Fonksiyon Konstrüksiyon, Proporsiyon.

INS 404 MİMARLIK BİLGİSİ MIMARLıK BILGISI İnsanlar yaşadıkça içinde barınıp oturacağı, yaşayacağı ve hayat boyu eğleneceği, seyahat edeceği, spor yapacağı, dinleneceği, üretim yapacağı, yapılara ihtiyacı vardır. Günümüzde bütün bu oluşumlara cevap verecek değişik yapılar yapılmaktadır. Bu yapılar, ihtiyaca cevap verecek büyüklükte ve önemde olması için programlı ve planlı bir şekilde yapılır. Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 2 MIMARLıK BILGISI Projesi olmayan bir bina yapımı yürütülemez, Bir proje ise; Planlar, Kesitler, Görünüşler, Detay projelerinden oluşur. Projelendirmede binanın fonksiyonel kullanışı ön plandadır. Fonksiyonel özelliğe göre binanın konut, büro vb. gibi kullanışlarda tasarımı yapılarak projelendirilip, yapının oluşması sağlanmaktadır. Binanın amacına uygun olması iyi bir planlamaya 3 bağlıdır. MIMARI ESER OLUŞUMU Mimari, sanat yönü bulunan bir konudur. Bir binanın Mimari eser olarak kabul görebilmesi için üç unsurun iyi çözümlenmiş olması gerekir. Fonksiyon Konstrüksiyon, Proporsiyon. 4 Fonksiyon Bir ihtiyacı, bir gereği veya bir takım gerekleri karşılamak demektir. Yapılan bir binanın amacına hizmet edecek nitelikte olması fonksiyonel bir bina olduğunun vurgulanması demektir. Yapılması istenen binanın verilen program çerçevesinde amaca uygun bir şekilde eksiksiz projelendirilmesidir. 5 6 1

Fonksiyon Projelendirmedeki önemli ilk unsuru oluşturan fonksiyon iki şekilde uygulanabilir; Programın doğrultusunda, ihtiyaca tam ve uygun olarak yalnız hacimleri sıralamakla fonksiyonel bir bina yapılmış olur. Fakat mimari bir eser oluşturulmuş olmaz. Projeyi tasarlayan, verilen programı hazmederek tasarım yapar ve adeta projelendireceği binada yaşar, işte bu tür uygulamada bir eser oluşturulmuş olur. 7 8 KONSTRÜKSIYON İnşası istenen binanın yapımı için seçeceğimiz teknik yolu gösterir. Konstrüksiyon, gerçek ve mantığın kendisidir. Yapılacak bina için nasıl bir malzeme ve yapım sistemi kullanılmasının tespitidir. KONSTRÜKSIYON Fonksiyonel çözümüne kavuşmuş ve projelendirilmiş bir binada uygun malzeme veya sistem seçilmez ise güzel bir bina inşa edilemez. Örneğin, dubleks bir konutta, şömine ve bacası dış duvarda konstrüktif bir eleman olması yapıda uygun dururken, aynı şeklin çok katlı bir apartmanda hatalı ve çirkin olur. 9 10 PROPORSIYON Yapılan binanın sanat eseri olması için gerekli ritmik ahengin teminidir. Mantığın ve gerçeğin dışında, güzelliğin, gösterişin, dengenin simgesidir. Tanımdan da anlaşılacağı gibi, duygu ve beğenidir.onun için değişik zamanlarda farklı değer yargısı ile ele alınabilir. Örneğin, bir zamanlar Rönesans dönemi yapılarının beğenilmesi ve örnek alınması gibi. PROPORSIYON 11 12 2

MIMARI PROJE ÇALıŞMALARı Mimari proje çalışmasına başlamadan önce, bazı ön bilgilerin projelendirme ekibi tarafından bilinmesi gerekir. Bu çalışma, 3 aşamada gerçekleştirilir. Araştırma safhası İnceleme safhası Projelendirme safhası ARAŞTIRMA SAFHASI 1. İmar durumunu öğrenmek, 2. Bina programını hazırlamak, 3. Yapılacak binanın çevresinde işlerliğini araştırmak, 4. Mal sahibinin ortaya koyabileceği sermayenin miktarını saptamak. 13 14 İMAR DURUMUNU ÖĞRENMEK Yapılacak yapının, şehir imar planı yönetmeliği ve imar kanununa göre ne şekilde yapılacağını ifade eden belge, imar durum belgesidir. Hiçbir yapı, belediye sınırları içinde olsun veya olmasın isteğe göreyapılamaz. Yapının kat adedini, yapı büyüklüğünü, yoldan çekme mesafesini, yapı nizamını (bitişik, ayrık, blok vb.) öğrenmek, imar durumunu öğrenmekle ile bilinir. Bu bilgileri arsa sahibi, belediye sınırları içerisinde belediyeye verilecek dilekçe ile dışında ise imar yasasına göre yapı yapımı gerçekleştirilir. Proje çalışmalarından önce bu bilgilerin öğrenilmesi gerekmektedir. 15 16 BINA PROGRAMıNı HAZıRLAMAK Bu aşamada, istek ve ihtiyaç listesi oluşturulur, Binanın fonksiyonel (konut, ticaret, büro, okul vb.) kullanışı ile beraber, binayı kullanan kişi sayısı, istenen mahal birimleri sayısının tespiti yapılır, Bu program, imar durumunu belediyeden alan mal sahibi ile müşterek hazırlanır. YAPıLACAK BINANıN ÇEVRESINDE IŞLERLIĞINI ARAŞTıRMAK Bina kullanışı ve programı saptandıktan sonra, bu binanın mevcut arsasının çevresi etüd edilir. Bina hangi tür kullanışa sahip ise (Otel, Okul, Ticaret v.b.) bu özellikteki işlerlik araştırılır. Araştırma sonucunda işlemeyen bir bina türü çıkarsa, başka bir türde yapı önerilebilir. 17 18 3

MAL SAHIBININ ORTAYA KOYABILECEĞI SERMAYENIN MIKTARıNı SAPTAMAK Bu aşama, programı sınırlar ve yapı kalitesini belirler, Genellikle mal sahipleri, büyük program tasarlayıp, kaliteli, birinci sınıf bir inşaat yapmayı arzu ederler, Mal sahibinin bina yapımı için mevcut parası, programda yapılması istenen bina tipi ve yapı kalitesine eşdeğerde olması gerekir, Bu kurallara dikkat edilmezse yapı yarım kalır, projelendirme tam gerçekleşemez, Bu aşamada doğru maliyet analizi yapılarak, mal sahibi uyarılır, dolayısıyla sermayeye göre yapı 19 tasarımı yapılır. İNCELEME SAFHASI Arsa üzerinde yapılacak inceleme ve araştırmalardır. Bunlar ise; Arsa konumu, Arsanın yeri Topoğrafik durumu, Jeolojik durumu, Arsadaki yön tayini, İklim durumu, Bölgedeki geleneksel malzeme durumu, İleride projelendirme konularında da ele alınacak önemli etkenler olarak sayılabilir.bu bilgiler elde edildikten sonra projelendirme aşamasına geçilir. 20 PROJELENDİRME SAFHASI Araştırma ve inceleme safhaları tamamlandıktan sonra proje etüdüne geçilir. Bu safha eskiz karalamaları ile tasarlanır ve geliştirilir. Bu çalışma paralelinde vaziyet planı etüdüde yürütülür. Fonksiyondan plan belirdikçe görünüş ve kesit aşamaları ele alınır. Plan kesin boyutlara ulaşınca vaziyet planı, plan, kesit ve görünüşler tamamlanır ve detay proje çalışmalarına geçilir. Son kısım olandetaylandırma proje ile bütünleşince projelendirme bitmiş olur. 21 PROJELENDİRME SAFHASI Bu aşamada projelendirme yapmak için, yalnız mimarlık bilgisi bilgileri yeterli olmamaktadır. Mimarlık bilgisinin yanı sıra yapı bilgisi, malzeme bilgisi, statik gibi bazı teknik bilgilerin önceden öğrenilmiş olması gerekir. Böylece bütün teknik bilgilerin paralelinde hazırlanan proje, uygulanabilir ve kullanışlı bir binanın yapımını sağlamış olur. 22 PROJELENDİRME SAFHASI Projelendirme safhasındaki projelerin hazırlanışlarına göre, sırası ile şu ölçeklerde çalışmalar yapılır; Vaziyet Planları 1/2000-1/1000-1/500 Yerleşim Planları 1/1000-1/500-1/200 Fikir Projeleri 1/500-1/200 Ön projeler 1/200-1/100-1/50 Uygulama Projeleri 1/100-1/50 Sistem Detayları 1/20-1/10-1/5 İmalat Detayları 1/5-1/2-1/1 23 VAZIYET PLANı 24 4

