Türkiye de burun ve paranazal sinüs kanserlerine ait epidemiyolojik verilerin taramas

Kulak Burun Bogaz Ihtis Derg 5;14(3-4):57-61 ARAfiTIRMA Türkiye de burun ve paranazal sinüs kanserlerine ait epidemiyolojik verilerin taramas A review of epidemiologic data on cancers of the nose and paranasal sinuses in Turkey Dr. Taner YILMAZ Amaç: Burun ve paranazal sinüs kanserlerinin Türkiye deki epidemiyolojisine ait verileri incelemek. Hastalar ve Yöntemler: Bu çal flmada Sa l k Bakanl Kanserle Savafl Daire Baflkanl n n 1995-1999 y llar na ve zmir Kanser Kay t Sistemi nin 1993-1994 y llar na ait kay tlar ve Prof. Dr. Nazmi Bilir in 1977 y l nda ülkemizdeki patoloji laboratuvarlar bulgular ndan derledi i yay n incelendi. Ayr ca, Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi Kulak Burun Bo az Anabilim Dal n n 1964- y llar na ait burun ve paranazal sinüs malign tümörlerine ait kay tlar incelendi. Bulgular: Belirtilen y llar içinde, Hacettepe Üniversitesi nde 127 hastada (85 erkek, 42 kad n; ort. yafl 47; da - l m 1-89) burun ve paranazal sinüs kanseri görülmüfltür. Bu hastalar n 14 ü çocuktur. Erkek/kad n oran 2.2 dir. Prof. Dr. Nazmi Bilir'in yay n nda 65 erkek, 37 kad nda burun ve paranazal sinüs kanseri görülmüfl; burun ve paranazal sinüs kanserinin tüm kanserler içindeki s kl erkeklerde %.7, kad nlarda %.6; yay l m h z ise erkeklerde.4/1., kad nlarda.2/1. olarak bildirilmifltir. zmir Kanser Kay t Sistemi verilerine göre de, zmir'de burun ve paranazal sinüs kanser yayg nl erkeklerde.4/1., kad nlarda.2/1. bulunmufltur. Sa l k Bakanl kay tlar na göre, bu kanserler en s k 5-7 yafllar aras nda görülmekte; bölgelere göre, ilk s ray Marmara Bölgesi almakta, bunu ç Bölgesi izlemektedir. Sonuç: Ülkemizde daha iyi kay t sistemlerinin kurulmas halinde, burun ve paranazal sinüs kanserlerine ait epidemiyolojik veriler daha sa l kl bir flekilde ç kar labilir. Anahtar Sözcükler: Burun neoplazileri/epidemiyoloji; paranazal sinüs neoplazileri/epidemiyoloji; Türkiye/epidemiyoloji. Objectives: To review epidemiologic data on cancers of the nose and paranasal sinuses in Turkey. Patients and Methods: The epidemiologic findings were obtained from the following sources: Cancer Registry (1995 to 1999) of the Department of Cancer Control of the Ministry of Health; records of zmir Cancer Registry (1993-1994); Prof. Dr. Nazmi Bilir s review in 1977, in which the findings of pathology laboratories were collected; records of cancers of the nose and paranasal sinuses from 1964 to at the Otolaryngology Department of Medicine Faculty of Hacettepe University. Results: During the above-mentioned years, cancers of the nose and paranasal sinuses were detected in 127 patients (85 males, 42 females; mean age 47 years; range 1-89 years) in Hacettepe University, of whom 14 were children. The male to female ratio was 2.2. In Nazmi Bilir s review, cancers of the nose and paranasal sinuses were reported in 65 males and 37 females, with a frequency of.7% in males and.6% in