biyolojik Etmenler 10. Mekanik işlerin yapıldığı bir atölyede, aşağıdakilerden hangisi, bakteri ve mantarların kolayca üreyebileceği ve yoğun bulunabileceği, mekanik işlemler sırasında aeresolleşerek ya da hasarlanmış cilde temas ederek hastalık bulaştırabileceği ortamdır? a) Pencere sineklikleri b) Metal işlemede kullanılan sıvılar c) Kapı kolları d) Taşlama taşı e) Metal talaşları Cevap Anahtarı 1.C, 2.D, 3.B, 4.A, 5.E, 6.C, 7.D, 8.E, 9.A, 10.B Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22

Ergonomik Etkenler Özet Teknolojik gelişime paralel olarak insana duyulan gereksinme azalır gözükmesine rağmen, insan işinin niteliği artmaktadır. Diğer deyişle üretim içindeki insanın daha eğitimli, yetenekli, becerikli olması gerekmektedir. Bu ilişkilerden dolayı endüstriyel gelişme düzeyi yükseldikçe sistem, insan özelliklerinin daha nicelikli bilinmesini ve bu özelliklere göre tasarımlanması zorunlu kılınmaktadır. Aksi hâlde bir yandan yetenekleri dışında zorlanan insan, meslek hastalık ve kazalarının artışına neden olurken diğer yandan sistemden beklenen iş başarısına ulaşılamamaktadır. Özetle insan, makinaları ve teknolojik olanakları iş başarısını artırmak için kullanır. Bu amaçla insan kendi ve canlı fiziksel gücü yerine; çeşitli yakıtlar, elektrik ve nükleer enerji kaynaklarını kullanır. Enerji kaynaklarını kullanan, makinaları geliştiren, yapan, denetleyen ve onaran yine insandır. Otomasyon düzeyinde dahi, insan gereksiniminin ortadan kaldırılması olası değildir ve üretim için gereksinme duyulan en önemli öge olma özelliğini devam ettirmektedir. Bu nedenle her teknolojik gelişim insan özellikleri dikkate alınarak tasarlanmak zorundadır. Aksi hâlde bir yandan üretimde verim düşerken diğer yandan sağlıklı ve güvenli çalışma koşulları ortadan kalkmaktadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

Ergonomik Etkenler DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi ergonomi tanımı için yanlıştır? a) Ergonomi, sistemler ile onları işleten ve bakımlarını yapan insanlar arasındaki etkileşimlerle ilgilenen bir uygulamalı bilimsel/mühendislik disiplinidir. b) Ekipman tasarımıyla ilgili insanoğlunun yapabilirliklerini, sınırlarını ve diğer özelliklerini içeren bilgi bütünüdür. c) İşin insana göre tasarlanmasıdır. d) Çalışanların uyması gereken iş güvenliği ilkeleridir. e) Çalışanların uyması gereken iş güvenliği ilkeleridir. 2. Aşağıdakilerden hangisi ergonominin amaçlarından biri değildir? a) Çalışanların moral ve motivasyonlarını azaltmak b) Verimliliği artırmak c) Kas ve eklem yakınmalarını azaltmak d) İşin gerekleri ile çalışanın kapasitesinin uyumunu sağlamak e) Makine-insan uyumunu sağlamak 3. Aşağıdakilerden hangisi ergonomik yaralanmaların etkileyebileceği vücut bölümlerindendir? a) Böbrekler b) Kalp c) Beyin d) Kas ve eklemler e) Dalak 4. Aşağıdakilerden hangisi ergonomik risk faktörlerinden biri değildir? a) Vücudumuzu dinç ve zinde tutmak için spor yapmak b) Aşırı tekrarlı hareketler c) Yüksekliği bele kadar olan yükleri taşımak d) Belden eğilerek iş yapmak e) Titreşime maruz kalmak 5. Aşağıdakilerden hangi yapılırken belden yaralanma veya rahatsızlanma riski en düşüktür? a) Uzun süre kollarımızı başımız üzeri seviyeye uzatarak iş yapmak b) Belden eğilerek bobin veya malzeme almak c) Uzun süre, hareketsiz ve ara vermeden oturarak çalışmak d) Belimizi ve sırtımızı eğip bükmeden, dizlerimizi bükerek ve dengeli olarak hafif yükleri kaldırmak e) Uzun süre araç kullanmak Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