YERLEŞIM PLANLARı (AVAN PROJE) DEYAT PROJESI 25 26 YAPININ BOYUTLANDIRILMASINDA KANUN, TÜZÜK VE YÖNETMELİKLER INS 404 MİMARLIK BİLGİSİ Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU Bir binanın yapımı kanun, tüzük ve yönetmeliklerle oluşup yönlendirilmektedir. Hiçbir proje keyfiyete göre yapılamaz ve yapı rastgele boyutlandırılamaz. Bir yapının projelendirilmesi, yönetmelikler ve tüzüklerle gerçekleştirilir. Demek oluyor ki, imarlı imarsız her alanda imar kanunu ve yönetmelikleri geçerlidir. Ancak kanun ve tüzük ve yönetmelikler uymak sureti ile yapı yapılabilir. 28 ARSA BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE PROJELENDIRME İÇIN YAPıNıN BOYUTLANDıRıLMASı Binanın arsa üzerindeki büyüklüğü, kanun, tüzük, yönetmeliklerle minimum ve maksimum olarak, sınırları tespit edilir. İmar kanunu gereği yapılan imar planı, arsanın imar durumunun belirlenmesini sağlar. İmar durumu, üzerine yapılacak arsanın kullanım özelliklerini ifade eder. 29 T.A.K.S. VE K.A.K.S NEDIR? Taks (taban alanı kat sayısı), arsa üzerine yapılacak inşaatın taban oturum alanının arsaya oranıdır. Kaks (kat alanı kat sayısı), bir arsanın üzerine yapılacak toplam inşaat alanı demektir. Çatı katı (bir kat alanının %40 ına kadar), asma kat, bodrum kat (yaşam alanı dışında), kapalı otopark, yangın merdiveni ve asansör gibi binanın ihtiyacı olan bölümler kaks hesabı dışında kalır. 30 5

T.A.K.S. VE K.A.K.S NEDIR? ÖRNEĞİN; 525 m 2 lik bir arsanın imar durum belgesinde; TAKS: 0,4 KAKS: 1,4 ise bina taban alanı ve toplam kat alanı nedir? Taban alanı=525*0,4=210 m 2 Toplam kat alanı=525*1,4=735 m 2 lik inşaat yapılabilir. 31 PROJEDE YAPı MAHALLERININ ÇEVRELENMESI VE BOYUTLANDıRıLMASı Mimari proje aşamalarından araştırma ve inceleme kısımları tamamlandıktan sonra projelendirme çalışmasına başlanır. Projelendirmede yapının dış boyutları tespiti ile mahaller boyutlandırılır. Mahallerin boyutlandırılmasında imar yönetmelikleri ve imar tüzükleri etkilidir. 32 MAHALLERIN TESPITI VE MINIMUM BOYUTLAR Müstakil ev yada dairede imar yönetmeliğine göre en az; 1 oturma odası, 1 yatak odası veya nişi, 1 mutfak veya yemek pişirme yeri, 1 banyo veya yıkanma yeri, 1 WC bulunur. 33 TESPIT EDILEN MAHALLERDE BOYUTLANDıRMA IMAR YÖNETMELIĞINE GÖRE; En az bir oda min.boyutu 2,80 x 4,00 m. Yatak ve Çalışma odası boyutu 2,10 x 2,80 m. Mutfak veya yemek pişirme yeri 1,50 x 2,00 m. Banyo veya Yıkanma yeri 1,20 x 2,00 m. WC min. Boyutu 0,90 x 1,20 m. Antre, koridor, yatak holü, iç geçitler 1,00 x 1,20 m. Birden fazla daire ile ilgili genel geçitler min.boyutu 1,10 x 1,20 m. Yapıdaki mahallerin boyutlandırılması bu ölçülerden daha küçük yapılamaz. 34 ÖZEL HASTANELER Yapım Koşulları Özel hastaneler, imar planı ve notlarına uymak, planlarda sağlık amaçlı olmak koşulu ile; Sağlık Bakanlığı nın söz konusu kurumlar ile ilgili yönetmelik ve tüzük hükümlerine tabi olup, hastaların tedavi ve bakımlarına hizmet veren kurumlardır. Hastaneler gürültülü yerlerden ve havayı kirletecek sanayi kuruluşlarından uzak yerlerde planlanmalıdır. Hastanelerde bakım, tedavi, ikmal ve idari olmak üzere uzmanlık konularına göre acil tedavi birimleri, ayakta tedavi için poliklinik (yeterli sayıda), ameliyathane, laboratuvar, röntgen, hasta yatak sayısına ve işlevine göre hizmet birimleri ayrılmalıdır. Mimari uygulama projelerinin tüm kat planlarında servisleri içeren birimlerin tefrişi yapılmalı, ayrıca uzmanlık konusu ve yatak kapasitesi belirtilmelidir. 35 ÖZEL HASTANELER Hasta Odaları ve Ölçüleri Hasta odaları doğrudan ve yeterli güneş ışığı ile aydınlatılmalı, ses yalıtımı yapılmalı, bodrum ve zemin katlarda hasta odası tertiplenmemelidir. Tek yataklı hasta odaları içerisinde hela, lavabo bulunduğu takdirde en az (9,00) metrekare ve birden çok yataklı odalarda hasta başına (7,00) metrekare, Çocuk hastalar için en az (6,00) metrekare ayrılır. Temiz oda yüksekliği (3,00) metre, kapı genişliği temiz en az (1,10) metre olmalıdır. Koridor Ölçüleri Dolaşımı az olan koridorlar en az (1,50) metre, Hasta odalarının açıldığı koridorlarının genişliği en az (2,00) metre olmalıdır. 36 6

ÖZEL HASTANELER Merdiven ve Asansör Ölçüleri Özel hastanelerde otomatik devreye giren uygun güç ve nitelikte bir jeneratör ile en az iki adet olmak üzere yeteri kadar asansör bulunması zorunlu olup, asansörlerden birinin tekerlekli sandalye ve sedye ile hasta taşımaya ve özürlülerin de kullanımına elverişli olması gerekir. Merdivenler ile giriş ve çıkışlardaki rampalar en az (1,50) metre genişlikte, sedye ile hasta taşımaya ve özürlülerinde kullanımına uygun olmalıdır. Hela ve Lavabo Ölçüleri Her katta hastalar ve personel için ayrı ayrı helalar tanzim edilir. Sekiz hasta için en az (1) adet hela ile hasta katlarında tuvaletlerin giriş bölümlerinde lavabolardan uzak sürgü temizleme ve saklama yerleri ayrılır. 37 ÖZEL HASTANELERDE YAPıLMASı ZORUNLU ODALARıN EN AZ ÖLÇÜLERI Hemşire odası (6,00) metrekare Doktor muayene odası (15,00) metrekare Dinlenme odası (10,00) metrekare Başhekim (20,00) metrekare Başhekim yardımcısı (15,00) metrekare Personel hazırlık odası (15,00) metrekare Hasta bekleme odası (10,00) metrekare Teşhis odaları (6.00) metrekare Laboratuvar (10,00+15,00) metrekare (ön hol+tedavi) Röntgen çekim odası (25,00) metrekare (en az 2 soyunma kabini) Ameliyathane (100,00) metrekare (Giriş+hazırlık+ameliyat salonu) Morg (30,00) metrekare (Soğutma kabini+otopsi odası)dır. Acil hastalar ve yaralıların özel hastanelere başvurması halinde ilk ve acil müdahalelerin yapılabilmesine imkan verecek nitelikte bir acil birimin oluşturulması zorunludur. 38 İMAR YÖNETMELIĞINDE ÖZELLIK ARZ EDEN YAPıLAR Pasaj Kapalı Çarşılar ve Sanayi Çarşıları Sinema ve Tiyatrolar Açık Hava ve Arabalı Sinemalar Dini Tesisler Ekmek Fabrikaları; Ekmek, Pasta ve Pide Fırınları Açık/Kapalı Taşıt Alım Satım ve Teşhir Yerleri Otoparklar ve Taksi Yazıhaneleri Özel Hastaneler Özel Eğitim ve Öğretim Kurumları Kreş ve Gündüz Bakım Evleri Çay - Kahve Salonları (Kahvehaneler Düğün Salonu, Gazino, Gece Kulübü, Taverna, Diskotek ve Barlar vb Hamam, Sauna ve Sıhhi Banyolar 39 PROJEDE YAPı MAHALLERININ ÇEVRELENMESI VE BOYUTLANDıRıLMASı Konutun arsa üzerindeki boyutlandırmasına etki eden imar kanunu, imar tüzüğü ve yönetmelikleri, iç mekanda da kısıtlayıcı tüzükler getirmek suretiyle projelendirmede de mahallerin boyutlandırmasına etki etmektedir. Belirlenen sınır değerler çerçevesinde projelendirme ve boyutlandırma aşaması yürütülür. 40 MAHALLERI OLUŞTURAN YAPı ELEMANLARı, BOYUTLANDıRMAYA ETKISI VE ELEMANLARıN INCELENMESI Duvarlar, Döşemeler, İç yükseklik ve Hacim Mahal Yüksekliği Mahal Hacmi Pencereler Aydınlatma Havalandırma Kapılar Dış kapılar İç kapılar Bacalar Çatı ve saçak 41 DUVARLAR Bina bünyesindeki fonksiyonel mahalleri birbirinden ayıran ve tüm yapının, arsa üzerinde oluşumunu sağlayan taşıyıcı ve bölücü elemanlardır. Duvar kalınlıları yönetmelikler çerçevesinde belirlenir, örneğin; taşıyıcı duvar kalınlıları 1 tuğla kalınlığından az olamaz. 1 tuğla ebadı 190x190x135mm. dir. Dolayısıyla yönetmeliklere göre taşıyıcı veya dış duvar minimum 19 cm. kalınlığında alabilir. İmar yönetmeliğine göre mahalleri ayıran elemanların yapılması zorunludur. Aynı bina kullanışında mahalleri ayıran en az bölücü duvarlar (1/2 t), bitişik yapı tipinde en az 1 tuğla duvar olmalıdır. Duvar yapımında kullanılan malzemeler tuğladan farklı olabilir. Kullanılan malzemenin özelliklerine göre duvar kalınlıkları değişiklik gösterebilir. 42 7

