TURİZM ÖĞRENCİLERİNİN YİYECEK & İÇECEK DEPARTMANINA YÖNELİK TUTUMLARI Tourism Students' Attitudes Toward Food & Beverage Department Ömer Akgün TEKİN, Yrd. Doç. Dr. Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Turizm İşletmeciliği Bölümü dr.omerakguntekin@gmail.com İsa DENİZ, Arş. Gör. Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Turizm İşletmeciliği Bölümü isadeniz3@gmail.com Özet Turizm sektörü, üründen ziyade hizmetin üretildiği ve sunulduğu bir sektördür. Hizmet, üreticisinin niteliklerinden önemli oranda etkilenen bir olgudur. Özellikle alanında eğitimli işgücü, hizmetin kalitesine pozitif katkıda bulunmaktadır. Bu çalışmada konaklama işletmelerinde hizmet sunumunun gerçekleştiği en önemli departmanlardan biri olan yiyecek-içecek departmanına odaklanılmış, turizm eğitimi alan bireylerin bu departmana yönelik tutumları araştırılmıştır. Araştırmada önlisans düzeyinde turizm eğitimi almakta olan öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik tutumları incelenmiş, yapılan analizler sonucunda; öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik orta düzeyde sayılabilecek olumlu bir tutuma sahip oldukları ve öğrencilerin tutumlarının bir takım demografik özelliklerine göre istatistiksel açıdan anlamlı bir biçimde farklılaştığı bulgulanmıştır. Özellikle aşçılık programında öğrenim gören, turizm meslek lisesi mezunu olan, sektör tecrübesi olan, yiyecek-içecek departmanı tecrübesi olan, programı kendi isteği ile seçen ve mezuniyetten sonra sektörde çalışmayı planlayan öğrencilerin yiyecek-içecek alanına karşı daha olumlu tutumlara sahip olduğu belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: turizm öğrencileri, konaklama işletmeleri, yiyecek & içecek departmanı. Abstract Tourism industry is especially focused on producing and serving rather than the product itself. Service is an important fact which is highly affected by the producer s qualifications. It is obvious that manpower having necessary field education contributes service quality. In the current study, food and beverage department, one of the most important departments of accommodation establishments, have been focused on and participants attitudes have been researched. In the research, students, going on their education in tourism at vocational college, were chosen as participants and their attitudes towards food and beverages departments have been analyzed. As the results taken into consideration, it can be expressed that they have moderate positive attitudes and it has been revealed that their attitudes differ significantly according to their demographic properties. Especially it is determined that the students who are studying at culinary progam, are graduated from vocational high school of tourism, have experience in tourism industry and food & beverage department, chose the program by own desire, are planning to work in tourism industry after graduation, have more positive attitudes towards to food & beverage department. Key Words: tourism students, accommodation establishments, food & beverage department. 1. Giriş Hizmet üretim sürecinde görev alan insan kaynağının niteliği, üretilen hizmeti doğrudan etkileyebilmektedir. Bu nedenle, kaliteli hizmetin oluşumunda insan kaynağının niteliğinin çok önemli bir faktör olduğu söylenebilir. Eğitim ise şüphesiz, hizmeti üreten ve sunan insanın niteliği üzerinde etkili olan en önemli faktörlerden biridir. Bu çalışmada odaklanılan yiyecek-içecek alanı, turizm sektörünün en önemli kısımlarından birini oluşturmaktadır. Özellikle konaklama işletmelerinde yiyecek-içecek hizmetinin sunulduğu birimler, konaklama işletmelerinde hizmet sunumunun gerçekleştiği en önemli birimler arasındadır. Konaklama işletmelerinde misafir memnuniyetinin oluşmasında, yiyecek-içecek hizmetlerinin ciddi
bir etkisinin olduğu göz önüne alındığında, bu alandaki eğitimli personelin önemi bir kat daha artmaktadır. Bu çalışmada önlisans düzeyinde turizm eğitimi almakta olan öğrencilerin, konaklama işletmelerinin yiyecek-içecek departmanına yönelik tutumları incelenmiştir. Yiyecek-içecek alnının seçilmesinin bir takım nedenleri bulunmaktadır: TÜİK tarafından 011 yılında yapılan bir çalışmaya göre; tüm turizm sektöründe çalışanların %79'u yiyecek-içecek alanında çalışmaktadır (Akt: Kılıç, 014, s.45-46). Bununla birlikte yiyecek-içecek departmanı konaklama işletmelerinde oda gelirlerinden sonra elde edilen gelirlerin %0-50 arasında bir kısmını sağlayan bir departmandır (KTB, 009, s.). Çalışma, 014-015 akademik yılında Süleyman Demirel Üniversitesi'nde önlisans düzeyinde turizm eğitimi almakta olan 483 öğrenci üzerinde gerçekleştirilmiştir. Elde edilen bulguların analiz edilmesi sonucunda, öğrencilerin yiyecek-içecek alanına yönelik orta düzeyde olumlu sayılabilecek bir tutuma sahip oldukları bulgulanmıştır. Araştırmanın diğer sonuçlarına göre Aşçılık programı öğrencileri, Turizm ve Otel işletmeciliği programı öğrencilerine nazaran yiyecek-içecek departmanına yönelik daha olumlu tutumlara sahiptirler. Bununla birlikte turizm liselerinden mezun olan, turizm sektörü tecrübesi olan, yiyecek-içecek alanı tecrübesi olan, okumakta oldukları programı isteyerek seçen ve mezuniyet sonrası sektörde çalışmayı planlayan öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik daha olumlu tutumlara sahip oldukları görülmüştür.. Literatür Taraması Turizm, hızla gelişim gösteren ve ciddi istihdam olanakları yaratan (Roney ve Öztin, 007, s.5), dünyanın en geniş kapsamlı ve en önemli sektörlerinden biridir (Pizam ve Shani, 009, s.134). Kendisi ile ilişkili 33 farklı sektör için talep yaratan (Mısırlı, 00, s.39) turizm sektörü, geçmişten bugüne; hem gelişmekte olan ülkeler hem de gelişmiş ülkeler tarafından önem verilen bir konumda olmuştur (Yıldız, 011, s.54). Hiçbir sektör, turizm sektörü kadar insanlarla doğrudan doğruya ilişki içerisinde değildir (İçöz, 1991, s.15). Öyle ki, turizm sektöründe gerçekleştirilen işler, çalışanlar ve misafirler arasında yakın bir ilişki kurmayı gerektirmektedir (Tukamushaba ve Xiao, 01, s.334). Bu yakın ilişkinin en önemli nedenlerinden biri, turizm sektöründe ağırlıklı olarak hizmet sunumunun söz konusu olmasıdır. Hizmet, üründen farklı olarak, eş zamanlı üretilen/sunulan-tüketilen (Kozak vd., 008, s.39), bunun için de