T.C. GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Bitki Sağlığı Araştırmaları Daire Başkanlığı TÜRKİYE İSTİLACI BİTKİLER KATALOĞU ANKARA 2015
Editör: Prof. Dr. Hüseyin ÖNEN ISBN: 978-605-9175-05-0 Orta Karadeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma İstasyonu Müdürlüğü tarafından bastırılmıştır. Orta Karadeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma İstasyonu Müdürlüğü Turhal Yolu Üzeri 11. Km. TOKAT Tel : 0356 252 12 50-51 Faks : 0356 252 12 53 http://arastirma.tarim.gov.tr/tokatarastirma
PHYSALIS PHILADELPHICA* Cumali ÖZASLAN 1 - Bekir BÜKÜN 1 - Selçuk ÖZCAN 2 - Hüseyin ÖNEN 3 1 Dicle Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Diyarbakır cumali.ozaslan@dicle.edu.tr 2 Antepfıstığı Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Gaziantep 3 Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fak., Bitki Koruma Bölümü Taşlıciflik/Tokat ADLANDIRMA Latince: Physalis philadelphica Lam. Sinonim: Physalis philadelphica Lam. var. immaculata Waterf., Physalis ixocarpa auct. non Brot. ex Hornem (Anonim, 2014). Türkçe: Fener otu İngilizce: Mexican Ground-cherry ORİJİNİ Meksika (Gleason, 1958). TANIMI VE BİYOLOJİSİ Tek yıllık bitki olan Physalis philadelphica 20-150 cm boylanabilmektedir. Gövde dallanmış ve yayılıcı bir durumda ve neredeyse tüysüzdür. Yapraklar üçgen şeklinde almaşıktır. Lamina 2-6 cm boyutlarında ve kenarları dişli şekilde dalgalıdır. Oldukça kalın olan çiçek sapı en fazla 5-10 mm boydadır. Çiçeklenme döneminde çanak yapraklar 3-4 mm boydadır. Meyveyi çevreleyen çanak yapraklar, küremsi yapıda ve 2-3 cm çapındadır. Taç yapraklar, çan şeklinde, 5-7 mm uzunluğunda, yan kısımlarında mor benekli ve sarı renklidir. Erkek organ mavimsi veya yeşilimsi renkte ve 2,5-3 mm uzunluğundadır. 433
Üzümsü meyve yeşilimsi morumsu renkte, 12 mm uzunluğunda ve yapışkanımsıdır (Bükün ve ark., 2002). EKOLOJİK İSTEKLERİ VE DAĞILIM ALANLARI Asya, Güney Afrika, Kuzey Amerika, Güney Amerika ve Orta Amerika'da yayılım gösteren bitkisi özellikle Çin, Karayip Denizleri, Meksika, Panama, Kosta Rika ve Kanada'da rapor edilmiştir (Gleason, 1958; Anonim, 2014a). bitkisinin iyi drenajlı topraklarda gelişimleri oldukça yüksek olup kumlu, killi ve tınlı özelliklere sahip topraklarda yaşamına devam edebilmektedir. Asidik, bazik veya nötr karakterli topraklarda yaşamına devam edebilen bitkinin gölgeye karşı toleransı düşüktür. Yapılan bir gölgeleme çalışması sonucunda da, bitkilerin %80 in üzerindeki gölgelemelerde yaşayamadıkları belirlenmiştir (Bükün, 2001). Ayrıca, bitkisi nemli topraklara kolay adapte olup, bu alanlarda gelişimi ve yayılımı oldukça hızlı olmaktadır (Anonim, 2012). Tarım alanları, boş ve döküntü alanlar bitkinin 434
istila ettiği ve edebileceği alanlardır. Ayrıca, bitki pamuk, mısır, domates, biber ve patlıcan gibi kültür bitkilerinde sorun oluşturmaktadır. çimlenebilmek için ışığa gereksinim duymaktadır. Yapılan çimlendirme çalışmalarında, bitkinin minimum çimlenme sıcaklığı 15 C, optimum çimlenme sıcaklığı 30 C ve maksimum çimlenme sıcaklığı da 40 C olarak belirlenmiştir (Bükün, 2001). 435
Anavatanı Meksika olan Amerika nın güney ve batısında üretim alanları dışında yaygın bir şekilde görülmektedir. Bu tür, Şanlıurfa ili Harran ovasında özellikle pamuk alanlarında yoğun bir şekilde bulunmaktadır. Söz konusu bu yabancı otun ülkemize nasıl yayıldığı henüz bilinmemektedir. Ancak, Amerika ve diğer ülkelerden ithal edilen pamuk tohumları ile ülkemize geldiği düşünülmektedir. Sulanan ekosistemlerde ürün ekimini takiben derhal ortaya çıkan bitkinin adaptasyon kabiliyeti yüksektir. Vegetasyon sezonu sonunda, her sulamadan sonra popülasyon yoğunluğu artmaktadır. Bitkinin bu özelliğinin, farklı bölgelere taşınması ve yayılmasında en önemli faktör olabileceği varsayılmaktadır. ülkemizde ilk kez Harran ovasında pamuk alanlarında rapor edilmiştir (Bükün ve ark., 2002). Ayrıca yapılan araştırmalar ve gözlemler neticesinde bitkinin Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yaygınlık ve yoğunluğunun son yıllarda artış gösterdiği ve ülkemize tamamen yerleştiği saptanmıştır (Özaslan ve Bükün, 2013). YAYILMA ŞEKLİ Bitkinin taşınımı ve yayılımı genellikle su vasıtasıyla olmaktadır. Physalis cinsine ait diğer bir istilacı bitki olan P. angulata bitkisinde olduğu gibi (Travlos 436
