Klasik ve Neo-klasik Dış Ticaret Teorileri Dr.Dilek Seymen Uluslararası İktisat
Neo-klasik Dış Ticaret Teorisi Liberal görüşü benimseyen iktisatçılar klasik değer teorisinden farklı olarak yeni bir değer teorisi kurmak ve görüşlerini buna dayandırmak zorunda kaldılar.böylece marjinal fayda görüşene dayanan yeni bir değer teorisi geliştirildi Soyutlayıcı bir teoridir ve evrensel geçerlilikte iktisat kanunları savunulmuştur, klasik teorinin bir çok varsayımı geçerlidir. Matematikten yararlanmışlar ve iktisadi değişkenler arasındaki ilişkiyi fonksiyonlarla ifade etmişlerdir.
Dış Ticaretin Teklif Eğrileri Yardımıyla Açıklanması Edgeworth ve A.Marshall Subjektif Reeel Maliyet Teorisi; Marshall a göre değeri, malların değerini reel ve subjektif unsurlar birlikte yaratır. Reel unsurlar emek ve sermaye maliyetidir. Subjektif unsur faydadır. Ayrıca reel unsur olan emek ve sermaye de sübjektif unsurlar taşır. Emek,çalışmanın zahmeti,marjinal zahmet Sermaye, tasarruf, tüketimden vazgeçmek, imsak.
Mal Balyaları: Mal balyaları ülkenin ihraç mallarını temsil etmektedir.her bir mal balyası, sübjektif reel maliyeti oluşturan belirli emek ve sermaye miktarını kapsamaktadır.balyaların mal içerikleri farklı olabilir, ancak emek ve sermaye içerikleri aynıdır. Ayni mübadele (para nötr, ödemeler bilançosu dengede )
Marjinal Fayda: Bir ülkenin ihraç ettiği mal balyası arttıkça, ülke içindeki miktarı azalır, marjinal faydası artar değeri yükselir... İthalat arttıkça, ithal balyalarının ülke içindeki marjinal faydası azalır, değeri düşer.
Balyaların emek ve sermaye içeriklerinin aynı tutulmasının sebebi, daha kıymetli ayrımını ortadan kaldırmak içindir. Aksi taktirde marjinal faydalarına göre bir değerlendirme yapmak güç olurdu.
Teklif Eğrileri; Bir ülkenin teklif eğrisi, çeşitli ticaret hadleri üzerinden ithal edeceği mal balyaları karşılığında, ihraç etmeyi teklif edeceği mal balyaları miktarını gösteren noktaların geometrik yeridir.( mahreçler kanunu )
Teklif Edilen İhraç Balyaları Teklif Eğrilerinin Çizimi 1 A Ülkesi İstenen A Ülkesi Aratan her ünite ithal İthal Fazlada İstenen balyası için ödenmeye Balyaları ithal Balyaları hazır ihraç balyaları (1) (2) (3) (4) = (1) / (2) 0 1 2 3 4 5 6 0,0 0,6 1,5 2,8 5,0 7,5 101-0,6 0,9 1,3 2,2 2,5 2,6-1,67 1,33 1,07 0,80 0,71 0,59
Teklif Edilen İhraç Balyaları Teklif Eğrilerinin Çizimi 2 B Ülkesi İstenen B Ülkesi Aratan her ünite ithal İthal Fazlada İstenen balyası için ödenmeye Balyaları ithal Balyaları hazır ihraç balyaları (1) (2) (3) (4) = (1) / (2) 0 1 2 3 4 5 6 7 0,0 0,45 1,05 1,85 2,85 4,00 5,25 6,75-0,45 0,60 0,80 1,00 1,15 1,25 1,50-2,20 1,90 1,62 1,40 1,25 1,14 1,12
Her ülke diğer ülkeye teklifte bulunurken malların marjinal faydasını dikkate alır Böylece verilmek istenen mal balyaları karşılığı istenen miktar artar.. Böylece ülkelerin karşılıklı teklifleri bir noktada birleşir. Dış ticaret haddi
Teklif Eğrilerinin Çizimi B Balyaları A Ş 1 2 3 4 5 6 D P C B 1 P I 1 2 3 4 5 6 A Balyaları 0,8 1,2 K
Dış ticaret haddi, ülkelerin iç mübadele oranları arasında bir noktada oluşacaktır. B c B nın iç mübadele oranı A nın iç mübadele oranı A
Teklif eğrilerinin kesiştiği nokta denge dış ticaret haddi ni verir. Teklif eğrileri üzerinde diğer noktalarda mahreçler kanunu gereği iç denge sağlanmıştır. Ancak dış denge sağlanamamıştır.
