Araştırma / Research Article TAF Prev Med Bull 2013;12(6):665-672 Öğrenci Hemşirelerin Klinik Uygulamada Karşılaştıkları Güçlükler ve Klinik Hemşireler Hakkındaki Görüşleri [Difficulties Encountered by Nursing Students in Practices and Their Views about Nurses] ÖZET AMAÇ: Klinik ortam, hemşirelik öğrencileri için önemli bir öğrenme ortamıdır. Bu çalışma Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümünde öğrenim gören öğrencilerin klinik uygulamalarda karşılaştıkları güçlükleri ve klinik hemşireleri hakkındaki görüşlerini belirlemek amacıyla kesitsel olarak yapıldı. YÖNTEM: Araştırma, Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümünde öğrenim gören, çalışmaya katılmayı kabul eden ve anketin uygulandığı günlerde derse devam eden 296 öğrenci ile yapılmıştır. Veriler literatür taranarak oluşturulan soru formu ile 2-13 Mayıs 2011 tarihleri arasında toplanmıştır. Elde edilen veriler bilgisayar ortamında sayı, yüzde hesaplamaları ve ki-kare testi ile değerlendirilmiştir. BULGULAR: Öğrenciler, klinik uygulama sırasında %44,3 ünün hemşirelerle ve %44,3 ünün arkadaşlarıyla olduklarını, sorun yaşamalarının en önemli nedeninin okulda aldıkları teorik bilgileri uygulama alanına yansıtamamaları olduğunu (%33,8) ifade ettiler. Öğrencilerin %59,1 inin kuramsal bilgilerini uygulama alanında kullanmalarına hemşirelerin kısmen yardımcı olduğunu, %53,0 ının uygulama alanında yaşadıkları herhangi bir sorunda hemşirelerden destek görmediklerini ifade ettikleri belirlendi. Öğrencilerin sınıflara göre karşılaştırılmasında; 1. sınıf öğrencilerinin klinikte yaşadıkları sorunların çözümünde ve kuramsal bilgilerini uygulama sırasında kullanmalarında hemşirelerden destek gördükleri, ancak sınıf arttıkça bu desteğin azaldığını (p<0.001) ifade ettikleri belirlendi. SONUÇ: Araştırma sonucunda öğrencilerin hemşirelerden yeterli destek görmediğini ifade ettikleri belirlenmiştir. Bu doğrultuda öğretim elemanlarının iyi bir rol model olmaları ve klinik hemşireleri ile eğitimcilerin işbirliğinin sağlanması önerilebilir. SUMMARY AIM: The clinical setting is a significant learning environment for nursing students. This crosssectional study was conducted to determine the problems experienced in clinical practices by the students studying in the Nursing Department of the Health Sciences Faculty of Gaziantep University and their views about clinic nurses. METHOD: Study consisted of 296 students who agreed to take part in the study and were attending the classes at the time when the questionnaire was administered became the sample of the study. Data were collected between 2-13 May 2011 using a questionnaire which was prepared by searching through the literature. The data obtained was electronically evaluated using quantification, percentage calculations and chi-square test. RESULTS: Most of the students stated that they worked with nurses (44.3%) and their friends (44.3%) during clinical practices, the major reason for their having problems was because they could not put into practice the theoretical knowledge they received in school (33.8%), 59.1% stated that nurses partially helped them use their conceptual knowledge in practice, and 53.0% said that they did not have any support from nurses when they experienced a problem during practice. When the students were compared by their grades, it was found that the 1 st grade students received support from nurses in solving the problems they had in the clinic and in using the conceptual knowledge they had in