Yıllık Ekonomik Rapor 21 21 Yıllık Ekonomik Rapor
T.C. MALİYE BAKANLIĞI YILLIK EKONOMİK RAPOR 21
Yıllık Ekonomik Rapor 21 Yıllık Ekonomik Rapor, Maliye Bakanlığı internet sitesinde yer almaktadır. (http://www.maliye.gov.tr) ii
İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 1 YÖNETİCİ ÖZETİ... I. KÜRESEL EKONOMİK GELİŞMELER... A. Küresel Ekonomik Görünüm... 1. Gelişmiş Ülkeler... 2. Gelişmekte Olan Ülkeler.... Enflasyon ve Emtia Fiyatları... 1. Finansal Piyasalar... 1 B. Küresel Riskler... 1 1. Avro Bölgesi nde Düşük Büyüme ve Deflasyon Riski... 1 2. Küresel Finansal Koşullarda Daralma Riski... 16. Jeopolitik Riskler... 1 II. BÜYÜME... 21 A. 21 Yılının İlk Yarısında Büyüme... 21 1. Harcamalar Yönünden GSYH... 21 2. Üretim Yönünden GSYH... 22 B. 21 Yılının İkinci Yarısına Dair Büyüme Göstergeleri... 2 III. İŞGÜCÜ PİYASASI... 2 A. İşgücü Göstergeleri... 2 B. İşgücü Piyasasının Yapısal Gelişimi... 1 1. Sektörlere Göre İşgücü Göstergeleri... 1 2. İşgücü Piyasasında Esneklik.... Eğitim Durumuna Göre İşgücü Göstergeleri.... Kadın/Erkek İşgücü Göstergeleri.... Kayıt Dışı İstihdam... 6. Ulusal İstihdam Stratejisi... IV. KAMU MALİYESİ... A. Merkezi Yönetim Bütçesi... 1. Bütçe Dengesi... 2. Bütçe Giderleri... 1. Bütçe Gelirleri... 2 B. Genel Devlet Dengesi... C. Kamu Borç Dinamikleri...6 1. Borç Stoku Göstergeleri... 6 a. AB Tanımlı Genel Yönetim Borç Stoku...6 b. Kamu Net Borç Stoku... 6 c. Merkezi Yönetim Borç Stoku... i. Merkezi Yönetim İç Borç Stoku... ii. Merkezi Yönetim Dış Borç Stoku... 8 2. Borç Yönetimi... 8 a. 21 Yılı Borçlanma Stratejisi... 8 b. Borçlanma Durumu... iii
Yıllık Ekonomik Rapor 21. 21 Yılında Gerçekleştirilen Önemli Yurt Dışı Tahvil İhraçları... V. PARA POLİTİKASI VE ENFLASYON... A. Para Politikası... B. Enflasyon Görünümü... VI. YURT İÇİ FİNANSAL PİYASALAR... 6 A. Borsa İstanbul... 6 B. Tahvil ve Bono Piyasaları...66 C. Döviz Kurlarındaki Gelişmeler... 6 D. Bankacılık Sektörü... 68 VII. ÖDEMELER DENGESİ... A. Cari İşlemler Hesabı... 1. Cari İşlemler Dengesi... a. Dış Ticaret Dengesi... 6 b. Hizmetler Dengesi, Gelir Dengesi ve Cari Transferler... 8 2. Sermaye ve Finans Hesabı... 8 B. Reel Efektif Döviz Kuru...82 C. Dış Finansman... 82 1. Uluslararası Yatırım Pozisyonu... 82 2. Özel Dış Borç Stokundaki Gelişmeler... 8 TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER... 8 KAYNAKÇA... 8 KUTULAR Kutu 1. BRICS Kalkınma Bankası... 18 Kutu 2. Kapsayıcı Büyüme... 26 Kutu. Hanehalkı İşgücü Anketinde Yapılan Yeni Düzenlemeler...6 Kutu. Aşırı Açık Prosedürü (Altılı Paket)... 1 Kutu. Para Politikası Kararlarında Getiri Eğrisi... 61 Kutu 6. BASEL III Düzenlemeleri... 2 iv
ŞEKİLLER DİZİNİ I. KÜRESEL EKONOMİK GELİŞMELER Şekil 1: Gelişmiş Ülkelerde Büyüme... Şekil 2: Avro Bölgesi nde Enflasyon... Şekil : Gelişmiş Ülkelerde GSYH... Şekil : Gelişmiş Ülkelerde İşsizlik... Şekil : İmalat Sanayi Satınalma Yöneticileri Endeksi... Şekil 6: Gelişmekte Olan Ülkelerde Büyüme... 12 Şekil : Gelişmekte Olan Ülkelerde Çeyrekler İtibarıyla Büyüme... 1 Şekil 8: BRICS Ülkelerinde Enflasyon... 1 Şekil : Emtia Fiyat Endeksleri... 1 Şekil : Petrol ve Altın Fiyatları... 1 Şekil : Gelişmekte Olan Ülkelerde Yıllık Tahvil Faizleri ve Döviz Kurları...1 Şekil 12: Gelişmekte Olan Ülkelere Sermaye Akışı... 1 II. BÜYÜME Şekil 1: Reel GSYH... 21 Şekil 2: GSYH Büyüme Oranları... 21 Şekil : GSYH Büyümesine Katkılar (Harcamalar Yönünden)... 22 Şekil : GSYH Büyümesine Katkılar (Harcamalar Yönünden, Detaylı)... 22 Şekil : GSYH Büyümesine Katkılar (Üretim Yönünden)... 2 Şekil 6: Sanayi Üretim Endeksleri... 2 Şekil : Kapasite Kullanım Oranı ( Aylık Ortalama)... 2 Şekil 8: Reel Kesim Güven Endeksi... 2 Şekil : Satın Alma Yöneticileri Endeksi (PMI)... 2 Şekil : Tüketim Göstergeleri... 2 Şekil : Yatırım Göstergeleri... 2 Şekil 12: Ticaret Ortaklarımızda Büyüme Görünümü... 2 III. İŞGÜCÜ PİYASASI Şekil 1: 28-1 Döneminde GSYH ve İstihdam... 2 Şekil 2: Ülkeler İtibarıyla 2-1 Döneminde Yaratılan İstihdam... Şekil : Cinsiyete Göre İşgücüne Katılım Oranları... Şekil : İşsizlik ve İşgücüne Katılım Oranları... Şekil : Tarım Dışı-Genç İşsizlik Oranları... 1 Şekil 6: Ülkeler İtibarıyla Genç İşsizlik Oranları... 1 Şekil : İstihdamın Sektörel Dağılımı... 2 Şekil 8: Sektörlerin İstihdam ve GSYH İçindeki Payı (21 Haziran)... 2 Şekil : OECD ye Üye Ülkelerde İstihdam Koruma Mevzuatı Endeksi... Şekil : İşgücünün Eğitim Durumuna Göre Dağılımı... Şekil : Kadınlarda İşgücüne Katılım Oranları... Şekil 12: Yıllar İtibarıyla Kayıt Dışı İstihdam... v
