Yenilenebilir Enerji Kaynakları Betül OĞUZ IRKIÇATAL Enerji Uzmanı Elektrik Piyasası Dairesi Başkanlığı www.epdk.org.tr boguz@epdk.org.tr
İÇERİK 1. Yenilenebilir Enerji Kaynakları 2. Türkiye nin Yenilenebilir Enerji Kaynakları potansiyeli 3. 5346 sayılı YEK Kanunu 4. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarına Uygulanan Teşvikler 5. YEK lisanslama işlemleri 2
Genel Anlamda Yenilenebilir Enerji Nedir? Yeryüzünde ve doğada çoğunlukla herhangi bir üretim prosesine ihtiyaç duymadan temin edilebilen, fosil kaynaklı (kömür, petrol ve karbon türevi) olmayan, elektrik enerjisi üretilirken CO2 emisyonu az bir seviyede gerçekleşen, çevreye zararı ve etkisi konvansiyonel enerji kaynaklarına göre çok daha düşük olan, sürekli bir devinimle yenilenen ve kullanılmaya hazır olarak doğada var olan, hidrolik, rüzgâr, güneş, jeotermal, biyokütle, biyogaz, dalga, akıntı enerjisi ve gel-git, hidrojen gibi enerji kaynaklarını ifade eder. 3
Yenilenebilir Enerji Niçin Önemlidir? Gelişim için vazgeçilmeyecek araçların başında enerji geldiği için, Elektrik üretiminde konvansiyonel kaynakların çokça kullanılması nedeni ile, çevrede, atmosferde ve dünyada sebep olduğu etkileri azaltabilmek ve yaşam dengesini koruyabilmek adına, çevresel nedenler için, Ülkemizdeki var olan yenilebilir enerji potansiyeli kullanmak ve yerli kaynakları geliştirmek için, Dışa bağımlılığı azaltıp, kaynak çeşitlendirmesine giderek arz güvenliğini arttırmak için, 4
Yenilenebilir Enerji Niçin Önemlidir? Uluslar arası anlaşmalar ve protokollere uyum sağlamak için (Kyoto Protokolü, ) Üretim tesislerin kurulum ve işletmesine bağlı olarak doğrudan ve dolaylı olarak istihdamı arttırmak, diğer sektörlerin uygulanamadığı coğrafi bölgelerde bu potansiyeli kullanarak sosyo ekonomik uyumu sağlamak,yeni iş alanları yaratmak, Ulaşım imkanları zor bölgelerin ve kırsal alanların elektrifikasyonunu sağlamak, iletim ve dağıtım şebeke yatırımlarına ve hat genişlemelerine olan ihtiyacı azaltarak sermaye tasarrufu yapmak için Başta Avrupa Birliği ülkeleri olmak üzere bir çok gelişmiş ülkelerde yenilenebilir kaynaklara dayalı elektrik üretiminin mali teşvikler uygulanarak desteklendiği için, 5
Yenilenebilir Enerjinin Zorlukları Yenilenebilir enerji kaynaklarından enerji üretmekte bazı zorluklar bulunmakta olup bunlar kısaca şekilde şu özetlenebilinir: 1)Bu kaynakların elektrik üretiminde kullanılması yeni gelişen bir alandır ve yatırım maliyetleri oldukça yüksektir. 2)Enerji üretim grafiğinde arz dengesizliği ve performans düşüklüğü yaşamak muhtemeldir. 3)Şebekeye erişim güçlüğü yaşanabilir. 4)Fosil yakıtlarla rekabet güçlüğü vardır. 6
KURULU GÜÇ (Yakıt/Kaynak) Yakıt / Kaynak Kurulu Güç (MW) Doğalgaz 14.594,8 Hidrolik 14.553,4 Linyit 8.109,7 Ġthal kömür 1.921,0 Fuel-oil 1.782,3 Çok Yakıtlı (Sıvı+D.Gaz) 1.767,1 Rüzgâr 802,8 Çok Yakıtlı (Katı+Sıvı) 559,5 TaĢkömürü 335,0 Asfaltit 135,0 Yenilenebilir +Atık 81,2 Jeotermal 77,2 Motorin 26,5 Nafta 21,4 Toplam 44.766,7 Doğalgaz 32,6% Nafta 0,05% Motorin 0,1% Jeotermal 0,2% Hidrolik 32,5% Yenilenebilir+Atık 0,2% Linyit 18,1% Ġthal kömür 4,3% Asfaltit 0,3% Fuel-oil 4,0% Çok Yakıtlı (Sıvı+D.Gaz) 3,9% Rüzgâr 1,8% Çok Yakıtlı (Katı+Sıvı) 1,2% TaĢkömürü 0,7% 7
