Bazı Yabancı Ülkelerde Siyasi Partilerin Mali Denetimini Yapan Kurumlar ve Türkiye Açısından Bir Değerlendirme

Bazı Yabancı Ülkelerde Siyasi Partilerin Mali Denetimini Yapan Kurumlar ve Türkiye Açısından Bir Değerlendirme Recep KAPLAN * Özet Siyasi partilerin mali denetiminin hangi kurum tarafından yapılması gerektiği konusu üzerinde tartışmalar yapılmaktadır. Bu tartışmalar yeni anayasa yapımı sürecinde daha da artmıştır. Ülkemizde siyasi partilerin mali denetimi Anayasa Mahkemesinin yetkisi altındadır. Bu yetkinin Anayasa Mahkemesine verilmesi literatürde çeşitli nedenlerle eleştiri konusu yapılmaktadır. Bu çalışmada söz konusu eleştirilerin gerekçeleri ele alınacak, siyasi partilerin mali denetimini yapan kurumlara ilişkin bazı yabancı ülkelerdeki uygulamalar incelenecek ve bu suretle ülkemiz açısından siyasi partilerin mali denetimi yetkisinin Anayasa Mahkemesinden alınarak başka bir kuruma verilip verilmemesi konusunda mukayeseli bir değerlendirme yapılarak bazı önerilere yer verilecektir. Anahtar Kelimeler: Siyasi Partiler, Mali Denetim, Anayasa Mahkemesi, Sayıştay The Institutions Responsible for Financial Audit of the Political Parties in Some Foreign Countries and An Evaluation For Turkey Abstract There have been debates on which institution should be responsible for financial audit of the political parties. These debates have increased in new constitution making process. In our country, the financial audit of the political parties is under the authority of Turkish Constitutional Court. In literature, the mentioned authority of Constitutional Court over the political parties has been criticised for various reasons. The aim of this study is to reveal the reasons behind the critics and to * Dr., Başbakanlık Uzmanı, rkaplan@basbakanlik.gov.tr 362 Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012

R. KAPLAN explore the institutions in some foreign countries that are in charge of the financial audit of the political parties thereby making a comparative analysis for Turkey and presenting some proposals regarding whether or not the existing financial audit authority of constitutional court over political parties are to be transferred to another institution. Key Words: Political Parties, Financial Audit, Constitutional Court, Court of Accounts JEL Classification Code: H83 Giriş Siyasi partilerin mali denetimi Anayasamızın 69. maddesi, 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun (AMK), 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu (SPK) ve Anayasa Mahkemesi İçtüzüğünde yer alan düzenlemelere göre Anayasa Mahkemesi tarafından yapılmaktadır. Anayasamızın siyasi partilerin uyacakları esasları düzenleyen 69/3. maddesi uyarınca, siyasi partilerin gelir ve giderlerinin amaçlarına uygun olması gerekir. Söz konusu maddede, Anayasa Mahkemesince siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun tespiti, bu hususun denetim yöntemleri ve aykırılık halinde uygulanacak yaptırımların kanunla düzenlenmesi öngörülmüş ve Mahkemenin denetim görevini yerine getirirken Sayıştaydan yardım sağlamasına imkân tanınmıştır. Türkiye, demokratik ülkeler arasında partilerin mali hesaplarının Anayasa Mahkemesi tarafından denetlendiği tek ülke konumundadır (Gençkaya, 2000:26). Konuyla ilgili bazı çevrelerce, siyasi partilerin mali denetimine ilişkin çalışmanın teknik bir mahiyet arz ettiği, bu nedenle bu denetimin Anayasa Mahkemesi yerine Sayıştay tarafından yapılması gerektiği ileri sürülmektedir (Demirel, 2011:218; Yüce, 2009). Yapılan eleştirilerde Anayasa Mahkemesinin bu işi yapacak şekilde örgütlenmediği, nicelik ve nitelik açısından da yeterli personele sahip olmadığından bahisle konunun mahkemenin uzmanlık alanı dışında kaldığı belirtilmektedir. (Tacar, 1997:71; Aktaran Susmuş, 2002) Konuyla ilgili hazırlanan birtakım raporlarda da mali denetim konusunda Anayasa Mahkemesine yardımcı olmak üzere üyeleri Danıştay, Yargıtay, Sayıştay ve Mali Müşavirler Odası üyeleri arasından seçilecek bir Siyasi Parti Hesaplarını İnceleme Kurulu kurulması önerilmektedir (TÜSİAD, 2001:55). Avrupa Birliği Komisyonunca yayınlanan 2011 yılı ilerleme raporunda da siyasi partilerin mali denetiminin zayıf kaldığı ve seçim kampanyalarının mali denetimi veya adayların finansmanı konularında yasal bir çerçeve bulunmadığı belirtilmektedir. Partilerin, seçim kampanyası ile ilgili gelirlerini ve harcamalarını, Anayasa Mahkemesine sundukları yıllık raporlarının bir bölümü olarak genel mali bildirimleri içinde beyan ettikleri ve Anayasa Mahkemesinin esas itibarıyla raporlama şartlarına ve parti iç tüzüklerine uyulup uyulmadığına odaklandığı ifade edilmektedir (Avrupa Komisyonu, 2011). Öte yandan 2007 yılında Prof.Dr. Ergun Özbudun başkanlığındaki komisyon tarafından hazırlanan Anayasa önerisinin 123/1. maddesinde de siyasi partilerin mali denetiminin Sayıştay tarafından yapılması benimsenmişti. Söz konusu madde teklifi aşağıdaki şekildeydi: Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012 363

Sayıştay, genel ve özel bütçeli idarelerin, düzenleyici ve denetleyici kurumların, sosyal güvenlik kurumlarının, mahalli idarelerin, kanunlarla anonim ortaklık şeklinde kurulmuş olanlar da dahil olmak üzere diğer kamu idarelerinin ve siyasi partilerin bütün gelir ve giderleri ile mallarını, Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir (Ntvmsnbc, 2007). Yukarıdaki teklifin gerekçesinde Sayıştayın mali denetimde uzman bir kurum olması ve yasama organı adına denetim görevi yapıyor olmasının siyasi partilerin mali denetiminin bu kurum tarafından yapılmasını hem profesyonellik hem de demokratik meşruiyet açısından haklılaştırdığı belirtilmiştir (Radikal Gazetesi, 2007). 7/5/2010 tarihli ve 5982 sayılı Kanunla yapılan ve 12/9/2010 tarihinde halkoyuna sunularak kabul edilen anayasa değişikliğine ilişkin Türkiye Büyük Millet Meclisine (TBMM) sunulan kanun teklifinin ilk şeklinde de siyasi partilerin Sayıştay tarafından denetlenmesi öngörülmekteydi. Söz konusu değişiklik teklifinde Anayasanın 69/3. maddesinin aşağıdaki şekilde değiştirilmesi öngörülmekteydi: Siyasi partilerin gelir ve giderlerinin amaçlarına uygun olması gereklidir. Bu kuralın uygulanması kanunla düzenlenir. Siyasi partilerin mali denetimi Sayıştay tarafından yapılır. Sayıştayca siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun tespiti, bu hususun denetim yöntemleri ve aykırılık halinde uygulanacak yaptırımlar kanunda gösterilir. Sayıştayın bu denetim sonunda vereceği kararlar kesindir. Bu değişiklik önerisine, Anayasa Mahkemesinin siyasi partilerin mali denetimini yaparken Sayıştaydan yoğun bir biçimde yardım alması gerekçe olarak gösterilmiştir. Bugüne kadar konuya ilişkin dile getirilen önerilerin de siyasi partilerin mali denetiminin Sayıştaya bırakılması yönünde olduğu ve bu konuda oluşan genel mutabakat dikkate alınarak bu yönde bir değişikliğe gidildiği ifade edilmiştir. Aşağıda, öncelikle ülkemizde siyasi partilerin mali denetimine ilişkin tarihsel gelişim açıklanacak daha sonra bu konudaki yabancı ülke uygulamaları incelenecek ve halihazırda Anayasa Mahkemesince icra edilen bu görevin bütünüyle Sayıştaya devredilmesine ilişkin görüşler değerlendirilecektir. 1. Siyasi Partilerin Mali Denetiminde Yetkili Organ ve Kurum Siyasi partiler, ülkeyi yönetmeye aday olan, toplumun tüm kesimlerine hitap eden ve bazen milyonları aşan üyeyi bünyesinde barındıran tüzelkişilerdir (Mutlu, 2006:581). SPK nın 3. maddesine göre siyasi partiler anayasa ve kanunlara uygun olarak; milletvekili ve mahalli idareler seçimleri yoluyla, tüzük ve programlarında belirlenen görüşleri doğrultusunda çalışmaları ve açık propagandaları ile milli iradenin oluşmasını sağlayarak demokratik bir Devlet ve toplum düzeni içinde ülkenin çağdaş medeniyet seviyesine ulaşması amacını güden ve ülke çapında faaliyet göstermek üzere teşkilatlanan tüzel kişiliğe sahip kuruluşlardır. Siyasi partilerin mali açıdan denetlenmesi konusu siyaset bilimciler ve siyasetçiler dışında diğer alanlardaki sosyal araştırmacıların ilgisine de mazhar olmuştur (Yücekök, 1972:65). Siyasi partilerin bütün işlem ve eylemlerinin denetim konusu yapılıp yapılmaması eğer bu işlem ve eylemler denetime konu edilecekse bu 364 Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012

