GÜNAY GÖKSU ÖZDOGAN - FÜSUN ÜSTEL KARİN KARAKAŞLI - FERHAT KENTEL TÜRKIYE'DE ERMENİLER CEMAAT-BİREY-YURTTAŞ ISTANBUL BiLGi ONJVERSITES İ YAYINLARI BiLİM ve SANı-.T V:\KFI KÜTÜPHA. 1 C~İ
içindekiler xı Çalışma Üzerine xııı Sunu ş xv Teşekkürler... 1 Giriş 4 Birbirini Tanıma Aracı Olarak Ortak Üretim 5 Güzergah: Anlamaya Çalışmak, Kendini Anlamak, Öğrenmek ve Düşünmek... 7 Araştırmanın Sorunsalı, Kapsamı ve Metodolojisi 8 Kaynak Çalışması ve Bilgi-Belge Derleme 10 Derinlemesine Görüşmeler 10 Odak Grup Tamşmalan 11 Anket Çalışması 12 Yerinde Gözlem 13 Araşbrmanın Zihinsel Arkaplanı 15 Yurttaşlık, Ulusal Kimlik ve Homojenlik 19 Bir "Strateji" Olarak Ulus ve "Taktik"ler Olarak Tüketimi 22 Ulusal Kimlik ve Sosyalizasyon 23 Farklı Yurttaşlık Talepleri: Yurttaş, Cemaat, Birey 25 Modemitenin Dönüşümü, Cemaat ve Yeni Kültürel Kimlikler 29 Karmaşıklık Paradigmas ı 35 Tarihten Günümüze TUrkiye'de Ermeniler ve Ermeni Kimliği 40 Anadolu'da Ermeni Hanedan ve Krallık ları 42 Büyük Devletlere Karşı Mücadele 44 Kilikya: Anadolu'da Son Ermeni Krallığı 46 Din, Ermeni Kilisesi ve Hıristiyanlık İçi Çekişmeler 46 Hıristiyanlığın Kabulü ve Aposrolik Ermeni Kilisesi 49 "Yortularda Saklı Kimlik" 52 Osmanlı Ermenilerinin Ruhani Merkezi: İstanbul Ermeni Patrikliği 54 Roma Kilisesi'yle tlişkiler 55 "Katoliklik Davası" 57 Protestan Etkisi 59 Ermeni Dilinin ve Edebiyatının Serüveni 59 "Tanrısallaştırılmış" Ermenice 63 Edebiyatta İlk Laikl~me Belirtileri 65 Matbaa: Modemiteye ilk Adım 67 Ermeni Harfleriyle Türkçe Eserler 70 Osmanlı Ermenilerinin Aydınlanma Döneminden Günümüze 79 Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeci'nin Kültür Yaşamında Ermeniler
8o Sahnede Ermeni Duayenler 82 Cumhuriyet Dönemı ve Gayrı Resmi Ermenice Oyun Yasağı 85 Müzik Alanında "Hoş Seda" Bırakanlar 85 Dinı Müzik Denince 87 Klasik Türk Musikisinde Ermeniler 88 Anadolu Ermeni Muziği 91 Batı Muziği Kulvarı 94 lstanbul'da Ermen, Folkloru 96 Resim ve Mimaride Ermeni İzleri 97 Osmanlı Saray Ressamları 98 1 915 Sonrası Ressamları 103 Mimaride Hazin Miras 110 Osmanlı Mimarisinde "Adı Unutulanlar" 113 Osmanlı Miller Sisremi'nden Cumhuriyet Yurttaşlığı'na 118 Osmanlı Yönetımınde Ermenıler: Amiralar, Sivıl Bürokratlar, Sıyaset Seçkınleri 122 Sıvı! Burokrasi, Merkezi ve Yerel Yönetımde Ermeniler 125 "Genç. Ermeniler" ve Anayasa Harekerı 130 Mıllıyetçilik Ruzgarı 143 il. Meşrutiyet'ten Bırinci Dunya Savaşı'na: Yeni Olanaklar ve Açmazlar 150 1915 Tehciri ile Gelen Yıkım 156 Cumhurıret'te Azalan Sayılar, Ayrımcılık ve Marjinalleşme 163 Osmanlı'dan GUnUmUze Ermeni Kurumlan ve Siyaset 165 Dini Kurumlar 165 lstanbul Apostolik Ermeni Patrikliği 172 Pamklik Tuzuğü ve Sıvılle)me Tamşmaları 178 lstanbul Ermenı Katolik Kilısesı 181 Protestan Ermeni Kilisesi 182 Eğitim Kurumları 182 Osmanlı Dönemı: Dershaneden Okula 193 Cumhurıyet Dönemi: Kapanan Okullar 199 Ermeni Eğirim Kurumlarının Sorunları 2o6 Basın ve Yayın Hareketleri 2o6 Osmanlı Imparatorluğu'nda Ermenice ya da Ermem Harflı Sureli Yayınlar 213 Cumhurıyet döneminde Ermem Basını ve Yayını 213 Ermeni Kurum ve Derneklerinin Süreli Yayınları 215 Günumuzde Ermeni Basını 215 Jamaııak 218 Nor Marmara 219 Agos 225 Aras Yayıncılık 227 Ermenı Cemaat Vakıflarının Hukuki Statusu ve Sorunları