practice, but this support decreased as their grades went up (p<0.001). CONCLUSION: The students stated that they did not receive sufficient support from nurses in solving the problems they had in practice and nurses did not help them develop themselves professionally. As the students grade went up, their expectations from nurses significantly decreased in relation to their desire to be evaluated by, and be under the responsibility of, nurses. Gülendam Karadağ 1 Serap Parlar Kılıç 1 Nimet Ovayolu 1 Özlem Ovayolu 1 Hülya Kayaaslan 2 1 Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü, Gaziantep, 2 Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Balcalı Hastanesi, Adana. Anahtar Kelimeler: Öğrenci Hemşire, Hemşirelik Eğitimi, Klinik Uygulama. Key Words: Student Nurse Nursing Education, Clinical Practices. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Gülendam KARADAĞ Gaziantep Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Gaziantep, Türkiye. karadag@gantep.edu.tr Gönderme Tarihi/Date of Submission: 22.11.2012, Kabul Tarihi/Date of Acceptance: 09.03.2013, DOI:10.5455/pmb.1-1353569323 GİRİŞ Teorik ve uygulamadan oluşan hemşirelik eğitiminde temel ilke, öğrencilerin etkili ve uygun bakımı sağlamak üzere hazırlanmalarıdır (1-3). Bu hazırlıkta klinik öğretim her zaman eğitim sürecinin ayrılmaz ve bütünleyici bir parçası olmuştur (4-6). Klinik uygulama alanları öğrencilere rol modellerini gözlemleme, sorumluluk alarak tek başına uygulama yapabilme, hastanın klinik tablosuna göre davranma, karar verme ve bir ekip üyesi olarak çalışabilme olanağı sağlar, öğrencilere okul ortamında öğretilen www.korhek.org 665
teorik bilgi ve pratiği gerçek ortamda yaşayarak ve yaparak bütünleştirme fırsatı verir. Öğrencilerin okul ortamında teorik olarak aldıkları bilgileri, klinik uygulama alanlarında davranışa dönüştürme sürecinde oradaki uygulamaların öğrencinin bilgisiyle örtüşmesi, uygulama çeşitliliği ve uygulama yapma sıklığı çok önemlidir (7-10). Öğrenimin hedefleri doğrultusunda seçilen klinik ortamlar öğrencilerin gelişimine olumlu katkıda bulunmaktadır. Klinik eğitimin öğrenim hedefleri doğrultusunda yapılmadığı, öğretim kurallarının dikkate alınmadığı durumlarda öğrencilerin deneme, yanılma yoluyla veya karşılaştıkları örnekleri taklit etme yolu ile öğrendikleri belirtilmektedir (3). Bununla birlikte yapılan çalışmalar, klinik uygulamaların öğrenciler için stres oluşturması, kısa süreli olması, beceri odaklı olmaması, klinik ortamın öğrenme hedefini karşılamaması, rol modeli görmekteki sorunlar ve iş merkezli çalışmalar nedeniyle tam olarak istendik şekilde uygulanamadığını göstermektedir (11-13). GEREÇ ve YÖNTEM Bu çalışma 2-13 Mayıs 2011 tarihleri arasında Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümünde öğrenim gören öğrencilerin klinik uygulamalarda karşılaştıkları güçlükleri belirlemek amacıyla kesitsel olarak yapıldı. Araştırmanın evrenini, Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümünde öğrenim gören 388 öğrenci oluşturdu. Örneklem seçimine gidilmeden evren üzerinde çalışıldı ancak çalışmaya katılmayı kabul eden ve anketin uygulandığı günlerde derse devam eden 296 öğrenci çalışmanın örneklemini oluşturdu (Araştırmaya katılım oranı: %76,3). 