R. KAPLAN denetimin hangi kurum tarafından yapılması gerektiği anayasal bir tercih sorunudur (Mehter, 1991:462). Ülkemizin de üyeleri arasında bulunduğu Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi 2001 tarihli ve 1516 sayılı Tavsiye Kararında üye ülkelere siyasi partilerin finansmanı ve seçim harcamalarıyla ilgili düzenlemeler yapmaları çağrısında bulunmakta ve devletlerin siyasi partilerin hesaplarını ve seçim kampanyalarıyla ilgili harcamalarını denetlemek üzere yeterli yetkilerle donatılmış bağımsız denetim birimleri kurmasını teşvik etmektedir (Council Of Europe, 2001). Ancak bu denetimin kim tarafından yapılması gerektiği konusunda bir uzlaşıdan söz etmek olanaklı değildir. Genel bir kanaat olarak ifade etmek gerekirse siyasi partilerin mali denetimini yapacak olan kurumun vereceği kararların siyasi partileri birçok açıdan etkileyebilecek olması ve özellikle partilerin halk nezdindeki itibarları üzerinde önemli neticeler doğurma ihtimali bulunması nedeniyle bu görevi icra edecek kurumun, siyaset kurumundan bağımsız bir kurum olması gerekliliği mevcuttur (Uzun, 2009:219). 1961 Anayasasından önceki dönemde özel bir kanunla düzenlenmemiş olan siyasi partilerin mali denetimi konusu mülga 28/6/1938 tarihli ve 3512 sayılı Cemiyetler Kanununun 28. maddesinde yer alan cemiyetlerin muameleleri, defterleri ve hesapları mahalli hükümet tarafından her zaman teftiş ve tetkik edilebilir şeklindeki hükme tabiydi. Kanunun bu hükmünden çıkan sonuca göre siyasi partilerin mali denetiminde hükümet makamları yetkili kılınmıştı. 1961 Anayasasının partilerin uyacakları esasları düzenleyen 57. maddesinde ise partilerin mali denetimlerinin Anayasa Mahkemesince hangi hallerde ve nasıl yapılacağına ilişkin hususların kanunla düzenlenmesi öngörülmüştü. Yani 1961 Anayasası siyasi partilerin denetimine ilişkin yetkiyi yürütme organı olan hükümetten alıp yargı organının bir parçası olan Anayasa Mahkemesine vermiştir. 1961 Anayasası döneminde çıkarılan 13/7/1965 tarihli ve 648 sayılı Siyasi Partiler Kanununun Anayasa Mahkemesi tarafından yapılacak mali denetimi düzenleyen 80-82. maddelerinde, siyasi partilerin mali denetimi konusunda karar mercii Anayasa Mahkemesi olarak belirlenmiş ancak bu süreçte Anayasa Mahkemesinin yapılacak inceleme ve araştırmalar sonucunda, ilgili siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğu ve kanuna uygunluğu ya da uygunsuzluğu konusunda karar verebilmesi Cumhuriyet Başsavcılığının bu konudaki talebine bağlanmıştır. İlgili Kanunun gerekçesinde bu durum bir mali denetimin yargılama metodu ile gerçekleşmesi için bir hesabın, bir gelirin veya giderin kanuna aykırılığını iddia edecek bir makama ihtiyaç vardır. Bu makam Cumhuriyet Başsavcılığı olarak tespit edilmiştir denilmektedir (Tikves, 1972:48-49). Siyasi partilerin mali denetimi konusu 1982 Anayasasının siyasi partilerin uyacakları esasları düzenleyen 69/3. maddesi hükmü gereğince yargı organları arasında yer alan Anayasa Mahkemesinin yetkisindedir. Mahkeme bu yetkisini kullanırken Sayıştaydan yardım sağlar. 2820 sayılı SPK nın dördüncü bölümünde de siyasi partilerin mali denetimi konusu düzenlenmiştir. SPK nın kesin hesapların gönderilmesi başlıklı 74. maddesinde siyasi partilerin mali denetimi Anayasa Mahkemesince yapılır. Anayasa Mahkemesi, siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin Kanuna uygunluğunu denetler denilmek suretiyle denetim yetkisinin Anayasa Mahkemesinde olduğu belirtilmiş, 75. maddede de mahkemenin bu denetimi Sayıştaydan yardım sağlanarak hazırlatacağı raporlar üzerinden Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012 365

