Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.001 Yayın Tarihi: 19.11.2012 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 1 / 40 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ BİYOKİMYA LABORATUVARI TEST REHBERİ 2014 Uzm.Dr.Fatma Özdemir Biyokimya Uzmanı Uzm.Özlem Kadılar Biyokimya Uzmanı Uzm.Berna Bozkurt Biyokimya Uzmanı Prof.Dr.Mehmet Akdoğan Biyokimya Klinik Sorumlusu 1
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.001 Yayın Tarihi: 19.11.2012 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 2 / 40 İÇİNDEKİLER Giriş...3 Genel Bilgiler 5 Örneklerin Çalışılma Zamanı. 6 Örnek Türü. 6 Biyokimya Testleri İçin Tüp Çeşitleri...7 Ön Hazırlık İşlemi Gerektiren Testler..8 Örnek Alımı ile İlgili Kurallar 11 Biyokimya Örnek Alma, Nakil ve Kabul- Ret Kriterleri. 13 Örnek Kaplarının Etiketlenmesi. 17 Laboratuvar Test Listesi ve Sonuç Verme Süreleri... 18 Panik Değer Listesi...38 2
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.001 Yayın Tarihi: 19.11.2012 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 3 / 40 GİRİŞ Tanı ve tedavinin takibinde laboratuvarlar önemli bir yer tutar. Bu nedenle klinikle laboratuvar arasında uyum ve işbirliği gereklidir. Hekim, hastası için istediği testlerin sonuçlarını zamanında ve güvenilir olarak elde etmek ister, laboratuvar ise zaman ve kalite değerlerini gözeterek doğru sonucu bildirmek için emek verir. Test sonuçlarının güvenirliliği sadece laboratuvar çalışmasına bağlı değildir. Numune alımından laboratuvara ulaştırılmasına kadar birçok basamaktan etkilenmektedir. Bu basamaklar: Analiz öncesi (Preanalitik) Analiz sırasında (Analitik) Analiz sonrası (Postanalitik) şeklindedir. Son yıllardaki teknolojik gelişmeler ve kalite kontrol sistemlerinin uygulanması, analitik dönemdeki hataları azaltmış ve özellikle preanalitik dönem hataları üzerinde yoğunlaşmaya neden olmuştur. Analiz öncesi faktörleri kontrol altına almak klinikler ve laboratuvarın birlikte çalışmasını zorunlu kılar. Klinik personelinin bilgili, deneyimli, dikkatli ve sorumluluğunun bilincinde olması gereklidir. Bu faktörler bazen test sonuçlarını çok fazla etkileyebilir. Bunu önlemek, en azından minimal düzeye indirmek için klinik ve laboratuvar; örnek alımı, laboratuvara ulaştırılması ve testin yapılmasına kadar olan hazırlama safhalarında azami dikkati sarf etmelidir. Biyokimya Laboratuvarı olarak, bu kılavuz ile birlikte klinik/laboratuvar işbirliğinin ve iletişiminin artmasında ve hasta gereksinimi olan çağdaş kaliteli hizmeti sunma yolunda bir adım daha attığımıza inanıyoruz. 2014, Sakarya 3
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 4 / 40 BU KILAVUZ LABORATUVAR TESTLERİ ile İLGİLİ GENEL BİLGİLERİ, AÇIKLAMALARI ve ÖZELLİKLERİ, UYGUN NUMUNE ALIMINI, NUMUNE KABUL ve RET KRİTERLERİNİ İÇERMEKTEDİR. HER TÜRLÜ SORU ve SORUN İÇİN LABORATUVARLA İLETİŞİME GEÇİNİZ. İLETİŞİM MERKEZ KAMPÜS Biyokimya Laboratuvar Sorumlusu 1197 Biyokimya Doktor Odası 1258 Biyokimya Sekreter-Acil Teknisyen 1203 Kan Alma Ünitesi 1683 Dış Laboratuvar Sekreterliği 1558 KORUCUK KAMPÜS Doktor Odası 6225-6230 Teknisyen Odası 6209-6234 Kan Alma Ünitesi 6516 4
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 5 / 40 GENEL BİLGİLER LABORATUVAR TESTLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Kan alımından önceki etkiler: 1. Postürün etkisi: Ayakta duran bir kişide kan hacmi yatan bir kişiye göre 600-700 ml daha azdır. Bu durum kan hacminde %10 civarında azalmayı gösterir. Gerçek neden kanın proteinsiz sıvısının doku arasına geçmesi olup plazma hacminde önemli farka neden olur. Buna paralel olarak enzimler ve protein hormonlar dahil tüm proteinler, proteinlere kısmen bağlı kalsiyum, bilirubin ve proteine bağlı ilaçların konsantrasyonu etkilenir. 2. Egzersizin etkisi: Egzersizin vücut sıvılarının yapılarına etkisi aktivitenin süresi ve yoğunluğu ile ilgilidir. Egzersiz sonunda kan örneklerinde aspartat aminotransferaz (AST), laktat dehidrogenaz (LDH), kreatin kinaz (CK), üre, kreatinin, transferrin sonuçlarında yükselmelerin olduğu, kan glukozunun değişimler gösterdiği, plazma renin aktivitesi, aldosteron, büyüme hormonunun patolojik düzeylere ulaştığı göz önünde bulundurulmalıdır. 3. Açlık durumu: Açlık, kan şekeri düzeyi ölçümü gibi bazı testler için istenen bir durum olduğu gibi laboratuvar işleminin standardizasyonu ve teknikleri açısından da önemlidir. Bu nedenle numune alımında 10-12 saatlik açlık istenir. Açlık süresinin 16 saatten uzun olmaması gerekir. 4. Besinlerin etkisi: Bazı plazma yapıtaşlarının konsantrasyonu yakın zamanda yenilip içilen besinlerden etkilenir. Bunların içinde kan glukozu, trigliserit, alkalen fosfataz (özellikle intestinal izoenzim) sayılabilir. Ayrıca serumun lipemik olması ölçümler için kullanılan yöntemleri etkileyebilir. Kahve, çay, kola gibi kafein bulunan içecekler yapıtaşlarının konsantrasyonu üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. 