DÖŞEMELER Proje açısından boyutlandırmada, kesitlerde ve yüksekliklerin tespitinde döşeme kalınlıklarının bilinmesi gerekir. Günümüzde yapı tekniğinde betonarme çoğunlukta olduğundan, bu tür yapılarda döşeme kalınlığı taşıyıcı yüke ve açıklıklara göre değişir. Genellikle minimum döşeme kalınlığı 10 cm. alınır. Minimum kalınlığın üzerindeki kalınlık nervürlü, kirişli, asmolen vs. şeklinde yapılabilir. 43 İÇ YÜKSEKLIK VE HACIM Mahal Yüksekliği Projelendirmede, kesitlerde sınırlayıcı etkinliği olan iç yükseklikler, bitmiş döşeme ile bitmiş tavan arası yükseklikler olarak belirlenir. İskan edilen konut binalarında minimum 2,40 m. dir. İskan edilmeyen mahallerde 2,20 m. olarak alınabilir. Düğün veya oyun salonları, kahvehane ve benzeri gibi insanların toplu olarak uzun süre içinde kaldığı bölümlerin bitmiş tavan yükseklikleri 3,50metreden az olamaz. Genel olarak değişik yapılarda mahal yükseklikleri; Normal Katlar 2,50-3,00 Bodrum Kat. 1,90-2,30 Çatı Katları 2,20-2,50 Tek dükkan 2,50-4,50 Satış mağazaları(zemin) 4,50-5,50 Hastane Odaları 3,00-3,50 Konaklama tes.katları3,00-5,00 Toplantı salonları 3,50 44 Sanayi ve Tic. Mahal. 3,00 az olamaz. İÇ YÜKSEKLIK VE HACIM Mahal hacmi Binalarda kişi başına gerekli hava hacmi, mahal hacminin oluşumunu etkilemektedir. Bir konut odasında normal şartlarda kişi başına 32 m 3 hava hacmi gereklidir. Bu hava hacmi hesaplanırken, kapı ve pencere aralıklarından hava sirkülasyonu olacağı hesaba katılırsa, yapı tarzı ve bina fonksiyonu da göz önüne alındığında 16-24 m 3 yeterlidir. Eğer hava akımı daha serbest ise, vantilasyon bulunan mahallerde yerine göre bu miktar 7,5-10 m 3 olabilir. 45 PENCERELER Aydınlatma Aydınlatmada gün ışığını, pencere gibi ışık geçiren cam aksamlarla temin ederiz. Pencereler dış mekandaki manzarayı seyretme, aydınlatma ve havalandırma gibi çok önemli faktörleri yerine getirirler. Pencere boşlukları bu önem dolayısıyla, mahallerdeki döşeme alanına göre büyüklük alırlar. Binaların fonksiyonel kullanımına göre (çalışma, oturma, yatak vb. odalar) 1/10 ile1/2 arasında değişir. Ülkemizin iklim şartlarına göre; Konutlarda 1/10-1/5 Okullarda, büro gibi çalışma alanlarında 1/5-1/3 Sağlık tesislerinde 1/7 1/2 46 PENCERELER Aydınlatma Binalarda pencere boşlukları toplamı, faydalanacak bölüm alanının salon, oda ve mutfaklarda (1/8) inden, diğer odalarda (1/12) sinden az olamaz. Binaların komşu parsel sınırının üzerindeki duvarlarında pencere açılamaz! Kazan dairelerinin pencere boşlukları toplamı daire temiz alanının (1/12) sinden az olamaz. Dışarıdan temizlik yapılması mümkün olmayan pencerelerde sabit kanat genişliği, Bitişik bir kanat açılabildiği taktirde 60cm, İki taraftan kanat açılırsa 1,00 metreden geniş olamaz. Bir kanat genişliği enaz50cmolmaküzere0,5m 2 den47az olamaz. PENCERELER Havalandırma Pencereler binanın tabi havalandırma işlemini üstlenmektedir. İmar kanunu, yönetmelikleri ve tüzükleri her mekanın havalandırılma özelliğini şart olarak getirmiştir. Dış mekanlarla irtibatlı cephe pencereleri ile yapılan havalandırmanın yanı sıra, mahal içinde hava bacalarına açılan pencerelerde vardır. Hava bacaları dar kenarı en az 50 cm. olmak üzere 0,5 m 2 den küçük olamaz. 48 8

KAPıLAR Yapıyı çevreleyen mahalleri birbirine ve dış mahal e bağlayan elemanlardır. Yapının bünyesinde kapı kullanımı iki türde oluşur Dış kapılar İç kapılar Yapının dışarı ile irtibatını İç mekanlarda bağlantı için sağladığından iç kapılara göre kullanılan geçişlerdir. boyut olarak büyüktür. Genellikle tek kanat olarak Tek kanat dış kapılar veya iki kanatlı dış kapılar olarak olarak yapılırlar değişik biçimde yapılır. İmar yönetmeliğine göre, oda, İmar yönetmeliği ile binalarda mutfak kapıları 0,9 m, banyo kapılar minimum ölçülerle kiler, WC lerde 0,70 m kapı sınırlandırılır. genişliği olabilir. Ama genel Bütün binalarda bina giriş kullanım 0,9mdir. kapıları (1,50) metreden, Kapı yükseklikleri 2,10 m. den az kapıların çift kanatlı olması olamaz. halinde bir kanat (1,00) metreden; bağımsız bölüm giriş kapılarında (1,00) metreden az 49 olamaz. BACALAR Bina içerisindeki kullanışına göre; Duman bacaları, Çöp bacası Tesisat bacası Bacalar duvarlarla bir bütün olarak inşa edilir ve mahal içerisinde faydalı alanda yer işgal eder. İmar yönetmeliğine göre, normal bacalar en az 15x15 cm lik boyutlarda olmalıdır. 50 ÇATı VE SAÇAK Projelendirmede yapının dış görünüşünde imar kanunu, tüzük ve yönetmeliklerine göre kotlandırılır. İmar planına göre verilmiş kot irtifağı bina yüksekliğinde önemli etkendir. İmar planında, örneğin, 3 katlı bir yapı H=9,5m şeklinde saçak seviyesi verilir. Verilen bu değerin 0,5 m si su basman yüksekliği olmak üzere yapı yüksekliği en fazla H=9 m olur. 51 INS 404 MİMARLIK BİLGİSİ BINA İHTIYAÇ PROGRAMı Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU BINA İHTIYAÇ PROGRAMıNıN HAZıRLANMASı Binanın imar durumuna göre dış ölçülerinin ne olacağının ve binanın hangi amaçla kullanılacağı belirlenir, İmar kanunu ve yönetmelikleri ile belirlenen, yapılması gereken mekanlar boyutları tespit edilir, Yapı sahibinin istekleri ve ihtiyaçları doğrultusunda yapı tekniklerine uygun mahal listeleri oluşturulur. Bu işleme bina ihtiyaç programının hazırlanması denir. 53 NÜFUS BIRIMINE GÖRE IHTIYAÇ PROGRAMı Aynı amaçlı fakat değişik boyutlu binaların inşası mevcut uygulamalardan örnek alınmaktadır. Kullanım amacı aynı olan bir yapıda iç mekan tasarımı benzer olmakta, boyutların farklılığı kullanım mahalli sayısını etkilemektedir. bu özellikte en büyük etken nüfus olmaktadır. İhtiyaç programı hazırlanmadan önce binanın hangi amaç için kullanılacağı ve kullanacak nüfus birimi tespit edilir. Böylece bina ihtiyaç programı hazırlanmasına başlanır. 54 9