yapabileceği gibi siyasi partilerin genel merkezlerinde ve mahalli teşkilatlarında doğrudan doğruya veya kendi üyeleri arasından görevlendireceği bir naip üye veya mahallin en kıdemli adli veya idari yargı hakimi niyabetinde yaptıracağı inceleme ve araştırmalar üzerinden de yapabileceği ya da bu maksatla yeminli bilirkişi görevlendirebileceği hükme bağlanmıştır. Kanunun hükmüne göre Anayasa Mahkemesi denetimi sonunda, ilgili siyasi partinin gelir ve giderlerinin doğruluğuna ve kanuna uygunluğuna veya kanuna uygun olmayan gelirler ile giderler dolayısıyla da bunların hazineye gelir kaydedilmesine karar verilir. Son olarak AMK nın 55 ve 56. maddeleri ile yapılan düzenlemelere göre Anayasa Mahkemesi siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve giderlerinin kanuna uygunluğunun denetimi için Sayıştaydan yardım sağlamalı, siyasi partiler de karara bağlanarak birleştirilmiş bulunan kesin hesap ile parti merkez ve bağlı ilçeleri de kapsayan iller teşkilatının kesin hesaplarının onaylı birer örneğini haziran ayı sonuna kadar SPK ya uygun olarak Anayasa Mahkemesi Başkanlığına göndermelidir. Mahkeme kendisine gönderilmiş olan bu belgeleri incelenmek üzere Sayıştay Başkanlığına göndermeli, Sayıştayca düzenlenen incelemeye ilişkin raporlar da karara bağlanmak üzere Mahkemeye gönderilmelidir. Siyasi partilerin kesin hesapları üzerindeki inceleme SPK hükümlerine göre yapılacaktır. Yapılan incelemeye ilişkin raporlar ilgili siyasi partiye gönderilerek en geç iki ay içinde görüşünü bildirmesi istenecek ve Mahkeme mali denetim sırasında siyasi partilerin incelemeye ilişkin raporlar hakkındaki görüşlerini de değerlendirecektir. Mahkemenin mali denetime ilişkin kararlarının birer örneği ilgili siyasi partiye ve siyasi partinin sicil dosyasına konulmak üzere Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığına gönderilecek ve mali denetim sonucunda verilen kararlar Resmî Gazetede yayımlanacaktır. SPK Anayasa Mahkemesine siyasi partilerin mali denetiminde Sayıştaydan yardım sağlama konusunda takdir hakkı verirken, SPK ya göre daha yeni tarihli bir kanun olan AMK gereğince Anayasa Mahkemesinin siyasi partilerin mali denetimini yaparken Sayıştaydan yardım alması zorunludur. 2. Bazı Yabancı Ülke Uygulamaları Siyasi partileri mali açıdan denetleyen kurumlar ülkeden ülkeye farklılık arz etmektedir. Bu konuda görev yapan kurumlar bazı ülkelerde yasama bazı ülkelerde yürütme bazı ülkelerde de yargı organının bir parçası olabilmektedirler. Bu başlık altında bazı yabancı ülkelerde siyasi partilerin mali denetiminden hangi kişi ya da kurumların sorumlu olduğu konusu açıklanmaya çalışılacaktır. 2.1. Almanya Federal Almanya Cumhuriyeti Anayasasının 21. maddesinde, siyasi partilerin maddi kaynakları ve harcamaları ile malvarlıkları hakkında kamu önünde hesap vermek zorunda oldukları belirtilerek konunun ayrıntılarının federal kanunlarla düzenleneceği ifade edilmiştir (Adalet Bakanlığı, 2011). Alman Siyasi Partiler Kanununun 23. maddesi uyarınca, parti yönetim kurulları takvim yılının (hesap döneminin) sonunda parti gelirlerinin kaynağını ve bu kaynakların nasıl kullanıldığını gösteren raporu doğru bir şekilde bir hesap raporuyla açıklamalıdır. Hesap raporu Alman Federal Meclisi (Bundestag) Başkanına teslim edilmelidir. Hesap raporu bu konuda yetkilendirilmiş bir denetçi ya da denetim 366 Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012

R. KAPLAN firması 1 tarafından Kanunun 29 ila 31. maddeleri hükümleri çerçevesinde denetlenir. Ayrıca Federal Meclis Başkanı da her iki yılda bir partilerin finansal durumları ve partilerin hesap raporlarına ilişkin bildirimleri konusunda Federal Meclisi bilgilendirmek zorundadır. Kanun etraflıca incelendiğinde, Federal Meclis Başkanının siyasi partilerin mali denetiminde en önemli role sahip olduğu görülmektedir. Kanunda, Federal Meclis Başkanının siyasi partiler tarafından sunulan hesap raporlarında şüpheli hususlar tespit ederse bu hususlara ilişkin bağımsız denetçiler vasıtasıyla denetim yaptırabileceğine ilişkin düzenlemelerin bulunduğu görülmektedir. Siyasi partilerin bu bağlamda yaptıkları açıklamalar yerinde görülmezse siyasi partilerin devlet yardımlarından mahrum bırakılması veya usulsüz elde edilen gelirlerin üç katına kadar geri ödeme cezası gibi yaptırımların uygulanması söz konusu olabilecektir (German Bundestag, 2012). 2.2. İngiltere 2000 tarihli İngiliz Siyasi Partiler, Seçimler ve Referandumlar Kanunu nun siyasi partilerin hesapları üzerindeki yıllık denetimleri düzenleyen 43. maddesi uyarınca bir siyasi partinin herhangi bir mali yıldaki brüt geliri ya da toplam harcaması 250.000 İngiliz sterlinini aşarsa ilgili partinin hesaplarının yetkili bir denetçi tarafından denetlenmesi gerekmektedir. Ayrıca partinin hesapları bu meblağı geçmese dahi başkan ve üyeleri Kanunda belirtilen kişiler arasından Kraliçe tarafından atanan Seçim Komisyonunun, ilgili partinin hesaplarının denetlenmesi gerektiğine karar vermesi halinde de mali denetim yapılabilmektedir. Mali denetim konusunda temel yetkili organ Seçim Komisyonudur. Ayrıca Kanunun 45.maddesi uyarınca, gelir ya da gider toplamları her ne olursa olsun bütün siyasi partilerin yıllık hesaplarıyla ilgili olarak Seçim Komisyonuna rapor sunmaları zorunlu tutulmuştur (The National Archives, 2012). Seçim Komisyonunun temel amaçları, partilerin ve seçim faaliyetlerinin finansmanının şeffaf ve kanunlara uygun bir biçimde gerçekleşmesini ve seçimler ile referandumların iyi bir biçimde uygulanmasını sağlamaktır (The Electoral Commission, 2012). 2.3. Fransa Fransa da siyasi partilerin mali denetimi konusu bağımsız bir idari otorite olan ve hükümetten bağımsız çalışan Kampanya Hesapları ve Siyasi Finansman Ulusal Komisyonu nun yetkisi altındadır. Dokuz üyeli Komisyonun üç üyesi Danıştaydan, üç üyesi Sayıştaydan üç üyesi de Yargıtaydan seçilen üyelerden oluşur. Komisyonun temel ve en önemli iki işlevinden ilki seçim kampanyası dönemlerinde adayların kampanya hesaplarını izlemek ikincisi de siyasi partilerin siyasetin finansmanını düzenleyen mevzuata uygun hareket etmelerini sağlamaktır. Komisyonun kararlarına karşı yargı yolu açıktır. İlgililer karar verilen duruma göre idare mahkemelerine, Danıştaya ve Anayasa Mahkemesine başvurabilirler (CNCCFP, 2012). 2.4. İsviçre İsviçre de siyasi partiler faaliyetleri ve seçim kampanyaları için federal devletten yardım almazlar. Ancak bazı kantonlar seçim döneminde yapılan harcamaları karşılayabilmektedir. Siyasi partilerin ya da seçim dönemindeki harcamaların 1 Söz konusu denetçi ya da denetim firmaları ilgili partinin kendisi tarafından görevlendirilir ve masrafları ilgili parti tarafından karşılanır. Söz konusu denetçi ya da denetim firmalarının çok sıkı yasal düzenlemelere tabi oldukları ve denetim görevindeki suiistimallerin para veya hapis cezası gerektirdiği ifade edilmektedir (Alemann, 2007). Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012 367