KURULU GÜÇ (Üreticiler) Üreticiler Kurulu Güç (MW) EÜAġ 20.368,8 Üretim ġirketleri 7.502,7 Yap ĠĢlet 6.101,8 EÜAġ Bağlı Ortaklıkları 3.834,0 Otoprodüktörler 3.607,3 Yap ĠĢlet Devret 2.439,4 ĠĢletme Hakkı Devri 650,1 Mobil Santrallar 262,7 Toplam 44.766,7 EÜAġ 45,5% Üretim ġirketleri 16,8% Yap ĠĢlet 13,6% EÜAġ Bağlı Ortaklıkları 8,6% Otoprodüktörler 8,1% Mobil Santrallar 0,6% ĠĢletme Hakkı Devri 1,5% Yap ĠĢlet Devret 5,4% 8
2009 YILI ÜRETİM VERİLERİ (Yakıt/Kaynak) Doğalgaz 48,6% Linyit 20,0% Yakıt / Kaynak 2009 Yılı Üretim (MWh) Doğalgaz 94.396.031 Linyit 38.827.106 Hidrolik 35.879.680 Ġthal kömür 12.798.489 Fuel-oil 6.002.333 TaĢkömürü 2.915.760 Rüzgâr 1.483.856 Jeotermal 456.288 Asfaltit 443.520 LPG 395.559 Nafta 205.684 Biogaz 186.234 Diğerleri 68.707 Motorin 573 Toplam 194.059.821 Motorin 0,0% Diğerleri 0,04% Biogaz 0,1% Nafta 0,1% Lpg 0,2% Asfaltit 0,2% Hidrolik 18,5% Ġthal kömür 6,6% Fuel-oil 3,1% TaĢkömürü 1,5% Rüzgar 0,8% Jeotermal 0,2% 9
(TWh) 2009 YILI İTHALAT-İHRACAT- TÜKETİM VERİLERİ 20 18 (MWh) Üretim 194.059.821 Gürcistan 181.933 Nahçıvan 125.307 Türkmenistan 505.420 Toplam İthalat 812.660 Irak 1.215.042 Suriye 334.828 Toplam İhracat 1.549.871 Toplam Tüketim 193.322.610 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Ġhracat Ġthalat Üretim -2 OCAK ġubat MART NĠSAN MAYIS HAZ. TEM. AĞUST. EYLÜL EKĠM KASIM ARALIK 10
5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun Kanun Koyucu yenilenebilir enerji kaynaklarının teşviki ve bu konudaki düzenlendirmelerdeki yetersizliği gidermek için 18.5.2005 tarihli ve 25819 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunu çıkarmıştır(yek). Kanunun amacı, yenilenebilir enerji kaynaklarının; elektrik enerjisi üretimi amaçlı kullanımının yaygınlaştırılması, güvenilir, ekonomik ve kaliteli biçimde ekonomiye kazandırılması, kaynak çeşitliliğinin artırılması, sera gazı emisyonlarının azaltılması, atıkların değerlendirilmesi, çevrenin korunması ve bu amaçların gerçekleştirilmesinde ihtiyaç duyulan imalat sektörünün geliştirilmesidir 11
YENİLEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI TANIMI Kanunda yenilenebilire ilişkin iki tanım yer alıyor; Yenilenebilir enerji kaynakları (YEK) : Hidrolik, rüzgâr, güneş, jeotermal, biyokütle, biyogaz, dalga, akıntı enerjisi ve gel-git gibi fosil olmayan enerji kaynaklarını, Bu Kanun kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynakları : Rüzgâr, güneş, jeotermal, biyokütle, biyogaz, dalga, akıntı enerjisi ve gel-git ile kanal veya nehir tipi veya rezervuar alanı onbeş kilometrekarenin altında olan hidroelektrik üretim tesisi kurulmasına uygun elektrik enerjisi üretim kaynaklarını 12