92 öğrenci çalışmaya katılmayı kabul etmediği ve anketin uygulandığı günlerde derste bulunmadığı için örneklem dışı bırakıldı. Araştırmanın verileri literatür taranarak araştırmacılar tarafından oluşturulan soru formu ile toplandı (2,4,6,8,10,14-16). Soru formu iki bölümden ve toplam 16 sorudan oluşturuldu. Birinci bölümde; yaş, cinsiyet, sınıf, okuduğu bölümü sevme, okulu tercih etme nedeninin sorgulayan 5 soru; ikinci bölümde ise, öğrencilerin klinik uygulama deneyimleri, uygulama sırasında yaşadıkları güçlükler ve çözüm yollarına yönelik görüşlerini sorgulayan 11 soru yer aldı. Formda yer alan sorular hazırlandıktan sonra kapsam geçerliliği açısından uzman görüşüne başvuruldu (Hemşirelik bölümünden iki öğretim üyesi ve biyoistatistik anabilim dalından bir öğretim üyesi). Veriler toplanırken anket formları öğrenciler tarafından bireysel olarak doldurulurken araştırmacılar sınıfta bekledi. Veri toplama formunun doldurulması yaklaşık 10-15 dakika sürdü. Formların öğrenciler tarafından eksiksiz olarak doldurulması sağlandı. Elde edilen veriler bilgisayar ortamında SPSS 14.0 paket programında sayı, yüzde hesaplamaları ve ki-kare testi kullanılarak değerlendirildi. Çalışmaya başlamadan önce Gaziantep Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dekanlığından yazılı izin alındı. Öğrencilere araştırma ile ilgili kısa bir açıklama yapıldıktan sonra sözel olarak araştırmada yer almayı kabul edenler çalışmaya dâhil edildi. BULGULAR Öğrencilerin %57,4 ünün 18-21 yaş aralığında, %63,9 unun kadın olduğu, %27,0 ının birinci sınıfta okuduğu, %55,4 ünün bölümünü sevdikleri, %48,3 ünün iş olanağının fazla olması nedeniyle hemşirelik bölümünü tercih ettiği belirlendi (Tablo 1). Öğrencilerin %26,0 ının dört dönem uygulamaya çıktıklarını, katılımcıların klinik uygulama sırasında en fazla %44,3 ünün hemşirelerle, yine %44,3 ünün de arkadaşlarıyla oldularını, öğretim elemanlarının ise uygulamada yanlarında çok sınırlı oranda (%3,4) bulunduklarını ifade ettikleri saptandı. Öğrencilerin %35,5 inin uygulamanın ilk gününde klinik hemşirelerinden öğrenmelerine yardımcı olmaları ve doğru yönlendirmeleri yönünde, %34,8 inin ise servis tanıtımını yapmaları yönünde beklentileri olduğunu ifade ettikleri belirlendi. Öğrencilerin %39,9 unun klinik uygulama sırasında hemşirelerin kendilerinden sorumlu olmalarını istemediklerini, %43,6 sının hemşirelerin öğrenci hemşireleri değerlendirmelerini istemediklerini ifade ettikleri belirlendi. Öğrencilerin %59,1 ine kuramsal bilgilerini uygulamada kullanmalarına hemşirelerin kısmen yardımcı olduğunu, %53,0 ının uygulama alanında yaşadıkları herhangi bir sorunda hemşirelerden destek görmediklerini ifade ettikleri belirlendi (Tablo 2). Öğrencilerin %55,7 sinin klinik uygulamalar sırasında sorun yaşadığını, %33,8 inin uygulama alanında sorun yaşamalarının temel nedeninin teorik bilgileri uygulamada kullanma fırsatı bulamamak olduğunu ve %47,3 ünün hemşirelerden kaynaklandığını düşündüklerini ifade ettikleri saptandı. Öğrencilerin uygulama alanlarında yaşadıkları sorunun çözümü için okul ve hastane yönetiminin yapması gerekenler içinde öğretim 666 www.korhek.org
elemanı sayısının arttırılması (%45,6), öğretim elemanlarının uygulama alanında daha fazla öğrenciyle ilgilenmesi (%37,2) ve iyi iletişim kurması gerektiğini ifade ettikleri belirlendi (Tablo 3). Öğrencilerin sınıflara göre karşılaştırılmasında; birinci sınıf öğrencilerinin klinikte yaşadıkları sorunların çözümünde ve kuramsal bilgilerini uygulama sırasında kullanmalarında hemşirelerden destek gördüklerini ifade ettikleri ancak sınıf arttıkça bu desteğin azaldığını ifade ettikleri (p<0.001) belirlendi. Yine birinci sınıf öğrencilerinin klinik uygulama sırasında en çok hemşirenin yanlarında bulunduğunu, sınıf