finansmanını düzenleyen ya da harcamaların kamuoyuna ilanını gerektiren herhangi bir mevzuat düzenlemesi yoktur (Office for Democratic Institutions and Human Rights, 2007:2). Partiler herhangi bir açıklama yapma zorunluluğuna tabi olmaksızın diledikleri kaynaktan diledikleri kadar finansman sağlayabilirler. Bu durum giderek artan bir biçimde tartışma konusu olmaktadır. Finansman kaynakları üzerinde herhangi bir denetimin öngörülmemesinin çıkar gruplarına, seçimleri ve kendilerini ilgilendiren referandumları etkileyebilme olanağı verdiği ileri sürülmektedir (Office for Democratic Institutions and Human Rights, 2008:2). 2.5. İsveç İsveç te Siyasi Partilere Mali Devlet Desteği Kanunu uyarınca parlamentoya bağlı Siyasi Partilere Mali Destek Komisyonu devlet yardımı için yapılan başvuruları incelemektedir. Bu komisyonun yardım için sunulan raporları ve bilgileri inceleme yetkisi olmadığından bugüne kadar yardım için yapılan hiçbir başvuru reddedilmemiştir. Siyasi partilerin mali denetimine ilişkin kanunda herhangi bir hüküm yoktur. Ancak geleneksel olarak parlamentoda grubu bulunan siyasi partilerin kendi hesaplarının denetimi için yetkili kamu otoritelerinin denetçileri ile işbirliği içerisinde oldukları görülmektedir (GRECO: 2009a:11-16). Ayrıca devlet yardımına ilişkin başvuruda bulunulabilmesi için de son mali yılın hesaplarının yetkili bir kamu denetçisi tarafından denetlendiğine ilişkin bir rapor sunulmalıdır (Government Offices Of Sweden, 2012). Açıklamalardan anlaşılacağı üzere İsveç te münhasıran siyasi partilerin mali denetimiyle görevli bir kurum yoktur. 2.6. Amerika Birleşik Devletleri Amerikan Kongresi 1975 te Federal Seçim Kampanyası Kanunu nun uygulanmasını sağlamak üzere Federal Seçim Komisyonu nu oluşturmuştur. Komisyonun görevi, seçim kampanyalarının finansmanıyla ilgili bilgileri açıklamak, mali yardımlara ilişkin Federal Seçim Kampanyası Kanununda yer alan limit ve yasakların uygulanmasını temin etmek ve başkanlık seçimlerinde yapılan kamu yardımlarının gözetimini sağlamaktır. Komisyon başkan tarafından atanan ve Senato tarafından da uygun görülen altı üyeden oluşur. Her üyenin görev süresi altı yıldır. Bir siyasi parti komisyona en fazla üç üye verebilir. Komisyonun herhangi bir konuda karar alabilmesi için en az dört oy gereklidir. Bu yapının amacı partizan olmayan kararları teşvik etmektir (Federal Election Commission, 2012a). Federal Seçim Kampanyası Kanununun ya da Federal Seçim Komisyonunun düzenlemelerinin ihlal edildiği kanaatinde olan herkes komisyona yazılı olarak başvurabilir. İddialar hakkında bu konuda yetkilendirilmiş denetçiler marifetiyle yapılan denetimden sonra Komisyon tarafından karar verilir. İlgili denetçi iddiaya itimat edilmesi için yeterli sebep bulunup bulunmadığı hakkında Komisyona görüşünü sunar ancak nihai karar verme yetkisi Komisyona aittir. Eğer Komisyon iddiaya itimat edilmesi için yeterli sebep bulunmadığı kanaatine varırsa dosya kapatılır ve ilgili taraflar bilgilendirilir. Ancak Komisyon iddiaya itimat edilmesi için yeterli sebep bulunduğu kanaatine varırsa derhal bir soruşturma açabileceği gibi soruşturma açmadan önce ilgili tarafla soruşturma öncesi müzakere sürecini de başlatabilir (Federal Election Commission, 2012b). 2.7. Danimarka Danimarka da münhasıran siyasi partilerin finansmanı konusundaki kuralların uygulanmasını izlemekle görevli bir kuruluş ya da siyasilerin ve siyasi partilerin hesaplarına ilişkin kayıtları kontrol etmek amacıyla kurulmuş bir kamu kurumu 368 Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012

R. KAPLAN yoktur. Ancak kamu kesimi hesaplarının denetimiyle görevli olan ve parlamentoya bağlı olarak çalışan Sayıştay, kamu yardımı alan siyasi partilerin aldıkları yardımların amacına uygun bir biçimde kullanıp kullanmadığını denetleme yetkisine sahiptir. Ancak günümüze kadar olan dönemde Sayıştayın bu kapsamdaki bir uygulamasına rastlanılmamıştır (GRECO, 2009b:10). 2.8. Hollanda Hollanda da sadece devlet yardımı alan siyasi partiler İçişleri ve Krallık İlişkileri Bakanlığı tarafından sınırlı bir biçimde denetlenmektedirler. Bakanlığı denetimi alınan yardımların amaca uygun bir biçimde kullanılıp kullanılmadığının denetimiyle sınırlıdır. Bu bağlamda ilgili siyasi partinin hesaplarının tutulmasından sorumlu olanlar bakanlığın bu konuda görevlendirilmiş denetçileriyle işbirliği yapmak zorundadırlar. Aslında, kural olarak Sayıştayın da alınan yardımların amaca uygun bir biçimde kullanılıp kullanılmadığını denetleme yetkisi vardır. Ancak Sayıştay günümüze kadar bu yetkisini hiç kullanmamıştır (GRECO, 2008a:15). 2.9. Avusturya Avusturya da Siyasi Partilerin İşlevleri, Finansmanı ve Seçim Kampanyalarına İlişkin Federal Kanun un 4. maddesi uyarınca; siyasi partiler kaynakların amaçlarına uygun bir biçimde kullanımına ilişkin kayıtlar tutmalıdır. Bu kayıtlar ve ilgili dokümanlar her yıl iki adet yetkili kamu denetçisi tarafından denetlenmeli ve denetim sonuçları Resmi Gazete de yayınlanmalıdır. Bu denetçiler her partinin önerdiği beş aday arasından Federal Maliye Bakanı tarafından atanır. Eğer partiler bu konuda öneride bulunmazlarsa Bakan denetçileri re sen atayabilir. Ayrıca devlet yardımı alan siyasi partiler gelirlerini ve harcamalarını kamu denetimine açık tutmalıdırlar. Bu amaçla ilgili siyasi partiler her yıl gelir ve giderlerine ilişkin raporlar hazırlamalıdır (Bundeskanzleramt, 2012). 2.10. Rusya Rusya da Siyasi Partiler Federal Kanunu nun 35. maddesi gereğince siyasi partilerin konsolide finansal raporları ile gelir ve harcamalarına ilişkin bilgiler Rusya Federasyonu Merkezi Seçim Komisyonu nun denetimine tabidir. Komisyon, bilgilerin kendisine ulaşmasından itibaren iki ay içerisinde bu bilgi ve raporlara ilişkin denetim sonuçlarını kendi web sitesinde yayınlamak durumundadır. Ayrıca partilerin merkez ve yerel örgütlerinin muhasebe hesaplarına ilişkin kayıtlar federal düzeyde vergilerin kontrolü ve yönetimiyle ilgili kuruluşun denetimine tabidir. Aynı Kanunun 38. maddesine göre; Komisyon siyasi partiler ve partilerin yerel örgütleri tarafından edinilen mülklerin kaynağını ve büyüklüklerini kontrol etmekle de görevlidir (European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission), 2012). 2.11. Avustralya Avustralya da 1918 tarihli Seçim Kanunu nun 316. maddesi uyarınca; Seçim Komiseri ve Genel Vali tarafından atanan iki üyeden oluşan Seçim Komisyonu partilerin mali işleriyle ilgili denetim yapmak üzere denetçi görevlendirebilir. Ayrıca tüzelkişiliği olmayan bir kuruluş ya da bir gerçek kişi bir siyasi partiye değeri 25.000 İngiliz sterlinini aşan bir hediye ya da bağışta bulunursa Seçim Komisyonu tarafından yetkilendirilen bir denetçi bu hediye ya da bağışın seçim kanununda öngörülen düzenlemelere uygun bir şekilde yapılıp yapılmadığını inceler (Australian Government, 2012). Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012 369