. Türkiye Ortalama Elektrik Toptan Satış Fiyatı Yılı içerisinde ülkede uygulanan ve EPDK tarafından hesap edilen elektrik toptan satış fiyatlarının ortalamasını YEK belgesi (Md.5) Yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektrik enerjisinin iç piyasada ve uluslararası piyasalarda alım satımında kaynak türünün belirlenmesi ve takibi için üretim lisansı sahibi tüzel kişiye EPDK tarafından verilen belgedir 13
YEK Belgesi (Md.5) YEK Belgesi ile ilgili usul ve esaslar yönetmelikle düzenlenir. YEK Belgesi EPDK tarafından verilir. İsteğe bağlı olup, başvuruları 30 işgününde sonuçlandırılır. Geçerlilik süresi 1 yıldır. Yönetmeliğin yayımını takip eden dönem için verilir. Verilen kişilerin listesi, üretim miktarları,üretim yapılan dönem ve iptaller Kurum web-sayfasında duyurulur. 14
KAYNAK ALANLARININ BELİRLENMESi(Md.4) 4 üncü madde ile; Bu Kanunun yürürlük tarihinden sonra kamu veya Hazine arazilerinde yenilenebilir enerji kaynak alanlarının kullanımını ve verimliliğini etkileyici imar planları düzenlenemeyeceği hüküm altına alınmıştır. 15
YEK Elektrik Enerjisi Üretiminde Uygulanacak Usul ve Esaslar (Md.6) Lisans sahibi tüzel kişiler aşağıdaki uygulama esaslarına tâbidirler: a) Perakende satış lisansı sahibi tüzel kişiler, bu Kanun kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üreten YEK Belgeli tesislerin işletmede on yılını tamamlamamış olanlarından, bu maddede belirlenen esaslara göre elektrik enerjisi satın alırlar. 16
YEK Elektrik Enerjisi Üretiminde Uygulanacak Usul ve Esaslar (Md.6) b) Bu Kanun kapsamındaki uygulamalardan yararlanabilecek YEK Belgeli elektrik enerjisi miktarına ilişkin bilgiler her yıl EPDK tarafından yayınlanır. Perakende satış lisansı sahibi tüzel kişilerin her biri, bir önceki takvim yılında sattıkları elektrik enerjisi miktarının ülkede sattıkları toplam elektrik enerjisi miktarına oranı kadar, YEK Belgeli elektrik enerjisinden satın alırlar. 17
YEK Elektrik Enerjisi Üretiminde Uygulanacak Usul ve Esaslar (Md.6) c) Bu Kanun kapsamında satın alınacak elektrik enerjisi için uygulanacak fiyat; her yıl için, EPDK nın belirlediği bir önceki yıla ait Türkiye ortalama elektrik toptan satış fiyatıdır. Ancak uygulanacak bu fiyat 5 Euro Cent/kWh karşılığı Türk Lirasından az, 5,5 Euro Cent/kWh karşılığı Türk Lirasından fazla olamaz. Ancak 5,5 Euro Cent/kWh sınırının üzerinde serbest piyasada satış imkânı bulan yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı lisans sahibi tüzel kişiler bu imkândan yararlanırlar. 18
YEK Elektrik Enerjisi Üretiminde Uygulanacak Usul ve Esaslar (Md.6) Bu madde kapsamındaki uygulamalar 31/12/2011 tarihinden önce işletmeye giren tesisleri kapsar. Ancak Bakanlar Kurulu uygulamanın sona ereceği tarihi, 31/12/2009 tarihine kadar Resmî Gazetede yayımlanmak şartıyla en fazla 2 yıl süreyle uzatabilir[1]. Bu süre 2 yıl uzatılmıştır. [1] 29/12/2009 tarihli ve 27447 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan, 2009/15713 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunun 6 ncı maddesine göre, 31/12/2011 tarihinden önce işletmeye giren tesisleri kapsamakta olan uygulama süresinin 2 yıl uzatılması; Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının 9/12/2009 tarihli ve 15244 sayılı yazısı üzerine, adı geçen Kanunun 6 ncı maddesine göre, Bakanlar Kurulu nca 17/12/2009 tarihinde kararlaştırılmıştır. 19
