Kaldera ve Oluşumları Hazırlayanlar: Emre ŞİŞMAN 20100804-056
Kaldera;Volkanik faaliyet sonucunda magma haznesindeki magmanın boşalarak dayanımsız hale gelen hazne tavanının çökmesiyle oluşur. Bu çöküntü daha sonra suyla dolarak bir göl oluşabilir. Krater çapı genelde 1km den az iken kalderanın çapı daha fazla olup oldukça dik bir yamaca sahiptir.
Kaldera Volkanlar farklı yapıya sahip volkan çeşididir.bunlar; kategori içerisinde fark yaratma sebebi,en yıkıcı ve en fazla zarar veren volkan çeşididir.yüksek basınç ve sıcaklık ile sıkışmakta olan kaldera volkanlar yüzeye çıkar ve büyük yıkıcı güce sahip enerjisini boşaltır.
Kuşbakışı bakıldığında halka şeklinde gözüken kaldera zaman zaman çatlaklarından çıkarak basıncını ve sıcaklığını düşürebilmektedir.güncel olarak kaldera volkanlarının aktivitesi son derece az veya aktivite esnasında bilgiler bulunmamaktadır.
Kaldera oluşumu
Patlayıcı tip kalderalar Patlayıcı olmayan kalderalar
Patlayıcı tipi kalderlarda magma genellikle zengin silis içeriğine sahiptir. Bu nedenle ignimbirit, tüf, riyolit ve diğer magmatik kayaçlar görülmektedir. Silikatça zengin magma yüksek viskoziteye sahiptir (bazalt oluşumu).gazlar magma içerisinde yüksek basınçla sıkışma eğilimindedir. Basınç etinkisinde olan magma, yeryüzüne yaklaşarak üstündeki malzemeyi gaz çıkışı ve diğer faaliyetleriyle üzerinden atarak geniş çaplı kül dağılımı gösterir, aynı zamanda lav çıkışlarında küçük çaplı olarak görülebilmektedir. Basınç altındaki magma gaz çıkışlarıyla volkanik faaliyetini yeniden aktive ederse kubbe şeklini alarak yeniden yükselir. Bunun örneklerini; Cerro Galan,Lake Toba,Yellowstone da görmekteyiz. Bir silis veya riyolitik kaldera faaliyete tekrar geçtiği zamanda yüzlerce kilometreye malzeme yolladığı görülmektedir. Krakota(1883)ve Pinatuba(1991) büyük yıkımlar ve dünya çapında sıcaklık değişimlerine yol açmıştır. Yellowstone (son 650.000 yıl önce)yaklaşık 1000 kilometrekarelik bir alanda malzeme yollarken, St Helens Dağı(1980) 1.2 kilometrelik bir alanda malzeme çıkışı göstermiştir.
Yellowstone; ABD nin Wyoming,Montana ve Idaho eyaletlerinde yer almaktadır. Bilim adamlarına göre; yaklaşık olarak 2.1 milyon yıl önce kalderanın oluştuğu söylenmektedir. Yaklaşık olarak 600.000 yıl ile 800.000 yılları arasında aktivitesini yenilemektedir.yellowstone gibi 2.1 milyon yıllık patlama geçmişine sahip volkanlar Dünya üzerinde en büyük patlama sahip volkanlar olarak adlandırılır. Bu kadar güçlü patlamalara sahip olan Yellowstone 2.1 milyon yıl önce yaklaşık olrak 2.500 megatonluk bir güç ile patlama gerçekleştirmiştir. Malzeme çıkışları genel olarak 600 mil kadar uzağa taşınmıştır.
Bazı kalkan volkanlar(kilauea,manua Loa,Hawaii volkanları) farklı modlarda kalderalar oluşturmaktadırlar. Bu volkanları besleyen magma silikatça fakirdir. Magma viskozitesi düşük olduğu için magma büyük lav akıntıları patlayarak haznesini boşaltır. Boşalma sonucu üstteki yükün basıncı ile çökme meydana getirerek kalderalar oluşur, yer yer akıntı şeklinde patlamalar gösterebilmektedirler. Örneğin; 1968 yılında Fernandina Adasın da bulunan volkan 350 metre düşerek kaldera oluşmuştur. 2007 yılında Piton de la Fournaise adasında Réunion 300 metre düşerek magma haznesinin boşladığını göstermektedir.
Endonezya nın batısında bulunan Sumatra adasındaki Toba, yaklaşık olarak 74.000 yıl önce faaliyete geçerek büyük yıkımlara sebep olmuştur. Yaklaşık 6.000 km 3 kadar magma çıkmıştır, bunun yanında stratosferik sülfürik asit ve sülfürik asit açığa çıkartarak atmosfere salmıştır. Atmosfere karışan bu malzemeler birkaç yıl boyunca adayı ve doğal yaşamı büyük çapta etkileyerek birçok soruna sebep olmuştur.
1960 ların başında bu yana volkanizma diğer gezegenler ve uydularda gerçekleştiği bilinmektedir. İnsanlı ve insansız uzay araçlarıyla Venüs, Mars, Ay ve lo da volkanizma keşif edilmiştir. Dünya dışı volkanizma faaliyetlerinde Levha Tektoniği kuramına sahip değillerdir(sahip olunan yüzeysel bilgiler nezdinde).dünya da bulunan kaldera tiplerinin çoğu bu gezegenlerde gözlenmiştir. Venüsün ortalama kaldera çapı;68 km L onun ortalama kaldera çapı;40 km Mars ortalama kaldera çapı;48 km Görülmüştür. Bunun karşında Dünyada kaldera çapları ortalama olarak 1.6 km ile 80 km arasında değişmektedir.
Dinleyip vakit ayırdınız için teşekkür ederiz