5. Sigara içme: İçerdiği nikotinden dolayı sigara birçok testi etkiler. Bunların içinde lipitler, hormonlar, vitamin B12, CEA gibi parametreler sayılabilir. 6. Sirkadiyen değişim: Beden sıvılarının çoğu yapıtaşı gün boyu döngüsel değişim gösterir. Bu değişimlere katkıda bulunan başlıca faktörler postür, aktivite, beslenme, stres, gün ışığı, karanlık, uyku ve uyanıklıktır. Bu döngüsel değişimler oldukça büyük değerlere varabildiğinden numune alma standardizasyonunun iyi denetlenmesi gerekir. Büyüme hormonu uykuya daldıktan kısa süre sonra yükselir. Oysa bazal plazma insülini, sabah ve akşam daha yüksek düzeydedir. ACTH ve kortizol gece saatlerinde minimal düzeydedir. hacmi ve kreatinin atılımı gece azalır. 7. İlaçların etkisi: İlaçlar analiz yöntemlerini in vitro etkilediği gibi in vivo değişimlere de yol açabilirler. Bu durum ileride her test için ayrı ayrı belirtilmiştir. 5
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 6 / 40 8. Yüksek ateş: hormon düzeyleri yanı sıra lipitler, kalsiyum, ürik asit gibi birçok parametreyi etkiler. 9. Cinsiyet ve yaşın etkisi: Hastanın yenidoğan, puberte, yetişkin olmasına ve cinsiyete göre çeşitli hormon, enzim, lipitler, elementler gibi birçok parametre değişim gösterir. Örneğin: alkalen fosfataz, kemik büyümesine paralel olarak pubertede en yüksek değerlere ulaşır. Puberteden sonra ise aktivitesi azalır. Menstrüel döngü sırasında da kadınların hormon değerleri çok değiştiğinden LH, FSH gibi testler için kan gönderilirken döngü gününün de belirtilmesi unutulmamalıdır. CA-125 menstrüel periyotta normalin 2 katına çıkabilir. ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI Tüm rutin biyokimya, HbA1c, hormon, koagülasyon testleri, tam idrar tahlili, gaitada gizli kan testleri: Dış merkezde çalışılan testler; ACTH: Haftada bir, tiroglobulin: Haftada 3 gün Mikroelisa testleri: 25-OH vitamin D: İki günde bir Serbest testosteron ve 17α-OH progesteron: 15 günde bir Büyüme hormonu, IGF-I (İnsülin benzeri büyüme faktörü-i): Ayda bir çalışılmaktadır. ÖRNEK TÜRÜ Biyokimya, hormon testleri: örneği ACTH: Plazma (EDTA lı te) HbA1c: Tam kan (EDTA lı te) Koagülasyon: Plazma (Sodyum sitratlı te) Tam idrar tahlili: Sabah ilk idrar veya spot idrar örneği Gaitada gizli kan: Randomize gaita örneği Mikroelisa testleri: örneği Troponin ve Miyoglobin: örneği BNP: Plazma (EDTA lı te) 6
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 7 / 40 BİYOKİMYA TESTLERİ İÇİN TÜP ÇEŞİTLERİ İSTEM-BARKOD-TÜP UYUMUNU KONTROL EDİNİZ. UYGUN VE GÜVENLİ KAN ALIMI İÇİN HOLDER KULLANINIZ. TÜPLERE İŞARETLİ SEVİYEYE KADAR, YETERLİ MİKTARDA KAN ALINIZ. AYRINTILI BİLGİ İÇİN LABORATUVAR TEST REHBERİNİ İNCELEYİNİZ. VAKUMLU TÜPLER İÇERİK Jel K2 EDTA veya K3 EDTA Na Sitrat KULLANIM AMACI Biyokimya, Hormon, Tümör Belirteçleri, Troponin ve HbA1c, ACTH ve BNP Koagülasyon Testleri Miyoglobin Mikroelisa testleri TERS ÇEVİRME - 8-10 kez 8-10 kez DİKKAT!! TÜPLER ASLA ÇALKALANMAMALIDIR. 7
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 8 / 40 ÖN HAZIRLIK İŞLEMİ GEREKTİREN TESTLER 1.KREATİNİN KLİRENSİ Materyal Alınması: 24 Saatlik Toplanması Hasta Rehberi ndeki kurallara uyularak 2 boyunca idrar toplanır. Transfer: Hasta temiz pet şişede topladığı idrarın tamamını yanına alarak ve aç olarak hastaneye gelir. Kan alma birimi nde kanı alındıktan sonra idrarı 1 saat içinde oda sıcaklığında (20-25 C) Biyokimya laboratuvarı na getirir. Değerlendirme ve Ret Kriterleri: Barkodsuz ve kayıt yapılmadan gelen hastanın işlemi yapılmaz. 24 Saatlik Toplanması Hasta Rehberi ndeki hazırlık ve kurallara uyulmadan toplanmış numuneler kabul edilmez. ın tamamı getirilmelidir. Eksik getirilen numuneler kabul edilemez. Hasta mutlaka aynı gün kanını vermelidir. Kan verilmeden getirilen idrarlar veya idrar toplanmadan alınan kanlar işleme alınmaz. 24 SAATLİK İDRAR TOPLAMA HASTA REHBERİ (KREATİNİN KLİRENSİ İÇİN): Sabah saat 8.00 de kalkılır ve idrar yapılır. Bu idrar atılır. İkinci seferden itibaren yapılan tüm idrarlar temiz ve kuru bir kaba toplanır. Biriktirme süresince bu kap buzdolabında veya serin bir yerde (kışın balkon gibi) muhafaza edilir. Bütün gün ve gece boyunca yapılan idrarlar bu kaba toplanır. Ertesi sabah yine 8.00 de kalkılır, idrar yapılır ve bu idrar da kaba konarak toplama işlemi tamamlanır. Bu kaptaki idrarın tamamı hastaneye getirilir. Hasta hastaneye gelirken aç olmalıdır. NOT: ın toplandığı gün boyunca çay ve kahve içilmemelidir. Ayrıca aşırı yorucu işler ve egzersiz yapılmamalıdır. Zorunlu olmadıkça ilaç alınmamalıdır. 8