hizmet alıcı ve sunucu arasında yakın ilişkiyi gerektiren, aynı zamanda üreticisinin niteliklerinden ciddi oranda etkilenen bir olgudur. Turizm sektöründe misafir memnuniyetinin, kaliteli hizmet ile kritik bir ilişki içerisinde olduğu dikkate alınırsa; insan kaynağının niteliğinin de, doğrudan hizmet kalitesi, dolaylı yoldan da misafir memnuniyeti üzerindeki etkisi daha net bir biçimde anlaşılabilir. Yalnız turizm sektöründe değil, tüm sektörlerde gelişmenin en önemli şartı; insanı eğiterek ona belirli bir mesleki ve kültürel formasyonu vermek ve değerlendirmektir (İçöz, 1991, s.17). Eğitilerek daha üstün bir nitelik kazanan iş gücü, turizm sektöründe hizmet kalitesinin yükselmesine, işgücü tasarrufunun oluşmasına ve verimliliğin artmasına önemli katkılar sağlamaktadır (Ehtiyar ve Üngüren, 008, s.15). Ülkemizde turizm sektörünün ihtiyaç duyduğu yüksek nitelikli insan kaynağını yetiştirmek üzere, çeşitli kurum ve kuruluşlarda turizm eğitimi verilmektedir. Bu kurum ve kuruluşları temelde örgün ve yaygın eğitim kurumları şeklinde iki grupta toplamak mümkündür. Örgün eğitim kurumları; ortaöğretim ve yükseköğretim kurumlarıdır. Yaygın eğitim kurumları ise çeşitli kurslar ve sertifikalar sunan kurum ve kuruluşlardır. Örgün ortaöğretimde eğitim; turizm liseleri vasıtasıyla sunulurken, yükseköğretimde; önlisans, lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde turizm eğitimi verilmektedir (Emir vd., 008, s.75; Pelit ve Güçer, 006, s.143; Ünlüönen, 004, s.111). Bu çalışmada örgün eğitim kurumları kümesinde yer alan, önlisans düzeyinde turizm eğitimi veren kurumların öğrencilerine odaklanıldığı için bu kurumların 014 yılına dair bir takım verilerine ulaşılmıştır. "Merkezi Yerleştirme ile Öğrenci Alan Yükseköğretim Önlisans Programları" katalogunda; önlisans düzeyinde turizm eğitimi veren üniversite sayısının 74 olduğu tespit edilmiştir.
Bu üniversitelerde ikinci öğretimler de dahil olmak üzere toplam program sayısı 344'dür 1. Anılan katalogda yer alan programların isimleri ise şu şekildedir: Aşçılık, İkram Hizmetleri, Kültürel Miras ve Turizm, Turist Rehberliği, Turizm Animasyonu, Turizm Rehberliği, Turizm ve Otel İşletmeciliği, Turizm ve Seyahat İşletmeciliği (ÖSYM, 014). Hizmet kalitesinde eğitimin öneminin farkına varılmış olmasına rağmen, bazı araştırmaların sonuçları ülkemiz turizm sektöründe eğitimli personel sayısının arzu edilen düzeyin çok altında olduğunu ortaya koymaktadır: Ağaoğlu (1991), turizm sektöründe; önlisans veya lisans düzeyinde turizm eğitimi almış olan çalışanların oranının yalnız % olduğunu belirtirken, 1999-000 eğitim-öğretim yılında Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Eğitim Araştırma ve Geliştirme Merkezi tarafından yapılan araştırmada; konaklama işletmelerinde çalışanların %74'ünün, restoran işletmelerinde çalışanların ise %76'sının örgün turizm eğitimi almadıkları belirlenmiştir (Akt: Aymankuy ve Aymankuy, 013, s.3). TÜİK'in (011) turizm sektöründeki istihdamın eğitim profilini ortaya çıkarmak için "Hane Halkı İşgücü Anketi" verileri vasıtasıyla hazırlamış olduğu çalışmaya göre, tüm turizm sektöründe yüksekokul ve üstü düzeyde eğitim seviyesine sahip olan çalışanların tüm turizm sektörü çalışanlarına oranı yalnız %7,5'dir (Akt: Kılıç, 014, s.46). Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'nın (ÇSGB) 011 yılında hazırlamış olduğu "Turizm Sektöründe Çalışma Sürelerinin İyileştirilmesi Programlı Teftiş Sonuç Raporu" araştırmasının sonuçlarına göre; sektör çalışanlarının yalnız %15'inin üniversite mezunu olduğu, buna ilaveten çalışanların %46'sının hiçbir mesleki sertifikaya bile sahip olmadıkları belirlenmiştir (ÇSGB, 011, s.7). Yanardağ ve Avcı ( 01, s.46), özellikle konaklama işletmeleri ve restoranlarda çalışanların %50'den fazlasının ya eğitimsiz ya da ilkokul mezunu olduklarını, çalışanların yalnız %7-8 gibi küçük bir oranının üniversite mezunu olduklarını ifade etmişlerdir. Eser'e (00) göre; turizm eğitimi veren kurumların sayısında zaman içerisinde meydana gelen artış; mezun sayısını arttırmış, ancak mezun sayısındaki artış, sektöre yeterince yansıyamamıştır (Akt: Ehtiyar ve Üngüren, 008, s.3). Eser'in (00) yaptığı değerlendirmenin bugün için de geçerliliğini koruduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Turizm eğitimi alan bireylerin sektörde kalıcı olmadıklarına ilişkin bir takım bulgulara literatürde de ulaşmak mümkündür: Altman ve Brothers (1995, s.77), ve 4 yıllık programlarda turizm eğitimi alan öğrencilerin %38'inin mezun olduktan sonraki beş yıl içerisinde turizm sektöründen ayrıldıklarını bulgulamışlardır. Duman ve arkadaşları (006, s.64) turizm eğitimi alan ortaöğretim ve yükseköğretim öğrencilerinin turizm sektöründe kariyer yapmak istedikleri, ancak çalışma şartlarını olumsuz değerlendirdiklerini ifade etmişlerdir. Blomme vd., (009, s.6) Hotelschool The Hague'dan mezun olan öğrencilerin %70'inin mezuniyetlerinden itibaren 6 yıl içerisinde sektörden ayrıldıklarını tespit etmiştir. Çatı ve Bilgin (013, s.40) öğrencilerin yalnız %49,5'inin mezuniyetten sonra turizm sektöründe çalışmaya devam etmeyi düşündüklerini, geri kalan öğrencilerin bu konuda ya kararsız ya da olumsuz tutum içerisinde olduklarını belirlemişlerdir. 3. Yöntem Bu araştırmanın amacı; önlisans düzeyinde turizm eğitimi almakta olan öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik tutumlarını tespit etmek, öğrencilerin tutumları ile demografik özellikleri arasındaki olası ilişkileri sorgulamaktır. Çalışmada nicel araştırma desenlerinden "korelasyonel araştırma" yöntemi tercih edilmiştir. Korelasyonel araştırma, en az iki değişken arasındaki ilişkiler ve neden-sonuç ile ilgili ipucu edinmek için yapılır (Büyüköztürk vd., 014, s.15). 3. 1. Örneklem Araştırmanın evrenini; 014-015 akademik yılında Süleyman Demirel Üniversitesi'nde 3 farklı meslek yüksekokulunda önlisans düzeyinde turizm eğitimi almakta olan, "Turizm ve Otel İşletmeciliği" programlarına (909 öğrenci) ve "Aşçılık" programlarına (617 öğrenci) kayıtlı öğrencilerin tümü (156 öğrenci) oluşturmaktadır. Araştırmada evrenin tamamına ulaşmak yerine, örneklem seçilmesi yoluna gidilmiştir. Örnekleme yöntemi olarak tesadüfi olmayan örnekleme 1 Bazı üniversitelerde önlisans düzeyinde turizm eğitimi veren program sayısı birden fazladır.
