Depresyon Herkesin başına gelebilir Photos: Martin Volken Depresyon herkesin başına gelebilir «Bir türlü dikkatimi toparlayamıyorum ve sürekli sinirliyim. En küçük şeyler için bile hırçınlaşıyorum. İşyerinde, evde, hatta arkadaşlarla birlikteyken bile.» Emir, 38 yaşında «Herhangi bir konuda karar vermek, konu çok önemsiz olsa bile, bana zor geliyor. Alışveriş sırasında bile böyle. Hep bir hata yapabileceğimi düşünüyorum. Kendim bile anlayamıyorum kendimi.» Maria, 52 yaşında Bu deneyim ve gözlemler size tanıdık geliyor mu? Duygularınızın, ruh durumunuzun ya da vücudunuzda hissettiğiniz sıkıntı ve huzursuzluğun birer depresyon belirtisi olabileceğini hiç düşündünüz mü? Bir depresyonu gündelik yaşamdaki can sıkıntısından ayırt etmek bazan zordur. Günümüzde stres, sinirlilik, ruh yorgunluğu, miskinlik adı verilen şeyler, çoğu zaman birer depresyondur. Bu hastalık tıpkı şeker hastalığı ya da yüksek tansiyon gibi sık görülen, yaş, meslek, sosyal durum, soy sop ve dinsel inanç ayırt etmeksizin ortaya çıkar. Yine de toplumda çok az farkedilir ve yanlış anlaşılır. Uzunca süren belirtileri ciddiye alın ve bir uzmana başvurun. Doğru bir sorgulama sayesinde, hemen her zaman güvenilir bir teşhis olanaklıdır. Başarılı bir tedavi için bu bir ilk adımdır. Depresyon yaş, meslek, sosyal durum, soy sop ve dinsel inanç ayırt etmeksizin, herkesin başına gelebilen ve sık görülen bir hastalıktır. Depresyon günümüzde tedavi edilebilmektedir. bündnis gegen Türkisch, turc, turco 2
Depresyonun birçok yüzü vardır Depresyon nedir ve nasıl tanınabilir? «İşyerinde baskılar giderek artıyor. Geçen ay yine üç arkadaşın işine son verildi. 54 yaşındayım ve işten çıkarılmaktan korkuyorum. Üç haftadır geceleri uykumdan uyanıp paniğe kapılıyorum ve bir daha uyuyamıyorum. Bu sorunla karımı üzmek de istemiyorum.» Herr L., 54 yaşında, yapı işçisi, evli, 3 çocuklu «9 yıldan beri İsviçre de yaşıyoruz. Çocuklarım burada doğdu ve burada okula gidiyor. Ama geleceğimiz belirsiz. Her yıl oturma iznimizi uzattırmak zorundayız. Gülmeyi unuttum, sürekli üzgünüm ve artık gücüm kalmadı.» Bayan S., 30 yaşında, ev kadını ve temizlik görevlisi, evli, 2 çocuklu Her depresyonun genellikle bir öncesi vardır ve depresyon çoğu zaman insanların uzun süreli yaşam zorlukları ve kendi güçlerini aşan beklentiler karşısında gösterdikleri ruhsal ve bedensel bir tepkidir. Hastalık sinsice gelişir, belirtiler giderek şiddetlenir ve sonunda kalıcılaşır. Depresyon beklenmedik anda birdenbire de patlak verebilir. Çoğu durumda hem doktorlar hem de hastanın kendisi, önceleri bunun bedensel bir hastalık olduğunu düşünürler. Belirtiler hastasına göre değişir. Kadınlarda ve erkeklerde hastalık belirtileri farklı biçimlerde ortaya çıkabilir. Başlangıçta görülebilecek olası belirtiler, uykusuzluk, dikkat dağınıklığı ya da kuruntulardır. Bazı hastalar hiçbir şeyden zevk almaz olur, bazılarında büyük bir huzursuzluk ağır basar. Depresyon iş ve aile yaşamında artan bir hırçınlık ve saldırganca davranışlar biçiminde de kendini gösterebilir. Baş, sırt ya da karın ağrıları, bir depresyonun belirtileri olarak ön