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 9 / 40 2. ŞEKER YÜKLEME TESTİ (OGTT) Materyal Alınması: OGTT Hasta Rehberi ndeki kurallara uyularak hasta hazırlanır ve kanları alınır. Hastanın hamile olup olmadığı, hamile ise kaç gram glukozla testin yapılacağı hastanın işlem kâğıdına klinisyen doktor tarafından not düşülmelidir. Transfer: Numunenin bekleme süresinin uzamasıyla kan glukoz düzeyleri düşebildiğinden kan alınır alınmaz (en geç 1 saat içinde) ve oda sıcaklığında (20-25 C) numunelerin Biyokimya laboratuvarı na transfer seti ile ulaştırılması gerekir. Değerlendirme ve Ret Kriterleri: Barkodsuz ve girişi yapılmadan gelen hastaların işlemi yapılmaz. OGTT Hasta Rehberi ndeki ön hazırlık ve kurallara dikkat etmeyen hastaların işlemi yapılmaz. Laboratuvara 1 saat içinde getirilmeyen numuneler kabul edilemez. OGTT HASTA REHBERİ: DİKKAT: Bu test daha önceden ölçülmüş olan açlık kan şekeri 126 mg/dl den düşük bulunan kişilerde uygulanır. Hastaneye gelmeden önceki üç gün aşağıdaki diyet uygulanır. Dördüncü gün Kan alma birimi ne müracaat edilir. ŞEKER YÜKLEME TESTİ (OGTT) DİYET LİSTESİ SABAH: Şekerli ıhlamur v.s. Peynir veya yumurta 9
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 10 / 40 Bol reçel, marmelat v.s. Ekmek ÖĞLEN-AKŞAM: 1 tabak çorba 1 tabak etli veya etsiz sebze yemeği 2 köfte kadar et veya tavuk veya balık 1 tabak pilav veya makarna, ekmek 1 kâse yoğurt ARALARDA: Meyve veya meyve suyu, börek, kek, çörek gibi yiyecekler tüketilmelidir. Kan alma birimi ne.. tarihinde saat 8:30 da kişi aç gelmeli, gelmeden önceki gün saat 20.30 dan itibaren hiçbir şey yenilip içilmemelidir. GELİRKEN GETİRİLMESİ GEREKENLER Doktorunuzun önerdiği miktardaki glukoz (50, 75 veya 100 gr eczaneden temin edilmelidir.) 1 adet su (500 ml) DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR! Gelmeden önce kişi kayıt yaptırmış olmalıdır. Kan alma birimi nde önce açlık kanınız alınacaktır. Daha sonra laboratuvar teknisyeni/hemşire tarafından hazırlanmış olan suda eritilmiş glukozun tamamını 5 dakika içerisinde içiniz. Bitince saatinize bakıp laboratuvar teknisyeni/hemşireye bildiriniz. Kanlar size söylenen zamanlarda alınacaktır. Bekleme sırasında çok fazla hareket etmeden oturur vaziyette bekleyiniz. 10
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 11 / 40 Testin uygulanma süresince kesinlikle hiçbir şey yiyip içmeyiniz, sigara içmeyiniz ve size söylenen sürelere uyunuz. Size söylenen sürelerde Kan alma birimi ne kanınızı veriniz. NOT: Gebelerdeki 50 gramlık şeker (OGTT) yüklemeleri için bu diyet listesi verilmeyecektir. Gebelerde yapılan bu tarama testi için hastanın aç veya tok olması gerekmemektedir. Kişi hafif bir kahvaltı ile Kan alma birimi ne başvurmalıdır. ÖRNEK ALIMI İLE İLGİLİ KURALLAR A-KAN ALMA 1- Kan alma personeli (flebotomist) örnek almadan önce hastanın adını söylemesini isteyerek kimlik doğrulaması yapmalıdır. 2- Örnek alınmadan önce hastanın aç olup olmadığını öğrenmelidir. 3- Hastalar rahatça oturtulmalı veya sırtüstü yatırılmalıdır. Örnek alınmadan önce 20 dakika bu pozisyonda olmalıdır. 4- Hastanın kolunu omzundan bileğine kadar düz uzatması sağlanmalıdır. 5- Kolun intravenöz hattının içe kıvrık olmamasına dikkat edilmeli, kol aşırı yaralı veya hematom varsa bu koldan kan alınmamalıdır. 6- Mastektomi geçirmiş kadınlarda, memenin alındığı taraftaki koldan kan alınmamalıdır. 7- Venöz kan alma işlemine başlamadan önce hastadan istenmiş olan testler için hangi ve ne kadar numune alınacağı belirlenmeli ve uygun ler seçildikten sonra uygun barkod numaraları lere yapıştırılmalı ve numuneler belirtilen sıralamasına göre alınmalıdır. 8- Kan alınacak bölgenin çevresi, % 70 lik izopropanol ile dairesel hareketlerle kan alma bölgesinden dışa doğru temizlenmelidir. Derinin kendi kendine kuruması beklenmelidir. 9- Kan alma bölgesinin 10-15 cm üzerinden turnike uygulanır. Turnikenin uzun süre (>1 dakika) tutulması kanın bileşimini belirgin bir şekilde değiştirir. 10- Vene girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır. 11- Vakumlu kan üne kan almak için, kan alma ü adaptörüne iğne vidalanır. Vene girmek 11
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 12 / 40 için iğne, kan alınacak ven ile hizalanmalı ve deriye yaklaşık 15 lik açı yapacak şekilde venin içine itilmelidir. 12- İğne yerine yerleştirildikten sonra tıpayı delmek ve vakumu boşaltmak amacıyla (adaptöre doğru) bastırılmalıdır. Kan ün içine akmaya başladıktan sonra turnike gevşetilmelidir. 13- Vakum bitinceye kadar doldurulur. Sonra adaptörden çekilir ve yerine başka takılır. Önce katkı maddesiz (kırmızı ), sonra katkı maddeli (sırasıyla mavi, siyah ve sonra mor ) lere kan alınır. 14- Kan alma işlemi tamamlandığında iğne geri çekilir ve sızıntı olmaması için hastaya kuru pamuk verilerek kan alınan bölgeye bastırması ve kolunu yukarıya doğru tutması söylenir. 