yöntemlerinden "kota örneklemesi" yöntemi tercih edilmiştir. Kurtuluş (010, s.64) kota örneklemesini; "anakütlenin temel kontrol özelliklerine kotalar verilerek yapılan tesadüfi olmayan örnekleme yöntemi olarak" tanımlamıştır. Araştırmada kotalar, meslek yüksekokullarındaki yukarıda anılan programlar bazında belirlenmiş, her meslek yüksekokulundan ilgili programlardaki öğrenci mevcutlarına uygun oranda bireye ulaşılmaya çalışılmıştır. Kurtuluş'a (010, s.68) göre,.000 bireyden oluşan bir evreni nicel açıdan yeterli oranda temsil edebilecek bir örneklemin (%95 güven sınırına göre) en az 78 bireyden oluşması gerekmektedir. Bu çalışmada da evreni oluşturan 156 öğrenciyi nicel açıdan yeterli düzeyde temsil edebilecek bir örnekleme ulaşabilmek için üç meslek yüksekokuluna toplam 500 anket gönderilmiştir. Gönderilen anketlerin yalnız 483 tanesi istatistiksel analize uygun durumda olduğu için araştırmanın analizleri 483 anketten elde edilen veriler üzerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmada ulaşılan birey sayısının ilgili evreni temsil edebilecek güçte olduğu düşünülmektedir. 3.. Veri Toplama Aracı Çalışmada kullanılan anket, Özdemir ve arkadaşlarının 005 yılında yapmış oldukları araştırmadan edinilmiştir. Orijinal anketin güvenilirlik katsayısı (C. Apha) 0,706 düzeyinde olup, toplam 4 önermeden oluşmaktadır ve yapılan faktör analizi sonucunda anketin açıklanan faktör yüzdesi 6,1 olarak belirlenmiştir (Özdemir vd., 005, s.50). İlgili çalışmadan edinilen anket, olumsuz anlamlı önermeleri olumlu hale dönüştürüldükten ve üzerinde anketin genel içeriğini bozmayacak şekilde birkaç kelime değişikliği yapıldıktan sonra kullanılmıştır. Anket toplam iki kısımdan oluşmaktadır. Birinci kısmında araştırmacılar tarafından hazırlanan demografik özelliklere ilişkin kapalı uçlu sorular, ikinci kısmında ise öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik tutumlarını ölçmek için kullanılan önermeler yer almaktadır. Ankette yer alan 4 önerme öğrencilere, beşli likert sisteminde (1: hiç katılmıyorum, 3: orta düzeyde katılıyorum, 5: tamamen katılıyorum) sunulmuştur. 3.3. Veri Analizi Çalışmada değerlendirilen veriler; anket tekniği ile toplanmış ve SPSS 16.0 paket programı vasıtasıyla, nicel araştırma yöntemlerine uygun testler kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmada elde edilen verilerin normal dağılım göstermediği belirlendiği için veriler parametrik olmayan test yöntemleri kullanılarak analiz edilmiştir. 4. Bulgular ve Tartışma Öğrencilerin demografik özelliklerini belirlemeye yönelik sorulan sorulara verilen yanıtlara ilişkin frekans tablosu aşağıda (Tablo 1) sunulmuştur. Tablo 1: Demografik Bulgular Cinsiyet Frekans Yüzde Kadın 3 46, Erkek 60 53,8 Yaş 18 ve altı 31 6,4 19-0 55 5,8 1-167 34,6 3 ve üstü 7 5,6 Sınıf 1 39 49,5 44 50,5 Program Turizm ve otel işletmeciliği 35 48,7 Aşçılık 48 51,3 Mezun olunan lise
Turizm ile ilgili lise 54 5,6 Diğer lise 08 43,1 Turizm sektörü tecrübesi Var 350 7,5 Yok 19 6,7 Yiyecek-içecek alanında tecrübe Var 37 77 Yok 101 0,9 Şu anda eğitim görülen programı seçme durumu İsteyerek seçtim 353 73,1 İsteyerek seçmedim 11 3, Mezun olduktan sonra turizm sektöründe çalışma Çalışmayı düşünüyorum 51 5 Çalışmayı düşünmüyorum 79 16,4 Kararsızım 143 9,6 Tablo 1'de de görüldüğü üzere araştırmaya katılan öğrencilerin; %46'sı kadın, %54'ü erkektir. Öğrencilerin %87'lik bir oran ile önemli bir kısmı 19- yaşlarında olup, yaklaşık yarısı (%49,5) birinci, diğer yarısı ise ikinci sınıf öğrencisidir. Öğrenciler öğrenim gördükleri programlar bazında incelendiğinde; %49'unun Turizm ve Otel İşletmeciliği, %51'inin ise Aşçılık programında öğrenim gördükleri anlaşılmaktadır. Bununla birlikte öğrencilerin; %53'lük bir oran ile yarıdan fazlasının turizm lisesi mezunu olduğu, %73'ünün turizm sektörü, %77'sinin yiyecek-içecek alanı tecrübesine sahip olduğu, %73'ünün şu anda eğitim almakta olduğu okulu isteyerek seçtiği ve %5'lik bir oran ile yarıdan fazlasının mezuniyetten sonra turizm sektöründe çalışmayı düşündüğü anlaşılmaktadır. Araştırmanın bu bulgusu Jenkins (001, s.18), Roney ve arkadaşları (007, s.13), Richardson ve Thomas (01, s.6), İstanbullu Dinçer ve arkadaşları (013, s.53), Aymankuy ve Aymankuy (013, s.17), Rok (013, s.69) ve Çatı ve Bilgin'in (013, s.41) çalışmalarının bulguları ile örtüşmektedir. İlgili araştırmalarda da öğrencilerin kayda değer bir kısmının mezuniyetten sonra turizm sektöründe çalışmaya devam etmeyi düşündükleri belirlenmiştir. Ancak