NÜFUS BIRIMINE GÖRE IHTIYAÇ PROGRAMı Bir veya iki kişilik bir konut yapımı tasarlanıyorsa; Örneğin, bir kişilik bir köy öğretmeni evi için ihtiyaç programı düşünülecek olursa; Mahaller az sayıda veya iç içe düşünülebilir. Oturma odası öğretmenin çalışma, yemek yeme ve yatma ihtiyaçlarını karşılayacak büyüklükte olacaktır. Küçük bir yemek pişirme yeri yemek yeme yeri ile oturma odası arasında bölme duvar yapılmaya bilir, mutfak nişi şeklinde düzenlenebilir. Lavabo, WC Duş Bir kişilik bir konut yapımına bu ihtiyaç programı yeterli olmakta fakat binayı kullanan nüfus arttıkça hacimler ayrı birim teşkil etmekte ve aynı amaçlı odalar artmaktadır. 55 Nüfus birimi bina ihtiyaç programını etkilemektedir. BELIRLENENAMAÇVEYAPı TEKNIĞINE UYGUN BINA IHTIYAÇ PROGRAMıNıN HAZıRLANMASı Bir bina projesinin hem insan ihtiyaçlarına uygun ve yararlı olması hem de sağlığına elverişli olması istenir. Aynı zamanda ekonomik ve estetik olması da gerekmektedir. Bina ihtiyaç programı hazırlanırken fonksiyonel kullanım veyapı teknikleri bir arada düşünülmelidir. Bir konut için bina ihtiyaç programı; Antre Hol Oturma odası Salon Yatak odası Banyo Tuvalet (WC) Mutfak Yemek odası Mahaller tespit edilirken, bu konutu kaç kişilik bir ailenin kullanacağı önceden bilindiğiiçingereklimahal 56 sayısı programda nüfusa göre tespit edilir. BINA IHTIYAÇ PROGRAMıNDA MAHALLERIN YAPı TEKNIĞINE GÖRE INCELENMESI Ev girişi Evin girişi bağlantılı olacağı sokak tarafında olmalıdır, Dış kapının kullanımı sırasında ıslanılmaması için kapı girişi üstü örtülü yapılması, Hakim rüzgara karşı olmaması veya planlamada gerekli önlemlerin alınması gerekir. Antre Konut girişlerindeki, giriş kapısının açıldığı ilk mahaldir, Teknik açıdan ihtiyaç programı belirlenirken, antreler aydınlık olarak tasarlanmalıdır. Hol Bu mahal ihtiyaç programında oturma mahalleri ile beraber düşünülmeli, yalnız geçiş mahalli olarak ele alınmalı, Yapı tekniğine göre geçişler ve bağlantılarla birlikte kot farkı olan diğer mekanlara geçişteki merdivenler, bu mekanda çözümlenmelidir. 57 BINA IHTIYAÇ PROGRAMıNDA MAHALLERIN YAPı TEKNIĞINE GÖRE INCELENMESI Salon (Oturma odası) Hol ile ilişkili olan oturma odaları bir konutun en büyük alanlı mahallidir. Teknik açıdan yeterli aydınlığa sahip olmalıdır ve yönlendirme iyi seçilmelidir. Cam yüzeyleri döşemeye en yakın mahal olduğundan, kaloriferli yapılarda ısıtıcıların iyi gizlenmesi gerekmektedir. Bu mahal günlük oturma alanları olabileceği gibi, misafir kabul alanları olarak da düşünülebilir. Bazen nüfus yoğunluğuna göre yemek ve çalışma odaları da bu mahal içinde bütünleşebilir. 58 BINA IHTIYAÇ PROGRAMıNDA MAHALLERIN YAPı TEKNIĞINE GÖRE INCELENMESI Yemek odası Yemek odası programda ayrı bir mahal olarak düşünülüyor ise, oturma odasınındışında fakat devamı anlamında olmalıdır. Tek katlı veya iki katlı dubleks yapı tiplerinde, yemek odasından terasa ve bahçeye çıkılabilmeli, çünkü yemek odası gündüz yaşantısının geçtiği mahallerden biridir. İhtiyaç programında ve sirkülasyon sistemimde ise, günlük yaşantının geçtiği diğer mahallerle bütünleşecek şekilde tasarlanmalıdır. Yemek odasının aydınlık olması yapı tekniği olarak planlamada dikkate alınmalıdır. Yatak odaları Yatak odaları günlük yaşam mahallerinden ayrı bir sirkülasyon içinde planlanmalıdır. Çok katlı yapılarda uygun yönlerde olmalıdır. Tatil evi, villa gibi binalarda yapı dubleks ise yatak odaları üst katlarda tasarlanır. 59 BINA IHTIYAÇ PROGRAMıNDA MAHALLERIN YAPı TEKNIĞINE GÖRE INCELENMESI Banyo Yatak odaları ile bir arada planlanmalıdır. Yapı tekniği açısından havalandırılmasına dikkat edilmelidir. Rutubetin yan hacimlere ve alt katlara sızmaması için iyi izole edilmelidir. Sıhhi tesisat borularının gizlenmesi amacıyla düşük döşeme planlanır. Tuvalet (WC) Tuvaletler günlük yaşantı mahallinin içinde genellikle hollere bitişik düzenlenir. Teknik özellikleri banyodaki gibi düşünülür. 60 10

BINA IHTIYAÇ PROGRAMıNDA MAHALLERIN YAPı TEKNIĞINE GÖRE INCELENMESI Mutfak Yapı tekniğine uygun bir bina ihtiyaç programı mutfak için önemli bir konudur. Yemek odasına veya nişine gerekli servis bağlantısı içinde düzenlenmelidir, Hizmet vereceği yapıyı kullanacak nüfus sayısına uygun boyutlu düzenlenir. Günlük çöp ve malzeme giriş çıkış sirkülasyonu iyi çözümlenmesi gerekir. Yapı tekniğine göre bina ihtiyaç programındaki mahaller irdelendiğinde, ihtiyaç programında bazı mahaller ilave edilmekte veya çıkartılabilmektedir. Bu özellik göz önünde tutularak, fonksiyonel kullanışı belirlenen her binanın yapı tekniğine uygun ihtiyaç programı çıkarılıp incelenmelidir. 61 ÖRNEK BIR BINA IHTIYAÇ PROGRAMı OTEL İŞLETMELERİNİN ÖRGÜTLENMESİ: OTEL İHTİYAÇ PROGRAMI Bir otel binası içerdiği operasyonlara göre incelenirse aşağıdaki bölümlere ayrılır: Odalar Departmanı House Keeping Departmanı Yiyecek ve İçecek Departmanı Mühendislik Departmanı Personel Departmanı Muhasebe Departmanı Pazarlama Departmanı ORTAK MEKANLAR: Oturma, dinlenme, yeme-içme, çalışma, eğlence, kutlama gibi ihtiyaçların karşılandığı mekanlardır. Lobi Restoran Kahvaltı Salonu Gece Kulübü Balo salonu Çok amaçlı salon HİZMETLER Mutfak Çamaşırhane Otopark 62 INS 404 MİMARLIK BİLGİSİ CANLıLARDAKI BOYUTLARıN MEKAN BOYUTLANDıRMASıNDA ÖNEMI Bütün binaların kullanımı canlıların varlığına dayanır. Dolayısıyla binanın işleyişi canlılardan hangi türe hizmet edecekse o canlı boyutlarının kapsamında etüd edilir. Örneğin bir konut tasarımı yapılacaksa, boyutlandırmalar insan ölçüleri dikkate alınarak yapılması gerekmektedir. Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 64 İNSAN ÖLÇÜLERI İNSAN ÖLÇÜLERI 65 66 11

YAŞAMA ALANLARI Yaşama mekanı, günlük yaşamın geçtiği mahallerdir. Mümkün olduğu kadar doğudan, güney üzerinden batıya kadar yerleştirilmelidir. Planlamada Dikkate Alınacaklar : Geçiş alanları faaliyet bölgelerinden ayrı tutulmalıdır. Açıklıklar, mobilya yerleşimi için duvar yüzeyinde yeterli alan bırakacak şekilde ayarlanmalıdır. Kapılar, pencereler, elektrikli aletler ve ısıtıcılar için gerekli kullanma kolaylığı sağlanmalıdır. 67 YAŞAMA ALANLARI Mobilya Açıklıkları: Yaşama alanında, mobilyaların kullanım kolaylığı için gerekli açıklıklar aşağıdaki değerlerden daha az olmamalıdır; 150 cm. karşılıklı oturma birimleri arasında, 60 cm. iki mobilya arasında geçiş gerektiğinde, 75 cm. çalışma masası için, 90 cm. temel dolaşım alanı için, 150 cm. televizyon seti ile oturma birimi arasında. Oturma birimlerini, rahat bir sohbet grubu oluşturabilmek için yaklaşık 3m. çapında bir daire etrafına yerleştirmek gerekir. 68 YAŞAMA ODALARı IÇIN GEREKLI MINIMUM AÇıKLıKLAR, DOLAŞıM VE SOHBET ALANLARı YAŞAMA ALANLARI GEREKLİ MOBİLYALAR Eğer ev sakinleri bu yaşama alanında günlük faaliyetlerini gerçekleştireceklerse odanın boyutları ve biçimi hem mobilyaları hem de onların kullanım alanlarını içerecek şekilde olmalıdır. Müzik dinlemek, televizyon izlemek gibi pasif eylemler, daha hareketli olan eğlence ve oyun gibi eylemlere nazaran mobilya önünde daha az hareket alanı gerektirirler. 69 70 TIPIK YAŞAMA ODASı MOBILYALARı OTURMA BIRIMI ÖNÜNDE GEREKLI OLAN AÇıKLıKLAR 71 72 12