15- İğneler hiçbir zaman kılıfına geçirilmemeli, ucu bükülmemeli, (kesici aletler de dahil) sarı renkli, delinmeye dirençli kutulara atılmalıdır. B-NUMUNE ALINIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER, çeşitli vücut sıvıları (plevral, perikardiyal, amniyosentez sıvıları gibi) plazma, tam kan, idrar, gaita, ter laboratuvarda kullanılan numunelerdir. Numuneleri alırken de dikkat edilmesi gereken kurallara uyulmalıdır. Kan numunesi alınan kola takılan turnikenin bir dakikadan fazla kalmaması gerekir. Turnike ile yapılan birkaç dakikalık staz venöz kanda birçok parametreyi etkiler. Örneğin; ALT, CK, LDH, albumin, bilirubin, kalsiyum % 5-10 civarında artarken; glukoz, fosfat % 2-5 civarında azalır. Sıvı veya kan verilen koldan numune alınmamalıdır. Zorunlu durumlarda infüzyona 10-20 dakika ara verildikten sonra numune alınabilir. Bu durumlarda diğer kol tercih nedeni olmalıdır. Alınan kanın hemolize olmaması için azami dikkat gereklidir. Hemoliz, serumda potasyum, fosfor, enzimler (LDH, AST) gibi parametrelerin yüksek çıkmasının yanı sıra diğer ölçüm yöntemlerinde de hataya neden olur. Kan örneğine eklenen antikoagülan da önemlidir. Kanın ölçülecek parametreye uygun antikoagülanla alınması gereklidir. Listemizde bu durum testlere göre ayrı ayrı belirtilmiştir. Hemen çalışılmayacak örneklerin de bekleme süresi ve sıcaklığına dikkat edilmemesi durumunda istenmeyen hatalı sonuçlar çıkabilir. 12
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 13 / 40 BİYOKİMYA ÖRNEK ALMA, NAKİL VE KABUL-RET KRİTERLERİ RUTİN BİYOKİMYA TETKİKLERİ Materyal Alınması: 8-12 saatlik açlık kanı alınmalıdır. En ideal olanı 12 saatlik açlıktan sonra alınan kandır. jelli lere kan alınır. Sadece HbA1c için mor e (EDTA lı) kan alınır. Bunun için hasta ortalama akşam 21.00 dan sonra su hariç hiçbir şey yiyip içmemelidir. Zorunlu olmadıkça ilaç almamalıdır. Sabah yine hiçbir şey yiyip içmeden hastaneye gelip kanını vermelidir. Hasta kan alımı öncesinde mümkünse 15-20 dakika rahat bir pozisyonda dinlenmelidir. Transfer: Numuneler en geç 1 saat içinde transfer kapları ile oda sıcaklığında (20-25 C) laboratuvara ulaştırılmalıdır. Nakil esnasında lerin çalkalanmadan ve dik olarak taşınmasına dikkat edilmelidir. Değerlendirme ve Ret Kriterleri: 1 saatten uzun süre bekletilmiş numuneler biyokimya tetkiklerinde yanlış sonuçlara sebep olduğundan (düşük glukoz başta olmak üzere) kabul edilemez. Laboratuvar girişi yapılmamış, etiketsiz materyaller işleme alınmaz. Gross hemolizli örnekler, otomasyona numune ve test seçimi yanlış girilen örnekler, çalışılan saatlerde laboratuvara ulaşmayan örnekler reddedilir. HbA1c için, uygun e alınmayan örnekler reddedilir. HORMON TETKİKLERİ Materyal Alınması: Biyokimya tetkikleri için materyal alınmasındaki kurallara aynen uyularak sarı jelli lere kan alınır. Sadece ACTH tetkiki için mor (EDTA lı) e kan alınmalıdır. 13
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 14 / 40 Transfer: Hormon numuneleri kan alındıktan sonra en geç 1 saat içinde ve oda sıcaklığında (20-25 C) Biyokimya laboratuvarı na transfer seti ile ulaştırılmalıdır. ACTH, Tg tetkiki için hasta öncelikle Dış laboratuvar sekreterliği ne gönderilmelidir. Hasta buradan uygun /leri alarak bu lerle Kan alma birimi ne başvurmalı, kanı alındıktan leri Dış laboratuvar sekreterliği ne teslim etmelidir. Değerlendirme ve Ret Kriterleri: Laboratuvar girişi yapılmamış, etiketsiz materyaller işleme alınmaz. Materyal alınma kurallarına uyulmamış numuneler işleme alınmaz. Özellikle ACTH için yanlış e alınan numuneler kabul edilmez. KOAGÜLASYON TETKİKLERİ PT, APTT, D-Dimer, Fibrinojen Materyal Alınması: Numuneler venöz kandan, genel kan alım tekniklerine uyularak ve mutlaka mavi (% 3,2 lik Sodyum sitratlı) lere alınır. Tüplerin seviye çizgisine dikkat edilmeli, eksik veya fazla kan alınmamalıdır. Numune alındıktan sonra çalkalanmadan nazikçe birkaç kez altüst edilmelidir. Transfer: Numuneler mutlaka kapağı kapalı olarak ve çalkalanmadan transfer seti ile 1 saat içinde, oda sıcaklığında (20-25 C) laboratuvara ulaştırılmalıdır. Kesinlikle buzdolabına konmamalıdır. Değerlendirme ve Ret Kriterleri: Laboratuvar girişi yapılmamış, etiketsiz materyaller işleme alınmaz. Uygun şekilde alınmayan, yanlış e alınan, eksik ya da fazla alınan numuneler kabul edilmez. Laboratuvara gelmeden önce buzdolabında bekletilen numuneler kabul edilmez. APTT tetkiki için hemolizli örnekler kabul edilmez. 14
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 15 / 40 TAM İDRAR TAHLİLİ (TİT) Materyal Alınması: Sabah ilk idrarı veya spot idrar (günün herhangi bir saatinde alınan idrar) verilmesi uygundur. Mümkün olduğu kadar sabah ilk idrarı tercih edilmelidir. Çünkü bu idrar mikroskobik analiz ve protein gibi maddeler bakımından daha konsantredir. TİT girişi yapılan ve Kan Alma Birimi ne giderek barkodlu idrar kabını alan hasta buradan numune toplaması için gönderilir. Hasta ilgili bölgeyi iyice yıkar, kurular. Bir miktar idrarı tuvalete yapar, sonra orta idrarını kaba yapar ve son idrarını yine tuvalete yaparak kabı temiz bir şekilde laboratuvara getirir. Transfer: Numunenin 1 saat içinde transfer kapları ile oda sıcaklığında (20-25 C) laboratuvara ulaştırılması gerekir. Değerlendirme ve Ret Kriterleri: Barkodsuz ve girişi yapılmadan gelen hastanın işlemi yapılmaz. Prosedüre uygun şekilde alınmayan ve herhangi bir şekilde uzun süre bekletilmiş idrar kabul edilmez. Menstrüasyon halindeyken idrar numunesi veren bayanların idrarı kabul edilmez. Ancak bu durum geçince aynı barkodla işlem yapılır. (Hasta direkt Kan Alma Birimi ne başvurarak barkodlu kabını yeniden alır.) GAİTADA GİZLİ KAN (GGK) Materyal Alınması: Tetkik girişi yapılan poliklinik hastaları barkodlu gaita kabını almak üzere Kan Alma Birimi ne yönlendirilir. Burada hastanın barkodu numune kabına yapıştırılır ve kap numune toplanması için hastaya verilir. 15
