Bilimsel ve Kültürel Mirasın Korunması: UNESCO Dünya Belleği Programı Yaşar Tonta Hacettepe University Department of Information Management 06800, Ankara, Turkey tonta@hacettepe.edu.tr yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html 1
Plan Bilimsel ve kültürel miras UNESCO Dünya Belleği Programı Dijital miras Sonuç 2
Bilimsel ve Kültürel Miras Kültür, yaptığımız her şey (entellektüel ve sanatsal eserler, performanslar, vs. ) Zengin bir ortak bilimsel ve kültürel miras Savaşlar ve ihmal nedeniyle ortak mirasın azalması Ulus-devletler inşa etme sürecinin etkisi Öteki lerin yarattığı kültürel zenginliklerin ihmal edilmesi 3
Oyun Kuramı ve Ortak Miras Öteki lerin kültürel mirasının yok edilmesi toplamı sıfır olan bir oyun değil Hatta her iki tarafın da kaybettiği bir oyun da değil Ortak mirasın yok edilmesiyle bütün insanlık kaybediyor 4
Bosna-Hersek Ulusal Kütüphanesi 1,5 milyon kitap, 4000 nadir eser, 478 ciltli el yazması, 100 yıllık Bosna gazete dermesi zarar gördü. Dermenin sadece %10 u kurtarılabildi. 5
Kültürel Miras Kurumlarının Yok Edilmesi Suç Bosnalı Sırp güçler tarafından düşman hedefi olarak seçildiği iddia edilen Saraybosna Ulusal ve Üniversite Kütüphanesinin Bosna-Hersek te yaşamış olan Müslüman, Sırp, Hırvat, Yahudi ve diğer tüm milletlerin tarihini ve kültürel mirasını içermesi ironiktir. O bölgede yüzyıllarca var olan kültürel çoğulculuğun parçası olduğu için kendi kültürel mirasını yok etmek kültürel intihar anlamına Balkan Alzheimer ı hastalığı (De Bernières, 2008, s. 51). gelmekte olup, aynı zamanda kültürün girift doğasını da açığa çıkarmaktadır. Bu [kütüphanenin yok edilmesi], kültürün soyutlanmış bir varlık olmadığını, başka milletlerin kültürünü yok etmekle aynı zamanda kendi kültürümüzü de yok ettiğimizi, çünkü tüm kültürlerin iç içe geçtiğini ve birbirine bağımlı olduğunu gösteren örnek bir vakaydı. Zgonjanin (2005, s. 136-137) 6
İnsanlığın Ortak Mirası Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması (1972) Somut Olmayan (Intangible) Kültürel Mirasın Korunması (2003) Kültürel Anlatımların Çeşitliliğinin Korunması ve Yüceltilmesi Konvansiyonu (UNESCO, 2005) 7
UNESCO Dünya Belleği Programı 8
UNESCO Dünya Belleği Programı Türkiye 9
Modern Medya İkilemi 10
Yeni Yönelimler... "What is not online, does not exist! (Çevrimiçi değilse, yoktur!) "What is not mobile, does not exist! (Mobil değilse, yoktur!) Bilimsel ve kültürel miras için de geçerli 11
Dijital Belgeler / Nesneler Sonradan olma dijital belgeler Kitap, gazete, dergi, teknik rapor, ders notları, resimler, vs. Anadan doğma dijital belgeler Web, görselleştirme, benzetim ve senaryo yazılımları, sanal topluluklar (Facebook, Second Life), viki ler, bloglar, vd. 12
Şimdinin Geleceği Anadan doğma dijital kültürel nesneleri dinamik ve akıllı Dinamik web sayfalarını gelecek kuşaklar için saklamak daha zor Daha sonra meydana gelebilecek değişiklikleri ekleyebilmek için daha karmaşık koruma yöntemleri gerektiriyor Anadan doğma dijital nesnelerin korunması kopyalamaya dayanıyor (Lynch, 2002, European Commission s. 19). 13