2.12. Norveç Norveç te Siyasi Partiler Kanunu uyarınca siyasi partilerin dış denetiminde beş üyeden oluşan ve üyeleri kral tarafından altı yıllık bir süre için atanan Siyasi Partiler Kanunu Komisyonu ve Norveç İstatistik Kurumu nun oldukça sınırlı bir rolü bulunmaktadır. Komisyon idari olarak Krala ve Hükümet İdaresi Bakanlığı na bağlı olmakla birlikte Kralın ya da Bakanlığın Komisyona talimat verme yetkisi yoktur. Eğer ilgili siyasi parti, gelirlerini Siyasi Partiler Kanununda öngörülen düzenlemelere uygun bir biçimde raporlamazsa Komisyonun siyasi partilerin mali denetimi neticesinde re sen ya da Bakanlığın talebi üzerine verebileceği tek karar devlet yardımının kesilmesidir. Komisyon bu kararı verirken Norveç İstatistik Kurumu tarafından sunulan bilgilere dayanmaktadır. Komisyonun ya da İstatistik Kurumunun siyasi partilerin harcamalarına ilişkin bir denetim yetkisi yoktur (GRECO, 2009c:13-14). 2.13. İspanya İspanya da Siyasi Partilerin Finansmanı Kanunu uyarınca, siyasi partiler iç kontrole ilişkin raporlarını Sayıştaya teslim etmek zorundadırlar. Sayıştayın siyasi finansmanın izlenmesi konusunda genel bir yetkisi vardır. Bu yetki yerel parlamentoların seçimlerinde Özerk Bölgelerin denetimle görevli kuruluşlarıyla paylaşılmaktadır. Ayrıca Genel Seçim Kanunu nun 132. maddesi uyarınca Seçim Komiteleri nin de seçim kampanyaları döneminde belli gözetim yetkileri vardır. Bu kurumlar ister kamu kaynaklarından ister özel kaynaklardan elde edilmiş olsun siyasi partiler tarafından elde edilen gelirlerin Siyasi Partilerin Finansmanı Kanunu ve Genel Seçim Kanunu na uygunluğunu denetlemek amacıyla yapacakları soruşturmalarda ilgili siyasi partilerden ihtiyaç duydukları tüm belgeleri isteyebilirler. Siyasi partiler ve bu partilerle ticari ilişkide bulunan bütün kişi ya da kurumlar denetimle görevli kuruluşlarla işbirliği yapmak zorundadırlar (GRECO, 2009d:12). 2.14. Macaristan Macaristan da 1997 tarihli Seçim İşleri Kanunu nun 92. maddesi uyarınca siyasi partilerin seçim dönemlerinde kamudan ve diğer kaynaklardan elde ettikleri kaynakların kullanılması Sayıştay tarafından denetlenir. Sayıştay bu denetimi re sen yapabileceği gibi ilgili kişi ya da partilerin başvurusu üzerine de yapabilir (The UN Refugee Agency, 2012). Ayrıca 1989 tarihli Sayıştay Kanunu nun 16. maddesi uyarınca da Sayıştay, siyasi partilerin mali yönetimi üzerinde periyodik aralıklarla hukuka uygunluk denetimi yapmalıdır. Sayıştay parlamento tarafından siyasi partilere ödenen yardımların kullanımını da denetlemelidir (Intosai Working Group on IT Audit, 2012). 2.15. Lüksemburg Lüksemburg da 2007 yılı sonuna kadar bir düzenleme öngörülmeyen siyasi partilerin mali denetimi konusu 1 Ocak 2008 de yürürlüğe giren Siyasi Partilerin Finansmanı Kanunu ile düzenlenmiştir. Kanuna göre Sayıştay siyasi partilerin gelir ve harcamalarına ilişkin hesapları yıllık olarak inceler. Siyasi partiler hesaplarını, partiye bağış yapan kişi ya da kuruluşların listesiyle birlikte Sayıştaya teslim etmek durumundadırlar. Sayıştay siyasi partilerden hesapların incelenmesi esnasında ihtiyaç duyduğu tüm bilgi ve belgeleri isteyebilir (GRECO, 2008b:7-8). 370 Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012

R. KAPLAN 2.16. Polonya Polonya da 1997 tarihli Siyasi Partiler Kanunu nun 34. maddesi uyarınca devletten yardım alan siyasi partiler alınan yardımlara ve bu yardımların nasıl harcandığına ilişkin rapor hazırlamak zorundadır. Raporlara Devlet Seçim Komisyonu tarafından atanan denetçinin görüşünü ve raporunu ihtiva eden dokümanlar da eklenmelidir. Aynı Kanunun 38. maddesi uyarınca siyasi partiler her yılın 31 Mart tarihine kadar bir önceki yıl elde edilen gelirlerin kaynaklarını ve bu gelirlerin nasıl harcandığını Seçim Komisyonuna raporlamak durumundadırlar. Seçim Komisyonu kendisine gelen raporları dört ay içerisinde ya onaylar ya noksanlıklarını belirterek onaylar ya da reddeder. Seçim Komisyonunun red kararı vermesi durumunda ilgili siyasi parti bu red kararına karşı yedi gün içerisinde Anayasa Mahkemesine başvurabilir (Universiteit Leiden, 2012). 3. Yabancı Ülke Uygulamalarının Karşılaştırılması Dünyanın değişik bölgelerinde yer alan ve demokratik gelişmişlikleri ile yönetim sistemleri arasında çeşitli farklar bulunan bazı yabancı ülkelerde siyasi partilerin mali denetimlerinden sorumlu kuruluşlar aşağıdaki Tabloda toplu bir biçimde gösterilmektedir. Tablo 1: Bazı Yabancı Ülkelerde Siyasi Partilerin Mali Denetiminden Sorumlu Kurumlar DENETİMDEN SORUMLU KURULUŞ ÜLKE Özel Komisyon Parlamento Sayıştay İlgili Bakanlık veya Kurul Başkanı 1 Almanya X 2 İngiltere X 3 Fransa X 4 Rusya X 5 İsveç 6 İsviçre 7 Hollanda X 8 İspanya X 9 Lüksemburg X 10 Avusturya X 11 Avustralya X 12 Macaristan X 13 Polonya X 14 Norveç X 15 Danimarka X 16 Amerika Birleşik Devletleri X Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012 371