arttıkça öğrencilerin uygulamaları tek başlarına yaptıklarını ifade ettikleri (p<0.05) saptandı. Birinci sınıf öğrencileri klinik uygulama sırasında hemşirelerin kendilerinden sorumlu olmalarının sorun yaşama oranını azaltacağını ifade ederken, bu düşüncenin üst sınıflarda azaldığı (p<0.001) tespit edildi (Tablo 4). Tablo 1: Öğrencilerin Sosyodemografik Özellikleri ve Mesleğe İlişkin Görüşleri (n=296) Özellikler N % Yaş 18-21 170 57,4 22-25 121 40,9 26 ve üstü 5 1,7 Sınıf Bir 80 27,0 İki 74 25,0 Üç 72 24,3 Dört 70 23,7 Cinsiyet Kadın 189 63,9 Erkek 107 36,1 Bölümü sevme Seven 164 55,4 Sevmeyen 61 20,6 Kararsız 71 24,0 Bölümü tercih nedeni Puanın yetmesi 43 14,5 İş olanağının fazla olması 143 48,3 Ailenin tercih etmesi 46 15,5 Mesleği sevmesi 64 21,6 Toplam 296 100,0 TARTIŞMA Meslek seçimi, meslek seçenekleri arasından bireyin kendisine uygun olana yönelmesidir. Ancak bu yönelişi mesleğin konumu, iş olanakları, yetenek, ilgi, meslek değerleri, ailenin eğitim düzeyi ve geliri, cinsiyet ve hatta medya gibi faktörler etkilemektedir (1,2,17,18). Yapılan benzer çalışmalarda; öğrencilerin isteyerek hemşirelik mesleğini tercih ettiği ve çoğunlukla da iş olanağının fazla olması nedeniyle bu tercihi yaptıkları saptanmıştır (14,17,19-21). Ünlü ve arkadaşlarının çalışmasında öğrencilerin %56,0 ının mesleği severek tercih ettiği, %42,7 sinin iş olanağının fazla olması nedeniyle tercih ettiği belirlenmiştir (2). Bu çalışmada da; öğrencilerin çoğunluğu hemşirelik mesleğini sevdiğini ve yine çoğunlukla iş olanağının fazla olması nedeniyle bu mesleği tercih ettiklerini ifade ettikleri belirlendi. Klinik eğitim, hemşirelik ve diğer sağlık programlarında eğitimin temel parçasıdır (11). Klinik uygulamada öğrencilerden hemşirelik mesleğinde var olan değer, tutum, bilgi ve becerilerin kullanılmasında yeterlilik kazanması beklenir (15). Bu eğitim aynı zamanda öğrencinin eleştirel düşünme ve analiz etme, psikomotor, iletişim, yönetim becerilerini geliştirmeyi ve hemşireliği yerine getirmede güven duygusunu arttırmayı amaçlar (4). Ancak klinik eğitimin başarısını birçok faktör etkilemektedir. Bu faktörlerden biri hemşire www.korhek.org 667
eğitmenlerin yeterli sayıda olmasıdır (16). Dünyada, tıp eğitiminde olduğu gibi hemşirelik eğitiminde de uluslararası ölçüt; eğitimin, konusunda uzmanlaşmış hemşireler tarafından verilmesidir. Bu nedenle, hemşire öğretim elemanlarının sayısal durumunun yanı sıra niteliklerinin de değerlendirilmesine ve arttırılmasına gereksinim vardır (22). Çünkü öğrencilerin profesyonel hemşire kimliği geliştirmelerinde öğretim elemanları ile olan etkileşimleri önemli yer tutar. Gerek teorik dersler gerekse uygulama alanlarında öğretim elemanının özellikle rol modelliği ve öğrenciye sağladığı destek, öğrencinin bakım davranışını öğrenmesi ve mesleğine saygı duymasını olumlu yönde pekiştirir (23-26). Hemşirelik bölümünde eğitim gören öğrencilerin uygulama alanlarında yaşadıkları sorunları tespit etmeye yönelik yapılan çalışmalarda; öğretim elemanları tarafından uygulama performansının yeterli değerlendirilmemesi, öğrenciye yeterli zaman ayrılmaması ve öğretim elemanı sayısının yetersizliği gibi sorunlar saptanmıştır (25-27). Kumcağız ve arkadaşlarının çalışmasında; öğrencilerin uygulama sırasında öğretim elemanları ile yeterli zaman bulamama ve yeterli iletişim kurmama gibi sorunlar yaşadığı belirlenmiştir (16). Bu çalışmada da; öğrencilerin çoğunluğunun klinik uygulama sırasında yanlarında hemşirelerin ve arkadaşlarının olduğunu, daha