Yatırım dönemi uygulamaları (Md.7) Yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanarak sadece kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla azami bin kilovatlık kurulu güce sahip izole elektrik üretim tesisi ve şebeke destekli elektrik üretim tesisi kuran gerçek ve tüzel kişilerden kesin projesi, planlaması, master planı, ön incelemesi veya ilk etüdü DSİ veya EİE tarafından hazırlanan projeler için hizmet bedelleri alınmaz. 20
Arazi İhtiyacına İlişkin Uygulamalar(Md8) MALİYE HAZİNESİNİN MÜLKİYETİNDE VEYA DEVLETİN HÜKÜM VE TASARRUFU ALTINDA BULUNAN TAŞINMAZ MALLARIN EDİNİLMESİNE bedeli karşılığında izin verilir, kiralama yapılır, irtifak hakkı tesis edilir veya kullanma izni verilir. Hidroelektrik üretim tesislerinin rezervuar alanında bulunan Hazinenin özel mülkiyetindeki ve Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki taşınmaz mallar için bedelsiz olarak kullanıma izni verilmesi. 31/12/2012 tarihine kadar devreye alınacak yenilenebilir enerji kaynaklı tesislerden, ulaşım yollarından ve şebekeye bağlantı noktasına kadarki enerji nakil hatlarından yatırım ve işletme dönemlerinin ilk on yılında Hazinenin özel mülkiyetindeki ve Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki taşınmaz mallar için izin, kira, irtifak hakkı ve kullanma izni bedellerine % 85 indirim uygulanması 21
Arazi ihtiyacına ilişkin uygulamalar(md8) ORMANLIK ALANLARDA BULUNAN TAŞINMAZ MALLARIN EDİNİLMESİ 31/12/2012 tarihine kadar devreye alınacak yenilenebilir enerji kaynaklı elektrik üretim tesislerinden, ulaşım yollarından ve şebekeye bağlantı noktasına kadarki enerji nakil hatlarından yatırım ve işletme dönemlerinin ilk on yılındaki orman izin bedellerine % 85 indirim uygulanmakta, Orman Köylüleri Kalkındırma Geliri, Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Geliri alınmamaktadır. 22
Yaptırımlar(Md 10) Bu Kanunun 6 ncı maddesi hükümlerine aykırı faaliyet gösteren perakende satış lisans sahibi tüzel kişilere EPDK tarafından ikiyüzelli milyar TL idari para cezası verilir ve aykırılığın altmış gün içinde giderilmesi ihtar edilir. Yukarıdaki para cezasını gerektiren fiillerin ihtara rağmen düzeltilmemesi veya tekrarlanması halinde para cezaları her defasında bir önceki cezanın iki katı oranında artırılarak uygulanır. 23
Yaptırımlar(Md 10) Bu cezaların verildiği tarihten itibaren iki yıl içinde idarî para cezası verilmesini gerektiren aynı fiil işlenmediği takdirde önceki cezalar tekrarda esas alınmaz. Ancak aynı fiil iki yıl içinde işlendiği taktirde artırılarak uygulanacak para cezasının tutarı cezaya muhatap tüzel kişinin bir önceki mali yılına ilişkin bilançosundaki gayrisafi gelirinin yüzde onunu aşamaz. Cezaların bu düzeye ulaşması halinde EPDK, lisansı iptal edebilir. 24
