DEPRESYON hakkında bilgiler Information om DEPRESSION Sprogversion: Tyrkisk 1
DEPRESYON NEDİR? Depresyon, uzun süren melankoli, yorgunluk ve umutsuzluk hislerinden oluşan bir hastalıktır. Hastalık vücudu ve zihni etkiler, azalan enerji ve konsantre olamama hissi, uyku problemleri ve iştah kaybı gibi sorunlara yol açabilir. En küçük bir şey bile üstesinden gelinemez bir sorun gibi görünebilir, banyo yapma veya dişlerini fırçalama gibi basit işler kişinin gözünde büyüyebilir. Depresyon, kişinin kendisini toparlayamadığı ve iyi hissedemediği bir hastalıktır. Depresyondaki kişiler normalde sevdikleri şeyleri yapmaktan zevk almazlar. Hayata karamsar bakarlar, kendilerine çok az değer verirler ve en kötüsü de depresyon ölüm ve intihar düşüncelerini de beraberinde getirir. Hayatımız boyunca hepimiz bazen kendimizi karamsar ve yorgun hissedebiliriz. Bu durum ölümle, ciddi bir hastalıkla veya boşanmayla yüz yüze geldiğimizde ya da büyük bir kaza geçirdiğimizde ortaya çıkabilir. Bu hüzün türü depresyonla aynı şey değildir. Depresyonun birçok nedeni olabilir. Çoğu durumda, depresyon bu hastalığa kalıtsal yatkınlık durumu ile stres gibi psikolojik ve sosyal faktörlerin birleşmesinden kaynaklanabilir. Neyse ki depresyonun tedavisi vardır, depresyondan sonra çoğu insan tamamen normal yaşantısına dönebilir. Depresyon ne kadar erken saptanırsa, tedavisi de o kadar kolay olur. DEPRESYONDA OLAN NE KADAR INSAN VAR? Depresyon her yıl yaklaşık 150.000 Danimarkalı'yı etkiliyor. Araştırmalar, kadınların depresyona girme riskinin erkeklerden iki kat daha fazla olduğunu göstermektedir. DEPRESYON BELİRTİLERİ Depresyon belirtileri iki temel belirtiden ve buna eşlik eden diğer belirtilerden oluşmaktadır. Bir kişinin depresyonda olması için üç temel belirtiden en az ikisinin gerçekleşmiş olması gerekir. Eşlik eden belirtiler ise depresyonun derecesine bağlı olarak daha büyük veya daha küçük derecede olabilir. 2
TEMEL BELIRTILER Keyifsizlik İlgi ve isteklerde azalma Azalan enerji seviyesi ve/veya artan yorgunluk. EŞLIK EDEN BELIRTILER Azalan özgüven veya özsaygı Kendini suçlama ve suçluluk duygusu Ölüm veya intiharı düşünme Düşünme ve konsantre olma zorlukları Gerginlik/kızgınlık veya tam tersi: çekingenlik Uyku bozukluğu İştah ve kiloda değişiklik. Depresyon hafif, orta veya şiddetli olarak derecelendirilebilir, her bir depresyon fazının kendine has bir rotası ve tedavi yöntemi vardır. HAFIF DEPRESYON Hafif depresyonda, günlük işleri ve boş vakit aktivitelerini normal olarak sürdürmek mümkündür. Hafif depresyon vakalarının büyük çoğunluğu doktor, psikolog veya özel akıl sağlığı uzmanı tarafından tedavi edilir. Hafif depresyon kendi halinde ilerler ve bu yüzden bazı durumlarda tedavi gerekmez. Bazı insanlarda, iş rutinlerini ve boş vakit aktivitelerini değiştirme tavsiyesi durumun gelişmesi için yeterli olabilir ve sadece durum daha da kötüye giderse, konuşma terapisi veya ilaç tedavisine ihtiyaç duyulur. ORTA ŞIDDETLI DEPRESYON Orta şiddetli depresyonda, günlük normal hayatı sürdürmek, iş yerinde normal bir şekilde çalışmak, aileyle ilgili durumlarda ve boş vakitlerde normal davranmak zordur. Orta şiddetli depresyon antidepresan ilaç tedavisiyle iyileştirilebilir ve tedavi konuşma terapisiyle