GELENEKSEL GIDALAR VE COĞRAFİ İŞARET 2015
YÖRE Fransa Köken ve kalite adlandırmaları Ulusal enstitüsü (INAO) göre ; İçinde bir tarımsal üretim ve fiziki ortam ile beşeri faktörler kümesinin bulunduğu ve bunların arasında karmaşık etkileşimlerin yer aldığı bir sistem, sınırları belirli bir coğrafi alandır. Bu etkileşimlerden yöresel ürünler olarak adlandırılan KÖKENİ, ADI ve ÜNÜ bu yöreye ait tipik ve kaliteli ürünler ortaya çıkmaktadır. Yöresel nitelikte olma gelenekselleşmenin en önemli kriteridir. Dolayısıyla yöreselliği korumak gelenekselleşmeye katkı sağlar.
Yöresel Ürünler Tarımsal ürünler ile (Florida portakalı, Malatya kaysısı vb) üretim yöresindeki beşeri faktörün üretim gelenekleri ve tekniklerinden kaynaklanan özgün gıda ve el işi ürünlerden oluşmaktadır. (Ezine peyniri, Hereke halısı vb) Çünkü tarımsal ürünler üretim yerlerinden kaynaklanan toprak ve iklim gibi yöresel faktörlerin belirlediği özel bir kaliteye sahiptirler. Derin tarihi kökenleri olan ve yerel kültürün önemli bir parçasını oluşturan bu ürünlerin üretildikleri yöre ile aralarında çok güçlü bir bağ bulunmaktadır.
Belli bir bilinirliğe ve üne sahip olan ve bulundukları yöre veya yerin coğrafi adıyla özdeşleşmiş olan yöresel ürünler tekil ve eşsiz ürünler olup taklitlerine karşı korunabilmeleri ve haksız rekabete maruz kalmamaları için dünyanın bir çok ülkesinde yasal düzenlemelerle koruma altına alınmışlardır. En önemli, koruma aracı ise COĞRAFİ İŞARETLEME dir.
Coğrafi İşaretler (Cİ) Geleneksel ürünlerin hukuki zırhını oluşturan Coğrafi İşaretler Dünya ticaret örgütüne göre ; «BELİRGİN BİR NİTELİĞİ ÜNÜ VEYA DİĞER ÖZELLİKLERİ YÖNÜNDEN KÖKENİN BULUNDUĞU YÖRE, BÖLGE, ALAN YA DA ÜLKE İLE ÖZDEŞLEŞMİŞ BİR ÜRÜNÜ GÖSTEREN İŞARETLERDİR» Bir coğrafi işaret genellikle ürünün elde edildiği yerin ismini taşımaktadır. COĞRAFİ KÖKEN; bir köy, kasaba, şehir veya ülke olabilir.
Coğrafi işaretlerin amacı Ürünü tanımlamak ve bu tanımda yer alan kriterlere göre üretimin gerçekleşmesini sağlamaktır. Coğrefi İşaretler ticari markalardan ayrılırlar. Nitekim bir ticari marka bir işletmenin ürün ve hizmetlerini diğer işletmelerin ürün ve hizmetlerinden ayırt etmek için kullanılan işaretlerdir. Ticari markalar bireylere veya işletmelere ait olup bir ticari meta olarak alınıp satılabildikleri ve sadece sahiplerince kullanılabildikleri halde Coğrafi İşaretler bir çok kişinin kullanımına açık olan kolektif bir mülkiyeti temsil eder.
Bir fikri mülkiyet hakkı ve resmi kalite işareti olan Cİ, ürünleri taklit ve sahtelerine karşı koruyarak haksız rekabeti engellemektedir. Eğer korunmazlarsa, bu ürünler değişik ticari istismarlarla karşılaşabilmekte SAHTE KULLANIMLARI TÜKETİCİLER ÜZERİNDE OLUMSUZ KANAAT OLUŞTIRMAKTA VE ÜRÜNLER ARTIK TERCİH EDİLMEYECEKLERİ İÇİN UNUTULMAKTA VE GELENEKSELLİĞİNİ YİTİRMEKTEDİR. Günümüzde Guetamala nın Antigua bölgesinde üretilen ünlü Antigua kahvesinin üretim miktarı sadece 3000 ton iken tüm dünyada bu isim altında satılan kahve miktarı 25000 tona ulaşmıştır Aynı şekilde Hindistanda 10000 ton Darjeling çayı üretilmekte, tüm dünyada aynı isim altında 30000 ton çay satılmaktadır.