ve ark., 2010) bitkisinin de insanların giyim veya ayakkabılarına yapışmak suretiyle kısa mesafelere taşınabileceği düşünülmektedir. Bitkinin ülkemize tohumla gelmiş olabileceği ve sonrasında hem tohumluk hem de sulama suyuyla giderek daha fazla alana yayıldığı bilinmektedir (Bükün ve Uygur, 2004). ZARARI VE KONTROLÜ Oluşturduğu Zararlar: özellikle tarla bitkilerinde sorun oluşturan önemli bir istilacı yabancı ottur. Bitkiler ülkemiz dışında ilk etapta üretim alanları dışında rapor edilmesine rağmen, ülkemizde Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde önemli kültür bitkilerinde problem teşkil etmeye başlamıştır. Bölge halkı bitkiyle mücadele etmeye çalışmakta ancak, tüm gayretlere rağmen bitki popülasyonu gün geçtikte artmakta ve buna bağlı olarak topraktaki tohum rezervi de artış göstermektedir. 437
pamuk başta olmak üzere sulu tarım yapılan bazı kültür bitkilerinde sorun olmaktadır. Tütün, ayçiçek, mısır, yer fıstığı, domates, biber, hıyar, kavun, karpuz ve patlıcanda konukçuları arasında yer almaktadır. Yapılan sürveyler sonucunda bitkilerin Urfa ilinde pamuk tarlalarında rastlanma sıklığının %96 olduğu ve yabancı otun yıldan yıla artarak sorun olmaya devam ettiği saptanmıştır (Bükün, 2001). Kontrolü: farklı ekosistemlere adaptasyon kabiliyeti yüksek olan, genetik çeşitlilik ve istila yeteneği sayesinde girdiği bölgede uzun yıllar kalabilen önemli bir bitkidir. Dolayısıyla, diğer istilacı bitkilerde olduğu gibi bitkinin mücadelesinde ilk yapılması gereken karantina tedbirlerinin alınmasıdır. Genel olarak Physalis türleri ile en uygun mücadele zamanı (kritik periyot), çıkıştan itibaren birinci haftanın başlangıcı ile sekizinci haftanın ortasına kadar olan süre olarak belirlenmiştir (Bükün, 2001). Yabancı otlarla mücadelede biyolojik mücadele önemli bir yer tutmakta, ancak için henüz bu kapsamda bir çalışma bulunmamaktadır. 438
ÜLKEMİZ İÇİN TAŞIDIĞI MUHTEMEL RİSKLER Türkiye nin coğrafik, topoğrafik ve iklimsel açıdan son derece zengin olması beraberinde biyolojik açısından son derece çeşitli habitat ve ekositemlerin oluşmasına neden olmaktadır. Bu zengin ekolojik çeşitlilik yanında kıtalar arası ulaşım ve enerji nakil yolarının kesişim noktasında yer alması ülkemizi istilacı türlerin taşınması ve yerleşebilmesi için de uygun hale getirmektedir. Dolayısıyla, ülkemizi istila eden P. phliadelphica bitkisinin sahip olduğu üstün özellikler (hızlı büyüme, yüksek genetik varyasyon, üreme potansiyeli yüksek, adaptasyon kabiliyeti) dikkate alındığında bitkinin mücadelesi gün geçtikte zorlaşacaktır. Bitkinin ekolojik istekleri ile uyumlu olan mevcut istila alanları bitkinin daha fazla alana yayılmasına olanak sağlayacaktır. Neticede, şu an belirli bölgelerde sorun oluşturan bitkinin uzak mesafelere yayılması oldukça muhtemeldir. * Bu bölümde yer alan arazi gözlemleri ve fotoğraflar TUBİTAK (TOVAG) tarafından desteklenen 113 O 790 nolu projenin arazi çalışmaları kapsamında elde edilmiştir. 439
KAYNAKÇA ANONIM (2012) Physalis phlidelphica http://www.pfaf.org/ (Erişim Tarihi: 28.12.2014). ANONIM (2014) United States Department of Agriculture. Natural Resources Conservation Service. Physalis philadelphica Lam. http://plants.usda.gov/core/profile?symbol=phphi (Erişim Tarihi: 30.12.2014). ANONIM (2014a) Physalis phlidelphica (Tomatillo) http://eol.org/ (Erişim Tarihi: 28.12.2014). BUKUN B. (2001) Harran Ovası Pamuk Ekim Alanlarında Sorun Olan Fener Otu (Physalis spp.) nun Ekonomik Zarar Eşiği ve Kritik Periyodunun Saptanması. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi (Yayımlanmamış), Adana. BUKUN B., UYGUR F.N. (2004) Fener Otu Türlerinin (Physalis spp.) Harran Ovası Pamuk Ekim Alanlarına Bulaşma ve Yayılma Yollarının Saptanması I.Bitki Koruma Sempozyumu, 8-10 Eylül 2004, Samsun, s. 236. BUKUN, B., UYGUR, N., UYGUR, S., TURKMEN, N VE DUZENLI, A. (2002) A new record for the Flora of Turkey: Physalis philadelphica Lam. var. immaculata Waterf. (Solanaceae). Turk J Bot 26: 405-407. GLEASON AH (1958) Illustrated Flora of the Northeastern United States and Adjacent Canada. Vol. 3:193-199. New York, USA: The New York Botanical Garden. OZASLAN C, BUKUN B (2013) Determination of the Weeds in Cotton Fields in Southeastern Anatolia Region of Turkey. Soil-Water Journal. 2 (2):1777-1788. TRAVLOS I., TRAVLOS S., ECONOMOU G., LYBEROPOULOU S. (2010) The weed Physalis angulata in western Greece. In: Proceedings of 16th Conference of the Greek Weed Science Society, Karditsa. 41 pp. 440