YENİLEBİLİR İLE İLGİLİ KANUN TEKLİFİ Meclis Genel Kurulu gündeminde bulunan YEK nin değiştirilmesi hakkında Kanun Teklifinde aşağıdaki değişiklikler yer almaktadır: Biyogaz biyokütle enerjisi içinde değerlendirilmektedir. Çöp Gazı ise ayrı olarak tanımlanmıştır. Fiyatlar yükseltilerek, biyokütle ve çöp gazı için ilk on yıl için 14 Euro Cent/kWh, ikinci on yıl için 8 Euro Cent/kWh önerilmektedir. Fiyatlar 2010 yılı başından itibaren uygulanmaya ba şlayacaktır. 5 er yıllık süreler 10 yıla çıkarılmıştır. 25
ELEKTRİK PİYASASI KANUNU VE İLGİLİ MEVZUATI ÇERÇEVESİNDEKİ TEŞVİKLER-1 Yerli doğal kaynaklar ile yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisi kurmak üzere, lisans almak için başvuruda bulunan tüzel kişilerden, lisans alma bedelinin yüzde biri dışında kalan tutarı tahsil edilmemektedir. Yerli doğal kaynaklar ile yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisleri için ilgili lisanslara derç edilen tesis tamamlanma tarihini izleyen ilk sekiz yıl süresince yıllık lisans bedeli alınmamaktadır. Yerli doğal kaynaklar ile yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerine, TEİAŞ ve/veya dağıtım lisansı sahibi tüzel kişiler tarafından, sisteme bağlantı yapılmasında öncelik tanınmaktadır. 26
ELEKTRİK PİYASASI KANUNU VE İLGİLİ MEVZUATI ÇERÇEVESİNDEKİ TEŞVİKLER-2 Perakende satış lisansı sahibi tüzel kişiler, serbest olmayan tüketicilere satış amacıyla yapılan elektrik enerjisi alımlarında, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı bir üretim tesisinde üretilen elektrik enerjisi satış fiyatı; TETAŞ ın satış fiyatından düşük veya eşit olduğu ve daha ucuz başka bir tedarik kaynağı bulunmadığı takdirde, öncelikli olarak söz konusu yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesisinde üretilen elektrik enerjisini satın almakla yükümlü kılınmıştır. Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerinde üretim yapan üretim lisansı sahibi tüzel kişiler, bir takvim yılında, lisanslarında yer alan, öngörülen ortalama yıllık üretim miktarını geçmemek kaydıyla, özel sektör toptan satış şirketlerinden elektrik enerjisi satın alabilirler. Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim tesislerinden; Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliğinin Dengeleme Birimleri ve Kayıt Kuralları başlıklı 18 inci maddesi kapsamında olanlar, dengeleme birimi olma yükümlülüğünden muaftır. 27
ELEKTRİK PİYASASI KANUNU VE İLGİLİ MEVZUATI ÇERÇEVESİNDEKİ TEŞVİKLER-3 Yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı, kurulu gücü azami beş yüz kilovatlık üretim tesisi ile mikro kojenerasyon tesisi kuran gerçek ve tüzel kişiler, lisans alma ve şirket kurma yükümlülüğünden muaftır 28
Lisans Başvurusundan Ticari Faaliyete Proje Geliştirilmesi Lisans Başvurusu İnceleme ve Değerlendirme Süreci Lisans Verilmesi Lisans Başvurularına ilişkin teknik ve mali yeterlilik değerlendirmeleri ilgili Kamu Kurumları tarafından gerçekleştirilecektir. İzin/Onaylar İnşaat Ticari Faaliyet
Lisanslama Süreci Lisanslama süreci 4 aşamadan oluşmaktadır. Başvuru İnceleme Değerlendirme Uygun Bulma Lisans Verilmesi 30