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 16 / 40 Transfer: Numuneler hasta tarafından gaita numune kabına alınarak 1 saat içinde, oda sıcaklığında (20-25 C) temiz ve kapalı şekilde laboratuvara ulaştırılmalıdır. Değerlendirme ve ret kriterleri: Barkodsuz ve girişi yapılmadan gelen hastanın işlemi yapılmaz. Prosedüre uygun şekilde alınmayan veya gönderilmeyen materyaller kabul edilemez. Bayanlarda özellikle menstruasyonun ilk 3 gününde verilen numuneler kabul edilmez. Aktif kanayan hemoroidi olan hastaların verdiği numuneler kabul edilmez. KARDİAK BELİRTEÇLER (TROPONİN I, MiYOGLOBİN ve BNP) Materyal Alınması: Bu tetkiklerden Troponin I ve Miyoglobin hem Acil laboratuvarımızda hem de Korucuk Kampüs Biyokimya Laboratuvarı nda çalışılmaktadır. BNP ise sadece Acil Laboratuvarı nda çalışılır. İstekler yapılırken buna dikkat edilmelidir. BNP testi için mor EDTA lı lere kan alınması gerekmektedir. Troponin I ve Miyoglobin ise sarı jelli lere alınmalıdır. Transfer: Bu tetkikler acil tetkikleri olduğundan hiç vakit kaybetmeden (ilk 10 dakika içinde) kapağı kapalı ve dik şekilde ve oda sıcaklığında (20-25 C) ilgili laboratuvara ulaştırılmalıdır. Değerlendirme ve Ret Kriterleri: Laboratuvar girişi yapılmamış, etiketsiz materyaller işleme alınmaz. Yanlış e alınan numuneler kabul edilmez. 16
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 17 / 40 ÖRNEK KAPLARININ ETİKETLENMESİ Polikliniklere gelen hastalar test istekleri burada yapıldıktan sonra barkodlarını alarak Kan Alma Birimleri ne başvururlar. Örnek leri ve kaplarının barkodlanması Kan Alma Birimi sekreterleri tarafından dikey olarak ve örnek seviyesi önemli olan testler (Koagülasyon, HbA1c, ACTH, BNP) için üzerindeki seviye işareti kapatılmadan, idrar numuneleri için ise idrar kabının hem gövdesine ve hem de kapağına yapılarak hastaya teslim edilir. Hasta bunları kanı alacak personele verir. Bu sırada personel tarafından hastanın ismi sorularak etiketler ikinci kez kontrolden geçirilir ve numune alma işlemi gerçekleştirilir. Servislerde ise servis hemşireleri tarafından numune alma işlemi gerçekleştirilir. Etiketleme işlemi polikliniklerdeki gibi tüm lere dikey olarak, numune seviyesi önemli olan parametrelerde ise işaretli çizgi kapatılmadan düzgün bir şekilde yapılır. numuneleri için hem idrar kabı üzerine hem de kapağına etiketleme yapılır. Ardından numune alma işlemleri gerçekleştirilir. Değerlendirme ve Ret Kriterleri: 1. Kan örnekleri sistemle doğru lere ve doğru sırayla (ilk önce düz (sarı/kırmızı ), sonra antikoagülanlı lere) alınmalı, EDTA ve Na Sitratlı ler (HbA1c, ACTH, Koagülasyon ve BNP ) nazikçe 8-10 kez altüst edilmelidir. 2. Otomasyon girişi yapılmamış barkodsuz örnekler kabul edilmez. 3. Tüm örnekler hiç bekletilmeden laboratuvara ulaştırılmalıdır. 4. Materyaller bekletilmeden laboratuvara ulaştırılmalıdır. ve gaita numuneleri alındıktan sonra en geç 1 saat içerisinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. Aksi halde flora elemanları materyal içerisinde hızla çoğalarak yanlış test sonuçlarına neden olabilir. 17
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.001 Yayın Tarihi: 19.11.2012 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 18 / 40 LABORATUVAR TEST LİSTESİ VE SONUÇ VERME SÜRELERİ BİYOKİMYA TESTLERİ TEST NUMUNE TÜRÜ NUMUNE KABI NUMUNE ALIM ŞARTLARI SAKLAMA/TRANSFER KOŞULLARI NUMUNE RET KRİTERLERİ ÇALIŞMA ZAMANI SONUÇ VERME SÜRESİ* ALANİN AMİNO TRANSFERAZ ALBUMİN ALKALEN FOSFATAZ AMİLAZ jelli jelli jelli jelli Hasta ağır egzersiz yapmamış olmalıdır. (-60)-(-80) C de > 7 gün 2-8 C de 5 ay (-15)-(-25) C de 4 ay (-15)-(-25) C de 2 ay 15-25 C de 7 gün 2-8 C de 1 ay H,B H,L H 18
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.001 Yayın Tarihi: 19.11.2012 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 19 / 40 ASPARTAT AMİNO TRANSFERAZ BİLİRUBİN(TOTAL) BİLİRUBİN(DİREKT) CK CK-MB DEMİR DOYMAMIŞ DEMİR BAĞLAMA KAPASİTESİ (UIBC) jelli jelli jelli jelli jelli jelli jelli Hasta ağır egzersiz yapmamış olmalıdır. Örnek ışıktan korunmalıdır. Örnek ışıktan korunmalıdır. 10 saatlik sabah açlığı gereklidir. Akut enfeksiyonlarda örnek alınmamalıdır. 10 saatlik sabah açlığı gereklidir. 15-25 C de 2 (-15)-(-25) C de 6 ay Numune ışıktan korunmalıdır. 2-8 de 7 gün (-15)-(-25) C de 6 ay Numune ışıktan korunmalıdır. (-15)-(-25) C de 4 hafta 2-8 C de 8 gün (-15)-(-25) C de 4 hafta 2-8 C de 3 hafta (-15)-(-25) C de birkaç yıl 15-25 C de 4 gün H,B H, Işıkta kalmış numune H, Işıkta kalmış numune H H H H 19