Yıllık Ekonomik Rapor 21 IV. KAMU MALİYESİ Şekil 1: Bütçe Dengesi ve Faiz Dışı Denge... Şekil 2: Faiz Dışı Denge... Şekil : Bütçe Dengesi... Şekil : Faiz Dışı Bütçe Giderleri ve Vergi Gelirleri... Şekil : Merkezi Yönetim Harcama Artışına Katkı... 1 Şekil 6: Faiz Hariç Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri... 1 Şekil : Merkezi Yönetim Yatırım Harcamaları... 2 Şekil 8: Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri... Şekil : Genel Devlet Açığı ve Borç Stoku... Şekil : Genel Yönetim Bütçe Açığı ve Borç Stoku... Şekil : AB Ülkelerinde Bütçe Açıkları ve Borç Stokları... Şekil 12: AB Tanımlı Genel Yönetim Borç Stoku... 6 Şekil 1: AB Ülkelerinde Borç Stokları... 6 Şekil 1: Kamu Net Borç Stoku... Şekil 1: Merkezi Yönetim Toplam Borç Stoku... Şekil 16: Merkezi Yönetim Toplam Borç Stokunun Faiz Yapısı... Şekil 1: Merkezi Yönetim İç Borç Stokunun Faiz Yapısı... 8 Şekil 18: İç Borç Stokunun Elinde Bulunduranlara Göre Dağılımı... 8 Şekil 1: Merkezi Yönetim Dış Borç Stoku... 8 Şekil 2: İç Borçlanma Durumu... Şekil 21: İç Borç Geri Ödemeleri... Şekil 22: Borçlanmanın Vade Yapısı... Şekil 2: İç Borçlanmanın Maliyeti... V. PARA POLİTİKASI VE ENFLASYON Şekil 1: TCMB Faiz Oranları... 6 Şekil 2: Kredi Büyümesi... 6 Şekil : Reel Efektif Döviz Kuru... Şekil : Rezervler... Şekil : Yıllık Enflasyon Oranları... 8 Şekil 6: Gıda ve Gıda Dışı Yıllık Enflasyon... 8 Şekil : Çekirdek Enflasyon ve Döviz Kuru... 8 Şekil 8: Enerji Fiyatları Yıllık Enflasyonu... Şekil : Hizmet Grubu Yıllık Enflasyonu... Şekil : Yıllık Enflasyon Beklentileri... 6 VI. YURT İÇİ FİNANSAL PİYASALAR Şekil 1: Gelişmekte Olan Ülkelerin Borsa Endeksi... 66 Şekil 2: MSCI Endeksi... 66 Şekil : Hisse Senedi Piyasasındaki Yabancı Yatırımcıların Payı... 66 Şekil : Yıllık Tahvil Faizi (Yerel Para Birimi Cinsinden)... 66 Şekil : İkincil Piyasa Gösterge ve TCMB Gecelik Borç Alma - Borç Verme Faiz Oranı... 6 Şekil 6: Tahvil-Bono Piyasasındaki Yabancı Yatırımcıların Payı... 6 Şekil : Dolara Karşı Döviz Kurları... 68 vi
Şekil 8: Sepet Kur ve Yıllık CDS Primi... 68 Şekil : Kur Oynaklığı... 68 Şekil : Kredilerde Büyüme... 6 Şekil : Kredi Bileşenleri... 6 Şekil 12: Kredilerin Aktifler İçindeki Payı... 6 Şekil 1: Kredi ve Mevduat Stoku Büyümesi... Şekil 1: Kredi Faiz Oranları... Şekil 1: Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranı... Şekil 16: Bankacılık Sektörü Sermaye Yeterlilik Oranı... 1 VII. ÖDEMELER DENGESİ Şekil 1: Cari İşlemler Dengesi... Şekil 2: Enerji ve Altın Hariç Cari İşlemler Dengesi... 6 Şekil : Net Altın Dengesi... 6 Şekil : İhracat-İthalat Büyümesi... 6 Şekil : Dış Ticaret Endeksleri... Şekil 6: İhracatın İthalatı Karşılama Oranı... Şekil : İhracatın Bölgesel Dağılımı... 8 Şekil 8: İhracattaki İlk Beş Ülkenin Payı... 8 Şekil : İthalattaki İlk Beş Ülkenin Payı... 8 Şekil : Cari Açığın Finansmanı... 81 Şekil : TCMB Uluslararası Rezervleri... 82 Şekil 12: Reel Efektif Döviz Kuru... 82 Şekil 1: Borçlulara Göre Brüt Dış Borç Stoku... 8 Şekil 1: Brüt Dış Borç Stoku/GSYH... 8 vii
Yıllık Ekonomik Rapor 21 TABLOLAR DİZİNİ III. İŞGÜCÜ PİYASASI Tablo 1: Dönemler İtibarıyla Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun İşgücü Verileri... Tablo 2: Dönemler İtibarıyla Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun İşsizlik Durumu...1 IV. KAMU MALİYESİ Tablo 1: Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri... Tablo 2: Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri... 1 Tablo : Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri... Tablo : 21 Yılında Gerçekleştirilen Yurt Dışı Tahvil İhraçları... V. PARA POLİTİKASI VE ENFLASYON Tablo 1: TCMB Döviz Müdahaleleri ve İhaleleri... Tablo 2: Özet Yıllık Enflasyon Gelişmeleri... VI. YURT İÇİ FİNANSAL PİYASALAR Tablo 1: Bankacılık Sektörü Temel Verileri... 68 VII. ÖDEMELER DENGESİ Tablo 1: Cari İşlemler Hesabı... Tablo 2: İhracatın Ana Mal Gruplarına Göre Dağılımı... Tablo : Ülke Gruplarına Göre İhracat... 8 Tablo : İthalatın Ana Mal Gruplarına Göre Dağılımı... Tablo : Ülke Gruplarına Göre İthalat... Tablo 6: Sermaye Dengesi... 8 Tablo : Uluslararası Yatırım Pozisyonu... 8 Tablo 8: Brüt Dış Borç Stoku/GSYH... 8 viii