aynı bulgu, Kuşluvan ve Kuşluvan (000, s.6), Aksu ve Köksal (005, s.446), Teng (008, s.83) ve Richardson'un (008, s.41, 009, s.387, 010, s.19) araştırmalarının bulguları ile ters düşmektedir. Araştırmada kullanılan anket, ilk olarak güvenilirlik analizine tabi tutulmuştur. Yapılan analiz sonucunda anketi oluşturan önermelerin güvenilirlik katsayısı (C. alpha): 0,884 olarak belirlenmiş, anketin güvenilirliğini önemli ölçüde düşüren hiçbir önerme olmadığı için anketten önerme çıkarma yoluna gidilmemiştir. Güvenilirlik analizinin ardından ankete faktör analizi uygulanmak istenmiş, bunun öncesinde de anketin faktör analizine uygunluğunu test etmek için Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) örneklem yeterlilik testi ve Barttlett's küresellik testi uygulanmıştır. Yapılan analiz sonucunda anketin faktör analizine uygun olduğu (KMO= 0,897; p=,000; p<0,05) görülmüştür. Anketin faktör analizine uygun olduğu görüldükten sonra anketteki önermeler varimax döndürmesi yöntemiyle keşfedici faktör analizine tabi tutulmuştur. Yapılan faktör analizinin sonucunda 4 önerme, communalities değerlerinin çok düşük olmasından dolayı faktör analizinden çıkarılarak faktör analizi yenilenmiştir. Yenilenen faktör analizinde ankette kalan 0 önerme 5 boyut altında toplanmıştır, anketin açıklanan varyans yüzdesi 54,14'dür. Elde kalan önermelere faktör analizi sonrasında da tekrar güvenilirlik testi uygulanmış, test sonucunda C. Alpha katsayısının 0,867 olduğu görülmüştür. Yapılan faktör analizi sonucu aşağıdaki Tablo 'de sunulmuştur. Tablo : Öğrencilerin Yiyecek-İçecek Departmanına Yönelik Tutumlarını Oluşturan Boyutlar ÖNERME 1 3 4 5 Yiyecek-içecek departmanında çalışanlar sürekli yeni bir şeyler öğrenme fırsatı bulmaktadır,67 Ailem ve çevremde yiyecek-içecek departmanında çalışmam normal karşılanmaktadır,619 Yiyecek-içecek departmanında yapılan bir çok işin,59
kendi yeteneklerimle uyuştuğunu düşünüyorum Yiyecek-içecek departmanında çalışarak, istediğim yaşamı sürdürebilecek düzeyde gelir sağlayacağıma,550 inanıyorum Yiyecek-içecek departmanında yapılan bir çok işten yüksek düzeyde doyum almak mümkündür,55 Yiyecek-içecek departmanında çalışmak yönetsel becerilerden çok fiziksel becerileri gerektirir,505 Otellerin yiyecek-içecek departmanında çalışanların çoğu yaptığı işe göre hak ettiği ücreti almaktadır,730 Bir çok otelin yiyecek-içecek departmanında çalışanlar, yöneticileri tarafından hak ettikleri şekilde,70 ödüllendirilmektedir Bir çok otelin yiyecek-içecek müdürü, işini iyi yapmaktadır,648 Bir çok yiyecek-içecek müdürü astlarından gelen önerileri dikkate almaktadır,538 Yiyecek-içecek departmanı benim için cezbedicidir,700 Mezun olunca yiyecek-içecek departmanında çalışmayı düşünüyorum,643 Yiyecek-içecek yönetimi ile ilgili gelişmeleri yakından takip ederim,63 Bir otel yöneticisi olabilmek için yiyecek-içecek departmanı hakkında teknik bilgiye sahip olmak gerekir Bir yiyecek-içecek müdürü yaptığı çalışmalarla bir otelin başarısına büyük katkılar sağlayabilir Bir otel yöneticisi olabilmek için yiyecek-içecek departmanında deneyim sahibi olmak gerekir Yiyecek-içecek departmanında iş bulmak diğer alanlara göre daha kolaydır Yiyecek-içecek departmanı otellerde en fazla oranda iş imkanı sağlayan departmandır Turizm eğitimi alanlar için yiyecek-içecek departmanında iş bulmak daha kolaydır Yiyecek-içecek departmanında çalışanların çoğu, işleri ile ilgili inisiyatif kullanabilmektedir Varyası açıklama oranı 54,14 KMO 0,860 Bartlett's küresellik testi 151,951 p: 0,000 Güvenilirlik katsayısı 0,867,78,68,51,704,646,56,467 Faktör analizi sonrasında çeşitli önermelerin bir araya gelmesiyle oluşan boyutlar, içerdikleri önermelerin anlam yoğunluklarına göre sırasıyla şu şekilde adlandırılmıştır: (1) Yiyecek-içecek departmanında çalışma koşulları, () Yiyecek-içecek departmanında yönetsel koşullar, (3) Yiyecekiçecek departmanına yönelik ilgi, (4) Yiyecek-içecek departmanının otel yönetimi açısından önemi, (5) Yiyecek-içecek departmanının istihdam olanakları. Faktör analizi sonrasında oluşan boyutlar, araştırmanın anketinin alındığı çalışmada ortaya çıkan boyutlar ile bir takım benzerlikler götermiştir (Özdemir vd., 005, s.54). İsimlendirilen boyutlar Kolmogorov-Smirnov yöntemiyle normal dağılım testine tabi tutulmuştur. Test sonucunda boyutların hiçbirinin normal dağılım göstermediği (p1, p, p3, p4, p5 < 0,05) görülmüştür. Bu nedenle daha sonraki testlerde parametrik olamayan test yöntemleri uygulanmıştır.
Öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik tutumları, anketteki önermelere verdikleri yanıtların aritmetik ortalamasından hareket edilerek boyutlar bazında incelenmiş, elde edilen sonuçlar aşağıdaki Tablo 3'de sunulmuştur. Tablo 3: Öğrencilerin Yiyecek-İçecek Departmanına Yönelik Tutumlarının Boyutlar Bazında Aritmetik Ortalamaları Boyut Adı Aritmetik Ortalama (1) Yiyecek-içecek departmanında çalışma koşulları 3,48 () Yiyecek-içecek departmanında yönetsel koşullar 3,15 (3) Yiyecek-içecek departmanına yönelik ilgi 3,3 (4) Yiyecek-içecek departmanının otel yönetimi açısından 3,87 önemi (5) Yiyecek-içecek departmanının istihdam olanakları 3,51 ANKET GENELİ 3,46 Yukarıdaki Tablo 3'de sunulan tutum ortalamalarına göre öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik genel tutumlarının orta düzeyden biraz daha fazla (X : 3,46) olacak şekilde olumlu olduğunu söylemek mümkündür. Öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik tutumlarının öğrencilerin; cinsiyet, öğrenim görülen program, sınıf, mezun olunan lise, turizm sektöründe tecrübenin olup olmaması, yiyecekiçecek alanında tecrübenin olup olmaması, şu anda eğitim aldıkları programı isteyerek seçip seçmeme durumlarına göre istatistiksel açıdan anlamlı ölçüde değişip değişmediğini belirlemek için Mann Whitney-U testi uygulanmıştır. Yapılan analiz sonucunda öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik tutumlarının; cinsiyetlerine ve sınıflarına göre istatistiksel açıdan anlamlı ölçüde farklılaşmadığı görülmüştür. Öğrencilerin tutumlarının cinsiyetlerine göre farklılık göstermemesi, Özdemir ve arkadaşlarının araştırmasının sonuçları ile örtüşmekteyken, öğrencilerin tutumlarının sınıflarına göre farklılık göstermiyor olması ilgili araştırmanın (Özdemir vd., 005, s.55) bulguları ile ters düşmektedir. Yapılan Mann Whitney-U testlerinde öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik tutumlarının mezun oldukları lise türüne göre istatistiksel açıdan anlamlı ölçüde farklılaştığı görülmüştür. Analiz sonucunda elde edilen bulgular Tablo 4'de sunulmuştur. Aşçılık Tablo 4: Öğrencilerin Yiyecek-İçecek Departmanına Yönelik Tutumları ve Öğrenim Görmekte Oldukları Program Arasındaki İlişki Ortalama sıra değerleri Farkın gözlendiği boyut Turizm ve Otel Anlamlılık İşletmeciliği 11 Yiyecek-içecek departmanında çalışma koşulları 193,50 87,96 0,000 Yiyecek-içecek departmanına yönelik ilgi 183,40 97,53 0,000 Yiyecek-içecek departmanının otel yönetimi açısından önemi 3,43 59,60 0,004 Yiyecek-içecek departmanının istihdam olanakları 06,84 75,3 0,000 1 Turizm ve otel işletmeciliği programı öğrencilerinin mean rank değerleri Aşçılık öğrencilerinin mean rank değerleri
Elde edilen sonuca göre Aşçılık öğrencileri, yiyecek-içecek departmanına yönelik, özellikle departmanın; çalışma koşulları, otel yönetimi açısından önemi, istihdam olanakları ve alana yönelik ilgi açısından daha olumlu tutumlara sahiptirler. Tablo 5: Öğrencilerin Yiyecek-İçecek Departmanına Yönelik Tutumları ve Mezun Oldukları Lise Türü Arasındaki İlişki Ortalama sıra değerleri Turizm Farkın gözlendiği boyut Turizm ile ilgili liseler alanı dışındaki liseler Anlamlılık Yiyecek-içecek departmanında çalışma koşulları 151,78 16,1 0,016 Yiyecek-içecek departmanına yönelik ilgi 156,36 115,58 0,000 Yiyecek-içecek departmanının istihdam olanakları 15,73 13,93 0,007 1 Turizm ile ilgili liselerden mezun olan öğrencilerin mean rank değerleri Turizm alanı dışındaki liselerden mezun olan öğrencilerin mean rank değerleri Tablo 5'de görüldüğü üzere, turizm ile ilgili liselerden mezun olan öğrenciler, diğer liselerden mezun olan öğrencilere nazaran, yiyecek içecek departmanındaki; çalışma koşullarını ve istihdam olanaklarını daha olumlu bir şekilde algılamaktadırlar. Bunun yanı sıra turizm lisesi kökenli öğrencilerin alana daha yüksek bir ilgi gösterdiği görülmektedir. Elde edilen bu bulgu Özdemir ve arkadaşlarının (005, s.56) ve Baltacı ve arkadaşlarının (01, s.3) araştırmalarının bulguları ile örtüşmemektedir. Tablo 6: Öğrencilerin Yiyecek-İçecek Departmanına Yönelik Tutumları ve Turizm Sektörü Tecrübeleri Arasındaki İlişki Ortalama sıra değerleri Farkın gözlendiği boyut Turizm Turizm Sektörü Sektörü Anlamlılık Tercübeli 1 Tecrübesiz Yiyecek-içecek departmanında çalışma koşulları 47,67 19,19 0,045 Yiyecek-içecek departmanına yönelik ilgi 51,93 07,63 0,00 Yiyecek-içecek departmanının istihdam olanakları 51,74 08,15 0,00 1 Turizm sektörü tecrübeli öğrencilerin mean rank değerleri Turizm sektörü tercübesiz öğrencilerin mean rank değerleri Öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik tutumları turizm sektörü tecrübeleri açısından incelendiğinde (Tablo 6); sektör tecrübesi olan öğrencilerin yiyecek-içecek departmanındaki çalışma koşullarına, istihdam olanaklarına ve alana ilgiye yönelik daha olumlu tutumları oldukları görülmektedir. Tablo 7: Öğrencilerin Yiyecek-İçecek Departmanına Yönelik Tutumları ve Yiyecek-İçecek Alanındaki Tecrübeleri Arasındaki İlişki Ortalama sıra değerleri Farkın gözlendiği boyut Yiyecek - Yiyecek - İçecek İçecek Anlamlılık Tercübeli 1 Tecrübesiz Yiyecek-içecek departmanında 51,41 183,94 0,000