Tablonun incelenmesinden görüleceği üzere siyasi partilerin mali denetiminden, incelenen on altı ülkeden yedisinde bu amaçla kurulmuş özel komisyonlar, dördünde Sayıştaylar, ikisinde ilgili bakanlıklar, birinde ise parlamento başkanı sorumludur. Ülkelerin ikisinde ise denetimle görevli herhangi bir kurum yoktur. Denetim konusunda Sayıştayın yetkili olduğu ülkelerde bu kurumlara verilen görev genellikle siyasi partilere yapılan devlet yardımlarının amacına uygun bir biçimde kullanılıp kullanılmadığını denetlemektir. 4. Türkiye Açısından Değerlendirme ve Öneriler 4.1. Siyasi Partilerin Mali Denetimi Yetkisinin Bütünüyle Sayıştaya Bırakılmasına İlişkin Görüşler ve Değerlendirme Siyasi partilerin mali denetimi halihazırda Anayasa Mahkemesinin yetkisindedir. Çalışmamızda incelemeye konu edilen yabancı ülkelerde bu görevin Anayasa Mahkemesine verildiği bir başka örnek bulunmamaktadır. Bazı eserlerde Anayasa Mahkemesinin siyasi partilerin mali denetiminde yeterli birikime sahip olmadığı ve bu konunun Mahkemenin uzmanlık alanı dışında kaldığı gerekçesiyle mali denetimin Sayıştay tarafından yapılması önerilmiştir (Tacar, 1997:71; aktaran Susmuş, 2002; Teziç ve Yüzbaşıoğlu, 2001). Öneri sahiplerinin temel hareket noktası siyasi partilerin mali denetimi konusunun özel uzmanlık gerektirmesi nedeniyle denetimin bu konuda uzmanlığa sahip bir kurum olan Sayıştaya bırakılması gerektiğidir. Bu sayede Anayasa Mahkemesinin iş yükünün azaltılacağı ve dış denetim konusunda uzman bir kurum olan Sayıştayın yapacağı denetimlerle siyasi partilerin gelir ve harcamalarında şeffaflığın artacağı ileri sürülmektedir (Kaya, 2006:604). Siyasi partilerin mali denetimine ilişkin yetkinin bütünüyle Sayıştaya bırakılmasına ilişkin önerilerin sahipleri bu konuyu sadece teknik bir olay olarak ele almakta, denetim konusunun siyasal sonuçlarını göz ardı etmektedirler (Mehter, 1991:461). Halbuki siyasi partilerin mali denetimini yapacak kurumun bu denetimi yapacak uzmanlığa sahip olması yanında her türlü etkiden uzak bir biçimde karar verebilecek bir yapıya ve teminata sahip olması da gerekir. Konuya bu açıdan yaklaşıldığında siyasi partilerin mali denetimine ilişkin yetkinin Anayasa Mahkemesine verilmiş olması iyi bir tercih olarak görünmektedir (Uzun, 2011:252). Öte yandan siyasi partilerin mali denetimi dışında kalan diğer alanlarda da siyasi partileri denetleme yetkisi Anayasa Mahkemesine aittir. Mali denetime ilişkin yetkilerin Anayasa Mahkemesine verilmesi suretiyle denetim alanında bir bütünlük öngörüldüğü söylenebilir (Mehter, 1991:461-462). Anayasa Mahkemesince yapılan siyasi partilerin mali denetimi konusunda tespit edilen dikkat çekici sorunlar (Uzun, 2011:252); - Partilerin sadece genel merkez hesaplarının incelenip taşra teşkilatı hesaplarının incelenmeden kanuna uygun olduğu yolunda karara varılması, - Her siyasi partinin farklı muhasebeleştirme usulleriyle gelir ve giderlerini kayıt altına almasının getirdiği teknik sorunlar, - Anayasa Mahkemesinin onlarca partinin merkez ve taşra teşkilatını denetleyecek yeterli uzman kadroya sahip olmamasıdır. Bu sorunlar dikkatli bir biçimde incelendiğinde sorunların kaynağının denetimi yapan kurum değil, denetimle ilgili yasal birtakım eksiklikler ve Anayasa Mahkemesinin bu konudaki kapasite eksikliği olduğu görülmektedir (Uzun, 372 Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012

R. KAPLAN 2011:252). Siyasi partilerin mali denetimi konusu çok boyutlu ve karmaşık bir olgudur (Baş ve Özer, 1997:62). Öte yandan Sayıştayın asıl varlık nedeni kamu kaynaklarının kullanımını denetlemektir. Bu bağlamda öncelikle belirtmek gerekir ki siyasi partiler bir kamu idaresi ya da kurumu değildir. Anayasa Mahkemesinin 18-19/02/1969 tarihli E.1968/26, K.1969/14 sayılı Kararında belirtildiği üzere Anayasa, siyasi partileri doğrudan doğruya kamu hukuku kurumu ve Devlet organı olarak nitelemiş değildir. Ancak yine Anayasanın partileri özel kesim kuruluşları saymadığı ve bunlara üstün bir önem verdiği de ortadadır. Siyasi partilerin uyacakları esasların Anayasada yer alması, bunların yine bir Anayasa kuralı ile gelir kaynakları ve giderleri hakkında Anayasa Mahkemesine hesap vermek zorunda bırakılmaları, kapatılmalarının ancak Anayasa Mahkemesi kararına bağlı tutulması, Anayasaca demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurları olarak tanımlanmaları bunların daha ilk bakışta alelade dernek olmadığı, onların çok ilerisinde ve üstünde bulunduğu gerçeğini ortaya koyar Bazı partilerin hazine yardımı aldıkları ve dolayısıyla kamu kaynağı kullandıkları, bu nedenle de Sayıştay tarafından denetlenmeleri gerektiği ileri sürülebilir. Ancak halihazırda ülkemizde faaliyette bulunan altmış iki siyasi parti olmasına karşın hazine yardımından istifade edebilmek için %10 luk ülke barajının geçilmiş olması gerektiğinden hazine yardımından yararlanan parti sayısı sadece üçtür. Bu durumda kamu kaynağının kullanımını denetlemekle yükümlü olan Sayıştayın elli dokuz siyasi parti açısından bu gerekçeyle denetim yapabilmesi söz konusu olamayacaktır. Sayıştayın mali denetim yapabileceği siyasi partiler açısından da denetimi hazine yardımının elde edilmesi ve kullanılmasıyla sınırlı olmak durumundadır. Yabancı ülke uygulamalarının çoğu da bu yöndedir. Ancak siyasi partilerin hazine yardımı dışında birçok değişik kaynaktan gelir elde etmeleri de mümkündür. 2820 sayılı SPK nın 61. maddesine göre siyasi partiler aşağıda belirtilen gelirleri elde edebilirler: - Parti üyelerinden alınacak giriş aidatı ile üyelik aidatı, - Partili milletvekillerinden alınacak milletvekilliği aidatı, - Milletvekili, belediye başkanlığı, belediye meclis üyeliği ve il genel meclis üyeliği aday adaylarından alınacak özel aidat, - Parti bayrağı, flaması, rozeti ve benzeri rumuzların satışından sağlanacak gelirler, - Parti yayınlarının satış bedelleri, - Üye kimlik kartlarının ve parti defter, makbuz ve kağıtlarının sağlanması karşılığında alınacak paralar, - Partice tertiplenen balo, eğlence ve konser faaliyetlerinden sağlanacak gelirler, - Parti mal varlığından elde edilecek gelirler, - Bağışlar, - Devletçe yapılan yardımlar. Sadece hazine yardımı yapılan partilerin denetlenmesi şeklindeki bir yaklaşım siyasi partilerin mali denetimini sadece devletin verdiği paranın kullanımının denetlenmesine indirger. Ancak siyasi partilerin mali denetiminde asıl amaç siyasi partilerin finansmanında ve harcamalarında şeffaflığı sağlamaktır. Bu suretle de demokratik sistemin işleyişini güçlendirmek ve demokratik hayatın zarar görmesinin Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012 373