planda bulunabilir. Bazan hasta korku krizine kapılır, nefes darlığı içinde karabasanlar yaşar. Ayrıca cinsel ilgileri de kaybolmaya yüz tutabilir. Depresyon hastalığı çok farklı şiddetlerde ortaya çıkabilir. Ağır bir depresyon durumunda hasta gündelik yaşamını kendi başına sürdüremez hale gelir. Mümkün olduğu kadar erken aşamada müdahalede bulunmak önemlidir. Konuyu bir uzmanla görüşün. Yaşam zorlukları ve risiko etmenleri neler olabilir? > İşyerindeki ve evdeki uzun süreli aşırı yüksek beklentilerin baskısı, depresyona uğrama risikosunu yükseltir. > Ağır parasal koşullar, düşük ücret ve işten çıkarılma korkusu, sürekli bir baskı oluşturur. > Göçmenlik yaşamı birçok göçmen için sürekli bir gerginliktir. Garanti olmayan bir oturum izni, gelecek korkusu, ayrıca toplumda kabul görmemek, ırkçılık ve ayrımcılıkla karşılaşmak, sağlık sorunlarına yol açar ve insanı depresyona düşürür. > Sevilen bir insanın yitirilmesi, yaşamda derin bir boşluk yaratır ve bir depresyonu tetikleyebilir. > Aileyle ve çocuklarla ilgili endişeler ve üzüntüler, uzun süreli bir gerginliğe yol açabilir. Göçmenler için bu durum çoğu zaman özellikle sıkıntılıdır, çünkü çocuklarının topluma uyum sağlamasıyla ilgili endişeleri vardır ve/ya da ailenin bir bölümü ülkede kalmıştır. > Aile bireylerinin kronik hastalıkları, özellikle de ruhsal hastalıklar, çok yıpratıcı olabilir. > Yaşlı aile bireylerinin bakımı ve desteklenmesi de gerek bedensel gerekse ruhsal bakımdan büyük zahmetler getirir. > Büyük şoklar ve ağır ruhsal sıkıntılar, aradan uzun zaman geçmiş olsa bile, depresyona yol açabilir. Bütün öteki hastalıklarda olduğu gibi, depresyon hastalığında da rizikoyu yükselten etmenler ve tetikleyici nedenler vardır. Depresyon geçirdiğinizden şüpheleniyorsanız, doktorunuza ya da güvendiğiniz bir uzmana danışın. 3 Depresyon hastalarının hepsinde aynı belirtiler görülmez ve bütün hastalar aynı sıkıntıları yaşamaz. 4
Depresyon bütün kuşaklar için geçerli bir konudur «Annem her zaman üzgün ve artık benimle hiç oynamıyor. Önceleri okulda kötü notlar aldığım için bana kızgın olduğunu düşünüyordum.» Nuria, 8 yaşında, tek çocuk, öğrenci «Bazan oğlumu öfkeyle tartaklamak geliyor içimden. Bütün gün yatağından çıkmıyor.» Bay M., 49 yaşında, dul, iki çocuğunu tek başına yetiştiriyor «Kocama ne söylesem fayda etmiyor. Kendimi güçsüz ve çaresiz hissediyorum.» Bayan Ö., 64 yaşında, evli, emekli Depresyon, çocukluk çağından yaşlılık çağına kadar herkesin başına gelebilir. Ama bütün ailenin depresyon geçirmesine de sık rastlanır. Hastanın yakınları da destek alabilir mi? Belki kendiniz depresyon yaşamıyor olabilirsiniz, ama hastanın yakın akrabası ya da bir arkadaşı olarak depresyondan dolaylı etkilenebilirsiniz. Belki hastanın davranışlarını anlayamadığınız için huzursuzsunuz. Nasıl davranılacağını bilmiyorsunuz. Depresyon hastasını nasıl destekleyebileceğiniz konusunda bir fi kriniz yok. Korkuyorsunuz ve şüpheler içindesiniz, suçluluk duyuyorsunuz ve utanıyorsunuz. Hastanın yakınları da profesyonel destek alabilir. Bu konuda doktorunuza danışın, o size yol gösterebilir. Hastaya aynı