az sorun yaşamaları için öğretim elemanı sayısının arttırılması ve öğretim elemanlarının daha fazla öğrencilerle iletişimde bulunması gerektiğini ifade ettikleri belirlendi. Tablo 2. Öğrencilerin Klinik Uygulamadaki Deneyimleri ve Hemşirelerden Beklentilerine İlişkin Düşünceleri Düşünceler n % Uygulamaya çıkılan dönem sayısı 1 80 27,0 4 77 26,0 6 72 24,3 7 67 22,7 Uygulama sırasında yanınızda kim oluyor? Klinik hemşiresi 131 44,3 Öğretim elemanı 10 3,4 Tek başıma 24 8,0 Arkadaşım 131 44,3 Uygulamanın ilk gününde hemşirelerden beklentileriniz nelerdir? Öğrenimlerine yardımcı olmaları/yönlendirmeli 105 35,5 İyi iletişim kurabilmeler 49 16,5 Servis tanıtımı yapmalı 103 34,8 Sevecen, güler yüzlü olmalı 39 13,2 Uygulamada hemşirelerin sizden sorumlu olmasını ister misiniz? Evet 81 27,4 Hayır 118 39,8 Kararsızım 97 32,8 Uygulamada hemşirelerin sizi değerlendirmesini ister misiniz? Evet 112 37,8 Hayır 129 43,6 Kararsızım 55 18,6 Uygulamada yaşanılan sorunların çözümünde hemşirelerden destek görüyor musunuz? Evet 139 47,0 Hayır 157 53,0 Hemşireler kuramsal bilginizi uygulamada kullanmanıza yardımcı oluyor mu? Evet 59 19,9 Hayır 62 30,0 Kısmen 175 59,1 668 www.korhek.org
Toplam 296 100,0 Tablo 3: Öğrencilerin Uygulamada Yaşadıkları Sorunlara İlişkin Bulgular Özellikler n % Uygulama sırasında sorun yaşama Sorun yaşamayan 131 44,3 Sorun Yaşayan 165 55,7 Uygulamada yaşanan sorunların temel nedeni Uygulama alanlarında öğretim elemanlarının model olmaması 100 33,8 Görev dışı sorumluluk aldığımdan 47 15,9 Teorik bilgileri klinikte uygulayamama 68 23,0 Aldığım uygulamalı derslerle ilgili kliniklere çıkamama 81 27,3 Uygulamada yaşanan sorunların kaynağı Hemşire 140 47,3 Uygulama alanı 76 25,7 Hekim 19 6,4 Diğer sağlık personeli 8 2,7 Öğretim elemanı 27 9,1 Öğrenci 26 8,8 Uygulamada daha az sorun yaşanması için öneriler Öğretim elemanlarının sayısı arttırılmalı 135 45,6 Öğretim elemanları öğrenciyle daha fazla iletişimde bulunmalı 110 37,2 Dönemde alınan dersle ilgili uygulama alanı seçilmeli 51 17,2 Toplam 296 100,0 Tablo 4: Öğrencilerin Hemşirelerden Beklentilerinin Sınıflara Göre Karşılaştırılması Sınıflar İfadeler 1. Sınıf 2. Sınıf 3. Sınıf 4. Sınıf p n (%) n (%) n (%) n (%) Hemşirelerden destek görme Evet 72 (90,0) 39 (52,7) 12 (16,7) 16 (22,9) Hayır 8 (10,0) 35 (47,3) 60 (83,3) 54 (77,1) <0.001 Hemşirelerden yardım alma Evet 39 (48,8) 4 (5,4) 6 (8,3) 10 (14,3) Hayır 6 (7,5) 12 (16,2) 19 (26,4) 25 (35,7) <0.001 Kısmen 35 (43,8) 58 (78,4) 47 (65,3) 35 (50,0) Uygulamada yanlarında bulunan kişi Klinik hemşiresi 53 (66,2) 30 (40,5) 28 (68,3) 20 (28,6) Öğretim elemanı 2 (2,5) 4 (5,4) 0 (0,0) 4 (5,7) Arkadaşlar 4 (5,0) 7 (9,5) 7 (17,1) 6 (8,6) 0.001 Tek başına 21 (26,3) 33 (44,6) 6 (14,6) 40(57,1) Hemşirelerin sorumlu olmalarını isteme Evet 43 (53,7) 18 (24,3) 13 (18,1) 7 (10,0) Hayır 8 (10,0) 29 (27,0) 43 (59,7) 47 (67,1) <0.001 Kararsızım 29 (36,3) 36 (48,6) 16 (22,2) 16 (22,9) Hemşirelerin kendilerini değerlendirmelerini isteme Evet 49 (61,2) 33 (44,6) 20 (27,8) 10 (14,3) Hayır 17 (21,3) 24 (32,4) 45 (62,5) 43 (61,4) <0.001 Kararsızım 14 (17,5) 17 (23,0) 7 (9,7) 17 (24,3) Hemşirelik öğrencileri bir üniversite öğrencisi ve genç olarak yaşadıkları çatışmaların yanı sıra okul ve hastane çevresinin yarattığı birtakım sorunlarla da yüz yüze gelmektedirler. Bu nedenle hemşirelik www.korhek.org 669