içindekiler vll ~ Ermeni Kültür Kurumları, Eğitim ve Yardımlaşma Dernekleri, Spor Kulüpleri 246 Gunümüzde Ermeni Kültür Kurumları 247 Kilısc Koroları (Tıbraız Tas) 252 "Genç Kuşak" Ermeni Müzik ve Dans Toplulukları 254 Eğitim Alanındaki Kültür ve Yardımlaşma Dernekleri 254 Okullardan Yetişenler Dernekleri (OYD) (Sanutz Miutyun) 263 İstanbul Tfük-Ermeni Azınl ık Okulları Öğretmenleri Yardımlaşma Derneği 264 Hemşehrilik Dayanışmam ve Girişimi: Vakıflı Köyü Derneği 269 Spor Kulupleri 270 Nor Şişli Spor Kulübü 271 Taksim Spor Kulübü 271 Şişli Spor Kulubü 272 Zara Spor Kulübü 273 Tiırkiye Ermeni Cemaati ve Siyaset 273 Cemaat Siyaseti 273 Patrik Seçimi 281 Vakıf ve Dernek Seçimleri 286 Ulusal ve Yerel Temsil Kurumla rında Ermeniler 286 Cumhuriyet Öncesi Dönem 291 Cumhuriyet Dönemi J03 GOnümUzde Türklye'de Ermeni Olmak 3o6 Dil: Kimliğin Kurucu Unsuru mu? 3o6 "Sokakta Annem 'Mama' Dememi istemiyordu" 313 "Veliler 'Ermeniceden Niye Bıraktınız?' Diye Hesap Soruyorlar... " 314 Ermenice: "Tam Ermenilik'in" Kıstası ya da "Ne İşime Yarayacak ki?" 319 Din: "S ivilleşen İşaretler Dünyası" 319 Din ve Etnisitenin İçiçeliği 320 Dindarlık-İman ve/veya İhtiyaç 323 Patriklik: Ruhani Temsiliyet "Mecburen Etnarklık" 328 Müslüman Çoğunluğun İçinde Hıristiyan / Ermeni Olmak 331 "Benzeşmenin" Son Noktası: "Dönmek" 334 Be1leği Yeniden Kurmak: Zincirin Kopan Halk a larını Yeniden Tamamlamak 338 Ermenilik Coğrafyaları: Farklılaşan Zihniyetler 338 İstanbul Ermeniliği-Anado lu Ermeniliği 342 Üç Ermenilik: Türkiye-Ermenistan-Diaspora 349 Cemaat-Birey-Yurttaş 350 Cemaat: Çekim Alanı "Pranga" 352 Sosyal ve Kültürel Yaşama Katılım 356 Grup-içi Evlilik-Karma Evlilik
vlll içindekiler 362 Törenlerin Simgelediği Birlik 363 "Makbul Cemaar"ın Üretim Mekanizması Olarak Sosyal Denerim 363 Çoğul Kimlikler: Ermenilik(ler) 365 Benıerlik Söylemi: "Türk Gibi Olmak" - "Türkiyeli Olmak" 365 Farklılık Söylemi: Bir Avamaj ve Dezavancaj Olarak "Ermenilik" 371 Azınlık Olmak - Yurttaş Olmak 376 Daha Açık Bir Biçimde ifade Edilen "Ermenilik" 379 Ermeni Cemaatinde Kadın Olmak 385 Tarih ve Bellek Arasında Türkiye Ermenileri 385 1915: "Seçilmiş Travma mı?" 400 Cumhuriyet Dönemi: Ayrımcı Uygulamalar ve Birlikte Yaşama Pratiği lt04 Dışlanmanın İki Boyutu: Devlet ve Toplum ı+o4 Devler-Ermeni Yurrıaş ilişkisi 406 Ermeniler Devlete Bakıyor 409 Belirli Mesleklerden Fiilen Dışlanma: "Zacen lsremezler!" - "Başvursak. da Almazlar!" 411 Askerlik: "lyi Bir Subaya Düşersen Rahat Edersin!" 413 Türkiye Ermenileri "Büyük Toplum"a Bakıyor 415 "Abi, Sana Niye Ermeni Adı Koymuşlar?" 416 "ilkokul Öğretmenim Canımı Çok Acını!" 418 "'Ermeni, Ama iyi Çocuk!' Diyorlar" 419 "[ki Kartvizitim Var. Birinde Boğos, Diğerinde Oğuz Yazıyor!" 420 "Türk Medyası Ônyargı Üretimine Katkıda Bulunuyor" 426 Büyük Toplum Ermenilere Bakıyor 426 "Biz/ Onlar": Önyargılar ve Stereotipler 429 Kurumsal Ayrımcılık - Toplumda Aynmcılığın Yeniden Üretimi 438 "Ermeniler İyi İnsandır " 439 "Ermeniler İyi iş Yaparlar" 4ı+o Ermenilerin İkinci ismi 442 "Ermeniler Subay Olamaz..." ya da "Yeni" Bir Kavram: "Yabancı Vatandaş" 446 "Türk Düşmanı, Potansiyel Varan Haini Ermeniler" 447 Dışlanırken Dışlama 449 Ermeniler ve Türkler Bir Arada: Savunma Mekanizmaları 451 "Normallik" Mümkun: "Ermeniler Sadece insandır" ya da "Ô:ınelerarasılık" 454 Sonuç: "Normalin Anormalleşmesi"
içindekiler ix 457 Sonuç: "Sadık Millet"ten Talep Eden Yurttaşa 463 "Yeni Bir Yurttaşlık Anlayışı: Kültürel Yurttaşlık 465 AB Adaylık Süreci: Sorunlar, Demokratikleşme Talepleri ve Reformlar 470 2000'ler: Umut ve Umutsuzluk Arasında 473 Zihniyet Devrimi: Açılımlar ve Açmazlar 479 Bitirirken... 481 Araştırma Belgeleri 517 Ekler 561 Kaynakça 579 Dizin