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 20 / 40 FOSFOR GAMA GLUTAMİL TRANSFERAZ GLUKOZ HBA1c HDL KOLESTEROL KALSİYUM KLORÜR TAM KAN jelli jelli jelli Mor EDTA'lı jelli jelli Numune aç olarak alınmalıdır. Numune en az 8-10 saat açlık sonrası alınmalıdır. Açlık gerekli değildir. Numune aç olarak alınmalıdır. 2-8 C de 4 gün (-15)-(-25) C de 1 yıl (-15)-(-25) C de 1 yıl 15-25 C de 8 saat 2-8 C de 72 saat 15-30 C de 1 gün (-60)-(-80) C de 30 gün 2-8 de 3 hafta (-15)-(-25) C de 8 ay -20 C de stabil H,L H Santrifüj edilmeden 1 saatten fazla beklemiş numuneler H,P 3 saat Aşırı lipemi Aşırı hemoliz H 20
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 21 / 40 KOLİNESTERAZ KREATİNİN LAKTAT DEHİDROGENAZ LDL KOLESTEROL LİPAZ MAGNEZYUM POTASYUM jelli jelli jelli jelli jelli jelli Numune aç olarak alınmalıdır. Mümkünse örnek turnike kullanılmadan veya turnike uzun süre kolda bekletilmeden alınmalıdır. içinde serum ayrılmış olmalıdır. -20 C de 1 yıl (-15)-(-25) C de 3 ay 2-8 C de 4 gün -20 C de 6 ay (-60)-(-80) C de 30 gün 2-8 C de 1 hafta (-15)-(-25) C de 1 yıl (-15)-(-25) C de 1 yıl 2-8 C de 14 gün -20 C de stabil H, L, B H H,B H, L, B H 21
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 22 / 40 PREALBÜMİN SODYUM TOKLUK KAN ŞEKERİ TOTAL KOLESTEROL TOTAL PROTEİN TRİGLİSERİT ÜRE jelli jelli jelli jelli jelli jelli jelli içinde serum ayrılmış olmalıdır. Güçlü bir kahvaltıdan sonraki 2. saatte alınır. Numune aç olarak alınmalıdır. Numune en az 12 saat açlık sonrası alınmalıdır. 2-8 C de 3 gün (-15)-(-25) C de 6 ay -20 C de stabil 15-25 C de 8 saat 2-8 C de 72 saat (-15)-(-25) C de 3 ay 2-8 C de 1 ay (-15)-(-25) C de 6 ay (-15)-(-25) C de 3 ay (-60)-(-80) C de birkaç yıl (-15)-(-25) C de 1 yıl H Santrifüj edilmeden 1 saatten fazla beklemiş numuneler H, B H, B H, B 22
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 23 / 40 ÜRİK ASİT jelli 2-8 C de 5 gün (-15)-(-25) C de 6 ay İDRAR BİYOKİMYASI AMİLAZ FOSFOR KALSİYUM KLORÜR kabı kabı kabı kabı Spot(tercihen 2 saatlik açlık sonrası ) veya 24 saatlik idrar tercih edilir. Spot veya 2lik idrar tercih edilir. Asit üzerine toplama yapılmalıdır. Laboratuvarla iletişime geçiniz. Spot veya 2lik idrar tercih edilir. Asit üzerine toplama yapılmalıdır. Spot idrarda istendiğinde kreatinin istemi de yapılmalıdır. Laboratuvarla iletişime geçiniz. 2lik idrar tercih edilir. 15-25 C de 2 gün 2-8 C de 10 gün 2-8 C de 6 ay (asitleştirildiğinde) 2-8 de 4 gün (-15)-(-25) C de 3 hafta -20 C de stabil 23
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 24 / 40 KREATİNİN MAGNEZYUM MİKROALBUMİN MİKROTOTALPROTEİN (MTP) POTASYUM SODYUM ÜRE ÜRİK ASİT kabı kabı kabı kabı kabı kabı kabı kabı 2lik idrar tercih edilir. toplama süresi boyunca aşırı soğuğa maruz kalma veya ağır egzersiz gibi durumlardan kaçınılmalıdır. Spot veya 2lik idrar tercih edilir. Spot veya 2lik idrar tercih edilir. Spot idrarda istendiğinde kreatinin istemi de yapılmalıdır. Spot veya 2lik idrar tercih edilir. 2lik idrar tercih edilir. 2lik idrar tercih edilir. 2lik idrar tercih edilir. 2lik idrar tercih edilir. Toplama süresi boyunca hasta alkol kullanmamalıdır. C vitamini almamalıdır. 2-8 C de 6 gün (-15)-(-25) C de 6 ay 2-8 C de 3 ay (-15)-(-25) C'de 1 yıl 2-8 C de 1 ay (-15)-(-25) C'de 6 ay (-15)-(-25) C de 1 ay -20 C de stabil -20 C de stabil (-15)-(-25) C de 1 ay Buzdolabında saklanmamalıdır. (15)-(25) C de 4 gün H,L,B H H 24
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 25 / 40 BOS BİYOKİMYASI BOS PROTEİNİ (MTP) BOS jelli GLUKOZ BOS jelli KLORÜR BOS jelli LAKTAT DEHİDROGENAZ BOS jelli POTASYUM BOS jelli SODYUM BOS jelli Analiz hemen yapılmayacaksa BOS santrifüj edildikten sonra +4 C ' de saklanmaktadır. Analiz hemen yapılmayacaksa BOS santrifüj edildikten sonra +4 C ' de saklanmalıdır. Analiz hemen yapılmayacaksa BOS santrifüj edildikten sonra +4 C 'de saklanmaktadır. Analiz hemen yapılmayacaksa BOS santrifüj edildikten sonra +4 C 'de saklanmaktadır. Analiz hemen yapılmayacaksa BOS santrifüj edildikten sonra +4 C 'de saklanmaktadır. Analiz hemen yapılmayacaksa BOS santrifüj edildikten sonra +4 C 'de saklanmaktadır. 25
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 26 / 40 DİĞER VÜCUT SIVILARI ALBUMİN MAYİ jelli AMİLAZ MAYİ jelli BİLİRUBİN(TOTAL) MAYİ jelli BİLİRUBİN(DİREKT) MAYİ jelli GLUKOZ MAYİ jelli KLORÜR MAYİ jelli KREATİNİN MAYİ jelli LAKTAT DEHİDROGENAZ MAYİ jelli POTASYUM MAYİ jelli 2-8 C de 5 ay (-15)-(-25) C de 4 ay 15-25 C de 7 gün 2-8 C de 1 ay (-15)-(-25) C de 6 ay Numune ışıktan korunmalıdır. (-15)-(-25) C de 6 ay Numune ışıktan korunmalıdır. 15-25 C de 8 saat 2-8 C de 72 saat -20 C de stabil (-15)-(-25) C de 3 ay 2-8 C de 4 gün -20 C de 6 ay -20 C de stabil 26
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 27 / 40 SODYUM MAYİ jelli -20 C de stabil TOTAL PROTEİN MAYİ jelli 2-8 C de 1 ay (-15)-(-25) C de 6 ay ÜRE MAYİ jelli (-15)-(-25) C de 1 yıl HbA1c TEST Hba1c NUMUNE TÜRÜ TAM KAN NUMUNE KABI Mor EDTA lı NUMUNE ALIM ŞARTLARI SAKLAMA/TRANSFER KOŞULLARI 15-30 C de 1gün NUMUNE RET KRİTERLERİ ÇALIŞMA ZAMANI SONUÇ VERME SÜRESİ* P 3 saat 27