eğitimi oldukça stres yüklü bir eğitimdir (28,29). Öğrenci hemşirelerin gerek teorik dersler sırasında gerekse uygulama alanında yaşadığı sorunlar onların anksiyete düzeylerini etkileyerek öğrenmeyi azaltmaktadır (11,30-32). Bu çalışmada öğrencilerin yarıya yakınının klinik uygulama sırasında sorun yaşadığı ve öğrencilerin uygulama alanında yaşadıkları sorunların çoğunluğunun teorik bilgiyi uygulama fırsatı bulamama nedeniyle olduğunu ifade ettikleri ve yarıya yakınının uygulama sırasında yaşadıkları sorunların hemşirelerden kaynaklandığını düşündükleri saptandı. Uygulama yapılan kliniklerde görevli hemşirelerin bilinçli, deneyimli ve mesleki yönden donanımlı, olumlu rol modeli olması uygulama hedeflerine ulaşılması açısından önemlidir (33, 34). Uygulamalar sırasında öğrencinin yönlendirilmeye, desteklenmeye ve bu desteği hissetmeye ihtiyacı vardır (35,36). Bu çalışmada öğrencilerin üst sınıflara geçtikçe, klinik uygulamada hemşirelerden destek görme ve yardım alma oranının azaldığı, uygulamaları bağımsız yapma oranlarının anlamlı şekilde arttığı belirlendi. Yine sınıf arttıkça öğrencilerin uygulamalar sırasında hemşirelerin kendilerinden sorumlu olmalarını ve kendilerini değerlendirmelerini istemeleri arasında anlamlı fark olduğu belirlendi. Bu sonuçlar, özellikle birinci sınıf öğrencilerinin daha çok desteklenmesi gerektiğini düşündürmektedir. Yine bu çalışmada öğrencilerin klinik uygulama sırasında öğretim elemanlarının çok sınırlı sayıda ve sürede (%3,4) öğrencilerin yanında bulunması eğitimin kalitesi ve özellikle mesleğin daha başında olan 1. sınıf öğrencilerinin desteklenmesi açısından önemli bir sorundur. Bu konuda yapılan çalışmaların birçoğunda yükseköğretimde kalitenin sağlanmasında en önemli faktörlerden birinin öğretim elemanları olduğu vurgulanmaktadır (6,11,22,37). Bu nedenle hemşirelik mesleği gibi uygulamalarını direkt birey üzerinde yapan mesleklerde öğrencilerin eğitimleri sırasında hata yapmalarının azaltılması ve iyi eğitim almalarının sağlanmasında öğretim elemanlarının desteği ve rol modelliği son derece önemlidir. SONUÇ Araştırma sonucunda klinik uygulamalar sırasında öğrencilerin yanında, çoğunlukla arkadaşlarının ve hemşirelerin olduğu, okulda alınan teorik bilgilerin kliniklerde tam anlamıyla uygulanamadığı, yaşanan sorunların çözümünde öğrencilerin hemşirelerden pek destek görmediğini ifade ettikleri belirlendi. Bu sonuçlar doğrultusunda; 1. Öğrencilerin klinik uygulamalardan istenilen kazanımları sağlayabilmeleri için öğretim elemanlarının öğrencilerin yanında daha uzun süre bulunması ve iyi bir rol modeli olması 2. Klinik hemşireleri ve eğitimcilerin işbirliğinin sağlanması ve sürdürülmesi 3. Öğrencilerin klinik uygulamada yaşadığı güçlükleri öğretim elemanlarıyla paylaşması için uygun ortamın sağlanması ve düzenli olarak klinik hemşireleri ve okul çalışanlarının sorunların çözümüne yönelik toplantılar yapması önerilebilir. KAYNAKLAR 1. Yanıkkerem E, Altıparmak S, Karadeniz G. Gençlerin meslek seçimini etkileyen faktörler ve benlik saygıları: Manisa Sağlık Yüksekokulu Örneği. Hemşirelik Forumu Dergisi 2004; 7(2): 60-67. 2. Ünlü S, Özgür G, Gümüş AB. Hemşirelik yüksekokulundaki öğrencilerin hemşirelik mesleği ve eğitimi ile ilgili görüş ve beklentileri. E.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2008; 24(1): 43-56. 3. Özbayır T, Yavuz M, Taşdemir N, Dirimeşe E, Seki Z, Okgün A. Cerrahi hastalıkları hemşireliği intörn öğrencilerinin klinik uygulamayı değerlendirmeleri ve akademik başarı durumları. E.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2011; 27(1): 1-9 4. Karaöz S. Hemşirelikte klinik öğretime genel bir bakış ve etkin klinik öğretim için öneriler. HEMAR-G Dergisi 2003; 5(1): 15-21. 