SOSYAL ETKILEŞIM IÇIN OTURMA GRUBU ELEMANLARıNıN AÇıKLıĞı TELEVIZYON IZLEMEK IÇIN GEREKLI HACIM 73 74 YATAK ODALARI İnsanın rahat uyuyabilmesi yatağa bağlıdır. En çok kullanılan ebatlar: 90x190, 100x190, 100x200, 160x200'dür. Bireysel yatak uzunlukları kişinin boyuna 25cm ilave edilerek hesaplanır. Yatak civarında en az 60cm, en uygunu 75cm'lik yerin bırakılmasıdır. YATAK ODALARI Yatağa paralel duran dolabın olması önemlidir. Çünkü dolap kapıları açık olması durumunda yeterli hareket alanının kalması gerekir. Çift kişilik yatağın sağında ve solunda komidin için yer olmalıdır. Üzerine kıskaçlı lambaların okuma lambası olarak takılabileceği etajerler avantaj sağlar. 75 76 YATAK ODALARI YATAK ODALARI Her bir kişi için1mdolap yeri gereklidir. Yer yetmezse şayet, antrede dolap için yer bulmak gerekir. Genel ışıklandırma yanı sıra okuma ışığı gerekir. Yatak odasına en azından bir boy aynası gereklidir. Yüzeyi aynalı dolap bundan dolayı en elverişli olanlarıdır. 77 78 13

YATAKÇEŞİTLERİ SIKIŞIK DURUMDA KULLANILAN YATAK ÇEŞİTLERİ DEĞİŞİK YÜKSEKLİKLERDEKİ YATAKLAR DİVAN (YATAK KANEPE) 79 80 ÇEKYATLAR DOLAP BÖLÜMLERİ Özel konutlar için gömme dolaplar, kiralık konutlar için ise portatif mobilyalar daha çok tercih edilmektedir. Küçük odalarda, odanın en ayrıntılı yerine kadar kullanılması gerekir. 81 82 MUTFAK VE STANDARTLARI Mutfak planlamasında dikkate alınması gereken belli başlı faaliyet alanları vardır. Bu çalışma alanları, içerdikleri bölümler, işlevleri ve birbirleri ile ilişkileri doğrultusunda tasarlanırlar. Her projede hacmin büyüklüğü ve şekli de tasarımı etkilemektedir. Dört çalışma merkezinden söz edilebilir; evye, ocak, karışım ve servis alanları. Bunlara ilave olarak, kendi içinde bir çeşit depolama olarak işlev gören buzdolabı ve eğer ocağın birparçası değilse fırını sayabiliriz. Her bir çalışma alanının üçbileşeni olmalıdır; Bölümde kullanılan çeşitli aletler için yeterli depolama alanı, Yapılacak işler için yeterli tezgah alanı ve, Evye için su, ocak için ısıtma, karıştırma mahali için mikser 83 yeri ve her bölüm için yeterli ışık gibi zorunlu ihtiyaçlar. MUTFAK DÜZENLEMESİ Çalışma alanlarının birbirleri ile ilişki halinde konumlandırılması, mutfak faaliyetlerinin devamlılığını sağlar: Depolama (iş için gereken malzemeleri bir araya toplamak), Hazırlama, Pişirme, Servis yapma ya da ileride kullanmak üzere saklama ve, Temizleme 84 14

MUTFAK DÜZENLEMESİ 85 MUTFAK DÜZENLEMESİ Temel olarak, devamlılığı bozan ölü alanlar ya da kapılar, fazladan adım atmayı gerektirdiğinden, rahatlık veiş verimini azaltan hatalı unsurlardır. Esas plan, "U" veya "L" şeklinde, ya da koridor tipinde olabilir. En az yer kaplayan çalışma alanını "U" düzenlemesi sağlar. Bu üç duvardan birinde kapı bulunması gerektiğinden, çoğunlukla bu düzenlemeyi yapmak mümkün olamaz. Bu durumda "Kırık U" düzenlemesi de derli toplu bir çözüm sağlar, İki duvarın, gerekli bütün çalışma alanlarını barındırabildiği durumlarda, "L" düzenlemesi en uygun olanıdır. Çalışma alanını bir köşede yoğunlaştırmak gibi bir avantajın yanısıra, "L"nin iki ucunun uzaklığı gibi de bir dezavantajı vardır. Hacmin her iki ucunda da kapı bulunması gerektiği durumlarda "Koridor" düzenlemesi kullanılır. "U" tipi plandan daha yakın paralel duvarları vardır, ancak çok daha uzun yürüme mesafesi gerektirir. Belli çalışma alanları yerleştirilirken dikkate alınan, her birinin 86 kullanım sıklığıdır. MUTFAK DÜZENLEMESİ MUTFAK DÜZENLEMESİ 87 88 MUTFAK DÜZENLEMESİ MUTFAK DÜZENLEMESİ 89 90 15

YEMEK ODALARI Yemek alanı tasarlanırken düşünülmesi gereken belli başlı etmenler şunlardır: Oturacak kişi sayısı Masa için ayrılacak alan Sandalyeler ve arkasından geçiş için gereken alan Oturma düzeni Mobilyaların ebatları ve tipleri Porselen, cam, gümüş ve kumaş malzeme için depolama 91 YEMEK ODALARI Tavsiye edilen ölçüler aşağıda verilmiştir. Alan Yerleşimi İçin Ölçüler Her alan yerleşimi için gerekli olan minimum genişlik 53 cm.dir. Yine de 73 cm.ye varan genişlik daha fazla hareket özgürlüğü sağlayacağından tercih edilir. 63 cm. genişlik yeterli olup, birbirinden 15 cm. uzaklıkta 48 cm. genişlikte sandalye kullanımına imkan verir. Alan yerleşiminde kullanılabilecek en dar ölçü 36 cm.dir. Bu ölçüler, porselen, cam ve gümüş eşya ile dirsek uzatmak için yeterli alanı içermektedir. Sandalye arkası geçiş için tavsiye edilen minimum alan 55 cm.dir. 55 ila 63 cm. arası daha uygun bir ölçü aralığıdır. Eğer sandalye arkası geçiş yeri yoksa, sandalyenin derinliğine bir 12 cm. ilave etmek suretiyle, kalkarken geriye itme payı sağlanabilir. 92 MOBILYA AÇıKLıKLARı Yemek alanının rahat kullanımı için, yemek masasının kenarından itibaren gerekli açıklıklar; 81 cm. sandalyeler artı sandalye kullanım alanı 96 cm. sandalyeler artı sandalye kullanım ve arka geçiş alanı 106 cm. sandalye arkası servis alanı 60 cm. yalnız geçiş alanı 122 cm. masadan alt dolaba olan mesafe (yemek odasımutfaklar için) 93 94 YEMEK ODASı MOBILYALARı YERLEŞIMI YEMEK ODASı MOBILYALARı YERLEŞIMI 95 96 16