Dijital Mirasın Korunması Dijital nesneler bilimsel, kültürel ve sanatsal mirasımızı temsil ediyor O nedenle dijital bilimsel ve kültürel miras için koruma daha da önemli Geleneksel ihmal yoluyla koruma : 50-100 yıl dayanan materyaller arşiv, kütüphane ve müzelerde Ama dijital belgelerin ömrü çok daha kısa: 25 yıl beklersek korumak için çok geç Belki sadece %10 u kalacak. Kaynak: Roy Rosenzweig, Preservation through neglect. http://www.historycooperative.org/phorum/read.php?14,373,388#msg-388 14
Çatalhöyük 15
Second Life Çatalhöyük Adası 16
Kültürel Nesnelerin İnternet i Dijital sergiler Mobil telefonlar Nadir eserlerin korunması ar, vd. Kaynak: Micheal Mac An Airchinnigh, http://ec.europa.eu/information_society/policy/rfid/documents/c_mac_airchinnigh.pdf 17
Geleneksel Koruma Dijital Koruma Kaynak: Preserving our digital heritage. NDIIPP, 2010. 18
UNESCO Dijital Mirası Koruma Sözleşmesi (2003) Ortak miras olarak dijital miras Kapsam Erişim Kaybolma tehdidi Eylem gereksinimi Dijital süreklilik Strateji ve politika geliştirme Saklanması gerekenleri seçme Dijital mirası koruma Kültürel mirası saklama Roller ve sorumluluklar Ortaklıklar ve işbirliği UNESCO nun rolü Kaynak: http://portal.unesco.org/ci/en/files/13367/10700115911charter_en.pdf/charter_en.pdf 19
AB Dijital Mirası Koruma Projeleri 20
Europeana: Think Culture 21
Avrupa Dijital Kütüphanesi: Europeana Üye ülkelerde kültürel materyallerin dijitalleştirilmesi Bu materyallere çevrimiçi erişim sağlanması Dijital koruma ile ilgili ulusal strateji ve planlar geliştirilmesi Avrupa Konseyi tavsiye kararı, 24 Ağustos 2006 22
Sanal Dünyaları Koruma 23
Sadece Teknik Zorluklar Değil...... toplumsal, ekonomik, yasal ve örgütsel sorunlar daha kötü. Dijital belgeler yeni bir ortamda oldukları için uzun sürede gelişen güven ve otantiklik, mülkiyet ve korumayı sekteye uğrattı. Bunları yeniden kurmak ya da yenilerini icat etmek uzun ömürlü depolama mekanizması geliştirmekten daha zor. Kaynak: Rosenzweig, 2011 24
Dijital Mirasımızı Korumak 1. Hizmet ağı: Büyüyen bir ulusal koruma ağı geliştir 2. Ulusal dijital derme: Ulusal dermenin çekirdeğini oluşturacak ve kaybolma riski olan içeriği koruyacak bir içerik derleme planı geliştir 3. Teknik alt yapı: Ağa dayalı koruma için paylaşımlı bir teknik platform inşa et 4. Kamu politikası: Telif hakkı sorunlarına çözüm bulmak ve hem koruma girişimlerini cesaretlendiren hem de koruma kösteklerini eleyen bir yasal ve düzenleyici çevre yaratmak için öneriler geliştir 25
CIDOC-CRM 26
Buz dağı Kaynak: Gray (2009, s. xxviii) 27
Eylem Planı Alt yapı teknolojileri Dijital yayın teknolojileri Dijital kütüphane, arşiv ve müze teknolojileri Türetilmiş ve ham veriler için alt yapı ve ağ teknolojileri, standartlar geliştirilmesi 28
Dijital Koruma Politikası Çerçevesi Seçim ölçütleri Üst veri Birlikte çalışabilirlik (interoperability) Mimari Tarihi değer Birden fazla kopya 29
Gelecek, geçmiştir Jackson Jackson Geçmişi kontrol eden geleceği de kontrol eder. Şimdiyi kontrol eden geçmişi de kontrol eder. (George Orwell, Nineteen Eighty- Four, 1949) Geçmişin dijital geleceğini garanti etmek, geleceği garanti etmektir Geleceği dijitalleştirmek için kamu sektörü, özel sektör ve kâr amacı gütmeyen kurumlar tarafından yatırım yapılmalı Bu işe tüm paydaşlar el atmalı 30
Bilimsel ve Kültürel Mirasın Korunması: UNESCO Dünya Belleği Programı Yaşar Tonta Hacettepe University Department of Information Management 06800, Ankara, Turkey tonta@hacettepe.edu.tr yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html 31