5. Eşer İ, Khorshid L, Denat Y. Hemşirelik mesleğini algılamada ilk klinik uygulamanın etkisi. E.Ü.H.Y.O. Dergisi 2008; 24(1): 15-26. 6. Aytekin S, Özer FG, Beydağ KDT. Denizli Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin klinik uygulamalarda karşılaştıkları güçlükler. FSHD 2009; 4(10): 137-149. 7. Atay S, Yılmaz F. Sağlık yüksekokulu öğrencilerinin ilk klinik stres düzeyleri. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 2011; 14(4): 32-37. 8. Maginnis C, Croxon L. Transfer of learning to the nursing clinical practice setting. Rural Remote Health. 2010; 10(2): 1313. 9. Elçigil A, Sarı HY. Facilitating factors in clinical education in nursing. DEUHYO ED 2011; 4(2): 67-71. 670 www.korhek.org
10. Dunn SV, Hansford B. Undergraduate nursing students perception of their clinical learning environment. J Adv Nurs. 1997; 25(6):1299-306. 11. Bayar K, Çadır G, Bayar B. Hemşirelik öğrencilerinin klinik uygulamaya yönelik düşünce ve kaygı düzeylerinin belirlenmesi. TAF Preventive Medicine Bulletin 2009; 8(1): 37-42 12. Dutile C, Wright N, Beauchesne M. Virtual Clinical Education: Going the full distance in nursing education. Newborn Infant Nurs Rev.2011; 11(1): 43-48. 13. Tosun N, Oflaz F, Akyüz A, Kaya T, Yava A, Yıldız D, Akbayrak N. Hemşirelik Yüksek Okulu öğrencilerinin intörn eğitim programından beklentileri ile program sonunda kazanım ve önerilerinin değerlendirilmesi. Gülhane Tıp Dergisi 2008; 50: 164-171. 14. Çınar N, Şahin S, Sözeri C, Cevahir R, Akburak Ö. Erkek öğrencilerin hemşirelik mesleğini tercih nedenleri ve öğrencilere göre hastaların tepkisi ve sağlık çalışanlarının yaklaşımı. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2011; 6(17): 15-25. 15. Chan DSK. Associations between student learning outcomes from their clinical placement and their perceptions of the social climate of the clinical learning environment. Int J Nurs Stud. 2002; 39(5): 517-524. 16. Kumcağız H, Koyuncu S, Aydın G, Yılmaz A, Uzun A, Güneştaş İ. Samsun Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü öğrencilerinin kuramsal ve uygulamalı eğitimde yaşadıkları sorunların belirlenmesi. OMÜ Deneysel ve Klinik Tıp Dergisi 2005; 22(2): 71-77. 17. Çelebi E, Karaoğlu L, Pehlivan E. Malatya ve Elazığ Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinin bulundukları programı seçme nedenleri. Hemşirelik Forumu Dergisi 2006; Ocak- Şubat/Mart-Nisan: 108-114. 18. Özpancar N, Aydın N, Akansel N. Hemşirelik 1. sınıf öğrencilerinin hemşirelik mesleği ile ilgili görüşlerinin belirlenmesi. CÜ.H.Y.O. Dergisi 2008; 12(3):9-17. 19. Şirin A, Öztürk R, Beszci G, Çakar G, Çoban A. Hemşirelik öğrencilerinin meslek seçimi ve mesleği uygulamaya yönelik görüşleri. Dirim Tıp Gazetesi 2008; 83: 69-75. 20. Sarıkaya T, Khorshid L. Üniversite öğrencilerinin meslek seçimini etkileyen etmenlerin incelenmesi: Üniversite öğrencilerinin meslek seçimi. GÜ TEBD. 2009; 7(2):393-423. 21. Önler E, Saraçoğlu GV. Hemşirelikte meslek seçimi ölçeğinin güvenilirlik ve geçerliliği. D.E.Ü.H.Y.O. E.D. 2010; 3 (2):78-85. 22. Çelikkalp Ü, Aydın A, Temel M. Bir sağlık yüksekokulu hemşirelik bölümü öğrencilerinin aldıkları eğitime ilişkin görüşleri. MÜ Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi 2010; 3(2): 2-14. 23. Cimete G. Öğrenci öğretim elemanı etkileşimine yönelik kalitatif bir çalışma. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 1998; 2(1):9-19. 