KISALTMALAR AAP AB ABD Ar-Ge BDDK BEA BIS BIST bkz BLS BOJ BOTAŞ BRICS CDS DİBS ECB EFTA EIU ESA ESM EUROSTAT Fed FOMC GAP GOÜ GSYH h.o IIF ILO IMF ISM İŞKUR KDV KİT KKO m.a. MENA MSCI MYB OECD OVP ÖKTG-H Aşırı Açık Prosedürü Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Araştırma Geliştirme Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Amerika Birleşik Devletleri Ekonomik Analiz Bürosu Uluslararası Ödemeler Bankası Borsa İstanbul Bakınız Amerika Birleşik Devletleri İşgücü İstatistikleri Bürosu Japonya Merkez Bankası Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, Güney Afrika Kredi Temerrüt Takası Devlet İç Borçlanma Senedi Avrupa Merkez Bankası Avrupa Serbest Ticaret Birliği Economist Intelligence Unit Avrupa Hesaplar Sistemi Avrupa İstikrar Mekanizması Avrupa Topluluğu İstatistik Ofisi ABD Merkez Bankası Federal Açık Piyasa Komitesi Güneydoğu Anadolu Projesi Gelişmekte Olan Ülkeler Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Hareketli Ortalama Uluslararası Finans Enstitüsü Uluslararası Çalışma Örgütü Uluslararası Para Fonu Arz Yönetimi Enstitüsü Türkiye İş Kurumu Katma Değer Vergisi Kamu İktisadi Teşebbüsü Kapasite Kullanım Oranı Mevsimsellikten Arındırılmış Orta Doğu ve Kuzey Afrika Morgan Stanley Capital International Merkezi Yönetim Bütçesi Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü Orta Vadeli Program Özel Kapsamlı Tüketici Göstergeleri-H Endeksi ix
Yıllık Ekonomik Rapor 21 ÖKTG-I ÖTV PMI PPK RKGE ROK ROM SGK SGP SÜE t.a TCMB TEDAŞ TÜFE TÜİK UNESCO Yİ-ÜFE VIX Özel Kapsamlı Tüketici Göstergeleri-I Endeksi Özel Tüketim Vergisi Satınalma Yöneticileri Endeksi Para Politikası Kurulu Reel Kesim Güven Endeksi Rezerv Opsiyon Katsayısı Rezerv Opsiyon Mekanizması Sosyal Güvenlik Kurumu Satınalma Gücü Paritesi Sanayi Üretim Endeksi Takvim Etkisinden Arındırılmış Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi Tüketici Fiyat Endeksi Türkiye İstatistik Kurumu Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi Oynaklık Endeksi x
Giriş Giriş Yıllık Ekonomik Rapor 18 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu nun 18 inci maddesi gereğince, 21 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Tasarısının Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülmesi sırasında dikkate alınmak üzere hazırlanmıştır. Yıllık Ekonomik Rapor-21, merkezi yönetim bütçe hazırlığında dikkate alınan ekonomik gelişmeleri ortaya koymayı, bütçe sürecinde ekonomik ve mali değerlendirmeler yapılmasına zemin oluşturmayı ve politika yapıcılar ile ekonomi ile ilgili paydaşları saydamlık ve hesap verebilirlik ilkeleri çerçevesinde bilgilendirmeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda Raporda küresel ekonomi, küresel ekonomik görünüm ve küresel riskler başlıkları altında değerlendirilmektedir. Türkiye ekonomisi ise büyüme, işgücü piyasası, kamu maliyesi, para politikası ve enflasyon, finansal piyasalar ve ödemeler dengesi alanlarında makroekonomik görünümü ortaya koymaktadır. Rapordaki analiz ve değerlendirmeler Eylül 21 tarihi itibarıyla kamuoyuna açıklanan veriler ile 21-21 dönemi Orta Vadeli Programı ve IMF Küresel Ekonomik Görünüm Raporu tahminlerine dayanmaktadır. 1