desteklenir. Tedavi, genellikle bir doktor veya akıl sağlığı alanında çalışan özel bir uzman gözetiminde yapılır. Bazı durumlarda, ayakta hasta tedavisi Akıl Sağlığı Merkezinde uygun olabilir. Ayakta hasta tedavisi, kişinin Akıl Sağlığı Merkezi'nde tedavi edilmesi fakat merkeze kabul edilmemesi durumudur. ŞIDDETLI DEPRESYON Şiddetli depresyonda, belirtiler o kadar şiddetli bir boyuttadır ki kişinin eski yaşamına devam etmesi çok zor olabilir. Kişilerin hafıza, konsantre olma ve problemleri kendi kendine çözme gibi önemli sorunları olabilir. Ayrıca, kişinin gece uyurken uykusunun bölündüğü, sabah çok erken kalktığı ve daha sonra tekrar uyuyamadığı sirkadiyen değişiklik adı verilen durum da ortaya çıkabilir. Kendine değer vermeme, suçluluk duygusu, kendini suçlama ve yetersizlik 3
duygusu sabahları daha baskın olur, bu durum uyumayı daha da zorlaştırır. Buna ek olarak, kişinin günlük gıda, içecek ve kişisel ihtiyaçlarını gidermesi zor olabilir. Şiddetli depresyon, gerçek dışı halüsinasyonlar ve kuruntular gibi (gerçek dışı düşünceler) belirtilerin ortaya çıkmasına da yol açabilir. Bu belirtiler öyle bir dereceye gelir ki, kişinin normal aktivitelerine devam etmesi ve normal bir sosyal yaşam sürdürmesi imkansız bir hale gelir. Bu şiddetteki bir depresyon, kişinin intihar etme riskinin olması sebebiyle hayati tehlike oluşturabilir. Şiddetli depresyon, genellikle Akıl Sağlığı Merkezi'nde yatılı olarak tedavi edilir. Tedavi başta antidepresan ilaç tedavisinden oluşur, daha sonra konuşma terapisi sunulabilir. Özel durumlarda şiddetli depresyonda olan kişiler elektrokonvülsif terapiden (ECT) faydalanabilir. NASIL YARDIM ALINABILIR? Depresyondan şüphelenildiğinde, kişilerin doktorlarına başvurmaları gerekmektedir. Doktor, belirtilerin depresyon belirtisi olup olmadığına ve en faydalı tedavinin ne olacağına karar verebilir. Ayrıca doktor, gerekiyorsa tedavi için hastayı pratisyen akıl sağlığı uzmanına veya Akıl Sağlığı Merkezine gönderebilir. Acil yardım gerekli olduğunda, kişi akıl sağlığı merkezi acil bölümüne her zaman başvurabilir. Danimarka Capital Bölgesi Akıl Sağlığı Hizmetleri'nin acil bölümlerinin çoğu 24 saat açıktır. En yakın acil bölümü www.psykiatriregionh.dk/skadestuer adresinden bulunabilir. DEPRESYON NE KADAR SÜRER? Kişi depresyon tedavisi görüyorsa, depresyon iki ila dört ay kadar sürer. Ancak, tedavi edilmesine rağmen depresyonun bir yıldan daha uzun sürdüğü durumlar da vardır. Depresyon tedavi edilmezse, genellikle altı aydan on iki aya kadar sürer. Şiddetli depresyon geçiren hastalarda, depresyon nükseder ve hayatının diğer aşamalarında daha da şiddetlenebilir. Bu durum önleyici ilaç tedavisi ile engellenebilir. DEPRESYON TEDAVİSİ Depresyon, tedavisi olan bir hastalıktır ve depresyondan sonra insanlar eski hallerine dönebilir. 4