females among all cancers. Its incidence was.4/1. for males and.2/1. for females, which was the same as that found in zmir Cancer Registry. According to the Cancer Registry of the Ministry of Health, cancers of the nose and paranasal sinuses were most commonly encountered at the ages of 5 to 7 years, and were most common in the Marmara region followed by the Middle Anatolia region. Conclusion: Registry systems in our country need to be improved in order to derive more accurate epidemiologic data concerning cancers of the nose and paranasal sinuses. Key Words: Nose neoplasms/epidemiology; paranasal sinus neoplasms/epidemiology; Turkey/epidemiology. * Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi Kulak Burun Bo az Hastal klar Anabilim Dal (Department of Otolaryngology, Medicine Faculty of Hacettepe University), Ankara, Turkey. Dergiye gelifl tarihi - 31 Ocak 4 (Received - January 31, 4). Düzeltme iste i - 19 Haziran 4 (Request for revision - June 19, 4). Yay n için kabul tarihi - 14 Ekim 4 (Accepted for publication - October 14, 4). letiflim adresi (Correspondence): Dr. Taner Y lmaz. Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi KBB Hastal klar Anabilim Dal, 61 Ankara, Turkey. Tel: +9 312-35 17 85 Faks (Fax): +9 312-311 35 e-posta (e-mail): tyilmaz@hacettepe.edu.tr Bafl-Boyun Kanserleri Toplant s nda sözel olarak sunulmufltur, 11-12 Nisan 3, zmir (Presented at the Meeting on Head and Neck Cancers, April 11-12, 3, zmir, Turkey). 57

Kanser ülkemizde 1982 y l ndan beri yasal olarak bildirimi zorunlu hastal klar aras ndad r. Ancak, bildirimi zorunlu olmas na ra men, sa l k personeli bu konuya gereken ilgiyi gösterememifltir. Bu yüzden ülkemizin gerçeklerini tam olarak yans tan kanser epidemiyolojisi hakk nda güvenilir kaynaklara ulaflmak zordur. Türkiye de y ll k kanser yayg nl 1-15/1. olarak tahmin edilmektedir. Bu da, y lda 7-1. yeni kanser hastas n n teflhis ve tedavi edilece i anlam na gelmektedir. Oysa Sa l k Bakanl na bildirilen hasta say s -3. civar ndad r ve gerçek tabloyu yans tmaktan oldukça uzakt r. [1] Kanser, 199 y l ndan beri ülkemizde kalp hastal klar ndan sonra en s k ikinci ölüm sebebidir. Ölümlerin %11 i kanser nedeniyle olmaktad r. 1975 y l ndan 1995 e gelindi inde, kanser yayg nl n n iki kat na ç kt ; tüm kanser çeflitlerinin relatif frekanslar ayn olmas na ra men, akci er kanserinin yayg nl n n artt görülmüfltür. Bunun sigara kullan m ile ilgili oldu u aç kt r. nsanlar m z bu kadar sigara tüketmeye devam ederse, -5 y llar aras nda kanser ölümlerinin yar s n n akci er kanserinden olaca tahmin edilmektedir. [1] Oldukça nadir görülen burun ve paranazal sinüs kanserlerinin epidemiyolojisi konusunda ülkemizdeki bilgi birikimi s n rl d r ve literatüre geçmifl bilgiye de rastlanmam flt r. Bu çal flmay yapmaktaki amac m bu eksikli i gidermek, burun ve paranazal sinüs kanserlerinin Türkiye deki epidemiyolojisinin ayd nlat lmas n sa lamakt r. GEREÇ VE YÖNTEM Bu çal flmada sunulan epidemiyolojik bulgular, Sa l k Bakanl Kanserle Savafl Daire Baflkanl - n n 1995-1999 y llar aras kay tlar ndan, zmir Kanser Kay t Sistemi nin 1993-1994 y llar kay tlar ndan ve Prof. Dr. Nazmi Bilir in 1977 y l nda ülkemizdeki patoloji laboratuvarlar n n bulgular ndan derledi i yay n ndan elde edilmifltir. [1-3] Elde edilen rakamlar, y lda 1:1. ve katlar olacak flekilde yay l m h z olarak ifade edilmifltir. Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi Kulak Burun Bo az Anabilim Dal nda 1964- y llar aras nda burun ve paranazal sinüs malign tümörleri nedeniyle ameliyat edilerek tedavi edilen ve ameliyat sonras en az iki y l takibi olan 127 hasta, epidemiyolojik bulgular aç s ndan retrospektif olarak incelendi. BULGULAR Hacettepe de 1964- y llar aras nda ameliyat edilen 127 hasta (85 erkek, 42 kad n; ort. yafl 47; da- l m 1-89) incelendi. Erkek/kad n oran, 2.2 olarak bulunmufltur. Lezyonlar n yerleflim da l m fiekil 1 de, yerleflimlerin hastalar n yafllar na göre da l - m fiekil 2 de gösterilmifltir. Yüz yirmi yedi hastadan 14 ünün çocuk oldu u, bunlar n yedisinin k z, yedisinin erkek oldu u görülmüfltür; 35 kad n n 18 inin ev han m oldu u anlafl lm flt r. 1 9 8 7 5 4 3 1 Maksilla Burun Etmoid Sfenoid Frontal fiekil 1 - Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi Kulak Burun Bo- az Anabilim Dal nda 1964- y llar aras nda burun ve paranazal sinüs malign tümörü nedeniyle ameliyat edilerek tedavi edilen hastalar n lezyonlar n n yerleflimi. 26 24 22 Etmoid Maksilla 18 Burun 16 Frontal Sfenoid 14 12 1 8 6 4 Yafl grubu 2-1 1- -3 3-4 4-5 5- -7 7-8 8-9 fiekil 2 - Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi Kulak Burun Bo az Anabilim Dal nda 1964- y llar aras nda burun ve paranazal sinüs malign tümörü nedeniyle cerrahi olarak tedavi edilen hastalar n yafllar na göre yerleflimlerinin da l m. 58

Doksan befl çal flan n 17 si kad n, 78 i erkektir. Kad n çal flanlar n yedisi memur, sekizi iflçi ve ikisi serbest meslek sahibidir. Çal flan erkeklerin 22 si memur, 27 si iflçi, 19 u serbest meslek sahibi ve 1 u da iflverendir. Yirmi dokuz memur d fl nda kalan 66 hastan n mesleklerine bak ld nda, alt s n n tahta tozuna maruz kald (kereste, mobilya, marangoz), bunlar n dördünün adenokarsinom, ikisinin skuamöz hücreli karsinom oldu u; nikel ifli yapan üç hastada da skuamöz hücreli karsinom oldu u; demir-çelik iflinde çal flan dokuz kifliden yedisinde skuamöz hücreli karsinom oldu u, ikisinde adenokarsinom tespit edildi i; inflaat sektöründe çal flan sekiz hastan n alt s nda skuamöz hücreli karsinom, birinde anaplastik karsinom, birinde de sarkom oldu u; petrol ifli yapan alt hastan n dördünde skuamöz hücreli karsinom, birinde adenokarsinom, birinde de sarkom oldu u; turizm sektöründe çal flan befl hastan n dördünde skuamöz hücreli karsinom, birinde adenokarsinom oldu u; tar m ve hayvanc l kla u raflan 21 hastan n 17 sinde skuamöz hücreli karsinom, ikisinde adenokarsinom, ikisinde anaplastik karsinom oldu u; kömür iflinde çal flan sekiz hastan n alt s nda skuamöz