HORMON TESTLERİ T.C. Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 28 / 40 TEST ACTH AFP ANTİ TG ANTİ TPO BNP CA 125 CA 15-3 NUMUNE TÜRÜ NUMUNE KABI Mor EDTA'lı jelli jelli jelli jelli jelli jelli NUMUNE ALIM ŞARTLARI Numune aç olarak alınmalıdır. Sabah örnekleri 06:00-10:00; akşam örnekleri 21:00-24:00 saatleri arasında alınmalıdır ve üzerine numune alım zamanı yazılmalıdır. Cam e alınmamalıdır. SAKLAMA/TRANSFER KOŞULLARI Numune alındıktan sonra buz kalıbında laboratuvara transfer edilmelidir. -20 C 'de 1 ay 2-8 C 7 gün, -20 C'de daha uzun. 2-8 C'de 3 gün -10 C' de 1 ay 2-8 C'de 3 gün -10 C'de 1 ay 2-8 C'de 1 gün -20 C'de 3 ay 2-8 C'de 5 gün -20 C'de 3 ay 2-8 C'de 5 gün -20 C'de 3 ay NUMUNE RET KRİTERLERİ Transferi uygun yapılmamış numuneler ÇALIŞMA ZAMANI Haftada bir gün SONUÇ VERME SÜRESİ* Dış Laboratuvar ile iletişime geçiniz. H 5 saat 5 saat 5 saat H 5 saat H 5 saat H 5 saat CA 19-9 jelli 2-8 C'de5 gün -20 C'de 3 ay H 5 saat 28
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 29 / 40 CEA jelli 2-8 C'de 5 gün -20 C'de 3 ay H 5 saat C-PEPTİD DHEA-S ESTRADİOL (E2) FERRİTİN FOLİK ASİT FSH jelli jelli jelli jelli jelli jelli Sabah açlığı olmalı ve serum hemen ayrılmalıdır. Numune aç olarak alınmalıdır. Örnek ışıktan korunmalıdır. 2-8 C'de 2 gün -20 C'de 3 ay 2-8 C'de 8 gün -20 C'de 2 ay 2-8 C'de 2 gün, -20 C'de 6 ay 2-8 C'de 7 gün, -20 C'de 1 yıl 2-8 C'de 2 gün, -20 C'de 1 ay 2-8 C'de 7 gün, -20 C'de 12 ay H 5 saat H 5 saat 5 saat 5 saat H 5 saat H,L,B 5 saat İNSÜLİN jelli Klinisyen isteğine göre açlık veya toklukta alınır. -10 C'de 7 gün H 5 saat KORTİZOL KORTİZOL İDRAR 2lik idrar jelli kabı Numune aç olarak alınmalıdır. Numune diurnal varyasyonu nedeniyle 8:00-10:00 veya 16:00-18:00 saatleri arasında alınmalıdır ve üzerine numune alım zamanı yazılmalıdır. 24 Saatlik Toplanması Hasta Rehberi'ne uygun olarak toplanmalıdır. 2-8 C'de 14 gün, -20 C'de 1 ay 2-8 C'de 14 gün, -20 C'de 1 ay H,L,B 5 saat 5 saat 29
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 30 / 40 LH jelli 2-8 C'de 14 gün, -20 C'de 6 ay H,L,B 5 saat MİYOGLOBİN PARATHORMON PROGESTERON PROLAKTİN SHBG SERBEST PSA SERBEST T3 jelli jelli jelli jelli jelli jelli jelli Numune alındıktan sonra buz kalıbında laboratuvara transfer edilmelidir. Jelli le uzun süre bekletilmemelidir. Numune hasta sabah uyandıktan 3-4 saat sonra, açlıkta ve 10 dk dinlendirildikten sonra alınmalıdır. Yakın zamanda biyopsi alınmamış ve rektal tuşe yapılmamış olmalıdır. 2-8 C'de 3 gün, -10 C'de 1 ay 2-8 C'de 2 gün, -10 C'de 6 ay 2-8 C'de 5 gün, -20 C'de 6 ay 2-8 C'de 5 gün, -20 C'de 6 ay 2-8 C'de 8 gün, -20 C'de 3 ay 2-8 C'de 5 gün, -20 C'de 6 ay 2-8 C'de 6 gün, -20 C'de 1 ay 5 saat H 5 saat H,L 5 saat 5 saat H, L, B 5 saat harici örnekler 5 saat 5 saat SERBEST T4 jelli 2-8 C'de 6 gün, -20 C'de 1 ay 5 saat TİROGLOBULİN TOTAL PSA jelli jelli Yakın bir dönemde tiroid bezine herhangi bir müdahale yapılmamış olmalıdır. Yakın zamanda biyopsi alınmamış ve rektal tuşe yapılmamış olmalıdır. 2-8 C'de 3 gün, -20 C'de daha uzun 2-8 C'de 1 gün, -20 C'de daha uzun H, harici örnekler Haftada 3 gün Dış Laboratuvar ile iletişime geçiniz. 5 saat 30
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 31 / 40 TOTAL TESTOSTERON TROPONİN I TSH VİTAMİN B12 jelli jelli jelli jelli Steroid, tiroid, ACTH, Estradiol veya Gonadotropin ilaç kullanımı klinisyen tarafından değerlendirilmiş olmalıdır. 10 saatlik sabah açlığı gereklidir. Numune karanlık ortamda gönderilmelidir ve hasta vitamin kullanmıyor olmalıdır. 2-8 C'de7 gün, -10 C'de 6 ay 2-8 C'de3 gün, -20 C'de 1 ay 2-8 C'de7 gün, -20 C'de 6 ay 2-8 C'de 7gün -20 C'de daha uzun 5 saat H 5 saat H,L 5 saat H 5 saat β-hcg jelli 2-8 C'de 3 gün, -20 C'de 1 yıl 5 saat 31
KOAGÜLASYON TESTLERİ T.C. Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 32 / 40 TEST NUMUNE TÜRÜ NUMUNE KABI NUMUNE ALIM ŞARTLARI SAKLAMA/TRANSFER KOŞULLARI NUMUNE RET KRİTERLERİ ÇALIŞMA ZAMANI SONUÇ VERME SÜRESİ* PROTROMBİN ZAMANI (PT,INR) AKTİVE PARSİYEL TROMBOPLASTİN ZAMANI (APTT) D-DİMER Plazma Plazma Plazma Mavi sitratlı Mavi sitratlı Mavi sitratlı Plazma hemen ayrılmalıdır. Plazma hemen ayrılmalıdır. Plazma hemen ayrılmalıdır. Oda sıcaklığında 4 saat -20 C 2 hafta, -70 C de 6 ay Oda sıcaklığında 4 saat -20 C 2 hafta, -70 C de 6 ay Oda sıcaklığında 4 saat -20 C 2 hafta, -70 C de 6 ay H, P ve plazma ayrılmadan beklemiş numuneler, seviyesi az ya da fazla olan numuneler reddedilir. H, P ve plazma ayrılmadan beklemiş numuneler, seviyesi az ya da fazla olan numuneler reddedilir. H, P ve plazma ayrılmadan beklemiş numuneler, seviyesi az ya da fazla olan numuneler reddedilir. 3 saat 3 saat 3 saat 32