önüne geçmektir. Ülke yönetimine aday olan bir partinin gelir kaynaklarını ve yaptıkları harcamaları bilmek partiye üye olan kişilerin partiye oy vermeyi düşünen bireylerin ve genel olarak bütün vatandaşların hakkıdır (Mutlu, 2006:581; Kaya, 2006:588). Anayasamızın 160. maddesine göre Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir. Ayrıca mahalli idarelerin hesap ve işlemlerinin denetimi ve kesin hükme bağlanması da Sayıştay tarafından yapılır. Sayıştay görev alanına giren kurumları denetlemekte ve denetim neticesinde elde edilen bilgileri TBMM ye raporlamaktadır. Sayıştay ile TBMM arasında organik bir ilişki bulunmamasına rağmen siyasi partilerin mali denetimi görevinin Sayıştaya verilmesi halinde bu denetim TBMM adına yapılacak ve denetim sonuçları da TBMM ye sunulacaktır. Siyasi parti gruplarından oluşan TBMM ye iktidar veya muhalefette bulunan siyasi partilerin mali denetim sonuçlarının sunulması demokrasi açısından arzu edilmeyen sonuçlara yol açabilir (Mehter, 1991:462). Sayıştay başkan ve üyelerinin seçilme usulünün ve Sayıştay raporlarının görüşüldüğü Plan ve Bütçe Komisyonunun üye dağılımının bu kanaati güçlendirdiği ifade edilebilir. Ayrıca Sayıştayın mevcut yapısıyla halihazırda kendisine verilmiş olan denetim görevlerini de tam anlamıyla yerine getiremediği bilinmektedir. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile 6085 sayılı Sayıştay Kanunu da Sayıştayın denetim kapsamını oldukça genişletmiştir. Bu görevlere ilaveten bir de siyasi partilerin mali denetimi görevinin Sayıştaya verilmesi arzu edilen sonucu vermeyebilir. Siyasi partilerin mali denetiminin Sayıştaya bırakılmasına yönelik önerilerde temel eksiklik, mali denetimi Sayıştaya bırakmanın denetime ilişkin sorunları kendiliğinden çözeceği ve siyasi partilerin gelir ve harcamalarında saydamlığı kendiliğinden arttıracağına ilişkin kanaattir. Halbuki yukarıda açıklandığı üzere denetimle ilgili sorunlar denetimi yapan kurumdan ziyade denetime ilişkin yasal düzenlemelerden ve uygulamadaki kapasite eksikliğinden kaynaklanmaktadır (Kaya, 2006:605). 4.2. Siyasi Partilerin Mali Denetimi Yetkisinin Yüksek Seçim Kuruluna Verilmesi Seçeneği ve Denetimde Etkinliğin Artırılması Açısından Öneriler Siyasi partilerin mali denetimi yetkisinin çeşitli nedenlerle Anayasa Mahkemesinden alınması öngörülecekse bu yetkinin Sayıştay yerine Yüksek Seçim Kuruluna (YSK) verilmesi demokratik anlamda gelişmiş ülke uygulamalarına daha uygun bir yöntem olarak görünmektedir. Bilindiği üzere siyasi partilerin temel varlık nedeni seçimleri kazanmak ve bu suretle iktidarı elde etmektir. Bu çerçevede siyasi partilerin faaliyetlerinin ve bu faaliyetlere ilişkin giderlerin temel amacı da siyasi partilerin seçim kazanmasını sağlamaktır. Ülkemizde seçimler Anayasamızın 79. maddesi hükmü gereğince yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılmaktadır. Öte yandan seçimlerin başlamasından bitimine kadar seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma, seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve itirazları inceleme ve 374 Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012

R. KAPLAN kesin karara bağlama ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin seçim tutanaklarını ve Cumhurbaşkanlığı seçimi tutanaklarını kabul etme görevi YSK nındır. YSK nın kararları aleyhine başka bir merciye başvurulamaz. Anayasanın amir hükmünden de açıkça anlaşıldığı üzere seçimlerle ilgili konularda çıkan uyuşmazlıkları karara bağlama yetkisi YSK ya aittir. Öte yandan birçok yabancı ülkede seçimlerin yönetim ve gözetimiyle görevli kuruluşlar aynı zamanda siyasi partilerin mali denetimini yapmakta özellikle de seçim kampanyası dönemlerindeki harcamaların denetimi görevini ifa etmektedirler. Bu kapsamda ülkemizde de siyasi partilerin mali denetimi yetkisinin YSK ya verilmesi seçeneği değerlendirilebilir. Ancak bu görevin YSK ya verilmesi söz konusu olacaksa halihazırda sadece Danıştay ve Yargıtaydan seçilen üyelerden oluşan YSK nın daha çoğulcu bir yapıya ve mali denetimi yapabilecek bir kadroya kavuşturulması bir gereklilik arz etmektedir. Öte yandan siyasi partilerin mali denetiminde etkinliğin arttırılabilmesi ve gereksiz iş yükünün oluşmasını engellemek adına bütün siyasi partilerin denetimi yerine gelir ve giderler toplamı belli bir büyüklüğü aşan siyasi partilerin denetlenmesi seçeneği değerlendirmeye alınabilir. Çünkü şu anda mevcut altmış iki siyasi parti olmasına karşın 2011 Genel Seçimlerine katılan siyasi parti sayısı sadece yirmi dörttür. Seçimlere katılamayan siyasi partilerin çoğulcu demokratik sistem açısından önemleri dikkate değerdir. Ancak bu partiler savunmakta oldukları idealleri toplumun tüm kesimlerine duyurabilmek için ihtiyaç duydukları kaynakları elde edememektedir. Dolayısıyla gelirleri ve harcamaları asgari düzeylerde kalmaktadır. Bu partilerin de denetime tabi tutulması (Kaya, 2006:595); - İşgücünün gereksiz biçimde kullanılmasına, - Denetim amacıyla kullanılan kamu kaynaklarının israfına, - Denetim sonucu hazırlanacak raporun ve verilecek kararın etkilerinin çok sınırlı bir düzeyde kalmasına yol açmaktadır. Denetime tabi tutulacak siyasi partilerin denetime tabi tutulmasında gelir ve giderlerin büyüklüğü kıstas alınmayacaksa denetime tabi tutulacak siyasi partilerin seçimi konusunda denetim yapacak makama takdir hakkı verilebilir. Bu uygulama neticesinde gelir ve giderleri önemsiz meblağlarda olan birçok siyasi partinin denetim dışı kalması söz konusu olabilecektir. Ancak denetim yapacak kurumun kaynaklarının ve mesaisinin gelir ve giderler toplamı önemli büyüklüklere ulaşan güçlü siyasi partilerin denetimine ayrılması neticesinde mali denetim daha etkin bir biçimde yapılabilecektir (Kaya, 2006:598). Sonuç Yeni anayasa yapımı sürecinde ele alınması gereken önemli konulardan birisi de siyasi partilerin mali denetimi ve bu denetimde yetkili olacak kurumdur. Siyasi partilerin mali denetimine ilişkin yabancı ülke örnekleri incelendiğinde her ülkenin kendi tarihsel, politik ve sosyal gelişim sürecine göre bu görev için farklı devlet organlarını ve kurumlarını yetkilendirdiği görülmektedir. Ülkemizde bu görev Anayasa Mahkemesine verilmiştir. Anayasa Mahkemesince yapılan denetim sürecinin etkinliğinin arttırılması denetim sürecinin bütünüyle Sayıştaya bırakılmasından ziyade yasal düzeyde denetimin etkinliğini artıracak düzenlemelere ve Mahkemenin bu konudaki kapasitesinin arttırılmasına bağlıdır. Siyasi partilerin mali denetimi yetkisinin seçimlerle ilgili işlerde temel yetkili kurum olan YSK ya Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012 375