Ergonomik Etkenler 6. Aşağıdakilerden hangisi ifade bel yaralanmalarından korunmak için doğrudur? a) Belden eğilerek yük kaldırmak ve indirmek b) El arabaları iterek taşımak c) Belden yükle birlikte dönüş yapmak d) Kaldıramayacağımız kadar ağır yükleri taşımak e) Yükü kaldırırken vücudumuza uzak tutmak 7. Üst beden zorlanmalarında hangi faktörün etkisi yoktur? a) Gece çalışması b) Uygulanan güç c) Tekrar sayısı d) Duruş e) Gündüz çalışması 8. Çalışma sisteminin ergonomisinde, birbirini izleyen adımların sırası nasıl olmalıdır? a) Dayanabilirlik- kendini gerçekleştirebilirlik-kabul edilebilirlikhoşlanılabilirlik- b) Kabul edilebilirlik- dayanabilirlik-hoşlanılabilirlik-kendini gerçekleştirebilirlik c) Dayanabilirlik-kabul edilebilirlik-hoşlanılabilirlik-kendini gerçekleştirebilirlik d) Dayanabilirlik- hoşlanılabilirlik- kabul edilebilirlik-kendini gerçekleştirebilirlik e) Hoşlanılabilirlik- kabul edilebilirlik-kendini gerçekleştirebilirlikdayanabilirlik 9. Hem oturmaya hem de ayakta durmaya elverişli işlerde, çalışma yüksekliği hangi yüksekliğe göre ayarlanmalıdır? a) Hem oturmaya hem ayaktaki yüksekliği b) Ayakta durma halindeki yüksekliğe c) Yürüme halindeki yüksekliğe d) Uzanma halindeki yüksekliğe e) Oturma halindeki yüksekliğe Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

Ergonomik Etkenler 10. İş yerinde fizyolojik ve biyomekanik sınırlamalara da uyularak iç ölçülerin tespitinde, insanın ya da vücudun belli bir kısmının sığacağı en küçük ölçüler için en büyük vücut ölçüsü yüzde kaçtır? a) % 90 b) % 100 c) % 95 d) % 50 e) % 55 Cevap Anahtarı 1.D, 2.A, 3.D, 4.A, 5.D, 6.B, 7.A, 8.C, 9.B, 10.C, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21

İç Ortam Hava Kalitesi Özet İç ortam sağlığı, tıbbi, psikolojik ve mühendislikle ilgili disiplinler arası bir çalışma alanı oluştururlar. Bunlardan, Bina İçi Çevre Kalitesi konusu mühendislik alanını ilgilendirmektedir. İç ortam havası kavramı, daha çok, endüstriyel alanlar dışında kalan ofisler, kamu binaları (okullar, hastaneler, tiyatrolar vb) ve özel konutlar için kullanılmaktadır. Nem, iklimlendirme sistemlerinde hava kalitesini etkileyen en önemli problemlerden biridir. Düşük bağıl nem, burun mukozasında ve boğazda buharlaşmaya neden olduğu için kurumaya sebebiyet verebilir. Burundaki kuruma nedeniyle de istenmeyen bazı zararlı partiküllerin solunum yoluyla vücuda girdiği görülmektedir. Mantarlar daha çok nemli ortamlarda ürerler hava nemini ayarlayarak nem oranlarını düşürmek ve nem kaynaklarını ortadan kaldırmak mantarların üremesine engel olur. Mantarlar hava içine sporlar yayarak solunum yoluyla insan vücuduna görev ve ciğerlere yerleşerek astmatik ve alerjik hastalıkları ortaya çıkarır. Radon, alfa bozunması sonucu oluşan akciğer dokularına oldukça zarar veren 214 polonyum ve 218 polonyum elementleri oluşur. 222 Rn ve bozunma ürünleri doğal kaynaklardan alınan radyasyon dozunun yaklaşık % 55 ini oluşturmaktadır. Radon gazı seviyesi 10 pci/l (370 Bq/m 3 ) üzerinde ise, sadece havalandırma ile iç ortam havasındaki tehlikenin önlenmesi mümkün değildir. İç ortam havasındaki Radon gazı seviyesi Kimyasal İz Kazıma Tekniği ile ölçülebilir. Havalandırma sistemlerinde kullanılan filtrelerden beklenilen, iç ortama yeteri kadar havanın sağlanması ve arzu edilen nitelikte olmasıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