Teklif eğrilerinin kesiştiği P noktası ile orijini birleştiren OP doğrusunun eğimi, statik denge şartları içinde B ülkesinin ticaret haddini vermektedir. O halde B ülkesinin ticaret haddi tg POC = PC/OC = 5/4 = 1,25 /1 A Ülkesinin ticaret haddi COtg POC = OC/PC = 4/5 = 0,8 /1
Dış Ticaret Haddi İhracat birimi İthalat birimi = Trampa ticaret haddi.( oranın küçülmesi ülke lehinedir.) DTH = Px / Pm Px = Vx / Qx, Pm = Vm / Qm Vx / Qx DTH = Px / Pm = Vm / Qm Px / Pm oaranı arttıkça dış ticaret haddi ülke lehine gelişir. İhraç malının fiyatı ithal malının fiyatından yüksektir (Sattığı mal birimi basına giderek daha cok mal alıyor demektir)
Tüketici rantı Marshall dış ticarete teorisine önemli katkılarınm-dan biri tüketici rantı kavramınıdır. Marshall a göre, ticaret yapan ülkeler, karşı ülkenin mallarını düşündüklerinden ucuza almakta, bir rant elde etmektedir.
B Balyaları D A P C B Tüketici Rantı(A) A Balyaları Tüketici Rantı (B) 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6
Teklif Eğrilerinin Çizimi B Balyaları A A A P P P A Balyaları
Marshall ın Dış Ticaret Teorisine Katkıları Marjinal Fayda Teklif Eğrileri Dış Ticaret Hadleri Tüketici ve Üretici Rantı Elastikiyet
Teklif eğrilerine getirilen eleştiri: Ticaret hadleri, marjinal fayda, dış ticaretten sağlanan fayda, elastikiyet kavramı teklif eğrileri ile açıklanmış ve standart teoriye önemli bir katkı yapılmıştır. Öte yandan, mal balyalarının somut olarak ölçülmesi mümkün değildir, belirsizdir Mal balyalarının içeriği belirsiz olduğundan hangi ülkenin hangi malda uzmanlaşacağı sorusu cevaplanamamaktadır. Sübjektif reel maliyet teorisi, gelir ve servet paylaşımındaki eşitsizliği de zımnen içerdiğinden normatif değer hükümleri de içermiştir. Tam rekabet, tam istihdam, ödemeler bilançosu dengesi varsayımları da günümüz gerçeklerine uymamaktadır.
G.Haberler: Alternatif Maliyetler Malların nisbi fiyatları onların maliyetlerine göre belirlenmektedir. Ancak maliyet malların üretilmesi için gerekli üretim faktörleri tarafından belirlenmez. Maliyeti belirleyen söz konusu malı üretmek için vazgeçilen alternatif üretimlerdir.
Alternatif Maliyet: Bir mali üretmek için vazgeçilen alternatif üretimdir. Bir malın üretimini bir birim artırmak için başka bir maldan vazgeçilmesi gereken üretim miktarıdır. Tam istihdam koşullarında, bir malı üretmek için gerekli olan faktörler başka malların üretiminin azaltılması ile mümkündür.
Haberler, alternatif maliyet kavramını üretim olanakları eğrisi ile açıklamıştır.
Üretim Koşullarının Benzer, Tüketici Tercihlerinin Farklı Olması Y Y Yc Ca Pb Ia Pb Yp a Ia Yp a Yp b Ib Ib Pa Yp b Pa Yc Cb Xc Xp Xp X Xp Xp Xc X
Üretim Koşullarının Farklı, Tüketici Tercihlerinin Benzer Olması Y Y Pb Ia Ia Pb Ib Yp a Xp Pa Pa X Yp b Xp Ib X
Üretim Olanakları Eğrisinden Teklif Eğrilerinin Elde Edilişi Y Y c2 B p2 I2 p1 Q2 Q1 c1 Wı Iı c2 W2 X c1 A Q1,Q2 p1 p2 X
Dış ticaretin mübadele ve uzmanlaşma etkisi Y MRTxy = Px / Py = MRSxy MCy / MCx = Px / Py = dy / dx y2 y1 T1 I2 Iı T2 T3 Fd I3 Fı Fd x2 x1 X
HECKSCHER-OHLIN TEOREMİ Klasikler ülkeler arasındaki dış ticaretin nedenini ülkeler arasındaki üretim maliyetlerinin farklılığına dayandırırlar. Maliyetler farklılaştığında mübadele karlı olur. Maliyet farklılığının nedeni? Ricardo emek verimliliğinin uluslararası maliyet farklılığına değinmiş ama neden emek verimliliğinin uluslararası alanda farklı olduğunu açıklamamıştır.. 1919 Eli Hecksher, 1930 larda ise ögrencisi Bertil Ohlin faktör oranları faktör donatımı ( factor endowment-factor proportions) teoremi ile konuya açıklık getirmiştir. II Dünya Savaşı yıllarında Paul Samuelson teoreme katkıda bulunmuştur.