YEMEK ODASı MOBILYALARı BANYO VE STANDARTLARI 97 A. Ayna ve ilaç dolabı. Ölçüleri, raf ya da üstü raflı yıkama birimine bağlı olarak değişmektedir. Ayna bir rafın en az 18 cm. üzerinden açılmalıdır. (A.1) Lavabonun hemen üzerine yerleştirilecek sabit ayna, 7 ila 14 yaş arası çocuklar için tercih edilir. B. Raf. Tercihen duvarla aynı hizada gömme. Ecza dolabına ya da lavaboya ait bir bölüm olarak düşünülebilir. C,D ve E. Sabun, diş fırçası ve bardak taşıyıcıları, ayrı birimler ya da birleşik; gömme ya da dışarlak olabilir. F. Tıraş makinesi ve saç kurutma makinesi için bölme. Lavabonun sağ üstünde, tamamen önde. G. Tıraş bıçağını koyma yeri. H. Havlu askıları. Lavabo tezgahı ya da rafın hizasında olabilir. Kısıtlı alanda, üst askılara el-yüz havluları, aşağıdakilere de banyo havluları asılabilir 98 DUŞTA ÖLÇÜLER KÜVETTE ÖLÇÜLER A. Duş başlığı. Yüksekliği müşterinin tercihine göre ayarlanabilir. B. Duş vanaları ya da karışım vanaları. Daimaduş girişine yakın yerleştirilmeli. C. Duş perdesi çubuğu. (C.1) İsteğe bağlı olarak;cam duş çevre kapısı; menteşeler, vanaların karşısına, kenarlara monte edilmeli. D. Sabun ve sünger taşıyıcısı ile tutamak kombinasyonu. Kenardan akıtmalı olanı kullanılmalı. Arka duvar ya da duş başlığının karşısında yer alan yan duvara yerleştirilmeli. E. Duş vantilatörü. Buhar giderici olarak kullanılır; banyo vantilatörü olarak da iş görebilir. F. Duş kabini aydınlatması. İsteğe bağlı; buhar geçirmeyen model olmalıdır. 99 A, B ve C. Duş başlığı, duş ayarları, banyo vanaları ve musluk. Konumları müşterinin isteğine bağlı değişebilmekle birlikte, küvetin dışından da ulaşılabilir olmalıdır. D. Sabun ve sünger taşıyıcısı ile tutamak kombinasyonu. Kenardan akıtmalı olanı tercih edilir. E. Dikey tutamaklar. Tercihe bağlı, ancak tavsiye edilir. F. Havlu askısı. Duş donatımlı küvetin üzerinde kullanılmaz. G. Perde borusu. Küvetin iç yüzünde yer almalıdır. (G.1) Alternatif olarak; cam duş çevre kapısı, perde yerine kullanılabilir. Kapılı ve kapısız farklı çeşitleri bulunmaktadır. 100 BANYO VE WC TEFRİŞİ BANYO VE WC TEFRİŞİ 101 102 17

BANYO VE WC TEFRİŞİ BANYO VE WC TEFRİŞİ 103 104 INS 404 MİMARLIK BİLGİSİ YATAY VE DÜŞEY SIRKÜLASYON ELEMANLARı YATAY VE DÜŞEY SIRKÜLASYON ELEMANLARı Sirkülasyon, bina içindeki mahallere ulaşabilmek için, mahaller arasında bağlantıyı sağlayan hareketliliktir. Bu bağlantıyı sağlayan hareketlilik bina içinde iki türde oluşur; Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU Yatay sirkülasyon Düşey sirkülasyon YATAY SIRKÜLASYONU SAĞLAYAN ELEMANLAR Yapılarda aynı katta bulunan mahallerin, bir biriyle ilişkisini sağlayan, yatay sirkülasyon elemanları; Hol, Koridor, Antre, Sofa ve Sahanlık gibi bölümlerdir. DÜŞEY SIRKÜLASYONU SAĞLAYAN ELEMANLAR Büyüklüğü, kullanım amacı, malzemesi, yapım tarzı ne olursa olsun her yapının, çeşitli fonksiyonları sağlaması gerekmektedir. Bu fonksiyonlardan biri de katlar arasında veya farklı yüksekliklere çıkmak için kullanılan düşey sirkülasyon elamanlarıdır. Bu sirkülasyon elamanları; Merdivenler, Rampalar, Yürüyen Merdivenler ve Asansörler olmak üzere dört grupta toplanabilir. 18

DÜŞEY SIRKÜLASYON ARAÇLARı DENILEN BU YAPı BILEŞENLERININ; SAĞLAM, GÜVENLI, RAHAT, ESTETIK GÖRÜNÜŞLÜ VE EKONOMIK OLMALARı GEREKMEKTEDIR. AYRıCA KAT YÜKSEKLIĞI FAZLA OLAN BINALARDA DÜŞEY SIRKÜLASYON ELEMANLARıNıN KATLAR ARASıNDA DÜZENLI ÇALıŞMASı GEREKIR. ÇÜNKÜ, BIR BINANıN KULLANıLıŞıNDAKI RAHATLıK VE KONFOR ÖNCELIKLE DÜŞEY SIRKÜLASYON ELEMANLARıNıN IYI PLANLANMASıNA BAĞLı OLMAKTADıR. İNSANLARıN YAŞADıKLARı FIZIKSEL ÇEVRE KOŞULLARı ÇOK DEĞIŞIK OLDUĞUNDAN, SIRKÜLASYON ARAÇLARıNıN MALZEME TÜRÜNÜN, BIÇIMININ VE YAPıSAL ÖZELLIKLERININ NASıL BELIRLENECEĞI ÇOK YÖNLÜ BIR INCELEME GEREKTIRMEKTEDIR. ŞARTLARA BAĞLı OLARAK BU ÖZELLIKLERIN ÖNEM SıRASı VE DERECESI FARKLı, ÇOĞU KEZ DE BIRBIRINE ZıT OLMAKLA BIRLIKTE ÖNCELIKLE GÜVENLIK VE SAĞLAMLıK EN ÖNEMLI YER TUTMAKTADıR. Düşey sirkülasyon elemanlarından rampalar, merdivenler ve mekanik merdivenler belirli yükseklikler için bağlantı görevi yapmaktadırlar. Düşey sirkülasyonun hızı ve yoğunluğu buyüksekliğe göre değişmektedir. Sirkülasyon hızının artması durumunda, hareketli yapı elamanlarından olan mekanik merdiven ve asansör kullanılmaktadır. Kat yüksekliği artması sonucunda ise merdivenlerin yanı sıra, asansör zorunludur. Yönetmeliklerde belirtildiği üzere ülkemizde, beş kattan fazla olan binalarda, merdivenle birlikte asansör zorunludur. Sonuç olarak düşey sirkülasyon elemanları, bir nokta ile kot farkı olan başka nokta arasında bağlantıyı sağlamaktadırlar. Bu iki nokta arasındaki doğrunun yatayla yaptığı açı, bu bağlantı elemanınıneğim açısıdır. Bu eğim 0-90 arasında değişmekte ve bu değişime göre adlandırılmaktadır. 0-20 arası eğim, rampayı 20-24 arası eğim, umumi yerlerdeki merdiveni 24-45 arası eğim, konutlardaki merdivenleri 45-60 arası eğim yangın ve servis merdivenlerini 60-75 sabit veya hareketli el merdivenlerini 75-90 gemici merdiveni 90 lik eğim ise asansörlerin oluşumundaki eğim açıları olarak kullanılmaktadır. Asansörler Gemici merdiveni Sabit veya hareketli el merdivenleri Ya ngın ve servis merdiveni Merdivenler Yür üyen mer divenler Rampalar DÜŞEY SIRKÜLASYON ARAÇLARıNıN EĞIM SıNıRLARı 19

MERDİVENLERİN TANIMI VE ELAMANLARI Merdiven; bir yapıda birbirinden farklı iki seviye arasında muntazam aralıklı yatay ve düşey yüzeylerden meydana getirilen ve düşey sirkülasyon vasıtası olarak kullanılan yapı elemanıdır. MERDİVENLERİN TANIMI VE ELAMANLARI Farklı düzeydeki yapı bölümleri arasında bağlantıyı sağlayarak kişilerin inip çıkmasına yarayan düşey sirkülasyon araçlarından en önemlisi ve en yaygın olanı merdivenlerdir. Kişilerin inip çıkmasına yarayan merdivenler, kişiler tarafından taşınabilen her tür eşya ve malzemenin iletimini de sağlamaktadırlar. Ayrıca merdivenlerin en önemli fonksiyonlarından biri de yangın ve deprem gibi felaketler sırasında, katlar arasındaki bağlantıyı sağlayarak kişilerin hayatlarını kurtarmaktır. MERDIVENI OLUŞTURAN ELEMANLAR; Merdivenler iki duvar arasından yükselebilecekleri gibi bir kenarlarından duvarlarla sınırlı, ya da duvarlardan büsbütün bağımsız olabilmektedirler. Eğer duvarların sınırladığı mekan sadece merdiven için kullanılıyorsa merdiven evi adını alır. Yangın, deprem gibi afetlerde kaçış yolları olarak da kullanılan merdivenlerin bir merdiven evi içermeleri zorunlu olmaktadır. Merdiven kolu, Basamak, Rıht, Sahanlık, Korkuluk, Küpeşte, Merdiven kovası, Çıkış hattı, Merdiven yüksekliği, Limonluk olarak sıralanabilir. S ( Sahanlık ) L=S+(b x bn) (b x bn) 9 10 11 12 13 14 15 16 Üst döşeme kotu Küpeşte Çıkış hattı Duvar Korkuluk Merdiven kovası b an x a/b A A 8 7 6 5 4 3 2 1 G ( Kol genişliği ) Gt Sahanlık kotu Alt döşeme kotu b a H ( Merdiven yüksekliği ) Plan 20