24. Çalışkan T, Akgöz S. Sağlık Yüksek Okulu öğrencilerini mesleki yaşama hazırlamada yıl içi ve yaz stajlarının katkısı. U.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 2005; 31(1):9-13. 25. Yanıkkerem E, Aycan N, Kitapçıoğlu G, Korkmaz E, Çalık C. Öğrencilerin hemşire eğitimcilerde aradığı özellikler Değerlendirme aracının geliştirilmesi çalışması. E.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2006; 22(1) : 37-53 26. Brathwaite AC and Lemonde M. Team Preceptorship Model: A solution for students clinical experience. ISRN Nurs. 2011;2011:530357. 27. Aydın MF, Argun MŞ. Bitlis Eren Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü öğrencilerinin hastane uygulamalarından beklentileri ve karşılaştıkları sorunlar. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 2010; 1(4):209-213. 28. Peyrovi H, Yadavar-Nikravesh M, Oskouie SF, Berterö C. Iranian student nurses experiences of clinical placement. Int Nurs Rev. 2005; 52(2):134-41. 29. Fındık ÜY. Sağlık yüksekokulları öğretim elemanlarının okul-hastane işbirliğinde yaşadıkları sorunlara ilişkin görüşleri. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2006; 1(3):112-125. 30. Keser İK, Çalışkan M, Keskin TZ, Gördebil E. Ebelik ve hemşirelik bölümü öğrencilerinin okulhastane işbirliğine ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2008; 11(4):1-9. 31. Moscaritolo LM. Interventional strategies to decrease nursing student anxiety in the clinical learning environment. J Nurs Educ. 2009; 48(1):17-23. 32. Chapman R and Orb A. Coping strategies in clinical practice: the nursing students lived experience. Contemp Nurse. 2001; 11(1):95-102. 33. Akyüz A, Tosun N, Yıldız D, Kılıç A. Klinik öğretimde hemşirelerin kendi sorumluluklarına ve hemşirelik öğrencilerinin çalışma sistemine ilişkin görüşleri. TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni 2007; 6(6): 459-464. www.korhek.org 671
34. Erenel AŞ, Dal Ü, Kutlutürkan S, Vural G. Hemşirelik dördüncü sınıf öğrencilerinin ve hemşirelerin intörnlük uygulamasına ilişkin görüşleri. H.Ü. Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi 2008; 15(2):16 25. 35. Hughes, SJ The mentoring role of the personal tutor in the fitness for practice curriculum: an all Wales approach. Nurse Educ Pract. 2004; 4(4):271-8. 36. Killam LA, Carter LM. Challenges to the student nurse on clinical placement in the rural setting: a review of the literature. Rural Remote Health. 2010; 10:1523: 1-14. 37. Saydan R. Üniversite öğrencilerinin öğretim elemanlarından kalite beklentileri: Yüzüncü Yıl Üniversitesi İİBF Örneği. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2008; 10(1):63-79.Philadelphia. Pa: Lippincott Williams & Wilkins; 1999, p. 779-804. 25. Toker R. Trichomonas vaginalis'te tanı yöntemlerinin değerlendirilmesi ve parazitin sosyal yaşama etkileri. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Doktora tezi, İzmir, 1995. 26. Anderson M, Karasz A. Are vajinal symptoms ever normal? A review of the literature. Medgenmed. 2004; 6(4): 49. 27. Macsween K, Ridgway G. The laboratory investigation of vaginal discharge, www.jcp.bmj.com [Erişim Tarihi: 14.01.2008]. 28. Dawn P, Trabert B, Atherly-Trim S, Arbor A, Michigan. Variation and predictors of vaginal douching behaviour. The Johns Hopkins University, Baltimore, Maryland. 29. Patel V, Andrew G, Pelto P. The psychological and social contexts of complaints of abnormal vaginal discharge: A study of illness narratives in India, Journal of Psychosomatic Research. 2008; 64(3): 255-262. 672 www.korhek.org