çalışma koşulları Yiyecek-içecek departmanına yönelik ilgi 56,74 164,9 0,000 Yiyecek-içecek departmanının otel yönetimi açısından önemi 46,3 03,00 0,004 Yiyecek-içecek departmanının istihdam olanakları 49,40 191,35 0,000 1 Yiyecek-içecek alanı tecrübeli öğrencilerin mean rank değerleri Yiyecek-içecek alanı tecrübesiz öğrencilerin mean rank değerleri Analizde elde edilen sonuçlara göre (Tablo 7), daha önce yiyecek-içecek alanında tecrübeye sahip olan öğrenciler yiyecek içecek departmanındaki çalışma koşulları, alana yönelik ilgi, departmanın önemi ve istihdam olanakları konusunda tecrübesiz öğrencilere göre çok daha olumlu tutumlara sahiptirler. Yapılan bir diğer analizin sonucunda öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik tutumlarının, şu anda öğrenim gördükleri programı kendi istekleri ile seçip seçmeme durumlarına göre istatistiksel açıdan anlamlı ölçüde farklılaştığı görülmüştür. Analiz sonucunda elde edilen bulgular Tablo 8'de sunulmuştur. Tablo 8: Öğrencilerin Yiyecek-İçecek Departmanına Yönelik Tutumları ve Şu Anda Öğrenim Gördükleri Programı Kendi İstekleri ile Seçme Durumları Arasındaki İlişki Ortalama sıra değerleri Farkın gözlendiği boyut Kendi isteği ile 1 Kendi isteği dışında Anlamlılık Yiyecek-içecek departmanında çalışma koşulları 50,61 177,50 0,000 Yiyecek-içecek departmanına yönelik ilgi 54,18 166,5 0,000 Yiyecek-içecek departmanında istihdam olanakları 45,88 19,4 0,000 1 Şu anda eğitim almakta olduğu programı kendi isteği ile seçen öğrencilerin mean rank değerleri Şu anda eğitim almakta olduğu programı kendi isteği ile seçmemiş olan öğrencilerin mean rank değerleri Tablo 8'de sunulan sonuçlara göre şu anda öğrenim görmekte oldukları programları kendi istekleri ile seçen öğrenciler, bu programları kendi istekleri dışında seçen öğrencilere nazaran yiyecek-içecek departmanındaki çalışma koşullarını ve istihdam olanaklarını daha olumlu değerlendirmektedirler. Bunun yanı sıra programa kendi isteği ile gelen öğrencilerin yiyecek-içecek alanına daha fazla ilgili oldukları anlaşılmaktadır. Öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik tutumlarının öğrencilerin; yaşlarına ve mezun olduktan sonra turizm sektöründe çalışmaya devam etme kararlarına göre istatistiksel açıdan anlamlı ölçüde değişip değişmediğini belirlemek için Kruskall Wallis testi uygulanmıştır. Yapılan Kruskall Wallis testi sonucunda öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik tutumlarının; yaşlarına göre istatistiksel açıdan anlamlı ölçüde farklılaşmadığı ancak öğrencilerin mezun olduktan sonra turizm sektöründe çalışmaya devam etme kararlarına göre istatistiksel açıdan anlamlı ölçüde farklılık gösterdiği bulgulanmıştır. Analiz sonucunda elde edilen bulgular Tablo 9'da sunulmuştur. Tablo 9: Öğrencilerin Yiyecek-İçecek Departmanına Yönelik Tutumları ve Mezun Olduktan Sonra Turizm Sektöründe Çalışmaya Devam Etme Konusundaki Kararları Arasındaki İlişki Ortalama sıra değerleri Farkın gözlendiği boyut Anlamlılık Evet 1 Hayır Kararsızım Yiyecek-içecek departmanında 69,80 168,84 17,08 0,000
çalışma koşulları Yiyecek-içecek departmanına yönelik ilgi 79,76 151,80 09,01 0,000 Yiyecek-içecek departmanının istihdam olanakları 56,03 193,60 7,57 0,001 1 Mezun olduktan sonra turizm sektöründe çalışmaya devam edeceğini belirten öğrencilerin mean rank değerleri. Mezun olduktan sonra turizm sektöründe çalışmaya devam etmeyeceğini belirten öğrencilerin mean rank değerleri. Mezun olduktan sonra turizm sektöründe çalışma konusunda kararsız olduğunu belirten öğrencilerin mean rank değerleri. Tablo 9'da da görüldüğü üzere, mezun olduktan sonra turizm sektöründe çalışmaya devam edeceğini belirten öğrenciler; hem yiyecek içecek departmanındaki çalışma koşullarını ve istihdam olanaklarını daha olumlu algılamaktadırlar hem de departmana karşı daha yüksek bir ilgiye sahiptirler. 5. Sonuç ve Öneriler Araştırmaya katılan öğrencilerin; %46'sı kadın %54'ü erkektir. Öğrencilerin büyük çoğunluğu (%87) 18-1 yaş aralığında olup, yaklaşık yarısı (%49,5) birinci sınıf, diğer yarısı ise ikinci sınıf öğrencisidir. Öğrencilerin %49'u Turizm ve Otel İşletmeciliği %51'i ise Aşçılık programlarında öğrenim görmekte olup, %53'ü turizm ile ilgili liselerden mezundur. Bununla birlikte öğrencilerin %73'ü turizm sektöründe, %77'si yiyecek-içecek alanında tecrübe sahibidir. Öte yandan öğrencilerin %73'ünün öğrenim görmekte oldukları programı isteyerek seçtiği, %5'sinin ise mezuniyette sonra turizm sektöründe çalışmayı düşündüğü görülmüştür. Öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik genel tutumlarının orta düzeyin biraz üzerinde (X : 3,46) olumlu olduğunu söylemek mümkündür. Öğrencilerin tutumları boyutlar bazında ele alındığında en yüksek olumluluk düzeyinin (X : 3,87) "Yiyecek-içecek departmanının otel yönetimi açısından önemi" boyutuna yönelik olduğu, diğer boyutlara nazaran en olumsuz tutumun ise (X : 3,15) "Yiyecekiçecek departmanında yönetsel koşullar" boyutuna yönelik olduğu söylenebilir. Bu boyutları oluşturan önermelerin içeriklerine göre bir değerlendirme yapılacak olursa; öğrencilerin genel olarak yiyecekiçecek departmanını, otel yönetimi açısından oldukça önemli bir departman olarak gördükleri, yiyecek-içecek departmanındaki yönetsel koşulları ise yeterince olumlu bulmadıkları söylenebilir. Araştırmada Aşçılık öğrencilerinin yiyecek-içecek alanına yönelik tutumlarının, Turizm ve Otel İşletmeciliği öğrencilerinin tutumlarından çok daha olumlu olduğu görülmüştür. Aşçılık öğrencileri, departmanın; çalışma koşullarını, istihdam olanaklarını ve otel yönetimi açısından önemini daha olumlu değerlendirmektedirler ve bu departmana yönelik ilgileri daha olumlu düzeydedir. Bu durumun, eğitim alınan programların nitelik farkından kaynaklandığı düşünülmektedir. Aşçılık programı doğrudan yiyecek-içecek alanının bir parçası olacak bireyler yetiştirmektedir. Ancak Turizm ve Otel İşletmeciliği programı çok daha genel anlamda bir eğitim sunmakta ve öğrenciler birçok farklı alana yönelik eğilim gösterebilmektedirler. Araştırmada turizm lisesi mezunu öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik daha olumlu bir tutuma sahip oldukları, bu öğrencilerin departmanın çalışma koşullarını, istihdam olanaklarını daha olumlu değerlendirdikleri ve departmana yönelik ilgilerinin daha olumlu düzeyde olduğu görülmüştür. Akranlarına nazaran mezun oldukları lise nedeniyle turizm sektörü ile daha erken yaşta tanışan, turizm ile ilgili liselerden mezun öğrenciler; bu alanın gerçeklerini daha iyi öğrenmiş ve alanı daha fazla kavrayıp sahiplenmiş durumdadırlar. Öğrenciler turizm sektörü ve yiyecek-içecek alanı tecrübeleri bazında incelendiğinde, benzer şekilde sektör ve yiyecek-içecek alanı tecrübesi olan öğrencilerin, tecrübesiz öğrencilere nazaran, yiyecek-içecek departmanına karşı daha olumlu tutumlara sahip oldukları görülmüştür. Böyle bir sonucun, bu tecrübe ve mesleği kabullenme tutumundan kaynaklandığı düşünülmektedir.