RıHT İki basamak arasındaki dik yüzey rıht olarak tanımlanmaktadır. Rıht yüksekliği (a), merdiven yüksekline göre hesaplanarak bulunmakla birlikte, yapılacağı yere uygun olarak aşağıda verilen ölçüler arasında olmalıdır. Rıht Yükseklikleri (a): Park, bahçe ve dış girişlerde: 12-14 cm Okul, tiyatro, hastane vb. yerlerde: 14-16 cm Konutların kat merdivenlerinde: 16-18 cm Çatı arası, bodrum vb. yerlerde : 18-22 cm RıHT Rıht yüksekliği ve rıht sayısı, bu değerler arasından seçilmekle birlikte, merdiven yüksekliği (H) ve rıht sayısına (a n ) bağımlı olarak; H Rıht yüksekliği, a a n Rıht sayısı H a n formülü kullanılarak hesaplanır. a BASAMAK Basamak, merdivende ayağın bastığı yüzey olarak tanımlanabilir. Basamak genişliği (b); 2 a + b = 61 ~ 65 cm b = ( 61 ~ 65 cm) - 2 a formülüyle hesaplanır. Buradaki (61-65 cm), düz zeminde yürüyen yetişkin bir insanın, normal bir adım boyudur. BASAMAK GENIŞLIĞI Basamak genişliği, ayak tabanının basamak üzerine rahat ve emniyetle basabilmesi için, merdivenin çıkış hattı üzerindeki hiçbir yerinde; konutlarda 25, umumi binalarda ise 30 cm. den az olmamalıdır. Ayrıca, balanslı (dönüşlü ve döner) merdivenlerde, merkezden 15 cm. uzaklıktaki basamak genişliğinin de, 10 cm. den az olmaması gerekir. BASAMAK SAYıSı Basamak sayısı, rıht sayısından daima bir eksik olur: b n = a n -1 Merdivende sahanlık olduğunda ise basamak sayısı, sahanlık sayısı kadar daha eksik olur. Merdivenin ilk basamağı, hem merdivene estetik kazandırmak ve hem de merdivene ilk basan ayağın rahatça basabilmesi için, genellikle yana doğru çıkıntılı yapılır. MERDIVEN KOL GENIŞLIĞI (G) Merdiven kol genişliği, konutlarda ve umimi binalarda ayrı özellikler göstermektedir. Konutlarda: Bir ailenin oturduğu konutlardaki dahili merdivenlerin kol genişliği 1,00 m. den daha az olmamalıdır. Genel mendivenlerin kol genişliği ise; İki katlı ve iki ailenin oturduğu binalarda 1,00 m.; İki ve üç katlı, ikiden fazla ailenin oturduğu binalarda 1,10 m., Üçten fazla katlı binalarda ise 1,20 m. den az olamaz. Her fazla kat için 10 cm. ekleme yapılır Umumi Binalarda: Toplumun kullandığı umumi binalarda merdiven kol genişliği, 1,50 m. den daha az olmamalıdır. Merdiven kol genişliği çatı arası, bodrum katı ve servis merdivenlerinde, kullanışa ve mimari gereksinime göre belirlenmekle beraber, 0,70 m. den daha az olmamalıdır. 21

MERDIVEN KOLU Aynı doğrultudaki en az üç basamaktan oluşan merdiven boyuna, merdiven kolu denir. MERDIVEN KOLBOYU (L) Mimari projede, merdiven boşluğu boyutlarının belirlenebilmesi için, merdiven kol boylarının hesaplanması gerekmektedir. Merdiven kolu, merdiven kol genişliği (G) ve merdiven kol boyu (L) olarak iki grupta incelenebilir. b Tek kollu düz merdiven L = b. bn L S L2 X2 S L b L1 X1 S b L1 X1 S b X2 S L2 TEK KOLLU, ARA SAHALıKLı DÜZ MERDIVEN L = (B. B N ) + S İki kollu, köşe sahalıklı düz merdiven L1 = X1 + S ve L2 = X2 + S G t G 2G + t İKI KOLLU, ORTA SAHALıKLı DÜZ MERDIVEN L1 = X1 + S VE L2 = X2 + S KAT VE ARA SAHANLıĞı Kat yüksekliği fazla olan bina merdivenlerinde çıkış ve iniş esnasında dinlenmek ve hız kesmek için yapılan platform, sahanlıkolaraktanımlanmaktadır. Sahanlık genişlikleri genellikle merdiven kol genişliği kadar yapılmaktadır. Sahanlık uzunluğu iki veya daha fazla kollu merdivenlerde, merdiven kol veya yuva genişliğine göre değişmektedir. Kat sahanlıklarının genişliği, merdiven genişliğinden az olmamalıdır. ARA SAHANLıĞıN BOYU(S); Basamak genişliğine (b), sahanlıkta atılacak adım sayısı (n) kadar alınacak adım boyunun eklenmesiyle bulunur: S = b + (61 ~ 65. n) Umumi merdivenlerde birden fazla; Bahçe, park vb. yerlerde her üç basamakta bir ara sahanlığı düzenlenebilir. Ara sahanlığın boyu; düz merdivenlerde 1,00 m., balanslı merdivenlerde ise 0,80 m. den daha az olmamalıdır. 22

ÇıKıŞ HATTı Merdivenlerde iniş ve çıkışlarda, normal olarak üzerinde yürünen ve görünmeyen hatta, merdiven çıkış hattı denir. Üzerinde en çok yürünen doğrultudur. Merdiven çıkış hattı, düz merdivenlerle, genişliği 120 cm. den az olan balanslı merdivenlerde, merdiven genişliğinin tam ortasından geçirilir. Genişliği daha fazla olan balanslı merdivenlerde ise, merdivenin iç kolundan (ya da küpeşteden) 55-60 cm. içeriden alınır. ÇıKıŞ HATTı Merdiven resminin çiziminde, çıkış hattının ilk rıht ile kesiştiği yere başlangıç işareti, son rıht ile kesiştiği yere ise çıkış yönünü ve sonunu belirten bir ok işareti konulur. Çıkış hattının üzerine de, her kol için ayrı ayrı olmak üzere rıht sayısı, rıht yüksekliği ve basamak genişliği yazılır. MERDIVEN YÜKSEKLIĞI Çıkılması gereken yüksekliktir. Merdiven yüksekliği, binalarda kat yüksekliği yani döşeme üzerinden döşeme üzerine kadar olan yüksekliktir. Üst üste gelen merdiven kolları arasındaki yüksekliğe de baş yüksekliği denir. Bu yükseklik, 180 cm. den az olmamalıdır. Ayrıca, merdiven yuvasından geçen sahanlık kirişi gibi sarkmalardan dolayı, bir yükseklik azalması olursa; bu yüksekliğin yine, 180 cm. den az olmaması gerekir. MERDIVEN KOVASı Planda, birbirinin yanından geçen iki merdiven kolu arasındaki boşluğa, merdiven kovası denir. Merdiven kovasının genişliği (t),merdivenşekline bağlı olmakla birlikte, en az 20 cm olmalıdır. LIMONLUK Merdiven boşluğu tarafında, basamağın üst ve ön kısmında yapılan çıkıntıya, limonluk denir. Ayağın, merdiven boşluğuna kaymaması ve merdivenin temizlenmesi sırasında su vb.nin yanlardan aşağıya dökülmemesi için yapılır. Genelliktle taş, mermer, mozaik vb. kagir merdivenlerde uygulanır. Limonluğun genişliği, 5-10 cm. ve derinliği de, 5-15 cm. arasında olmalıdır. Limonluk, basamak şeklini takip eder biçimde, ya da düz olmak üzere iki şekilde düzenlenebilir. 5 ~ 1 5 c m l i m o n l u k 5 ~ 1 0 c m 5 ~ 1 5 c m L i m o n l u k 23

5 ~ 1 5 c m L i m o n l u k KORKULUK VE KÜPEŞTE Merdiven boşluğu tarafına, düşmemek ve emniyet için merdiven malzemesiyle de uyumlu olarak ahşap, metal plaka, metal çubuk, arme cam, mermer vb, gereçlerle korkuluk yapılır. 5 ~ 1 0 c m L i m o n l u k A r m e c a m v b. 9 0 c m ( a ) (b) ( c ) KORKULUK VE KÜPEŞTE Korkuluğun bağlantı çubukları, basamaklara önden, yandan ya da üstten tespit edilir. Korkuluklara gelecek yük, konutlarda 50 kgf/m; okul, mağaza, hastane, toplantı salonu vb. topluma açık yerlerde ise, 100 kgf/m olarak alınmalıdır. KORKULUK VE KÜPEŞTE Korkuluğun üzerine, elle tutunarak rahat bir çıkış-iniş için, yüksekliği basamak ucundan 90 cm. kadar olacak şekilde bir küpeşte oturtulur. Küpeşteler, genellikle 5-10 cm. genişliğinde sert ahşap, plâstik, metal vb. gereçlerden çeşitli profiller verilerek yapılır. B a ğ l a n t ı ç u b u ğ u ( a ) Ön d e n t e s p i t ( b ) Ya n d a n t e s p i t ( c ) Üs t t e n t e s p i t (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) ÖRNEK MERDIVEN HESABı Geniş merdivenlerde duvar tarafına da küpeşte konulabilir. Bu durumda küpeşte, duvar üzerine ya da duvar içerisine girecek şekilde tespit edilir Sıva Duvar İnce çimento harcı Küpeşte (a) (b) (c) Kat yüksekliği H=310 cm olan 5 katlı ve 10 daireli apartmana, tek kollu ve ara sahanlıklı düz merdiven yapılacaktır. Buna göre ; a) Rıht yüksekliği (a)=? b) Rıht sayısı (an)=? c) Basamak genişliği (b) =? d) Basamak sayısı (bn) =? e) Sahanlık boyu (S) =? f) Kol genişliği (G) =? e) Kol boyu (L) =? 24