Tedavi, öncelikle hastalığın depresyon olup olmadığını netleştirmekle başlar. Eğer depresyon ise, depresyonun şiddeti (hafif, orta, şiddetli) belirlenmelidir. Depresyonun şiddetine bağlı olarak, görüşmeler bir doktor, akıl sağlığından bir uzman veya Akıl Sağlığı Merkezi'nden bir doktorla ile yapılabilir. Depresyon tedavisi, kişinin ihtiyaçlarını karşılayacak bir şekilde planlanır. İlaç tedavisinin, konuşma terapisinin ve diğer terapi şekillerinin dereceleri mümkün olduğunca dengelenmelidir. Tedavi, Danimarka Capital Bölgesi- Akıl Sağlığı Hizmetleri'nde yürütülüyorsa, doktor her zaman için hasta ile birlikte bir tedavi planı belirler, böylece bir sonraki aşamanın ne olacağına dair anlaşmaya varılır. Akıl Sağlığı Merkezi'ndeki asıl tedavi birbirinden farklı birçok dalda çalışan doktor, psikolog, hemşire, sosyal ve sağlık asistanları vb.'den oluşan bir ekip tarafından uygulanır. KONUŞMA TERAPISI Konuşma terapisi eğitimli terapist, doktor ve psikologlarla yürütülen konuşma seanslarından oluşur. Bu konuşmalar bire bir veya grupla yapılabilir. Konuşma terapisiyle, hastalar rahatsızlıkla ilgili tecrübeleri ve geçmişleri hakkında konuşurlar. Tedavinin hedefi ve kişilerin günlük yaşantılarıyla başa çıkmalarına yardım edecek çeşitli yollarla bu hedeflere nasıl ulaşabileceğine dair fikir birliğine varılır. KONUŞMA TERAPISI NASIL YAPILIR? Akıl sağlığı hizmetlerinde, konuşmanın iyileştirici bir amacı vardır. Konuşma terapileri, hastanede yatarak veya ayakta tedavi görerek gerçekleştirilebilir. Ayrıca konuşma terapisi sistematik olarak ayarlanan seanslar şeklinde yapılabilir. Bunlar, hastaya düşüncelerini, hislerini ve hareketlerini daha uygun bir şekilde yönlendirmesi konusunda yardım edilen bilişsel davranış terapisi gibi terapiler olabilir. AKIL SAĞLIĞI HASTALIKLARI EĞITIMI (PSIKOEĞITIM) Hastalığı ve tedavisini ayrıntılarıyla tartışmak önemlidir. Hastalık belirtilerini, hastalığı ve tedavi sürecini anlama, kişinin depresyonu karakterize etmesinde küçük sinyaller ve uyarı sinyalleri konusunda daha bilinçli olmasını sağlar. Kişi bunlar hakkında bilgi sahibi olduğu için, belirtiler tekrar ortaya çıktığında yardım almak daha da kolaylaşır. Bu şekilde, kişinin kendi hastalığı hakkında bilgi sahibi olması, yeniden depresyona girme riskinin azalmasına yardımcı olabilir. Akıl sağlığı ile ilgili verilen eğitim psikoeğitim olarak da adlandırılır ve Danimarka Capital Bölgesi Akıl Sağlığı Hizmetleri'nde gerçekleştirilen tedavi süreçlerinin çoğunluğunu oluşturur. Hastanın ailesi ve diğer yakınları bu eğitimden faydalanabilir. Akıl Sağlığı Merkezi personeli psikoeğitime katılma durumu hakkında bilgi verebilir. 5
İLAÇ TEDAVISI Depresyon, birkaç hafta içinde etkisini göstermeye başlayan antidepresan ilaçlarla tedavi edilebilir. Ancak, dört veya altı haftadan önce tam etkisi gözlemlenemez. Bazı insanlar ilaç tedavisinin yan etkisine maruz kalırlar. Bulantı, uyku bozuklukları, normalden daha fazla terleme eğilimi, baş ağrısı ve azalan ilişkiye girme dürtüsü ilaç tedavisinin yan etkileri olabilir. Bu yan etkiler birkaç hafta içinde azalır ve zararlı değildir. Yan etkiler uzun bir süre devam ederse, kişinin ilaç tedavisini değiştirmek üzere doktorla görüşmesi gerekli olabilir. İlaç tedavisinin durdurulması gerektiğinde, tedavi doktorun onayıyla ve yavaş yavaş kesilmelidir. Vücudun kendini yavaş yavaş toparlaması için zamana ihtiyacı vardır. Tedavi aniden kesilirse, bu durum hastalığın nüksetmesine ve hastanın yeniden depresyon dönemine girmesine yol açabilir. ÖNLEYICI ILAÇ TEDAVISI Kişinin hayatı boyunca birkaç kez depresyona girme riski vardır ve bir depresyon sürecinin hemen ardından gelen dönemde bu risk oldukça yüksektir. Bu yüzden, önleyici