Yayınevi sertifika no: 14452 Yayın no: 311 AİLEDE VE OKULDA AİLEDE VE OKULDA Genel yayın yönetmeni: Ergün Ür İç düzen: Durmuş Yalman Kapak: Zafer Yayınları İsbn: 978 975 261 286 0 1. Baskı: Eylül, 2015 Copyright Uğurböceği Yayınları, 2015 Pedagog ALI ÇANKIRILI Bu eserin tüm yayın hakları, 14452 sertifika numaralı, ZAFER BASIN YAYIN TURİZM VE BİLG.ÜRÜN SAN.TİC.LTD.ŞTİ. ye aittir. Eserde yer alan metin ve resimlerin ZAFER BASIN YAYIN TURİZM VE BİLG.ÜRÜN SAN.TİC.LTD.ŞTİ. nin önceden yazılı izni olmaksızın, elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması, yayınlanması ve depolanması yasaktır. Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun (FSEK)in, 21,22, ve 23. maddelerine göre bu eserin işleme,çoğaltma ve yayma hakkı 14452 sertifika numaralı ZAFER BASIN YAYIN TURİZM VE BİLG.ÜRÜN SAN.TİC.LTD.ŞTİ. tarafından, yazılı bir izinle 27414 sertifika numaralı Ares Yayıncılık Kağıt ve Matbaa Rek. Hiz. San.Tic. Ltd. Şti. ne verilmiştir. Uğurböceği Yayınları, Zafer Yayın Grubu nun bir kuruluşudur. Talatpaşa mah. İmrahor cad. Terasevler Sitesi No:1-A Kağıthane /İstanbul Tel: (0 212) 446 21 00 Faks: (0 212) 446 01 39 www.zafer.com / zafer@zafer.com twitter.com/zaferyayinlari - facebook.com/zaferyayinlari Duygusal Zekâ Açısından Değerler Eğitimi Yaratılış, Doğa ve Çocuk Üçgeninde Değerler Eğitimi Oyun ve Drama İle Değerler Eğitimi BASKI VE CİLT: Erkam Yayın Sanayi ve Ticaret A.Ş. İkitelli O.S.B. Mah. Atatürk Bulvarı Haseyad 1.Kısım No: 60/13 C Başakşehir/İstanbul Tel: 0212 671 07 07 MATBAA SERTİFİKA NO: 19891
İçindekiler 1. BÖLÜM AİLEDE Değer Kavramı ve Değerler... 11 2. BÖLÜM DUYGUSAL ZEKÂ AÇISINDAN Duygusal Zekâ Nedir?... 87 3. BÖLÜM YARATILIŞ DOĞA VE ÇOCUK ÜÇGENİNDE Bu yu k Şehir Hayatı Kadim Değerleri Unutturuyor... 133 4. BÖLÜM OYUN VE DRAMA İLE Değerler Eğitiminde Oyunun Yeri ve Önemi... 171 5. BÖLÜM OKULDA Değer ve Değerler Eğitimi... 189
Pedagog Ali ÇANKIRILI: 1947 yılında Çankırı da doğdu. İlk ve ortaokulu Çankırı da, Liseyi Üsküdar Fen Lisesinde bitirdi. Gazi Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun olduktan sonra bir hocasının tavsiyesi üzerine psikoloji bölümüne devam etti ve mezun olduktan sonra Amerika da Alabama Üniversitesi nde Çocuk Psikolojisi ve Davranışları alanında pedagoji mastırı yaptı. Başarılı çalışmalarından dolayı kendisine Onursal Amerikan Vatandaşlığı belgesi verildi. Yurda döndükten sonra değişik kamu ve özel eğitim kurumlarında görev aldı, 1990 yılında kendi isteği ile emekli oldu. Gazete ve dergilere çocuk eğitimi ve psikolojisi alanında makaleler yazan, Anne baba okullarında ders veren, yurt içinde ve yurt dışında seminerlere katılan Ali Çankırılı nın Batı klasiklerinden yaptığı çevirileri ve telif eserleri bulunmaktadır. Evli, 2 çocuk babasıdır. Torun Sevme Rehberi kitabının kahramanı Zeynep Zeren in dedesidir. Yazdığı Kitaplar: Çocuklarımız Mutsuz ve Başarısız Olmasın, Benim Sağlıklı Bebeğim, Kötü Çocuk Yoktur, Çocuğun Manevi Eğitimi, Annemle Babamla Öğretmenimle ve Arkadaşlarımla Oynuyorum Öğreniyorum, Okul Ailede Başlar, Anne Ben Nerden Geldim, Eve Kardeş Geldi, Çocuklara Söz Geçirme Sanatı, Çocuk Resimlerinin Dili, Evlilik Okulu. Ana Baba Okulu, Baba Olma Sanatı, Anne Olma Sanatı, Sorunlarıyla Çözümleriyle Ergenlik Çağı, Torun Sevme Rehberi. alicankirili@gmail.com
1. BÖLÜM AİLEDE