zamanda yakınlarının da destek vermesi özellikle önemlidir. Uzman doktorlarca yapilacak, tedavi şu iki noktayı göz önünde bulundurmalıdır: hasta yakınları da acı çekmektedir ve en önemli yardımcılardır. Ailenizde ya da yakın çevrenizde depresyon geçiren biri varsa, ona yardımcı olun ve tedaviyi destekleyin. Depresyon tedavi edilebilir «Depresyonumdan utanıyordum. Sonunda sorunlarımı ve acılarımı bir uzmana anlattım. Psikoterapiye başladım ve ilaçlar aldım. Ailem de beni çok destekledi. İki aydır kendimi yeniden çok iyi hissediyorum.» Bay P., 42 yaşında, evli, 2 çocuklu Depresyon nasıl tedavi edilir? Tedavi birkaç düzeyde birden uygulanır ve bu bir uzman tarafından gerçekleştirilmeli. İlaçlar, psikoterapi ve sosyal destek bu uygulamalar arasındadır. Tedavi giderleri zorunlu hastalık sigortasınca üstlenilmektedir. Bütün tıbbi uzmanlar ve yardımcı tedavi uzmanları, sır saklamakla yükümlüdür. İlaç tedavisi Araştırmalara göre, depresyon sırasında beyindeki özümleme bozuklukları, somut nedenlere hiç bağlı olmaksızın ortaya çıkmaktadır. Vücuttaki bu organik değişmeler, anti-depresiv ilaçlarla tedavi edilmektedir. Bu ilaçların düzenli olarak alınması, depresyon belirtilerini azaltıp yatıştırmaktadır. Anti-depresiv ilaçlar alışkanlık yapmadıkları gibi kişilikte değişikliğe de yol açmamaktadır. Psikoterapi Psikoterapi kişinin kendi kendini iyileştirme gücünü harekete geçirir. Psikoterapide hastanın yaşam zorlukları, ağır sorun ve sıkıntıları üstüne konuşulur. Uzman kişiyle birlikte sorunların çözümleri üstünde düşünülür ve kararlaştırılan çözümlerin adım adım gerçekleştirilmesine girişilir. Sosyal ve ekonomik destekler Hastalar günlük yaşamlarındaki güçlüklerin üstesinden gelebilmek amacıyla pratik destek de alırlar. Bu destek, eğer istenirse bir doktorun aile bireyleriyle, resmi makamlarla dahası işverenle konuşması olabilir. Depresyonlar kural olarak bütünüyle tedavi edilebilir. 5 6
Depresyondan çıkış yolları tıbbi tedavi ve terapi çeşitleri: Depresyondan çıkış yolları Başarılı bir tedavi için ilk adım, güvendiğiniz bir uzman ile konuşmaktır İlaçla tedavi Beslenme Psikoterapi Din adamı desteği ve manevi destek yatılı hasta kısmen yatılı hasta Hareket ayakta tedavi kendi kliniğinde çalışan uzman Toplumsal ve ekonomik destek Hastayla ilişki kurmak Gevşeme Aile desteği Olay üstüne konuşmak Depresyon kader olmadığı gibi ceza da değildir. Depresyon bir kuruntu değil hastalıktır ve mümkün olduğu kadar erken, bir uzman doktor tarafından tedavi edilmelidir. Doktor tedavisi ve yardımcı tedaviler Bir tedavide hastayla uzman kişi arasındaki güven ilişkisi çok önemlidir. Bazan uzman kişinin hastayla aynı cinsiyetten olması hastayı rahatlatır. Tedavinin, hastanın anadilinde yapılıyor olması da hasta bakımından çok önemli olabilir. Bu konular üstünde görüş bildirmekten çekinmeyin. Aile doktoru: depresyonu teşhis ve tedavi edebilir ve gerektiğinde hastayı bir uzman doktora ya da ruhbilimciye ya da bu konuda uzmanlaşmış kurumlara havale edebilir. Psikoterapi: Bir psikiatr (ruh doktoru) ya da psikolog tarafından gerçekleştirilir. Psikoterapi bir uzman