verilmesi de yabancı ülke uygulamaları ışığında dikkate değer bir seçenek olarak karşımıza çıkmaktadır. Kaynakça Adalet Bakanlığı (2011), Federal Almanya Cumhuriyeti Anayasası, <http://www.adalet.gov.tr/duyurular/2011/eylul/anayasalar/ulkeana/pdf/08- ALMANYA%20209-276.pdf> (10/3/2012) Alemann, U.V. (2007), Monitoring and Supervision of the Financing of Political Parties, <http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/gr32 %20Workshop/GR32%20Workshop%20-%20presentation%20Ulrich%20von %20Alemann%20-%20Monitoring%20.pdf> (11/3/2012) Australian Government (2012), Commonwealth Electoral Act 1918, <http://www.comlaw.gov.au/details/c2007c00589> (10/3/2012) Avrupa Komisyonu, Türkiye 2011 Yılı İlerleme Raporu, <http://www.abgs.gov.tr/files/ab_iliskileri/adayliksureci/ilerlemeraporlari/201 1_ilerleme_raporu_tr.pdf> (12/3/2012) Baş, H. ve Özer, H. (1997), Siyasi Partilerin Mali Denetiminin Sayıştayca Yapılıp Yapılamayacağı Sayıştay Dergisi, 25, 60-62. Bundeskanzleramt (2012), Federal Act on the Functions, Financing and Election Campaigning of Political Parties <http://www.ris.bka.gv.at/ Dokument.wxe?Abfrage=Erv&Dokumentnummer=ERV_1975_404> (9/3/2012) CNCCFP (2012), CNCCFP-France's National Commission for Campaign Accounts and Political Financing, <http://www.cnccfp.fr/presse/kit/cnccfp_en.pdf> (1/3/2012) Council of Europe (2001), Parliamentary Assembly, Recommendation 1516 Financing of political parties, <http://assembly.coe.int/documents/adoptedtext/ ta01/erec1516.htm> (3/3/2012) Demirel, S. (2011), Siyasi Partilerin Mali Denetimi, Dış Denetim Dergisi, 3, 212-219. European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission) (2012), Federal Law On Political Parties of The Russian Federation, Strasbourg, <http://www.venice.coe.int/docs/2012/cdl-ref(2012)001-e.pdf> (15/3/2012) Federal Election Commission (2012a), About the FEC, <http://www.fec.gov/about.shtml> (17/3/2012) Federal Election Commission (2012b), Filing a Complaint, <http://www.fec.gov/pages/brochures/complain.shtml#early_res> (17/3/2012) Gençkaya, Ö.F. (2000), Siyasetin Finansmanında Kaçak Alanlar Şeffaflık ve Denetim, Görüş Dergisi, 24-27. <http://www.bilkent.edu.tr/~genckaya/ GORUS.pdf> (5/3/2012) German Bundestag (2012), Act On Political Parties, <http://www.bundestag.de/ htdocs_e/documents/legal/politicalparties.pdf> (1/3/2012) Government Offices Of Sweden (2012), Act on State Financial Support to Political Parties, <http://www.sweden.gov.se/content/1/c6/10/78/60/b7508720.pdf> (12/3/2012) GRECO (2008a), Third Evaluation Round Evaluation Report on Netherlands Transparency of Party Funding (Theme II), Strasbourg <http://www.coe.int/t/ 376 Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012

R. KAPLAN dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/grecoeval3(2007)8_netherlands_tw o_en.pdf> (16/3/2012) GRECO (2008b), Third Evaluation Round Evaluation Report on Luxembourg Transparency of Party Funding (Theme II), Strasbourg <http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/grecoeval3(20 07)6_Luxembourg_Two_EN.pdf> (16/3/2012) GRECO (2009a), Third Evaluation Round Evaluation Report on Sweden Transparency of Party Funding (Theme II), Strasbourg, <http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/grecoeval3(20 08)4_Sweden_Two_EN.pdf> (16/3/2012) GRECO (2009b), Third Evaluation Round Evaluation Report on Denmark Transparency of Party Funding (Theme II), Strasbourg <http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/grecoeval3(20 08)9_Denmark_Two_EN.pdf> (18/3/2012) GRECO (2009c), Third Evaluation Round Evaluation Report on Norway Transparency of Party Funding (Theme II), Strasbourg <http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/grecoeval3(20 08)6_Norway_Two_EN.pdf> (19/3/2012) GRECO (2009d), Third Evaluation Round Evaluation Report on Spain Transparency of Party Funding (Theme II), Strasbourg <http://www.coe.int/t/ dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/grecoeval3(2008)3_spain_two_en. pdf> (22/3/2012) Intosai Working Group on IT Audit (2012), Act XXXVIII of 1989 on the State Audit Office, <http://www.intosaiitaudit.org/mandates/mandates/mandates/ Hungary.html> (1/4/2012) Kaya, M.O. (2006), Siyasi Partilerin Mali Denetiminin Sorunu; Mevcut Durumun Eleştirisi ve Çözüm Önerileri, Turhan, M. ve Tülen, H. (der.) Anayasa Yargısı İncelemeleri-1, Ankara: Anayasa Mahkemesi Yayınları, 585-607. Mehter, H. (1991), Siyasi Partilerin Mali Denetimi, Anayasa Yargısı, Cilt 8, Ankara: Anayasa Mahkemesi Yayınları No:21, 441-468. Mutlu, L. (2006), Mevzuat ve Uygulama Çerçevesinde Siyasi Partilerin Mali Denetimi, Turhan, M. ve Tülen, H. (der.) Anayasa Yargısı İncelemeleri-1, Ankara: Anayasa Mahkemesi Yayınları, 551-584. Ntvmsnbc (2007), Yeni Anayasa Taslağı (Tam Metin 4), <http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/419863.asp> (9/3/2012) Office for Democratic Institutions and Human Rights (2007), Swiss Confederation Federal Elections 21 October 2007, Warsaw <http://www.osce.org/odihr/ elections/switzerland/26212> (2/3/2012) Office for Democratic Institutions and Human Rights (2008), Swiss Confederation Federal Elections 21 October 2007, Warsaw <http://www.osce.org/odihr/ elections/switzerland/31390> (2/3/2012) Radikal Gazetesi (2007), İşte Anayasa Taslağının Tam Metni (8), <http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=232703> (1/4/2012) Susmuş, T. (2002), Bir Kamuoyu Eğilim Araştırması Çerçevesinde Türkiye deki Siyasi Partilerin Denetim ve Saydamlık Açısından Muhasebe Sisteminin Değerlendirilmesi, Mali Çözüm Dergisi, 60, <http://www.ismmmo.org.tr/ htmldergikonu.asp?id=2359&did=63&dad=mal%c4%b0%20%c3%87%c3% Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012 377

96Z%C3%9CM%20DERG%C4%B0S%C4%B0%20Say%C4%B1:60%20TEM MUZ%20A%C4%9EUSTOS%20EYL%C3%9CL%202002> (16/3/2012) Tacar, P. (1997), Siyasetin Finansmanı, Ankara: Doruk Yayıncılık. Teziç, E. ve Yüzbaşıoğlu, N. (2001), Siyasi Partiler ve Milletvekili Seçim Kanunlarına İlişkin Görüşler, İstanbul: TÜGİAD Raporu. The Electoral Commission (2012), Who We are and What We Do <http://www.electoralcommission.org.uk/ data/assets/pdf_file/0009/99099/wh o-we-are-2011-v1.pdf> (17/4/2012) The National Archives (2012), Political Parties, Elections and Referendums Act 2000, <http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2000/41/section/45> (17/4/2012) The UN Refugee Agency (2012), Act C of 1997 on Electoral Procedure, <http://www.unhcr.org/refworld/topic,4565c2252,4565c25f47,4c3465ed2,0,,,.ht ml> (114/4/2012) Tikves, Ö. (1972), Anayasa Mahkemesinin Partilerin Gelir ve Giderlerini Denetlemesi, İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, 6(9), 41-60. TÜSİAD (2001), Türkiye de Demokratikleşme Perspektifleri ve AB Kopenhag Siyasal Kriterleri Görüşler ve Öncelikler, No 1: Siyasal Partiler, Yayın No: TÜSİAD-T/2001-06/314, İstanbul, Lebib Yalkın Yayımları ve Basım İşleri AŞ. Universiteit Leiden (2012), Act of 27 June 1997 on Political Parties, <www.partylaw.leideuniv.nl> (15/3/2012) Uzun, C.D. (2009), Anayasa Hukuku Açısından Siyasi Partilerin Finansmanı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara. Uzun, C.D. (2011), Anayasa Önerilerinde Siyasi Partilerin Finansmanı ve Yeni Bir Öneri, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 94, s.235-258. Yüce, M. (2009), Siyasetin Finansmanı Sorunu ve Çözüm Önerileri, <http://www.siyasaliletisim.org/pdf/siyasetinfinansmanisorunuvecozumonerileri. pdf> (4/3/2012) Yücekök, A.N. (1972), Siyasi Partilerin Masraf Denetimi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 27 (2), 65-81. 378 Maliye Dergisi Sayı 162 Ocak -Haziran 2012