Faktör Donatımı Teorisi; Bir ülke hangi üretim faktörüne zengin olarak sahipse, üretimi o faktörü yoğun olarak gerektiren malları daha ucuza üretir, dolayısıyla bu alanda uzmanlaşır ve bu malları ihraç eder. Ülkede emek yoğun bir ülke ise, emek yoğun malları daha ucuza üretmesi doğaldır. Sermaye yoğun ülkelerde sermaye yoğun malların üretilmesi doğaldır. Örn: Türkiye tekstil, gıda, işlenmiş tarım ürünlerinde Almanya makine, elektronik de
Faktör Donatımı Teorisinin Varsayımları Ülkeler faktör donanımları bakımından birbirinden farklıdır, Malların faktör yoğunluğu farklıdır, bazı mallar daha emek yoğun diğerleri daha sermaye yoğundur, Malların üretim fonksiyonları bütün ülkelerde aynıdır. Mal bir ülkede emek yoğun üretiliyorsa diğer ülkede de emek yoğun üretilir, (Bu teknolojinin bütün ülkelerde aynı olması anlamına gelir, oysa teknoloji ülkelere göre farklılaşabilir.) Üretimde ölçeğe göre sabit verimler geçerlidir, Ülkelerin talep koşulları birbirinin aynı olmasa da benzerdir. Dış ticaret talep nedeniyle değişmez.
Faktör donatımı iki ayrı şekilde tanımlanır; Fiziki tanımlama: Faktör bolluğu arz yönüyle ele alınır. Ülkelerin emek/sermaye oranları karşılaştırılır. KA/LA > KT/LT Almanya da sermaye emeğe göre Türkiye ile karşılaştırıldığında nisbeten boldur Ekonomik tanımlama:faktör fiyatları dikkate alınır, genel olarak hem arz hem de talep dikkate alınmış olur çünkü ülkelerin bol olarak sahip olduğu faktörlerin fiyatı nisbeten ucuzdur. PKA/PLA < PKT/PLT Almanya da sermayenin nisbi fiyatı Türkiye ye göre düşük. Aksi durumlar ( Almanya da sermaye bol olduğu halde pahalı olması gibi) hükümet müdahalesi veya talep nedeniyle olabilir.
Faktör yoğunluğunun tersine dönmesi Faktör fiyatları değişebilir. Örneğin sermaye ucuzlayıp emek pahalılaşabilir. Bu emek yoğun üretilen malda daha çok sermaye kullanılmasına sebep olabilir ama faktör donanımı teorisinin geçerliliği için ucuzlayan faktörün pahalılaşan faktör yerine ikame edilesi sonucu, emek yoğun mal sermaye yoğun mal ( ya da tam tersi ) haline gelmemelidir. istisnalar vardır Latin Amerika da daha önce emek yoğun üretilen kauçuk şimdi suni olarak ( su-kireç tozu-kömür) sermaye yoğun üretiliyor.
Faktör donatımı teorisinin kanıtlanması Makine A T FA IT FT A IA T Teksil
Faktör donatımı teorisinden çıkarımlar Faktör donanımı: her ülke zengin olarak sahip olduğu faktörü yoğun biçimde kullandığı malların üretiminde karşılaştırmalı üstünlüğe sahiptir, Faktör fiyat eşitliği: Serbest ticaret ülkeler arasında faktör fiyatlarını eşitler ( mal hareketi yoluyla ), Gelir dağılımı etkisi: Serbest ticaret sonucu ülkede bol olan faktörün geliri artar, kıt faktörün geliri düşer ( Stolper-Samuelson)
Faktör fiyatlarının eşitliği: Eğer faktörler tam mobilse örneğin emek üretimin düşük olduğu bölgeden yüksek olduğu bölgeye kayar. Ücretlerin yüksek olduğu bölgede işgücü arttıkça ücretler düşer ( tam ersi de olur ). Bu mal hareketi yoluyla da sağlanır. Ülke yoğun olarak sahip olduğu faktörü kullandığı malda uzmanlaşırsa o faktöre talep artar ve o faktörün fiyatı artar. Örn: emek yoğun mala talep artar; emek talebi ve ücret artar, sermaye yoğun mal azaltılarak açığa çıkan emek kullanılır, sermaye atıl kalır, fiyatı düşer.
Gelir dağılımına etkisi Bol faktörün geliri artar, kıt faktörün geliri azalır ( Stolper-Samuelson) Serbest ticaret yolu ile kıt faktörün gelişimindeki azalmadan bol faktörün ticaretten sağlayacağı fayda daha çok olabilir. Dış ticaretin hükümetler tarafından gelir dağılımını etkilemede kullanılmasına neden olmuştur. Günümüzde gelişmiş ülkelerde emek kıt bir faktör olduğundan sendikalar lobi faaliyetleri ile koruyucu önlemler için devlete baskı yaparlar örn: ABD de tekstilde kotaların sürdürülmesi konusundaki israr