klinikte (muayenehanede) kısmen yatılı ya da yatılı olarak uygulanabilir. Psikiatr: ruh ve sinir hastalıkları (Psikiatri) alanında uzmanlık eğitimi almış doktordur. Uzman doktor olarak hastanın ayrıntılı tıbbi muayenelerini yaptırtabilir ve uygun ilaçlar için reçete yazabilir. Hastalara psikoterapi de uygulayabilir. Psikiatrlar muayenehanelerde çalışabildikleri gibi, ayakta psikiatri hizmetlerinde ya da psikiatri kliniklerinde de çalışabilirler. Psikoterapist: bir muayenehanede çalışır, ayrıca psikiatri kliniklerinde görev alabildiği gibi ayakta psikiatri hizmetleri de verebilir. Evlerde psikiatri yardımı: Psikiatri alanında Spitex kurumları, özellikle büyük kentlerde bulunur. Psikiatri konusunda uzman bakıcılar, ruh hastalarını evlerde ziyaret edebilir ve onlara günlük yaşamlarını düzene koymakta destek olabilirler. Gündelik tedaviler için psikiatri klinikleri: kısmen-yatılı tedaviler için uygundur. Yani gündüz saatlerinde terapi programları için gelinir. Hasta geceyi kendi evinde geçirir. Bu kliniklerde çeşitli mesleklerden uzmanlar çalışır. Psikiatri klinikleri: Acil ve ağır hastalar için ve özellikle yatılı tedaviler için uygundur. Bu kliniklere alınmak için, genellikle bir doktorun havalesi gereklidir. Bu kliniklerde de çeşitli mesleklerden uzmanlar çalışır. 7 8
Kendi kendinize depresyon testi Destek bulabileceğiniz yerler 9 Sadece «keyifsiz mi»? yoksa bunun arkasında bir depresyon mu yatıyor? Lütfen soruları yanıtlayın. Eğer aşağıda belirtilen durumlar, iki haftayı aşkın bir zamandan beri sizin durumunuza uyuyorsa, «evet»i işaretleyin. «Evet» cevabı verdiğiniz bütün sorular 1 puan değerindedir, sadece 14. sorunun değeri 5 puandır. 1. Sık sık nedensiz yere üzgün ya da cesaretsizsiniz. 2. Dikkatinizi bir konuda toplayamıyorsunuz ve küçük sorunlarda bile karar vermek size zor geliyor. 3. Enerjinizi yitirmişsiniz, kendinizi sık sık yorgun hissediyorsunuz ve/ya da iç huzurunuz kalmamış. 4. Eskiden size zevk veren şeylere karşı bile artık ilgi duymuyorsunuz. 5. Kendi yeteneğinize duyduğunuz güveni artık yitirdiniz. 6. Suçluluk duygusu ve özeleştiri ile kendinize azap veriyorsunuz. 7. Gelecekle ilgili takıntılarınız var ve her konuda karamsarsınız. 8. Sabahleyin her şey gözünüze çok kötü görünüyor. 9. İnatçı bir uykusuzluğun pençesindesiniz. 10. İnsanlarla ilişkilerinizi azaltıyorsunuz. 11. Nedenini açıklayamadığınız sancılar hissediyorsunuz. 12. İştahınız çok az ya da hiç yok. 13. Cinsellik size artık zevk vermiyor. 14. Umutsuzsunuz ve artık yaşamak istemiyorsunuz. Evet Hayır Puanlarınızın toplamı 5 ya da daha fazlaysa, bu bir depresyonu gösteriyor olabilir. Bir uzmana danışın, örneğin aile doktorunuza başvurun. Ayrıca bu broşürde adları belirtilen kurumlardan da yardım ve destek isteyebilirsiniz. GI/1694-BKS PDF/05-10/g-p Nereye başvurmalıyım? > Güvendiğiniz bir doktor: Bu aile doktorunuz olabilir, ama Psikiatri ya da psikoterapi uzmanı bir doktor da olabilir. > Sosyal hizmet (Sozialdienste): Köy ya da mahalle benzeri yerleşim birimlerindeki (Wohngemeinde) sosyal işler görevlisi, çeşitli sorunlar için iyi bir başvuru