Coğrafi İşaretlerin Sağladığı Katkılar 1. Ürünün sahtelerinden ayrılmasını (logo vb ile) sağlar 2. Ürünün özgünlüğünü garanti altına aldığından korunmasını ve zaman geçse de unutulmamasını, gelenekselleşmesini temin eder. 3. Ulusal ve uluslar arası pazara ulaşmayı sağlar ticareti geliştirir. 4. Katma değer ve istihdam yaratır üretici gelirlerini arttırır 5. Kırsal nüfusu yerinde tutar, kadınların evsel üretimlerini ekonomiye katar 6. Tarımsal üretimin çeşitliliğini ve özgün ürünlerin gelişmesini sağlar 7. Gerçek bir KIRSAL KALKINMA aracıdır.
Coğrafi İşaretlerle ilgili Tarihsel Süreç Tarihi geçmişi oldukça eskidir. Coğrafi İşaret eski Mısırda piramitlerin yapımında kullanılan dayanıklı tuğla ve taşların kökenlerini belirtmek için, Eski Yunan da ise Tahasos adası şaraplarının kalite işareti olarak kullanılmıştır.
Coğrafi işaretin MS en iyi uygulamaları Fransa da yapılmıştır. Bugün de Fransa başta olmak üzere Avrupa Birliği yasa ve teşvikleri kapsamında bu konuda önem oldukça artmıştır. Fransız yasalarınca köken aı korunan ve üretimi titizlikle denetlenen Rokfor Peyniri, Fransa da 1070 yılından bu yana korunmaktadır. Bu konuda Rokfor üreticilerine ilk koruma 1407 yılında kral VI.Charles tarafından getirilmiştir. Fransa da diğer ürünler için de verilen bu mücadelenin CAPUS Yasası ile temelleri atılmış,16 temmuz 1947 tarihinde kurulan KÖKEN VE KALİTE ULUSAL ENSTİTÜSÜ (INAO) bu işin miladı olmuştur.
Merkezi Pariste olan ve coğrafi işaretler ile ilgili Fransız politikalarını uygulamakla görevlendirilmiş bulunan enstitü, Fransa Tarım ve Su Ürünleri Bakanlığı nın himayesinde bir kamu kuruluşu olup, tüm Fransa ya yayılmış sekiz bölgede görev yapmaktadır.
Fransa nın günümüzde Coğrafi işaretlerle ilgili uygulamanın en iyi gerçekleştirildiği ülke olduğu söylenebilir. Halen Fransa da 191 i gıda ve tarım ürünü olmak üzere 801 ürün coğrafi işaret koruması altındadır. Coğrafi işaret sisteminin yönetimi konusunda gerçekleştirilen üstün bir sistem mevcuttur. Avrupa Konseyinin TARIM VE GIDA ÜRÜNLERİNİN MENŞE ADLANDIRMALARI VE COĞRAFİ İŞARETLERİN KORUNMASI ile ilgili tüzüğü buradan esinlenerek hazırlanmıştır.
Adı geçen konsey tüzükleri coğrafi işaretin korunmasına yönelik ikili bir ayırım getirmiştir. MENŞE ADI KORUNMASI; Buna göre ürünün üretim, işleme ve hazırlama süreçlerinin tamamının coğrafi alanda gerçekleşmesi gerekir. (Rokfor Peyniri, Antep Fıstığı, Ezine Peyniri vb) Sadece bulundukları yerde üretilebilen bu ürünler tekil ve eşsiz ürünlerdir. MAHREÇ İŞARETİ; Ürünün üretim, işleme ve hazırlama aşamalarından en az birinin tanımlanmış coğrafi alanda gerçekleşmesi gerekir. (Mersin Cezeryesi, Adana kebabı, Antep baklavası vb)
AB de halen 1921 i şarap, 2967 coğrafi işaretli ürün bulunmaktadır. 129 ürün tescil değerlendirme aşamasındadır. Fransa da 174000 işletme Cİ li ürün üretmektedir. Bu ürünlerin günlük cirosu 30-35 milyar Euro dur. Fransa da Menşe koruması almış 46 peynir 2008 yılında 192 795 ton ile ülke toplam peynir üretiminin %16 sını oluşturmuştur. Menşe koruması olan peynirlerin fiyatları sıradan peynirlere göre yaklaşık %46 daha pahalıdır. Menşe koruması olan ürünlerin 1/3 ünü Rokfor peyniri oluşturmaktadır. AB dekitoplam işarteli ürünlerin %80 nini Fransa, Portekiz, Yunanistan, İspanya ve İtalya oluşturmaktadır.