Yönetiċi Özeti Yönetiċi Özeti Küresel Görünüm Küresel ekonomi 21 yılında beklenenin altında ancak ılımlı bir seyir izlemektedir. Gelişmiş ekonomilerde nedenleri ülkeden ülkeye değişmekle birlikte yavaş bir toparlanma gözlenmektedir. Dünyanın en büyük ekonomisi ABD de yılın ilk çeyreğinde kötü hava koşullarının da etkisiyle gözlenen durgunluk yılın devamında yerini belirginleşen bir toparlanmaya bırakmıştır. Buna karşın Avro Bölgesi nde beklenenden zayıf bir toparlanma söz konusudur. Bölge de yüksek kamu borçları, kredi akışındaki durgunluk ve atıl kapasite sorunları ekonominin daha hızlı toparlanmasının önünde önemli birer engel olarak durmaktadır. Başta Çin olmak üzere birçok gelişmekte olan ekonominin performansı ise jeopolitik gerginlikler, finansal riskler, zayıf iç talep ve bazı yapısal sorunlar dolayısıyla zayıf seyretmektedir. Bu görünüme paraiel olarak IMF de 21 yılı için küresel büyüme tahminini, puan aşağı yönlü revize ederek yüzde,6 dan yüzde, e çekmiştir. Bununla birlikte 21 yılı için daha iyimser bir beklentiye sahip olan Kurum 21 yılı büyüme tahminini ise yüzde,8 olarak belirlemiştir. Küresel ekonomi önümüzdeki dönemde de üç temel risk ile karşı karşıyadır. Bunlar; Avro Bölgesi nde düşük büyüme ve deflasyon riski, küresel finansal koşullarda daralma riski ve jeopolitik riskler olarak görünmektedir. Türkiye Ekonomisi Türkiye ekonomisi, 21 yılının ikinci yarısında ve 21 yılının ilk çeyreğinde yurt içinde artan siyasi risklere, yurt dışında ise özellikle ABD de para politikasında görülen normalleşme sinyallerine karşın beklenenden daha iyi bir büyüme performansı göstermiştir. 21 yılının tamamında yüzde,1 büyüyen Türkiye ekonomisi 21 ün ilk yarısında yerel seçimler, parasal sıkılaşma ve makro ihtiyati tedbirlere rağmen yüzde, düzeyinde büyümüştür. Satın alma yöneticileri endeksinde görülen ivme kaybına karşın, ihracat, sanayi üretim endeksi ve kapasite kullanım oranı gibi göstergeler ekonominin makul bir hızda büyümeye devam etmekte olduğunu göstermektedir. Öte yandan Irak, Suriye, Rusya-Ukrayna kaynaklı jeopolitik riskler ve AB ekonomisindeki toparlanmanın istenen düzeyde olmaması dış talep dolayısıyla büyüme görünümü üzerinde baskı yaratmaktadır. Rekabetçi kur düzeyi dış talepteki bu riskleri bir miktar dengelese de 21 yılında Türkiye ekonomisinin yüzde, büyümesi öngörülmektedir. Gelecek yıl ise küresel ekonomideki toparlanma, AB de beklenen ekonomik iyileşme, Türkiye nin ticaret ortaklarında büyümenin artması ve iç talepte görülecek canlanma ile büyümenin yüzde olması beklenmektedir. 21 yılının ilk yarısında iç talepteki yavaşlamaya rağmen nispeten güçlü istihdam artışı devam etmektedir. Özellikle tarım dışı istihdamda artışın devam etmesi sayesinde toplam istihdamda önemli bir iyileşme görülmüştür. Ancak son dönemde işgücüne katılımdaki artış ve büyümedeki yavaşlama nedeniyle 21 yıl sonunda işsizlik oranının yüzde,6 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. İstihdamdaki güçlü performansa rağmen işgücü piyasasının yapısal sorunlarından dolayı işsizlik oranı yüzde - seviyesinde direnç
Yıllık Ekonomik Rapor 21 göstermektedir. Bu sorunları ortadan kaldırmak ve işsizlik sorununa kalıcı çözüm sağlamak amacıyla Ulusal İstihdam Stratejisi hazırlanarak kabul edilmiştir. Buna göre belirlenen temel eksene paralel olarak 2 ara hedef, hedeflere ulaşmak için 2 politika başlığı oluşturulmuştur. 21 yılının ilk sekiz ayında 21 milyon TL fazla veren merkezi yönetim bütçe dengesi bu yılın aynı döneminde faiz hariç harcamalardaki artış ve daralan iç talebe bağlı olarak düşük oranda artan vergi gelirlerinin etkisiyle 2, milyar TL açık vermiştir. Buna rağmen merkezi yönetim bütçe dengesi yıl sonu bütçe hedefiyle uyumlu bir görünüm göstermektedir. OVP (21-1) ile revize edilen hedeflere göre 21 yılında merkezi yönetim bütçe açığının 2, milyar TL, bütçe açığının GSYH ye oranının ise yüzde 1, olması öngörülmektedir. Diğer taraftan borç dinamiklerindeki güçlü seyir önceki yıllarda olduğu gibi 21 yılında da Türkiye ekonomisinin sağlam duruşunu desteklemiştir. 21 yılının ilk sekiz ayında kamu borç yükü azalmaya devam etmiş, borçlanmanın reel maliyeti düşük seviyelerde gerçekleşmiş, borç stokunun ortalama vadesi uzamış ve borç stoku içinde faiz ve döviz kuruna duyarlı borç senetlerinin payı azalmıştır. 