antidepresan ilaç tedavisi uygulanabilir. Önleyici ilaç tedavisinin, depresyon belirtisi olmasa bile uzun bir zaman uygulanması gerekir. Kişi önleyici ilaç tedavisi görüyorken depresyon belirtileri ortaya çıkarsa, doktora başvurulmalıdır. Bu gibi durumlarda, doktor ilaç tedavisinin türünü veya ilacın dozunu değiştirebilir. İLAÇ TEDAVISI NASIL UYGULANIR? Beyin hücreleri, birbirlerine elektriksel dürtüler göndererek ve sinyal maddelerinin yardımıyla iletişim kurar. Sinyal miktarı çok düşük olduğunda, depresyon belirtileri görülebilir. Anti depresan ilaç tedavisi, depresif belirtilerin tekrar ortaya çıkmasını engelleyecek seviyede hücreler arasında sinyal gönderimini sağlar. Birçok anti depresan ilaç türü bulunmaktadır ve bunlar kişiden kişiye değişen etkiler gösterir. Bazı insanlarda, en etkili ve en az yan etki gösteren ilaç tedavisini bulana kadar, ilaç tedavisinin birkaç kere değiştirilmesi gerekir. Bu yüzden hastaların antidepresan ilaç tedavisinin etkileri ve yan etkileri hakkında doktorlarından bilgi almaları çok önemlidir. ELEKTROKONVÜLSIF TERAPI Elektrokonvülsif terapi (ECT), şiddetli depresyon vakalarında, antidepresan ilaç tedavisinin başarılı olmadığı ve kişinin ilaç tedavisine tepki vermediği durumlarda kullanılır. ECT elektrik şoku tedavisinin İngilizce kısaltmasıdır. ECT verilmeden önce, tedaviyle ilgili detaylı bilgi verilir. Tedavi anesteziyle yapıldığı için acı vermez. ECT beyni etkileyen kısa elektrik uyarılarından (şoklar) oluşur. Tedavi 8-16 kez tekrarlanır ve genel olarak baş dönmesi ve hafıza 6
problemleri gibi birkaç hafta içerisinde etkisini kaybeden çok az ve kısa süreli yan etkileri vardır. ECT, şiddetli depresyon hastalarının yaklaşık yüzde 80'i üzerinde olumlu etki yaratmaktadır. Danimarka Capital Bölgesi Akıl Sağlığı Hizmetleri, ECT kullanılarak gerçekleştirilen tedavi ile ilgili bir kitapçık yayınlamıştır. Bu kitapçık Akıl Sağlığı Merkezi'nden tedarik edilebilir veya www.psykiatri-regionh.dk/patientinfo adresinden bulunabilir. HASTALAR KENDILERI IÇIN NE YAPABILIR? İnsanların depresyona girdiklerinden şüphelendiklerinde, mümkün olduğunca hızlı bir şekilde doktora başvurmaları çok önemlidir. Depresyon ne kadar erken saptanırsa, tedavisi de o kadar kolay olur. Bazı insanlar için ilk kez iletişime geçmek zor olabilir ve bunun için bir yakınının yardımına ihtiyacı olabilir. Depresyonla ilgili aile ve arkadaşlarıyla konuşmakta zorluk çekenler için bu kitapçık iyi bir başlangıç olabilir. Tedavi başlamışsa, depresyonla ilgili daha fazla bilgi almak faydalı olabilir. Hastalıkla ilgili eğitim, tedavinin gidişatı hakkında içlerinin rahat olmasına yardımcı olabilir ve böylece tedavi daha da kolaylaşır. Belirtiler, tedavi ve depresyonun sebepleri hakkında bilgi sahibi olma, aynı zamanda hastalığın özellikleri hakkında bilgi sahibi olmaya da yardımcı olabilir. Depresyonu tetikleyen faktörler hakkında bilgi edinme bu faktörlerin farkında olma ve ileride bunlardan kaçınmada yardımcı olabilir. Buna ek olarak, uygun bir beslenme, düzenli uyku ve egzersizle sürdürülen sağlıklı bir yaşam tarzı her zaman sağlığı geliştirir ve insan hayatına katkıda bulunur. Depresyonda olan veya depresyondan kurtulmuş hastalar için dernekler vardır. Bu dernekler, hastaların aynı