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 33 / 40 FİBRİNOJEN Plazma Mavi sitratlı Plazma hemen ayrılmalıdır. Oda sıcaklığında 2 saat 2-8 C, -20 C 2 ay -70 C 6 ay H, P ve plazma ayrılmadan beklemiş numuneler, seviyesi az ya da fazla olan numuneler reddedilir. 3 saat MİKROELİSA TESTLERİ TEST NUMUNE TÜRÜ NUMUNE KABI NUMUNE ALIM ŞARTLARI SAKLAMA/TRANSFER KOŞULLARI NUMUNE RET KRİTERLERİ ÇALIŞMA ZAMANI SONUÇ VERME SÜRESİ* 25-OH VİTAMİN D 17 α-oh PROGESTERON SERBEST TESTOSTERON SOMATOMEDİN C (IGF-I) BÜYÜME HORMONU (GH) jelli jelli jelli jelli jelli Numune ışıktan korunmalıdır. Numune sabah açlığında alınır. Numune sabah açlığında alınır. Soğukta transfer edilir. En az 12 saatlik açlık sonrası sabah alınmalı, alınmadan önce hasta 30 dk dinlendirilmelidir. -20 C'de uzun süre saklanabilir. -20 C'de uzun süre saklanabilir. -20 C'de uzun süre saklanabilir. -20 C'de uzun süre saklanabilir. 2-8 C de 5 gün -20 C de 1 ay Işığa maruz kalmış numune. İki günde bir İki haftada bir İki haftada bir Ayda bir Ayda bir Lab. ile iletişime geçiniz. Lab. ile iletişime geçiniz. Lab. ile iletişime geçiniz. Lab. ile iletişime geçiniz. Lab. ile iletişime geçiniz. 33
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 34 / 40 TAM İDRAR TETKİKİ VE GAİTADA GİZLİ KAN TEST NUMUNE TÜRÜ NUMUNE KABI NUMUNE ALIM ŞARTLARI SAKLAMA/TRANSFER KOŞULLARI NUMUNE RET KRİTERLERİ ÇALIŞMA ZAMANI SONUÇ VERME SÜRESİ* TAM İDRAR TAHLİLİ kabı Sabah ilk idrarı veya spot idrar tercih edilir. Numune en geç bir saat içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. Hastanın menstruasyon döneminde alınmamalıdır. 1 saatten fazla beklemiş numune. 3 saat GAİTADA GİZLİ KAN Gaita Gaita kabı Spot gaita numunesi. Numune en geç bir saat içinde laboratuvara ulaştırılmalıdır. Hastanın menstruasyon veya aktif hemoroid kanamaları döneminde alınmamalıdır. 1 saatten fazla beklemiş numune. 3 saat 34
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.001 Yayın Tarihi: 19.11.2012 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 35 / 40 ACİL TESTLERİ TEST NUMUNE TÜRÜ NUMUNE KABI NUMUNE RET KRİTERLERİ ALANİN AMİNOTRANSFERAZ (ALT) ALBUMİN ALKALEN FOSFATAZ (ALP) AMİLAZ ASETAMİNOFEN ASPARTAT AMİNO TRANSFERAZ (AST) BİLİRUBİN (DİREKT) BİLİRUBİN (TOTAL) CK (KREATİN KİNAZ) CK-MB FOSFOR jelli jelli jelli jelli jelli jelli jelli jelli jelli jelli jelli ÇALIŞMA ZAMANI SONUÇ VERME SÜRESİ* H,B 1,5 Saat H,L 1,5 Saat H 1,5 Saat 1,5 Saat 1,5 Saat H,B 1,5 Saat H, Işıkta kalmış numune 1,5 Saat H, Işıkta kalmış numune 1,5 Saat H 1,5 Saat H 1,5 Saat H,L 1,5 Saat 35
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 36 / 40 GLUKOZ KALSİYUM KLOR KREATİNİN LİPAZ MAGNEZYUM MAYİ BİYOKİMYASI POTASYUM SODYUM TOTAL PROTEİN ÜRE (BUN) ETANOL BNP MiYOGLOBİN Mayi Plazma jelli jelli jelli jelli jelli jelli jelli jelli jelli jelli jelli jelli Mor EDTA'lı jelli u 1 saatten daha geç ayrılan numuneler 1,5 Saat Aşırı hemoliz 1,5 Saat H 1,5 Saat H, L, B 1,5 Saat 1,5 Saat H, L, B 1,5 Saat 1,5 Saat H 1,5 Saat H 1,5 Saat H,B 1,5 Saat 1,5 Saat 1,5 Saat 1 Saat 1 Saat 36
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 37 / 40 TROPONİN I β-hcg ESTRADİOL TSH APTT D-DİMER PT, INR Plazma Plazma Plazma jelli jelli jelli jelli Mavi sitratlı Mavi sitratlı Mavi sitratlı TAM İDRAR TAHLİLİ Kabı KAN GAZI Arteriel tam kan Heparinli kan gazı enjektörü 1 Saat 1 Saat 1 Saat H,L 1 Saat H, P ve Plazma ayrılmadan beklemiş numuneler, seviyesi az ya da fazla olan numuneler reddedilir. H, P ve Plazma ayrılmadan beklemiş numuneler, seviyesi az ya da fazla olan numuneler reddedilir. H, P ve Plazma ayrılmadan beklemiş numuneler, seviyesi az ya da fazla olan numuneler reddedilir. Bir saatten fazla beklemiş numune. 15 dk.dan fazla beklemiş 1 Saat 1 Saat 1 Saat 30 dakika 15 dakika örnekler *Sonuç Verme Süresi: Verilen süreler numunenin laboratuvara kabulünden onaylanana kadar geçen sürelerdir. Kalibrasyon veya kontrol tekrarı ile rutin dışı hasta yoğunluklarında bu süreler uzayabilir. Kısaltmalar: H: Hemoliz, L:Lipemik, B:Bilirubinemik P:Pıhtılı 37
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 38 / 40 PANİK/KRİTİK DEĞER LİSTESİ KIRMIZI GRUP (40 DAKİKA İÇERİSİNDE BİLDİRİLMELİDİR.)* TEST ALT SINIR ÜST SINIR BİRİMİ GLUKOZ 40 (Yenidoğan:30) 450 mg/dl SODYUM 120 160 mmol/l POTASYUM 3.0 6.0 mmol/l KALSİYUM 6.0 13.0 mg/dl FOSFOR 1,5 8 mg/dl MAGNEZYUM 1.0 Çocuklarda 1.1 4.7 mg/dl 38
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 39 / 40 CK-MB >25 IU/L TROPONİN >0.3 ng/ml INR >5 APTT 80 sn D-DİMER >1000 ng/ml TURUNCU GRUP (6-8 SAAT İÇERİSİNDE BİLDİRİLMELİDİR.) AST 400 IU/L ALT 400 IU/L ÜRE AZOTU (BUN) >100 mg/dl 39
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 40 / 40 TRİGLİSERİT >1000 mg/dl TOTAL BİLİRUBİN Yenidoğan >25 mg/dl KREATİN KİNAZ (CK) ERKEK: 1950 KADIN: 1700 IU/L TOTAL PROTEİN 4 9 mg/dl ALBÜMİN 1 6 mg/dl SARI GRUP (3 GÜN İÇERİSİNDE BİLDİRİLMELİDİR.) TSH >100 µiu/ml *Kardiyak belirteçler gibi takip parametrelerinde hastanın ilk panik değerdeki sonucu bildirilir. 40
Doküman Kodu: SEAH.BİY.RH.002 Yayın Tarihi: 19.11.2011 Revizyon No: 02 Revizyon Tarihi: 26.06.2014 Sayfa No: 41 / 40 HAZIRLAYAN KONTROL EDEN ONAYLAYAN BÖLÜM KALİTE SORUMLUSU KALİTE YÖNETİM DİREKTÖRÜ BAŞHEKİM 41