21 yıl sonunda yüzde,1 olarak tahmin edilen AB tanımlı borç stokunun GSYH ye oranının 21 yılında yüzde 1,8 olması öngörülmektedir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, 21 yılının başında küresel belirsizliklerin yarattığı makro finansal riskleri göz önüne alarak bir yandan faizleri artırırken diğer yandan piyasaya döviz satım ihaleleri yoluyla döviz likiditesi sağlamaya devam etmiştir. TCMB, 21 yılı Mayıs ayından itibaren ise azalan belirsizlikler ve riskler nedeniyle para politikası duruşunu değiştirerek kademeli bir şekilde faiz indirimine gitmiştir. Ancak Temmuz ayından itibaren gıda fiyatlarının enflasyondaki düşüşü geciktirmesi nedeniyle mevcut durumunu korumuştur. Enflasyon öngörülemeyen ve kısmen geçici faktörler nedeniyle yaz döneminde son iki yılın zirve noktasını görmüştür. Bu artışta TL deki değer kaybı ve son 1 yılın en kurak yazının etkisiyle yükselen gıda fiyatları etkili olmuştur. Alınan tedbirler ve Merkez Bankasının sıkı duruşu sayesinde çekirdek enflasyondaki artış kontrol altına alınmıştır. Tüketici fiyatları enflasyonunun yıl sonunda yüzde, e yükseleceği tahmin edilmektedir. 21 yıl sonunda ise gıda fiyatlarının normalleşmesi ile sıkı para ve maliye politikası sayesinde enflasyonun yüzde 6, e gerilemesi beklenmektedir. Amerika Merkez Bankasının tahvil alım programını azaltacağını açıklaması ile başlayan piyasalardaki dalgalı dönemin ardından 21 ün ilk çeyreğinde devam eden para politikalarına dair belirsizliklerin etkisi ile sermaye akımları gelişmekte olan ülkelerde zayıf seyretmiştir. Daha sonra Fed in destekleyici politikalarına uzun süre devam edeceğini açıklaması ve uzun vadeli faiz beklentilerini düşürmesi, ayrıca Avrupa Merkez Bankasının politika faiz oranlarını indirmesi ve son dönemde yeni bir nicel genişleme programını duyurması küresel likidite koşullarında iyileştirici yönde etki yaparak 21 ün ikinci çeyreğinde risk primlerinin düşmesine, gelişmekte olan ülkelerde sermaye akımlarındaki zayıflığın tersine dönmesine katkı sağlamıştır. Ayrıca Ocak 21 te Türkiye de, Fed in tahvil alım programını azaltmaya başlamasının etkisi ile artan kurun enflasyon üzerinde baskı oluşturması nedeniyle TCMB nin politika faiz oranında yaptığı, puanlık artırım finansal piyasaların normalleşmeye başlamasında etkili olmuştur. Bu tarihten itibaren faiz oranları ve kur düşmüş, borsa endeksi yükselmiştir. Fakat Haziran ayının ikinci haftasından sonra artan jeopolitik riskler ve Eylül ayında Fed in faiz artırımına beklenenden önce başlamasına ilişkin endişeler finansal piyasaları olumsuz etkilemiştir. Bundan sonraki süreçte ise Fed in faiz artırımının
zamanlaması, ECB nin genişletici politikalarının etkisi ve jeopolitik riskler finansal piyasalardaki gidişatı belirleyecek temel etkenler olacaktır. Bankacılık sektörü 21 yılında güçlü ve sağlıklı konumunu muhafaza etmiştir. Sermaye yeterlilik oranının yasal sınırın iki katı olması ve kredilerin takibe dönüşüm oranının oldukça düşük seviyelerde yatay bir seyir izlemesi bunun göstergesidir. Ayrıca Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun uyguladığı makro ihtiyati tedbirlerin etkisiyle düşen ve kompozisyonu ticari krediler lehine değişen toplam kredi artış oranları finansal istikrarın sağlanması adına önemli bir gelişme olmuştur. artan jeopolitik sorunlara bağlı olarak petrol fiyatlarında artış görülmediği takdirde cari açıkta iyileşmenin yıl sonuna kadar devam edeceği tahmin edilmektedir. Cari açıktaki iyileşme süreci 12 aylık rakamlarda açıkça görülmektedir. 21 yıl sonunda 6,1 milyar dolar olan cari açık 21 yılı Temmuz ayı itibarıyla 12 aylık bazda 8, milyar dolara gerilemiştir. Enerji hariç denge ise 1, milyar dolar açıktan 1, milyar dolar fazlaya dönmüştür. Benzer şekilde 21 yılının aynı döneminde altın ve enerji hariç,1 milyar dolar açık verilirken 21 yılı Temmuz ayı itibarıyla 12 aylık bazda milyar dolar fazla verilmiştir. Yönetiċi Özeti 21 yılında iç talepte yaşanan durgun seyir, petrol fiyatlarının nispi olarak düşük seyretmesi, altın ticaretinde yaşanan normalleşme süreci ve rekabetçi kur düzeyi nedeniyle cari açık önemli ölçüde daralma sürecine girmiştir. İç talepteki ılımlı seyir, altın ticaretinin ihracat lehine seyrini sürdürmesi halinde, son dönemde Bu veriler ışığında 21 yıl sonunda cari açığın bir önceki Orta Vadeli Programda belirlenen hedeften daha düşük bir seviyede 6 milyar dolar (GSYH oranı %,) olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. 21 yılında cari açığın GSYH ye oranın ise yüzde, olması öngörülmektedir.