hastalıktan muzdarip olanlarla bir araya gelmelerini, birbirleriyle bilgi alış verişi yapmalarını ve depresyondan kurtulma sürecinde yaşadıklarını paylaşmalarını sağlar. Bu derneklerle ilgili bilgiyi www.psykiatriregionh.dk/patientinfo adresinden bulabilirsiniz. HASTA YAKINLARI NE YAPABILIR? Depresyonda olan hastanın hastalığını kendisinin keşfedememesi depresyonun özelliğidir. Bu yüzden yakınlarına düşen en önemli görev, depresyondan şüphelenildiğinde hastanın en kısa zamanda profesyonel yardım almasını sağlamaktır. Yakınınızın gerçekten üzgün ve yorgun mu olduğunu yoksa bunların depresyon belirtisi mi olduğunu anlamak zor olabilir. Kararı doktor verir. Tedavi gören bir kişinin yakını hastayı dinleyerek, ihtiyacı olduğunda hastanın yanında olarak ve hastanın günlük yaşantısını kolaylaştırarak en iyi desteği sağlar. Örneğin, çamaşır yıkama veya market alış verişini yapma ya da yemek yapmasına yardımcı olma gibi günlük işleri üstlenerek yardım edilebilir. Depresyonda olan bir kişi ile birlikte yaşamak yakınları için zor bir durum olabilir. İnsanlar reddedilmeye, aynı zamanda da ilgi ve alaka gösterilmeye hazırlıklı olmalıdırlar. Depresyonda olan hastalarla problemleri hakkında konuşmak 7
genellikle sorunu çözmez, çünkü bu hastalık depresif hastanın kendi isteğiyle kontrol edilemez veya yönlendirilemez. Bazı insanlar için, aynı durumdaki kişilerle depresyonda olan hasta yakınlarının internet üzerinden görüşmesi yararlı olabilir. Daha fazla bilgi için www.psykiatriregionh.dk/patientinfo adresini ziyaret edin. HASTA YAKINLARI IÇIN 10 IPUCU Hastalığı ciddiye alın Depresyon hakkında bilgi edinin Hastanın nerede ve nasıl profesyonel yardım alabileceğini bulmasına yardım edin Hastanın konu, ulaşım vb. kararları almak zorunda olmayacağı paket aktiviteler planlayın. Onları rahatlatın, örn; İyileşeceksin. Tedavisi olan bir hastalık yaşıyorsun gibi rahatlatıcı cümleler söyleyin Hastalara onların canını sıkan tavsiyelerde bulunmayın Senin yerinde olsaydım... veya Kendini toparla gibi cümleler kurmayın. Depresyonda olan kişi tembel değil, hastadır. Onları suçlamaktan kaçının Hastanın neden bu hastalığa yakalandığı konusunda uzun tartışmalar başlatmayın Depresyonun hastanın kendi hatası olmadığını unutmayın. 8
HOVEDSTADENS BÖLGESI PSIKIYATRI (AKIL SAĞLIĞI HIZMETLERI DANIMARKA CAPITAL BÖLGESI) Akıl Sağlığı Hizmetleri Danimarka Capital Bölgesi, Danimarka'nın en büyük akıl sağlığı hastanesidir ve her yıl şizofreni, anksiyete ve depresyon gibi hastalıkları yaşayan 41.000 hastayı tedavi eder. Tedaviler, Danimarka Capital Bölgesi çevresinde bulunan Danimarka Capital Bölgesi Akıl Sağlığı Merkezi ve Çocuk ve Yetişkin Psikiyatrisi Akıl Sağlığı Hizmetleri Akıl Sağlığı Merkezleri'nde yapılmaktadır. Danimarka Capital Bölgesi -Akıl Sağlığı Hizmetleri'nde gerçekleştirilen tedavi ilk olarak ayakta tedavi kliniğinde ve Toplum Akıl Sağlığı Merkez'lerinde ekip ziyaretleriyle ve gerekli olduğunda yataklı hasta kabulü ile yapılmaktadır. Hovedstadens Bölgesi Psikiyatri (Akıl Sağlığı Hizmetleri Danimarka Capital Bölgesi) Kristineberg 3 DK-2100 Copenhagen Ø Tel.: +45 4511 2000 www.psykiatri-regionh.dk Grafik tasarım: Rikke Bransner Koncern Kommunikation, Grafik & TV Fotoğraflar: Phillip Drago Jørgensen Ocak 2011 9
10