Değer Kavramı ve Değerler ÇOCUKLARIMIZ dünya üzerinde gittikçe büyüyen iç savaşlardan, şiddet ve terör olaylarından görsel medya yoluyla haberdar olmakta, ciddi bir şekilde etkilenmektedir. Pek çok ülkede aileler ve eğitimciler toplumsal düzeni tehdit eden bu sorunlardan kurtulmanın yolunun etkili bir değerler eğitiminden geçtiği kanaatindedir. Ülkemizde de gittikçe artan ve toplumsal huzuru bozan örgütlü şiddet olayları görülmekte, bu olayları gerçekleştiren çocukların ve gençlerin değerler konusunda yeterince eğitilemedikleri anlaşılmaktadır. Sosyal denetim mekanizmalarından en önemlisi olan değerler, toplumsal bütünlüğün ayrılmaz unsurlarındandır. Değer, bir toplum, bir inanç, bir ideoloji içinde veya insanlar arasında kabul edilmiş, benimsenmiş ve yaşatılmakta olan toplumsal, insani, ideolojik veya ilahi kaynaklı her türlü du- 11
AİLEDE VE OKULDA yuş, düşünüş, davranış, kural ya da kıymetlerdir. Kişi hangi toplumda doğup büyürse, o toplumun doğal ve toplumsal şartlarına göre adapte olur ve kendi toplumuna uygun bir kişilik kazanır. İnsanlar toplumun kurallarını ve değerlerini benimsediği halde, bir toplumun bütün fertleri kalıplanmış gibi birbirinin aynı değildir; kişilik olarak farklılık gösterirler. Değerler, insanların duygu, düşünce ve davranış boyutlarıyla yakından ilgilidir. Sosyal bilimciler değerlerin insan davranışlarını açıklamada temel bir öneme sahip olduğunu ifade etmektedir. Değerler üzerine araştırma yapmanın başlıca amaçlarından biri, insanlarda var olan değer algılarını belirlemek, bu değerlerin tutum ve davranışlar üzerindeki etkilerini ortaya çıkarmaktır. Değerler bireyin düşünce, tutum, davranış ve eserlerinde birer referans olarak ortaya çıkarlar. Bir yönüyle bireylerde kişiliğin oluşmasına katkı sağlarken diğer yönüyle toplumsal bütünlüğü ve uyumu korumada etkin bir role sahiptirler. Değerler Eğitimi Eğitim belirlenen amaçlar doğrultusunda bireyi yetiştirme süreci olarak tanımlanabilir. Bu süreçte kazanılan bilgi, beceri, tutum ve değerler, bireyin karakterini farklılaştırır. Karakteri gelişen, bilgi ve beceriler ile donatılan birey ise, toplumsal yapı üzerinde olumlu değişmeler meydana getirir. Bu durum ise, temel değerlerin aileye ve çocuklara, bir başka yönüyle de öğrencilere kazandırılması ile mümkün olabilir. Bireyin hayatında hemen her şey değerlere göre algılanır ve yaşamın anlamı bu şekilde öğrenilir. Bu yüzden değerler eğitiminin yapılmasında, aileye, eğitim kurumlarına ve öğretmenlere büyük görevler düşmektedir. İnsanoğlu soyunu devam ettirirken çocuklarına eğitim yoluyla bildiklerini aktarabilen dünyadaki tek canlıdır. İnsanın bir sonraki kuşağa aktardığı mirasın tümüne kültür adı verilmektedir. İnsan kültür aktaran tek canlı olarak, tecrübelerini, bilgilerini, düşüncelerini, inançlarını, zevklerini ve acılarını çeşitli yollarla diğer insanlara aktarır. Bu temel özelliği nedeniyle ilk insandan günümüze kadar insanoğlu kültürünü ve uygarlığını hep bir sonraki kuşağa aktarmıştır ve aktaracaktır. Bu aktarma etkinliğinde en önemli payı eğitim ve öğretim almaktadır. Eğitim, bir toplumun veya bireyin sahip olduğu kültürü, bilgiyi, inancı, beceriyi, değerleri ve sanatı kendisinden sonra gelen kuşaklara aktarma sürecidir. Kadın veya erkek, her ferdin yaratılışındaki kabiliyetler ancak iyi bir eğitimle gelişebilir. Eğitim sayesinde değerlerimizi temsil eden örflerimizi ve geleneklerimizi en iyi şekilde koruyabilir, çocuklarımıza iyi bir gelecek hazırlayabilir, 12 13