2 I 1 KÜRESEL EKONOMİK GELİŞMELER
Küresel Ekonomi k Geli şmeler 1 Küresel ekonomi 21 yılında beklenenin altında ancak ılımlı bir seyir izlemektedir. Gelişmiş ekonomilerde nedenleri ülkeden ülkeye değişmekle birlikte yavaş bir toparlanma gözlenmektedir. Dünyanın en büyük ekonomisi ABD de yılın ilk çeyreğinde kötü hava koşullarının da etkisiyle gözlenen durgunluk yılın devamında yerini belirginleşen bir toparlanmaya bırakmıştır. Buna karşın Avro Bölgesi nde beklenenden zayıf bir toparlanma söz konusudur. Bölge de yüksek kamu borçları, kredi akışındaki durgunluk ve atıl kapasite sorunları ekonominin daha hızlı toparlanmasının önünde önemli birer engel olarak durmaktadır. Başta Çin olmak üzere birçok gelişmekte olan ekonominin performansı ise finansal riskler, jeopolitik gerginlikler, zayıf iç talep ve bazı yapısal sorunlar dolayısıyla zayıf seyretmektedir. 1 Bu görünüme paraiel olarak IMF de 21 yılı için küresel büyüme tahminini, puan aşağı yönlü revize ederek yüzde,6 dan 2 yüzde, e çekmiştir. Bununla birlikte 21 yılı için daha iyimser bir beklentiye sahip olan Kurum 21 yılı büyüme tahminini ise yüzde,8 olarak belirlemiştir. Küresel ekonomi önümüzdeki dönemde üç temel risk ile karşı karşıyadır. Bunlar; Avro Bölgesi nde düşük büyüme ve deflasyon riski, küresel finansal koşullarda daralma riski ve jeopolitik riskler olarak görünmektedir. 1 Bölüm içerisinde ABD de işsizlik verileri için BLS, çeyreklik büyüme için BEA, enflasyon için Eurostat; Avro Bölgesi nde çeyreklik büyüme, işsizlik ve enflasyon için Eurostat; Japonya da işsizlik için Eurostat, çeyreklik büyüme ve enflasyon için OECDstat; ABD ve Avro Bölgesi PMI lar ve gelişmekte olan ülkeler çeyreklik büyümeler için Bloomberg verileri kullanılmıştır. 2 Ekim 21 tahmini. A. Küresel Ekonomik Görünüm 1. Gelişmiş Ülkeler Gelişmiş ülkelerde 21 yılında yüzde 1, olarak gerçekleşen büyümenin 21 yılında yüzde 1,8 olacağı öngörülmektedir. ABD de 21 yılında yüzde 2,2 olan büyümenin 21 yılında da aynı seviyede gerçekleşeceği öngörülmektedir. 21 yılında yüzde, oranında daralan Avro Bölgesi nin ise 21 yılında yüzde,8 oranında büyümesi beklenmektedir. Japonya ise 21 yılında yüzde 1, oranında büyümüştür ve 21 yılında sadece yüzde, oranında büyümesi beklenmektedir. Şekil 1: Gelişmiş Ülkelerde Büyüme (%),, 2, 2, 1, 1,,, -, -1, Kaynak: IMF, WEO T: Tahmin 2,2 2,2,1 -, 1, 1,,8, ABD Avro Bölgesi Japonya 21 21T 21T ABD ekonomisi büyüme performansı bakımından 21 yılında yakaladığı ivmenin ardından 21 yılı ilk çeyreğinde beklenmedik bir şekilde daralmıştır (yüzde 2,1). Bu daralmada kötü hava koşullarının stoklardaki artışı sınırlandırması ve net ihracatın büyümeye negatif katkı yapması etkili olmuştur. Ancak ekonomi ikinci çeyrekte, tekrar toparlanma göstererek beklentilerin üzerinde olmak üzere yüzde,6 oranında büyümüştür. Bu hızlanmada, GSYH nin üçte ikisinden fazlasını oluşturan tüketim harcamalarındaki yükselişin yanısıra stok yatırımları ve ihracat da etkili olmuştur. ABD de öncü göstergelerden İmalat Sanayi PMI verisi de yılın,8 I. Küresel Ekonomik Gelişmeler IMF, Küresel Ekonomik Görünüm Raporu, Ekim 21. IMF, Küresel Ekonomik Görünüm Raporu, Ekim 21.
Yıllık Ekonomik Rapor 21 ikinci yarısı için umut vermektedir. Şubat ayından bu yana bir artış trendi sergileyerek Ağustos ayında seviyesine ulaşmıştır. ABD de istihdam piyasası ise yavaş bir iyileşme kaydediyor olmakla birlikte sağlıklı bir yapıya henüz kavuşamamıştır. İşsizlik oranı Haziran ayındaki yüzde 6,1 seviyesinden Temmuz ayında yüzde 6,2 ye yükselmiş; Ağustos ta ise yüzde 6,1 e geri dönmüştür. İşgücüne katılım oranı ise hala kriz öncesi seviyesinin altında, yüzde 62-6 aralığında seyretmektedir. Ekonomide enflasyonun ise bir miktar hızlandığı gözlenmiştir. Mayıs ayında yüzde 2 ile 212 yılından bu yana ilk defa yüzde 1 li seviyeleri aşan enflasyon Temmuz da yüzde 1,8 e gerilemiştir. ABD Merkez Bankası Fed de son toplantılarında işgücü piyasalarındaki olumlu gelişmelere karşılık halen kaynakların yeterli düzeyde kullanılmadığına (atıl kapasite) dikkat çekmiştir. Fed, ancak istihdamın güçlenmesi durumunda faiz artırımı olabileceğini (tahvil alımının Ekim ayında sonlanmasından sonraki bir tarihte olmak üzere) 6, faizi kayda değer bir süre daha artırmayacaklarını belirterek faiz oranlarını şimdilik sabit tutmaktadır. Bununla birlikte Fed, 21 yılına ilişkin faiz tahminini yüzde 1,12 den yüzde 1, e revize etmiştir. Bölge nin itici gücü olan büyük ekonomiler de yılın ikinci çeyreğinde oldukça yavaşlamış ve hatta çeyreklik bazda her ikisi de daralmıştır. Bölge de İmalat