hücreli karsinom, ikisinde de sarkom oldu u belirlenmifltir. On alt kad n ve 68 erke in sigara içti i saptanm flt r. ki hastada uzun dönem takipte akci er skuamöz hücreli kanseri geliflmifltir. Prof. Dr. Nazmi Bilir in 1977 y l nda ülkemizdeki patoloji laboratuvarlar n n bulgular ndan derledi i yay n nda, 65 erkek ve 37 kad n hastada burun ve paranazal sinüs kanseri saptand bildirilmifltir. Buna göre, burun ve paranazal sinüs kanserinin tüm kanser türleri içindeki görülme s kl erkeklerde %.7, kad nlarda %.6 yay l m h z ise erkeklerde.4/1., kad nlarda.2/1. olarak saptanm flt r. [3] zmir Kanser Kay t Sistemi nin 1993-1994 y llar na ait verilerine göre de, zmir de burun ve paranazal sinüs kanser yayg nl erkekler için.4/1., kad nlar için.2/1. olarak saptanm flt r. [2] Ülkemize sosyoekonomik aç dan yak n say labilecek ülkelerden Romanya da da, y l rakamlar na göre, burun ve paranazal sinüs kanseri yayg nl, erkekler için.4/1., kad nlar için.2/1. olarak bildirilmifltir. [4] Sa l k Bakanl Kanserle Savafl Daire Baflkanl - n n 1995-1999 y llar aras kay tlar na göre, tespit edilen burun ve paranazal sinüs kanseri say s ve yay lma h zlar fiekil 3 ve 4 te gösterilmifltir. Olgular n co rafi bölgelere göre da l m fiekil 5 de, olgular n mesleklere göre da l m da fiekil 6 da gösterilmifltir. [1] TARTIfiMA Burun ve paranazal sinüs kanseri, tüm kanser türleri içinde %1 den az n teflkil etmektedir. Bafl-boyun tümörleri içinde ise %3 lük k sm oluflturmaktad r. Beyaz rkta di er rklara göre daha s k görülen burun ve paranazal sinüs kanserine erkeklerde kad nlara göre iki kat daha fazla rastlanmaktad r. Burun ve paranazal sinüs kanseri, kimyasal maddelere maruz kalma sonucu meydan gelen bir kanser olarak karfl m za ç kmaktad r. Etyolojik faktörler aras nda, endüstriyel gazlar, hardal gaz, tahta tozu, nikel, aflatoksin, madeni ya lar, krom, kadmiyum, deri tabaklama, polisiklik hidrokarbonlar, thorot- 5 4 3 1 Erkek Kad n 1995 1996 1997 1998 1999 fiekil 3 - Sa l k Bakanl Kanserle Savafl Daire Baflkanl n n burun ve paranazal sinüs kanseri say lar. Y l n/1..2.18.16.14.12.1.8.6.4.2 Erkek Kad n 1995 1996 1997 1998 1999 fiekil 4 - Sa l k Bakanl Kanserle Savafl Daire Baflkanl n n burun ve paranazal sinüs kanseri yay l m h zlar. Y l 59

rast, izopropil alkol, vernik, lake boya, kaynak, lehim ve radyum say labilir. Bu faktörler dikkate al nd nda, mobilya, marangoz ve kereste iflleri, boyac l k, ayakkab c l k, petrol ve petrokimya endüstrisi, kaynakç l k, lehim iflleri, pil endüstrisi burun ve paranazal sinüs kanseri aç s ndan riskli sektörler olarak karfl m za ç kmaktad r. Saat kadran n n karanl kta parlayan k s mlar radyum ile boyanmaktad r; bu iflle u raflanlar da paranazal sinüs kanseri riski alt ndad rlar. Nikel endüstrisinde çal flanlar, normalden 28 ile 25 kat daha fazla paranazal sinüs kanseri olma riski ile karfl karfl yad rlar. Sigara ve alkolün burun ve paranazal sinüs kanseri ile iliflkisi söz konusu de ildir. Kronik sinüzitin kanser riskini art rd iddia