AİLEDE VE OKULDA huzur içinde yaşamalarını sağlayabiliriz. Bu sebeple hemen hiçbir konu aile eğitimi kadar önemli olamaz. Eğitim bir gelişme ve geliştirme işidir. İnsan, gelişmeye elverişli bir takım kuvvet ve kabiliyetlerle yaratılmış olduğu için eğitilmesi zor değildir. Bir eğitim sistemi, fertleri madden ve manen geliştirebildiği, gelecekte daha çok gelişmelerine imkân verdiği nispette değerlidir. Değerlerin Özellikleri Değerlerin ne olduğunu daha iyi anlayabilmek için özelliklerinin belirlenmesi gerekir. Değerlerin özellikleri kısaca söyle sıralanabilir: Değerler inançlardır. Ancak tümüyle nesnel, duygulardan arındırılmış fikir niteliği taşımazlar. Etkinlik kazandıklarında duygularla iç içe geçerler. Değerler, bireyin amaçlarıyla (eşitlik gibi) ve bu amaçlara ulaştırmada etkili olan davranış biçimleriyle (dürüstlük, adalet, yardımseverlik gibi) ilişkilidirler. Değerler, özgül eylem ve durumların üzerindedirler. Örneğin, itaatkârlık değeri, evde, işte, okulda ve tanımadığımız kişilerle olan ilişkilerimizin tümünde geçerlidir. Değerler, davranışların, insanların ve olayların benimsenmesini, seçilmesini ya da değişimini yönlendiren standartlar olarak işlev görürler. Değerler taşıdıkları öneme göre kendi aralarında sıralanırlar. Bu sıralama değer önceliklerini belirleyen bir sistem oluşturur. Değerler değişime açık yapılardır. Zaman içinde etkileşim ve ortaya çıkan yeni ihtiyaçları karşılamak için değer önceliklerinde değişiklikler olabilir. Değerler, bağlı oldukları kültürlere göre değişir. Hatta ait oldukları kültürlerin içinde dahi farklılık gösterebilirler. Farklı iki toplum aynı değere sahip olabilir ama o değere verdikleri önem derecesi farklı olabilir. Değerlerin İşlevi ve Amacı Bireylere amaç ve yön tayin eder. Bireysel ve toplumsal faaliyetlerin esaslarını ve genel yönünü belirler. Bireylerin olumsuz davranışlarını düzeltmelerine yardımcı olur. Bireyin başkalarından ne beklemesi gerektiğini ve kendisinden ne beklendiğini bilmesini sağlar. Bireyin doğruyu ve yanlışı, haklıyı ve haksızı, hoşa gideni ve gitmeyeni, ahlâkî olanı ve ahlâkî olmayanı ayırt etmesini sağlar. 14 15
AİLEDE VE OKULDA Değerler Psikolojisi İnsan beyninde değerlerin temelini oluşturan iki türlü duygusal radar vardır: 1- Pozitife (iyiye, doğruya, güzele) yönelmek 2- Negatiften (kötüden, yanlıştan, çirkinlikten) kaçmak A- Amaç Değerler (soyut hedefler gösterir) 1.Grup: Sevgi ve Güven Eksenlidir. İnsanları sevmek Şefkatli olmak İyilik yapmaktan zevk almak 2.Grup: Sosyal Sınırları Belirler Dürüst ve adil olmak Saygıyla donanmak Hayatında yalana yer vermemek 3. Grup: İletişim Biçimini Belirler Hoşgörülü Barışçı İçten ve anlayışlı olmak 4.Grup: İç Disiplin Pratiklerini Belirler Paylaşımcılık Alçak gönüllülük İşbirliği yapmak Uzlaşma taraftarı olmak B- Araç Değerler (Hedefe götüren yoldur. Motivasyon arttırıcı ve teşvik edicidir.) 1.Grup: Pozitif Duyguları Harekete Geçirenler Düzenli ve intizamlı olmak Takdir etmek Övgülerde bulunmak Onaylayıcı ve rahatlatıcı özellikler sergilemek İşini iyi yapmaya çalışmak Disipline uyarak hareket etmek Cömert ve cesur olmak Kendini geliştirmek 16 17