Sanayi PMI verisi 21 yılı Ocak ayında biraz yükselmiş ancak Şubat ayından bu yana sürekli düşüş kaydetmiştir. Avro Bölgesi nde işsizlik hala yüksek seviyesini korumaktadır. Bölge de işsizlik 21 yılı Temmuz ayında yüzde, iken 21 yılı Temmuz ayı itibarıyla yüzde, seviyesindedir. Deflasyon riski bölge ekonomisinin en önemli sorunu olarak durmaktadır. Bölge de enflasyon 2 yılının sonundan bu yana devamlı bir düşüş trendi çizmektedir. Son olarak Ağustos ayında yüzde, seviyesinde gerçekleşen enflasyon oranı Kasım 2 dan bu yana en düşük seviyesine gerilemiştir. Dolayısıyla Avrupa Merkez Bankası ECB nin düşük enflasyonla mücadele ve ekonomik faaliyeti canlandırma amacıyla son aylarda attığı parasal genişleme adımlarının ne ölçüde etkili olacağı önemini korumaktadır. Şekil 2: Avro Bölgesi nde Enflasyon, 2 Avro Bölgesi ekonomisi ise resesyondan çıkmakla birlikte zayıf bir görünüm çizmektedir. Bölge ekonomisi 21 yılının ilk çeyreğinde yüzde 1, ikinci çeyreğinde ise sadece yüzde, oranında büyüyebilmiştir. Bu performans düşüklüğünde yüksek kamu borçları, kredi akışındaki durgunluk ve atıl kapasite önemli bir rol oynamaktadır. Ayrıca son dönemde Bölge de reel ücretler ile işgücü verimliliği arasındaki açığın büyümenin önünde önemli bir engel teşkil ettiği dile getirilir olmuştur. Bölge ülkelerinden İtalya nın uzun süredir daralıyor olması ve ülke borcu ile genç işsizliğin yüksekliği, ülke ve Bölge ekonomisine ilişkin görünümü oldukça kötüleştirmektedir. Ayrıca Almanya ve Fransa gibi FOMC Toplantıları, 2- Temmuz 21 ve 16-1 Eylül 21. (%) 1 2-1 Kaynak :Eurostat 2-1 212-1 21-1 21-1 ECB, faiz oranlarını indirmenin yanısıra yeni bir uzun vadeli refinansman operasyonu (T-LTRO) paketi uygulayacağını duyurmuş 8 ve Eylül ayı itibarıyla ilk fonlamayı gerçekleştirmiştir. 216 yılına kadar sürmesi planlanan T-LTRO kapsamında piyasaya aktarılacak toplam kaynağın 1 trilyon avroyu bulabileceği ifade edilmektedir. ECB politika faiz oranı, 21 yılı başından bu yana toplamda baz puan indirilerek bugün itibarıyla, seviyesine, 6 Jackson Hole Konuşması, 22 Ağustos 21 ve FOMC Toplantıları, 16-1 Eylül 21. OECD, Ekonomik Görünüm Geçici Değerlendirmesi, Eylül 21. 8 Governing Council Toplantısı, Haziran 21. Governing Council Toplantısı, Eylül 21.
gelmiştir. ECB son olarak T-LTRO ya ilaveten iki yeni genişletici operasyonun da duyurusunu yapmıştır. Japonya ekonomisi çok güçlü genişletici maliye ve para politikalarını uygulamaya devam ediyor olmasına karşın oldukça yavaşlamıştır. 21 yılı ilk çeyreğinde yüzde 2, oranında bir büyüme kaydeden Japonya ekonomisi ikinci çeyrekte ise hiç büyüyememiştir. Bu yavaşlamada borç sorununa çözüm amacıyla yapılan vergi artışlarının özel tüketim harcamalarını rekor düzeyde düşürmesinin etkisi büyüktür. 12 Bunun yanısıra ekonomide ihracat hacminde de düşüş göze çarpmaktadır. Böylece Japonya 2 yılının ilk çeyreğinde meydana gelen tsunami felaketinin ardından en kötü dönemini 21 ün ikinci çeyreğinde yaşamıştır. Bu nedenle; mali canlandırma, parasal genişleme ve yapısal reformlar üçlüsünden oluşan Abenomics in başarısı daha çok tartışılır hale gelmiştir. Mali konsolidasyon kapsamında yapılan tüketim vergilerindeki artış bu yavaşlamada temel belirleyici olmuştur. 1 Ayrıca sözkonusu üç ayaktan üçüncüsü olan yapısal reformlar ayağının aksadığı, özellikle tarım ve hizmetler sektörlerinde yapısal dönüşüme duyulan ihtiyaç sıklıkla vurgulanır olmuştur. 1 Japonya da işsizlik 21 yılı son çeyreğinde yakaladığı düşüş trendini sürdürmüş ancak son olarak Haziran ayı itibarıyla biraz artarak yüzde, seviyesinde gerçekleşmiştir. Ülkede enflasyon ise teşvik paketinin de etkisiyle Nisan ayında iki katına çıkarak (Mart: 1,6, Nisan:,) yaptığı atağın ardından son olarak Ağustos ayı itibarıyla yüzde, seviyesine ulaşmıştır. Diğer yandan Japonya Merkez Bankası BOJ Ekim ayındaki toplantısında da parasal tabanı yıllık bazda 6 trilyondan trilyon yene yükseltme teminatını korumuştur. Governing Council Toplantıları, Eylül 21 ve 2 Ekim 21. Biri varlığa dayalı menkul kıymet alımı programı (ABSPP) ve diğeri yeni bir tahvil alım programı (CBPP-) olmak üzere. 12 Bu durum Japonya nın içine girdiği likidite tuzağından çıkamadığı şeklinde yorumlanmaktadır. 1 IMF, Japan-21 Article IV Consultation Concluding Statement of the IMF Mission, Mayıs 21. 