KAT YÜKSEKLIĞI H=310 CM OLAN 5 KATLı VE 10 DAIRELI APARTMANA, TEK KOLLU VE ARA SAHANLıKLı DÜZ MERDIVEN YAPıLACAKTıR. Apartmanlarda rıht yüksekliği, 16-18 cm arasında alınabildiğine göre, burada rıht yüksekliğini yaklaşık olarak; a=17cm olarak seçelim. 18,23 (buradaki virgülden sonraki kısmı (23), buçuktan az olduğu için hesaba katmayarak;) =18 adet alabiliriz. 17,22.. bn=an-2=18-2 (Bir ara sahanlık olduğundan, rıht sayısının 2 eksiği alınacak ) bn=16 adet KAT YÜKSEKLIĞI H=310 CM OLAN 5 KATLı VE 10 DAIRELI APARTMANA, TEK KOLLU VE ARA SAHANLıKLı DÜZ MERDIVEN YAPıLACAKTıR. Rahat bir çıkış için adım boyunu, 63 cm alalım; b=63-2a = 63-(2x17,22) = 28,56 cm. bulunur. Bunuda; b=29cm alabiliriz. S = b+bir adım boyu S = 25+63 ve S= 92 cm. bulunur. Ancak düz merdivenlerde sahanlık boyu en az 100 cm olacağından; S=100 cm. olacaktır. Merdiven kol genişliği, üçten fazla katlı binalarda en az 120 cm. olacağına göre; 4 katlı binada 120 cm. ve 5 katlı binada 120+10=130 cm. olarak kabul edebiliriz. G=130 cm. L=(bxbn)+S = (29x16)+100 ise L=564 cm. bulunur. ÖDEV Tek kollu, düz bir bodrum merdiveninde; kat yüksekliği H=260 cm. verilmiştir. Buna göre ; a) Rıht yüksekliği (a)=? b) Rıht sayısı (an)=? c) Basamak genişliği (b) =? d) Basamak sayısı (bn) =? e) Sahanlık boyu (S) =? f) Kol genişliği (G) =? e) Kol boyu (L) =? MERDİVEN ÇEŞİTLERİ Merdivenler; Yapıldıkları yerlere göre, Biçimlerine göre, Eğim açılarına göre, Malzemelerine göre ve Konstrüksiyonlarına göre olmak üzere beş grupta toplanabilir. YAPıLDıKLARı YERLERE GÖRE MERDIVEN ÇEŞITLERI Yapıldıkları yerlere göre merdivenler; Dış merdivenler ve İç merdivenler olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. 25

DıŞ (HARICI) MERDIVENLER Binaların dışında veya açıkta yapılan merdivenlerdir. Üstleri açık olduğundan dış etkilere dayanıklı malzemelerle inşa edilir ve kaplanır. Bunlar daha farklı yükseklikteki yolları, bahçeleri, parkları ve tretuvarlarla binaların zemin katlarını bağlarlar. İÇ (DAHILI) MERDIVENLER Binaların içinde veya üstleri örtülü olarak yapılan merdivenlerdir. İç merdivenler normal olarak dış hava koşullarına kapalıdır. Bunlar işlevsel özelliklerine göre esas, yan, servis, yangın merdiveni adını alırlar. Esas merdivenler bina girişlerine yakın noktalarda düzenlenirler ve normal katlar arasındaki sirkülasyonu sağlarlar. Servis merdivenleri sadece hizmet personeli tarafından kullanılır ve servis girişinin yakınında düzenlenir. Genellikle dış cephelerde düzenlenen yangın merdivenleri ise yangın, deprem ve benzeri afetlerde özel kaçış yollarını oluştururlar. BIÇIMLERINE GÖRE MERDIVEN TÜRLERI Merdivenler biçimlerine göre; Düz merdivenler, Dönüşlü merdivenler, Döner merdivenler olmak üzere üç gruba ayrılabilir. BIÇIMLERINE GÖRE MERDIVEN TÜRLERI Dönüşlü merdivenlerin çıkış hattının bir bölümü eğridir. Bu nedenle basamaklarının bir bölümünün plandaki şeklinin yamuk olması zorunludur. Döner merdivenlerde ise çıkış haltının tümü eğri ve basamaklarının da tümü yamuk şeklindedir. Bunlardan her biri çeşitli kollarda olabilmektedir. Düz kollu merdivenlerin belirgin özelliği çıkış hattının bir doğru ve tüm basanlarının plandaki şeklinin dikdörtgen veya paralel kenar olmasıdır. Biçimlerine Göre Merdiven Türleri Biçimlerine Göre Merdiven Türleri Tek kollu, düz merdiven İki kollu, köşe sahanlıklı düz merdiven İKI KOLLU, ORTA SAHANLıKLı DÜZ MERDIVEN Üç kollu, köşe sahanlıklı düz merdiven Tek kollu, ara sahanlıklı düz merdiven Üç kollu, ara sahanlıklı düz merdiven Üç kollu, boy sahanlıklı düz merdiven Üç kollu, çeyrek dönüşlü merdiven 26

Biçimlerine Göre Merdiven Türleri Biçimlerine Göre Merdiven Türleri İKI KOLLU, ÇEYREK DÖNÜŞLÜ MERDIVEN Üç kollu, ters çeyrek dönüşlü merdiven Yarım elips merdiven Tam elips merdiven TAM DÖNER MERDIVEN EĞIM AÇıLARıNA GÖRE MERDIVEN TÜRLERI Eğim açılarına göre merdiven türleri beş grupta toplanabilir. Yatık eğimli merdivenler Eğimi 20-24 derece olan genellikle bahçe, park, geçit ve binaların dış merdivenlerinde kullanılır. Normal eğimli merdivenler Eğimi 25-36 derece olan, her türlü binaların iç ve dış merdivenlerinde kullanılır. Normalden fazla eğimli merdivenler Eğimi 37-45 derece olan binaların çatı ve bodrum kat merdivenleri ile az kullanılan merdivenlerin yapımında kullanılır. Çok eğimli merdivenler Eğimi 46-60 derece olan, binalarda özel kullanma şartlarındaki yangın ve servis merdivenlerinin yapımında kullanılır. Ayrıca vapurlar, makina daireleri gibi faydalı alanın çok önemli olduğu yerlerde özel kullanma koşullan geçerli olduğundan eğimin çok dik olması zorunludur. Dik eğimli merdivenler Eğimi 61-90 derece arasında olan, binalardaki tesisatlarda ve endüstriyel yapılarda dayama veya asma merdiveni olarak kullanılır. Ancak bunlardan tutunmadan inip çıkmak olanaksızdır. Bu nedenle de normal sirkülasyon aracı olarak kabul edilemezler. EĞIM AÇıLARıNA GÖRE MERDIVEN TÜRLERI MALZEMELERINE GÖRE MERDIVEN TÜRLERI Merdivenler; Taşıyıcı kısım, Kaplama, Korkuluk olmak üzere üç kısımdan oluşur ve bunların her birinde malzemelerin hemen hepsi kullanılabilir. Ancak tüm taşıyıcı yapı elemanlarında olduğu gibi merdivenlerde de en önemli koşul mukavemet olduğundan, bir merdiveni öncelikle taşıyıcı kısmının malzemesi belirler. MALZEMELERINE GÖRE MERDIVEN TÜRLERI Merdivenler, taşıyıcı kısımlarının malzemelerine göre dörde ayrılır. Kagir Merdivenler Ahşap Merdivenler Metal Merdivenler Karma Merdivenler Merdivenlerde kullanılan başlıca kagir malzemeler doğal taş, yapay taş, beton ve betonarmedir. Metal olarak da genellikle çelik, özel hallerde ise alüminyum kullanılır. Taşıyıcı kısmı birden fazla malzemeden yapılan merdivenlere karma merdiven denir. 27