Araştırmada elde edilen önemli bulgulardan biri de program tercihi ile ilgilidir. Analizlerden ulaşılan sonuçlara göre; şu anda öğrenim görmekte oldukları programları kendi istekleri ile seçen öğrenciler, bu programları kendi istekleri dışında seçen öğrencilere nazaran daha olumlu tutumlara sahiptirler. Bu öğrenciler departmanın çalışma ve istihdam koşullarını daha olumlu değerlendirmekle birlikte departmana yönelik daha ilgilidirler. Alana yönelik belirli bir isteğin olmasının mevcut koşulların zorluklarını daha kolay kabullenebilir hale getirebileceği, ilgili bireyleri daha olumlu ve iyimser tutumlara sevk edebileceği düşünülmektedir. Araştırmada elde edilen bir başka sonuca göre; mezun olduktan sonra turizm sektöründe çalışmaya devam edeceğini belirten öğrenciler, departmanın çalışma ve istihdam koşullarına yönelik olumlu bir tutuma sahiptirler. Bununla birlikte aynı öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik ilgilerinin olumlu bir düzeyde olduğu görülmüştür. Her konuda ikinci en yüksek ortalama, turizm sektöründe çalışma konusunda kararsız olduğunu belirten öğrencilerde görülmektedir. Yiyecek-içecek departmanına yönelik en düşük düzeyli tutum ortalaması ise sektörde çalışmayı düşünmeyen öğrencilerde görülmektedir. Elde edilen sonuç; sektöre yönelik kariyere devam etme kararı ile alana yönelik tutum arasındaki ilişkiyi de ortaya koymaktadır. Öğrencilerin yiyecek-içecek departmanına yönelik tutumlarının olumluluğu ile turizm sektöründe çalışmaya devam etme durumları arasında anlamlı bir ilişki görülmektedir. Departmana yönelik daha olumlu tutumlara sahip olan öğrencilerin turizm sektöründe çalışmaya devam etme niyetinde olan öğrenciler olduğu anlaşılmaktadır. Araştırmadan elde edilen sonuçlarda, öğrencilerin; yiyecek-içecek departmanının çalışma koşullarını, istihdam koşullarını ve bu departmanın otel işletmeleri açısından önemini kavramış oldukları görülmektedir. Araştırmada elde edilen bu bulgu Özdemir ve arkadaşlarının (005, s.56) yiyecekiçecek departmanının otel işletmeleri açısından önemine ilişkin bulguları ile örtüşmektedir. Araştırmanın dikkat çekici bir bulgusu da yiyecek-içecek departmanının yönetsel koşulları ile ilgilidir. Daha yukarıda da ifade edildiği üzere öğrencilerin departmana yönelik tutumları içerisinde en olumsuz tutum ortalaması (X : 3,15) bu boyuta aittir. Bununla birlikte öğrencilerin bu boyuta yönelik olumsuz değerlendirmelerinin de çok istikrarlı bir biçimde, demografik özellikleri bakımından fark arz etmeden devam ettiği görülmüştür. Bu boyutun içeriği dikkate alındığında şunları söylemek mümkündür: Departmandaki ücretleme politikaları, yiyecek-içecek yöneticilerinin ödüllendirme davranışları, iş görme biçimleri ve astlarından gelen önerileri dikkate alma konusundaki uygulamaları öğrenciler tarafından olumlu değerlendirilmemektedir. Bu olumsuzluklara rağmen öğrencilerin departmanın geneline yönelik olumlu sayılabilecek (X : 3,46) bir tutuma sahip olmaları dikkat çekicidir. Özellikle; turizm sektörü ve yiyecek-içecek alanında tecrübeli öğrencilerin bu öğrenilmişliklerine rağmen sektöre daha olumlu tutumlar besliyor olmaları ümit vericidir. Cömert'in (014) Gazi Üniversitesi Turizm Fakültesi dördüncü sınıf öğrencileri üzerinde yapmış olduğu çalışmada, öğrencilerin en az çalışmak istedikleri (öğrencilerin %4'ü) işletmelerin yiyecek-içecek işletmeleri olduğu bulgulanmıştır. Özdemir ve arkadaşlarının (005) yapmış oldukları çalışmada lisans düzeyinde turizm eğitimi alan öğrencilerin önemli bir kısmının yiyecek-içecek departmanına karşı olumsuz bir tutumda oldukları, bu departmanda çalışmak istemedikleri ve gelecekte bu departmanda yönetici olmayı hedeflemedikleri tespit edilmiştir. Bu araştırmada elde edilen sonuç Cömert'in (014, s.57) ve Özdemir ve arkadaşlarının (005, s.56) çalışmaları ile kıyaslandığında daha olumlu bir tablonun varlığından bahsedilebilir. Araştırmanın tüm sonuçları genel olarak ele alınacak olursa, öğrencilerin yiyecek-içecek departmanının yönetsel koşulları dışındaki koşullarına olumlu tutumlar besledikleri söylenebilir. Öğrencilerin olumsuz algıladıkları bu boyutun sektör profesyonelleri tarafından yeniden gözden geçirilmesinin faydalı olacağı değerlendirilmektedir. Departmanın yönetsel koşulları kümesinde yer alan; ücret, ödüllendirme, yöneticilerin iş görme usulleri ve astlarından gelen önerileri dikkate almaları hususundaki davranışlarında meydana gelebilecek olumlu gelişmelerin, departmana daha fazla sayıda öğrencinin olumlu bakmasını sağlayabileceği, hali hazırda olumlu bakan öğrencilerin de daha pozitif tutumlar sergilemesini sağlayabileceği tahmin edilmektedir. Sektörde yapılacak bu geliştirme çalışmalarının eğitimli insan kaynağının ilgisini çekeceği düşünülmektedir. Öte yandan araştırmada neredeyse her üç öğrenciden birinin (%9,6) mezuniyet sonrası sektörde çalışma konusunda kararsız
olduğu görülmektedir. Sektörde kalma konusunda kararsız olan öğrencilerin bu tutumlarının olumlu hale gelebilmesi için eğitim kurumlarının bir takım motivasyon çalışmaları yapmalarının fayda sağlayabileceği düşünülmektedir. Kaynakça Aksu, A.A. ve Köksal, C. D. (005). Perceptions and attitudes of tourism students in Turkey, International Journal of Contemporary Hospitality Management, 17(5), 436-447. Altman, L. A. ve Brothers, L. R. (1995). Career longevity of hospitality graduates, Hospitality Review, 13(1), 77-83. Aymankuy, Y. ve Aymankuy, Ş. (013). Turizm işletmeciliği eğitimi alan öğrencilerin turizm sektöründeki istihdamla ilgili görüşleri ve sektördeki kariyer beklentileri (Balıkesir Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Yüksekokulu örneği), Akademik Bakış Dergisi, (35), 1-1. Baltacı, F., Üngüren, E., Avsallı, H. ve Demirel, O. N. (01). Turizm eğitimi alan öğrencilerin eğitim memnuniyetlerinin ve geleceğe yönelik bakış açıların belirlemesine yönelik bir araştırma, Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 4(1), 17-5. Barron, P. ve Maxwell, G. (1993). Hospitality management students image of the hospitality industry, International Journal of Contemporary Hospitality Management, 5(5), 5-8. Barron, P., Maxwell, G., Broadbrıdge, A. ve Ogden, S. (007). Careers in hospitality management: generation y s experiences and perceptions, Journal of Hospitality and Tourism Management, 14(), 119-18. Blomme, R., Rheede, A. V. ve Tromp, D. (009). The hospitality industry: An attractive employer? An exploration of students' and industry workers' perceptions of hospitality as a career field, Journal of Hospitality & Tourism Education, 1(), 6-14. Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (014). Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Onsekizinci Baskı, Ankara, Pegem Akademi. Cömert, M. (014). Turizm eğitimi alan öğrencilerin sektörde çalışmak istedikleri alanlar ve sektördeki istihdamda cinsiyet ayrımcılığıyla ilgili düşünceleri, Gazi Üniversitesi Turizm Fakültesi Dergisi, 1(1), 50-6. Çatı, K. ve Bilgin, Y. (013). Turizm lisans öğrencilerinin turizm sektöründe çalışma eğilimleri, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 14(1), 3-46. ÇSGB. (011). Turizm sektöründe çalışma sürelerinin iyileştirilmesi programlı teftiş sonuç raporu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İç Teftiş Kurulu Başkanlığı, (Yayın. No.48), Ankara Duman, T., Tepeci, M. ve Unur, K. (006). Mersin de yükseköğretim ve orta öğretim düzeyinde turizm eğitimi almakta olan öğrencilerin sektörün çalışma koşullarını algılamaları ve sektörde çalışma isteklerinin karşılaştırmalı analizi, Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, 17(1), 51-69. Ehtiyar E. ve Üngüren, R. (008). Lise ve üniversitede turizm eğitimi alan öğrencilerin demografik değişkenlerinin umutsuzluk ve kaygı düzeylerine etkilerinin araştırılması, Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitimi Fakültesi Dergisi, (), 1-1. Emir, O., Arslan, S. ve Kılıçkaya, Ş. (008). Turizm işletmeciliği ve otelcilik programı öğrencilerinin staj uygulamaları hakkındaki görüşlerinin değerlendirilmesi: Afyon Kocatepe Üniversitesi örneği, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, 10(), 73-91. İçöz, O. (1991). Turizm sektörünün gelişmesinde insan unsurunun önemi, Anatolia, (6), 15-18. İstanbullu Dinçer F., Akova O. ve Kaya F., (013) Meslek Yüksekokulu Turizm ve Otel İşletmeciliği Programı Öğrencilerinin Kariyer Planlaması Üzerine Bir Araştırma: İstanbul Üniversitesi Ve Gümüşhane Üniversitesi Örneği. III. Uluslararası Meslek Yüksekokulları Sempozyumu içinde (s.30-4), Ardahan, -4 Ekim 013, Jenkins, A. K. (001). Making a career of it? Hospitality students' future perspectives: an Anglo-Dutch study, International Journal of Contemporary Hospitality Management, 13(1), 13-0. Kılıç, Y. (014). Turizm sektörü istihdamının eğitim durumu ve insan gücü planlaması, Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(1), 419-436. Kozak, N., Kozak, M. A. ve Kozak, M. (008). Genel Turizm İlkeler Kavramlar, Ankara, Detay Yayıncılık. KTB (009). Yiyecek ve İçecek Servisi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Ankara. Kurtuluş, Ş. (010). Araştırma Yöntemleri, Birinci baskı, İstanbul, Türkmen Kitabevi. Kuşluvan, S. ve Kuşluvan, Z. (000). Perceptions and attitudes of undergraduate tourism students towards working in the tourism ındustry in Turkey, TourismManagement, 1(3), 51-69. Mısırlı, İ. (00). Turizm sektöründe meslek standartları ve mesleki belgelendirme sistemi (sertifikasyon), Anatolia Turizm Araştırma Dergisi, 13(1), 39-55.
ÖSYM. (014). 014 ÖSYS Merkezi Yerleştirme ile Öğrenci Alan Yükseköğretim Önlisans Programları Katalogu, Ankara, Ölçme Seçme ve Yerleştirme Merkezi. Özdemir, B., Aktaş, A. ve Altıntaş, V. (005). Turizm ve otelcilik eğitimi görmekte olan lisans düzeyindeki öğrencilerin otel işletmelerinin yiyecek-içecek bölümüne yönelik tutumları, Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi, 16(1), 46-58. Pelit, E. ve Güçer, E. (006). Turizm alanında öğretmenlik eğitimi alan öğrencilerin turizm işletmelerinde yaptıkları stajları değerlendirmeler üzerine bir araştırma, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, (1), 39-163. Pizam, A. ve Shani, A. (009). The nature of hospitality industry: present and future managers' perspectives, Anatolia: An International Journal of Tourism and Hospitality, 0(1), 134-150. Richardson, S. (008). Undergraduate tourism and hospitality students attitudes towards a career in the industry: A preliminary investigation, Journal of Teaching in Travel and Tourism, 8(1), 3 46. Richardson, S. (009). Undergraduates perceptions of tourism and hospitality as a career choice, International Journal of Hospitality Management, (8), 38-388. Richardson, S. (010). Generation y s perceptions and attitudes towards a career in tourism and hospitality, Journal of Human Resources in Hospitality & Tourism, 9, 179 199. Richardson, S. ve Thomas, N. J. (01). Utilising generation y: united states hospitality and tourism students perceptions of careers in the industry, Journal of Hospitality and Tourism Management, 19, 1-13. Rok, M. (013). Undergraduates' experience and perceptions of tourism and hospitality work environments, Academic Journal of Interdisciplinary Studies, (), 61-70. Roney, S. A. ve Öztin, P. (007). Career perceptions of undergraduate tourism students: a case study in Turkey, Journal of Hospitality, Leisure, Sport & Tourism Education, 6(1), 4-18. Teng, C.C. (008). The effects of personality traits and attitudes on student uptake in hospitality employment, Intenational Journal of Hospitality Management, 7, 76-86. Ünlüönen, K. (004). Turizm işletmeciliği öğretmenlik programlarının öğrenci beklentileri ve algılamaları açısından karşılaştırılması- 1998-1999 ve 003-004 öğretim yılları, Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1), 108-130. Tukamushaba, E. K. ve Xiao, H. (01). Hospitality and tourism education in Uganda: An integrative analysis of students motivations and industry perceptions, Journal of Teaching in Travel & Tourism, 1, 33-357. Yanardağ, M.Ö. ve Avcı, M. (01). Turizm sektöründe istihdam sorunları: Marmaris, Fethiye, Bodrum ilçeleri üzerine ampirik bir inceleme, Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 3(), 39-6. Yıldız, Z. (011). Turizm sektörünün gelişimi ve istihdam üzerindeki etkisi, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 3(5), 54-71. Zengin, B., Şen, L. M. ve Taşar, O. (011). Marmara bölgesinde turizm lisans öğrencilerinin konaklama sektöründe cinsiyete göre kariyer düşünceleriyle ilgili bir araştırma, International Conference on Eurasian Economies Session, 3B Turizm ve Mikroekonomi, Makedonya, 1-3 Temmuz 011.