1 A.T. Kearney, 21, Global Economic Outlook Report 21-2. Şekil : Gelişmiş Ülkelerde GSYH (2 Ç=, m.a.) 1 1 Kaynak: Eurostat 2-Ç 28-Ç1 Ç Ç 2-Ç1 Ç Ç 2-Ç1 Ç Ç 2-Ç1 Ç Ç 212-Ç1 Ç Ç 21-Ç1 Ç Ç 21-Ç1 ABD Avro Bölgesi Japonya Şekil : Gelişmiş Ülkelerde İşsizlik (Aral k 2=, m.a.) 22 2 18 16 1 12 8 28-1 Kaynak: Eurostat 2-1 2-1 2-1 212-1 ABD Avro Bölgesi Japonya 21-1 21-1 Şekil : İmalat Sanayi Satınalma Yöneticileri Endeksi (Endeks, Ayl k) 6 6 28-1 Kaynak : Bloomberg 2-1 2-1 2. Gelişmekte Olan Ülkeler 2-1 Avro Bölgesi ABD 212-1 21-1 21-1 Gelişmekte olan ekonomiler bir yandan Fed in genişletici para politikasından çıkışının neden olduğu kırılganlık bir yandan da yapısal sorunlar nedeniyle nispeten yavaş bir büyüme döneminden geçmektedir. Söz konusu ülkelerde yapısal reformların gerekliliği uluslararası kuruluşlarca sıklıkla dile getirilmektedir. Gelişmekte olan ekonomiler için özellikle altyapı eksikliklerini giderici ve üretkenliği arttırıcı I. Küresel Ekonomik Gelişmeler
Yıllık Ekonomik Rapor 21 reformlarla büyüme potansiyelinin arttırılması ve büyümenin daha sürdürülebilir kılınması öncelik verilmesi gereken hususlar olarak durmaktadır. 1 IMF, gelişmekte olan ülkelerin büyük bir kısmı için büyümede aşağı yönlü revizyon yapmıştır. 16 21 yılında yüzde, oranında büyüyen gelişmekte olan ülkelerin 21 yılında yüzde, oranında büyüyeceği 1 tahmin edilmektedir. Grup içerisinde 21-1 dönemi için ortalama yüzde 6, büyüme oranıyla gelişmekte olan Asya başı çekmektedir. Bu oranda Çin ve Hindistan ın yüksek büyüme oranlarının etkisi önemli rol oynamaktadır. Gelişmekte olan Avrupa ve Latin Amerika ise 21-1 dönemi için yüzde ün altında büyüme oranları ile dikkat çekmektedir. Şekil 6: Gelişmekte Olan Ülkelerde Büyüme arttırılmasına ve zorunlu karşılık oranlarının indirilmesine kadar geniş bir yelpazeye yayılmaktadır. Çin ekonomisi 21 yılı ilk çeyreğinde yüzde,, ikinci çeyreğinde ise beklentilerin bir miktar üzerinde olmak üzere yüzde, oranında büyümüştür. 18 IMF, Çin in 21 yılında yüzde, oranında büyüyeceğini tahmin etmektedir. Çin de İmalat Sanayi PMI verisi Temmuz ayında 1, ile son 2 ayın en yüksek seviyesinde gerçekleşerek ülke ekonomisine yönelik olumlu beklentiler oluşturmuştur. Ancak Ağustos ayında gerileyerek 1,1 seviyesine inmiştir. Son dönemde reform sürecinin yanısıra ülke ekonomisine yönelik bir endişe kaynağı da konut sektörü olmuştur. Sektördeki üretim fazlası nedeniyle yaşanan yavaşlama ve finansmanda gölge bankacılığın ciddi rolü büyümenin önündeki önemli sorunlar olarak görülmektedir. 1 (%) 6 2 Kaynak: IMF, WEO T: Tahmin 12,2, 6, Çin Hariç Geli mekte Olan Asya,6,2,1 Çin Hariç Geli mekte Olan Ülkeler 2,8 2, 2, 2, Geli mekte Olan Avrupa 21 21T 21T 1, 2,2 Latin Amerika Çin haricindeki gelişmekte olan Asya ülkelerinde büyüme daha sürdürülebilir bir patikaya geçmek üzere 21 te yavaşlamıştır. 212 de yüzde, oranında büyüyen grup 21 te yüzde,2 oranında büyüme kaydetmiştir. Çin de reform sürecinin bir yansıması olarak ekonomik büyümede bir miktar yavaşlama söz konusudur. Yatırım ve tüketimdeki ivme kaybı, büyümedeki yavaşlamanın arkasındaki temel unsurdur. Hükümetin ekonomik faaliyeti canlandırmak amacıyla çeşitli politika tedbirlerine sıklıkla başvurduğu görülmektedir. Bu tedbirler küçük ve orta ölçekli işletmelere getirilen vergi indirimlerinden, mali ve altyapı harcamalarının 1 Dünya Bankası, Küresel Ekonomik Beklentiler Raporu, Haziran 21. 16 IMF, Küresel Ekonomik Görünüm Raporu, Ekim 21. 1 Ekim 21 e kıyasla, puan aşağı yönlü revize yapılmıştır. Hindistan da büyüme ilk çeyrekte yüzde,6 ile 212 yılı son çeyreğinden bu yana en alt seviyeyi gördükten sonra seçim ertesi iş dünyasının da toparlanması ile birlikte ikinci çeyrekte yüzde, büyüme kaydetmiştir. IMF de 21 yılı büyüme tahminini,2 puan yukarı yönlü revize ederek yüzde,6 ya yükseltmiştir. 2 Hindistan, 212 sonlarında bütçe açığı ile mücadele için başlattığı bir dizi reformu sürdürmektedir. Bunun yanısıra ülkede ekonomik büyümeyi canlandırma ve enflasyonist baskıyı kontrol altına alabilme amaçlı sıkı para politikası uygulaması da devam etmektedir ve politika faizi yüzde 8 seviyesindedir. Gelişmekte olan Avrupa da 21 yılında görülen toparlanmanın ardından 21 yılında ılımlı ve dış talep kaynaklı bir büyüme hüküm sürmektedir. 21 yılında yüzde 2,8 büyüyen ülke grubunun 21 te yüzde 2, oranında büyümesi beklenmektedir. Polonya; çok yönlü ekonomisi, iş çevresi dostu düzenlemeleri ve eğitimli işgücü ile son yıllarda yükselen bir performans kaydetmiştir. Ancak 21 yılında sadece yüzde 1,6 büyüyen ekonominin 18 Çin Hükümeti Mart ayında 21 yılı için büyüme hedefini yüzde, olarak açıklamıştır. 1 Gavyn Davies, Financial Times, July 21. 2 Temmuz 21 e göre revize. Bu alt bölüm içerisindeki yıllık büyüme tahminleri IMF Küresel Ekonomik Görünüm Raporu veri tabanından alınmıştır.