Lisans Temel Koşulları (1/4) Özel hukuk hükümlerine tabi tüzel kişilerin, 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümleri doğrultusunda anonim şirket ya da limited şirket olarak kurulmuş olması Anonim şirket olması halinde borsada işlem görenler dışındaki hisselerin tamamının nama yazılı olması Şirket sermayesinde %10 ve üzerinde doğrudan veya dolaylı paya sahip ortaklar ile yönetici ve denetçilerin Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliğinin 7 nci maddesinin ikinci fıkrasında belirtilen suçlardan dolayı mahkumiyetlerinin olmaması Mali yeterlilik (Asgari sermaye koşulu) Banka Teminat Mektubu 31
Lisans Temel Koşulları (2/4) Lisanslama süreci EPDK na lisans başvurusunda bulunulması ile başlar. Lisans başvurusunda sunulması gereken belge ve bilgiler www.epdk.org.tr adresinde mevcut olup, toplam 14 adet belge, beyan ve bilgiyi içermektedir. Belge ve bilgilerin eksiksiz olması durumunda, lisans başvurusu inceleme ve değerlendirmeye alınır. 32
Lisans Temel Koşulları (3/4) İnceleme ve değerlendirmeye alınan lisans başvurularına ilişkin, öncelikli olarak ilgili dağıtım şirketi ve TEİAŞ a bağlantı ve sistem kullanımı konusunda, EİE ye ise teknik değerlendirmeye yönelik görüş sorulur. Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı ndan söz konusu proje için inşaat öncesi döneme ilişkin sürenin belirlenmesi istenir. Bağlantı ve sistem kullanımı hakkında görüşün olumlu olması ve Kamulaştırma Dairesi Başkanlığı tarafından inşaat öncesi döneme ilişkin sürenin belirlenmesi ve EİE tarafından yapılacak değerlendirmede olumlu görüş verilmesi sonrasında, lisans başvurusu hakkında Kurul Kararı ile uygun bulma kararı alınır. 33
Lisans Temel Koşulları (4/4) Lisans başvurusu Kurul Kararı ile uygun bulunan başvuru sahibi tüzel kişiden; o Ana sözleşmesini ilgili mevzuata uygun hale getirmesi, o Sermayesini yatırım tutarının %15 ine çıkarması, o Banka Teminat Mektubu tutarını Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği nin ilgili hükmü ile belirlenen tutara çıkarması, bu yükümlülüklerini, Kurul Kararının tebliğ edildiği tarihten itibaren 90 gün içerisinde yerine getirmesi talep edilir. Yükümlülüklerini öngörülen süre içerisinde yerine getiren tüzel kişilere Kurul Kararı ile lisansı verilir. 34
Üretim Lisansı Lisans sahipleri; Üretim tesisi kurulması, işletmeye alınması, elektrik enerjisi üretimi, ürettikleri elektrik enerjisinin ve/veya kapasitenin müşterilere satışı faaliyetlerini yürütülebilir. Yükümlülükler; Her bir üretim tesisi bazında lisans alma yükümlülüğü Ayrı hesap ve kayıt tutma yükümlülüğü Çapraz sübvansiyon yasağı Bir önceki yıla ait yıllık faaliyet raporu hazırlamak ve her yılın Nisan ayı sonuna kadar Kuruma sunmak Üretim faaliyeti göstermek üzere lisans almış tüzel kişiler, tesis tamamlanma tarihine kadar gerçekleştirdikleri faaliyetler hakkında her yılın Ocak, Mayıs ve Eylül ayları içerisinde Kuruma ilerleme raporu sunmak Sigorta yaptırma zorunluluğu 35
TEŞEKKÜRLER 36