merkezidir. > Dinsel gruplar için din adamı hizmeti (Seelsorge religiöser Gemeinschaften): Din adamları, acı günlerde çekilen sıkıntılar için önemli bir danışman ve iyi bir başvurma yeridir. > Yardım Eli (Die Dargebotene Hand): Kriz hallerinde telefonla yardım isteme yeri (kimlik bilgileri sorulmuyor), Telefon numarası: 143, www.143.ch. Yardım Eli (Die Dargebotene Hand) günün her saatinde ilk başvuru yeridir (kültürel ya da dinsel grup ayrımı yapılmıyor) > Danışma 147 (Beratung 147): Kriz durumundaki çocuk ve gençler için, kimlik belirtmeden ücretsiz telefon yardımı ve bilgisayarda Chat-danışma hizmeti. Telefon numarası: 147, www.147.ch. 147 den günün her saatinde ulaşılabilir > Pro Mente Sana: gizli telefon danışmanlığı- Almanca: Telefon numarası: 0848 800 858, Ptesi., Sa., Perş. saat 9 12, Perş saat 14 17 Fransızca : Hukuksal Danışmanlık: Telefon numarası: 0840 0000 61 Psychosoziale Beratung: Telefon numarası: 0840 0000 62 Ptesi., Sa., Perş. saat 10 13 www.promentesana.ch Göçmenlere Yönelik Hizmetler > Göçmenler için danışma hizmeti (Sprechstunde für Migrantinnen, Migranten): Basel, Bern, Cenevre, Lozan, Winterthur, Zürich gibi büyük kentlerdeki psikiatri klinik ve polikliniklerinde ve başka kurumlarda, göçmenler için düzenlenmiş psikiatri ve psikoloji danışma hizmeti verilmektedir. Gerektiğinde tercüman desteği de verilmektedir. Tercümanlar sır saklamakla yükümlüdür. tedavi merkezi (Ambulatorium für Folter- und Kriegsopfer, afk), Schweizerisches Rotes Kreuz, Werkstrasse 16, 3084 Wabern, Telefon numarası: 031 960 77 77, email: gi-ambulatorium@redcross.ch, www.redcross.ch tedavi merkezi (Ambulatorium für Folterund Kriegsopfer), Psychiatrische Poliklinik, Universitätsspital Zürich, Culmannstrasse 8, 8091 Zürich, Telefon numarası: 044 255 52 80, Fax numarası: 044 255 44 08, www.psychiatrie.usz.ch tedavi merkezi, Cenevre, Département de médecine communautaire, Rue Michelidu-Crest 24, 1211 Genève 14, Telefon numarası: 022 372 53 28, www.hcuge.ch tedavi merkezi, Lozan, Appartenances, Rue des Terreaux 10, 1003 Lausanne, Telefon numarası: 021 341 12 50, www.appartenances.ch > Yabancı dil bilen psikoterapist listesi, Yayımlayan: Schweizer Psychotherapeutinnen und Psychotherapeuten Verband, Telefon numarası: 043 268 93 00, Fax numarası: 043 268 93 76, www.psychotherapie.ch Acil durumlarda > Acil doktor yardımı: Aile doktorunuza ulaşamadığınız hallerde, Acil doktor yardımı na başvurun. > Kaza ya da hastalıkla ilgili her türlü yaşam tehlikesi durumunda, Acil telefon numarası 144 ü çevirin. > Ayakta psikiatri hizmeti, örneğin dış psikiatri hizmeti, kriz merkezi, psikiatri polikliniği: Doktor yönetiminde tedavi tesisleridir. Çocuklar, gençler ve yetişkinler için tesisler bulunmaktadır. Broşürü www.migesplus.ch internet adresinden indirebilirisiniz Broşür Almanca, Fransızca, İtalyanca, Arnavutça, Sırpça/Boşnakça/Hırvatça, Portekizce, İspanyolca ve Türkçe dillerinde pdf formatında indirilebilir. Elinizdeki bu broşür Federal Sağlık Bakanlığı nın «Göç ve Sağlık 2008 2013» adlı ulusal programı çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. 10