edilmiflse de, bu konuda herhangi bir somut bulguya rastlanmam flt r. Tahta tozu, deri tozu, nikel, petrol ürünleri, tekstil ve çeflitli kimyasal ürünlere maruz kalman n sinonazal kanser riskini art rd bildirilmifltir. [5-7] Formaldehid ile skuamöz hücreli karsinom iliflkili bulundu u bildirilmifltir. [7] Sunderman ve ark. [8] ise nikel ile sinonazal kanser aras nda bir iliflki olmad n iddia etmifllerdir. Radyum ve thorotrast a maruz kalma sinonazal sarkomlar ile ilgili bulunmufltur. [9] Metal endüstrisinde çal flanlarda sinonazal kanser geliflme riskinin artt iddia edilmifltir. [1] Hayes ve ark. [11] sigara içiminin sadece skuamöz hücreli kanser riskini art rd n bildirmifllerdir. Demers ve ark. [12] tahta tozu maruziyetinin hem erkeklerde, hem de kad nlarda sinonazal adenokarsinom riskini belirgin flekilde art rd n ve riskin maruz kalma süresi ile orant l oldu- unu saptam fllard r. Luce ve ark. [13] da formaldehidin özellikle adenokarsinom riskini, asbestin skuamöz hücreli karsinom riskini, tekstil tozunun da kad nlarda adenokarsinom riskini art rd n saptam fllard r. Korunma yolu olarak, bu meslek gruplar nda çal flanlar için koruyucu maskeler tak lmas ve koruyucu giysiler giyilmesi önerilmektedir. Ayr ca, s k dufl alma ve s k burun y kama da tavsiye edilmektedir. Burun ve paranazal sinüs kanseri nadir görüldü- ü için, birçok epidemiyolojik çal flmada kullan lan kanser s n flamas nda yak n zamana kadar yer almam flt r. Bu durum, bu konuda bilgiye ulafl lmas n oldukça zorlaflt rmaktad r. Ülkemizdeki kanser kay t sisteminin yetersizlikleri de dikkate al nd nda paranazal sinüs kanseri epidemiyolojisi hakk nda ayr nt l, yeterli ve güvenilir bilgi elde etmek neredeyse imkans z hale gelmektedir. Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi Kulak Burun Bo az Anabilim Dal n n çal flmas nda lezyonlar n yerleflimlerine bak ld nda, en s k maksiller sinüs ve burnun tutuldu u, etmoid, sfenoid ve frontal sinüste olgular n oldukça az görüldü ü saptand. Hastal k ço unlukla 5-7 yafllar aras nda görülmektedir. Hastal n y llara göre da l m incelendi inde, l y llardan 1985 e kadar s kl kta belirgin art fl izlenirken, 1986-199 döneminde, ciddi bir azal fl, ard ndan da yine düzenli bir art fl göze çarpmaktad r. 1986-199 dönemindeki azal fl kan mca, ülkemizde yeni üniversite hastanelerinin hizmete aç lmas ve hastalar n buralara baflvurmas ndan kaynaklanmaktad r. Bu çal flmada, meslekler ile sinonazal kanser geliflme riski aç s ndan bir iliflki kurulamam flt r. Prof. Dr. Nazmi Bilir in çal flmas nda, zmir Kanser Kay t Sistemi nde ve Romanya araflt rmas nda 14 1 1 8 4 1 Marmara Ege Akdeniz ç Karadeniz Do u Güneydo u fiekil 5 - Sa l k Bakanl Kanserle Savafl Daire Baflkanl n n burun ve paranazal sinüs kanseri olgular n n co rafi bölgelere göre da l m. 1 14 1 1 8 4 flçi Ser. Mes. Memur flçi Çiftçi Ev Han. Emekli Mes. bilinmeyen fiekil 6 - Sa l k Bakanl Kanserle Savafl Daire Baflkanl n n burun ve paranazal sinüs kanseri olgular n n mesleklere göre da l m.