İç Ortam Hava Kalitesi DEĞERLENDİRME SORULARI Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi iç ortam sağlığınının çalışma alanlarından biri değildir? a) Termodinamik b) Psikoloji c) Etimoloji d) Kimya e) Biyoloji 2. Aşağıdakilerden hangisi bina içi çevre kalitesinden kaynaklanabilecek tehlikelerden biri değildir? a) Gürültü b) Aydınlatma c) Su kalitesi d) Havalandırma e) Heyelan 3. Aşağıdakilerden hangisi İç ortam havası kavramının kapsadığı çalışma alanlarından biri değildir? a) Petrol rafinerileri b) Hastaneler c) Tiyatrolar d) Alışveriş merkezleri e) Eğitim kurumları 4. Aşağıdakilerden hangisi iç ortam hava kalitesinin neden olabileceği muhtemel hastalık gruplarından biridir? a) İşle ilgili hastalıklar b) Meslek hastalıkları c) Hasta bina sendromu d) Enfeksiyon hastalıkları e) Mesleki kanserler 5. Aşağıdakilerden hangisi iç ortam havasındaki bağıl nem oranının düşük olması nedeniyle ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarından biri değildir? a) Saçların kuruması b) Derinin kuruması c) Burunda kuruma d) Enfeksiyon hastalıkları e) Hepatit B Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

İç Ortam Hava Kalitesi 6. Aşağıdakilerden hangisi iç ortam havasındaki ideal bağıl nem oranı için kabul edilen en düşük ve en yüksek aralıklardan biridir? a) %40 ile %60 b) %30 ile %50 c) %40 ile %50 d) %30 ile %60 e) %50 ile %60 7. Aşağıdakilerden hangisi iç ortam havasını kirleten etmenlerden biri değildir? a) Mantarlar b) Sigara dumanı c) Solunabilir tozlar d) Haşere ilaçları e) PAH lar 8. Aşağıdakilerden hangisi iç ortam havasında organik bileşiklerin oluşması için kaynak teşkil etmez? a) İş elbisesi b) Yazıcı c) Fotokopi makinası d) Solventler e) Temizlik malzemeleri 9. Aşağıdakilerden hangisi Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği ne göre konutlarda solunum yoluyla alınmasına izin verilebilen azami radon gazı yoğunluğudur? a) 400 Bq/m3 b) 37 Bq/m3 c) 1000 Bq/m3 d) 400 msv e) 37 msv 10. Aşağıdakilerden hangisi İç ortam havasındaki radon gazı seviyesini ölçmek üzere kullanılan tekniklerden/yöntemlerden biridir? a) XRD b) b)aas c) Kimyasal iz kazıma tekniği d) Titrasyon tekniği e) Elektrokimyasal yöntemler Cevap Anahtarı 1.C, 2.E, 3.A, 4.C, 5.E, 6.A, 7.E, 8.A, 9.A, 10.C Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13