benzer yay l m h zlar n n elde edilmesi, ülkemiz için gerçek rakam n erkekler için.4/1., kad nlar için.2/1. olarak kabul edilebilece ini düflündürmektedir. Sa l k Bakanl kay tlar nda, rakamlar y llara göre çok de iflkenlik göstermekle birlikte, burun ve paranazal sinüs kanserleri en s k 5-7 yafllar aras nda görülmektedir. Bölgelere göre incelendi inde en s k Marmara, ard ndan ç Bölgesi nde rastlanmaktad r. Ancak, bunda sa l k merkezlerinin bu bölgelerde toplanmas da rol oynayabilir. Mesleklere göre da l mda, mesle i bilinmeyenlerin say s n n çok olmas bir yorum yapma flans n ortadan kald rmakt r. Ülkemizde daha iyi kay t sistemlerinin kurulmas halinde, ülkemizin epidemiyolojik gerçekleri daha net bir flekilde ortaya konabilir ve gelece e yönelik sa l k yat r mlar daha iyi planlanabilir. Sa l k çal - flanlar n n da sistemlere bildirimde bulunarak katk - da bulunmas gerekir. Bu konuda hekimlerin de il de, yard mc sa l k personelinin görevlendirilmesi sistemin daha baflar l olmas aç s ndan önemlidir. Sonuç olarak, burun ve paranazal sinüs kanserleri ülkemizde de, tüm dünyada oldu u gibi nadir görülmektedir. Ülkemizde bu kanserlerin epidemiyolojisi ile ilgili yay na rastlanmam flt r. Mevcut kay t sistemleri gerçe i yans tmaktan oldukça uzakt r. Ancak, ülkemizde yap lan iki çal flmada elde edilen rakamlar n, komflu ülkenin rakamlar ile ayn olmas, ülkemiz için gerçek yay l m h z n n erkekler için.4/1., kad nlar için.2/1. olarak kabul edilebilece ini düflündürmektedir. KAYNAKLAR 1. Sa l k Bakanl Kanserle Savafl Daire Baflkanl. 1995-1999 y llar aras kanser kay tlar. Ankara: IV. Akflam Sanatokulu; 2. 2. Fidaner C, Eser SY, Parkin DM. Incidence in Izmir in 1993-1994: first results from Izmir Cancer Registry. Eur J Cancer 1;37:83-92. 3. Bilir N. Turkey: National histopathology survey, 1977. In: Parkin DM, editor. Cancer occurence in developing countries. International Agency for Research on Cancer, WHO. Lyon: IARC Scientific Publications; 1986. p. 33-37. 4. Ferlay J, Parkin DM, Pisani P. Globocan: Cancer incidence and mortality worldwide. International Agency for Research on Cancer, World Health Organization,. 5. Roush GC. Epidemiology of cancer of the nose and paranasal sinuses: current concepts. Head Neck Surg 1979;2:3-11. 6. Roush GC, Meigs JW, Kelly JA, Flannery JT, Burdo H. Sinonasal cancer and occupation: a case-control study. Am J Epidemiol 198;111:183-93. 7. Hayes RB, Gerin M, Raatgever JW, de Bruyn A. Woodrelated occupations, wood dust exposure, and sinonasal cancer. Am J Epidemiol 1986;124:569-77. 8. Sunderman FW Jr, Morgan LG, Andersen A, Ashley D, Forouhar FA. Histopathology of sinonasal and lung cancers in nickel refinery workers. Ann Clin Lab Sci 1989;19:44-5. 9. Littman MS, Kirsh IE, Keane AT. Radium-induced malignant tumors of the mastoid and paranasal sinuses. AJR Am J Roentgenol 1978;131:773-85. 1. Comba P, Barbieri PG, Battista G, Belli S, Ponterio F, Zanetti D, et al. Cancer of the nose and paranasal sinuses in the metal industry: a case-control study. Br J Ind Med 1992;49:193-6. 11. Hayes RB, Kardaun JW, de Bruyn A. Tobacco use and sinonasal cancer: a case-control study. Br J Cancer 1987;56:843-6. 12. Demers PA, Kogevinas M, Boffetta P, Leclerc A, Luce D, Gerin M, et al. Wood dust and sino-nasal cancer: pooled reanalysis of twelve case-control studies. Am J Ind Med 1995;28:151-66. 13. Luce D, Leclerc A, Begin D, Demers PA, Gerin M, Orlowski E, et al. Sinonasal cancer and occupational exposures: a pooled analysis of 12 case-control studies. Cancer Causes Control 2;13:147-57. 61