8 Temmuz 2015 UYUŞTURUCUYA KARŞI GENÇ EYLEM PROJESİ BİRLEŞMİŞ MİLLETLER 2014 YILI DÜNYA UYUŞTURUCU RAPORU ÖZETİ TÜRKÇE ÇEVİRİSİ YÖNETİCİ ÖZETİ Dünya Uyuşturucu Raporu, uyuşturucu piyasasındaki değişik uyuşturucu kategorilerine, üretiminden kaçakçılığına, yeni yollar ve yöntemlerin keşfi dâhil olmak üzere, uyuşturucu tüketimindeki büyük gelişmelere yıllık bakışı sağlar. Dünya Uyuşturucu Raporu 2014 ün 1.Bölümü opiatlar, kokain, kenevir ve amfetamin deki (ekstazi dâhil olmak üzere) son gelişmelere ve uyuşturucu kullanımının sağlık üzerine etkilerine genel bir bakış sağlar. 2.Bölüm ise yasadışı ilaç yapımındaki öncül maddeler ile ilgilidir. Kapsamlı bilgilerin yanı sıra nispeten yeni ve kısıtlı olan bilgileri de kaynak alarak, yasadışı uyuşturucu kullanımının 1 yaygın olmasının, evrensel bir durum olduğu sonucuna varılabilir. Giderek artan dünya nüfusu ile orantılı olarak uyuşturucu kullananların toplam sayısı da artmaktadır. Yani, her bölge belirli uyuşturuculara bağlı kalarak kendi özelliklerini sergiler. Çoklu uyuşturucu kullanımı genellikle aynı zamanda ya da sırayla iki veya daha fazla maddenin kullanımı olarak anlaşılır. Çoklu uyuşturucu kullanımı, Halk Sağlığı ve Uyuşturucu Kontrolü açısından büyük endişe kaynağı olmaya devam etmektedir. Uyuşturucu Kullanımı ve Uyuşturucu Kullanımının Sağlık ve Sosyal Sonuçları Uyuşturucu kullanımı, değerli insan hayatının ve birçok kişinin üretken yıllarının kaybolmasına neden olmaya devam ediyor. 2012 yılında tahminen 183,000(Aralık:95,000-226,000) uyuşturucuya bağlı ölüm rapor edildi. Bu durum, 15-64 yaş aralığındaki nüfusta, milyonda 40.0 (Aralık 20.8-49.3) ölüm oranı, yani mortalite hızına karşılık gelmektedir. Bu tahminlerin 2011 yılına göre daha az olması, Asya daki birkaç ülkede azalan sayıdaki ölüm raporlarına bağlanabilir. Dünya çapında, 2012 tahminlerine göre 162 milyon ile 324 milyon arası kişinin, 15-64 yaş aralığındaki dünya nüfusunun yüzde 3.5 ile yüzde 7.0 si, bir önceki yıl en az bir kez yasadışı
uyuşturucu kullanmıştır. Bu kullanımlar başlıca kenevir, opioid, kokain ya da amfetamin tipi bir grup uyarıcıyı içermektedir. Uyuşturucu kullanımı probleminin kapsamı düzenli uyuşturucu kullanıcıları, uyuşturucu madde kullanım bozukluğu olanlar ve bağımlılar - 16 milyon ile 39 milyon kişi arasındadır. Bununla birlikte hala hizmet boşluğu oluşmaya devam etmektedir. Son yıllarda, her yıl altı uyuşturucu kullanıcısından sadece birisi, uyuşturucu bağımlılığı tedavisine ulaşmış ya da tedaviyi almıştır. Kenevir, genel olarak halk tarafından en az zarar verici yasadışı uyuşturucu olarak algılansa da, geçtiğimiz on yılda, özellikle Amerika, Avustralya ve Avrupa da kenevir kullanımı bozukluğu için tedaviye başvuranların sayısında gözle görülür bir artış olmuştur. Asya ve Avrupa da tedavi görenler arasında opiatlar, Amerika da tedavi görenler arasında ise kokainler, uyuşturucu kullanımının en çok suistimal edildiği uyuşturucular olarak görülürler. Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC), HIV/AIDS Birleşmiş Milletler Ortak Programı (UNAIDS), Dünya Bankası ve Dünya Sağlık Örgütü (WHO) mevcut son verilerine göre tahminen, uyuşturucu enjekte eden insanların sayısının 12.7 milyon olduğu (Aralık: 8.9 milyon 22.4 milyon) düşünülmektedir. Bu sayı 15-64 yaş aralığındaki popülasyonun yüzde 0.27 sine (aralık: yüzde 0.19-0.48) karşılık gelmektedir 2. Problem özellikle Doğu ve Güney Doğu Avrupası ndadır. Bu bölgelerdeki enjekte uyuşturucu kullanımı, dünyadaki ortalama enjekte uyuşturucu kullanımından 4.6 kat daha fazladır. Kullanılmış enjeksiyon ekipmanlarının paylaşımı, insanları HIV ve Hepatit C açısından savunmasız bırakır. Tahminen toplamda uyuşturucu enjekte edenlerin ortalama yüzde 13.1 i HIV ile yaşamaktadır. UNODC, Dünya Bankası, WHO ve UNAIDS in tahminine göre dünya çapında uyuşturucuyu enjekte ederek kullananlardan 1.7 milyonu (Aralık: 0.9-4.8 milyon) HIV ile yaşamaktadır. Bu durum Dünya nın iki bölgesinde özellikle belirgindir: Güney Batı Asya ve Doğu/Güneydoğu Avrupa. Bu alanlarda, enjekte uyuşturucu kullanan insanlar arasında HIV ile yaşayan insanların sıklığı sırasıyla yüzde 28.8 ve 23.0 dür. Uyuşturucuyu enjekte eden insanların yarısından fazlası tahminen Hepatit C ile yaşamaktadır. Kanıta dayalı kapsamlı dokuz müdahale 3 paketi düşüncesinden, HIV pozitif olan insanları adresleme (ayrıca zarar azaltma hizmetleri olarak da bilinir) HIV ın yayılımını durdurmaya yönelik evrensel tepkinin önemli bir bileşenidir. Bu dokuz müdahaleden dört tanesi HIV i önlemek adına en etkili olan müdahalelerdir: Tedavi ve bakım iğne şırınga programları, opioid yer değiştirme tedavisi (opioid olmayan uyuşturucu enjeksiyonu yapmış bağımlıların olması durumunda başka kanıta dayalı uyuşturucu bağımlılığı tedavi programları), HIV testi ve danışmanlığı, Antiretroviral tedavi. En etkili dört müdahalenin kapsamı, Batı ve Orta Avrupa da en büyük oldu. Bu bölgeler, on yıldan daha uzun bir süredir zarar azaltma müdahalelerin arttığı yerlerdir. Uyuşturucu enjekte eden insanlar arasında yakın zamanda HIV tanısı koyulmuş hasta sayısının ve AIDS ilişkili
ölüm sayısında, tehlikeli uyuşturucu enjeksiyonuna atfedilen sayıların azalması bu duruma öncülük etmiştir. Ancak, Avrupa nın bazı yerlerinde uyuşturucu enjekte eden kişilerde gözlenen son HIV salgınları, hizmet ve müdahalelerin azaltıldığı yerlerde HIV in yaygınlık durumunun ne kadar hızlı değişebileceğini göstermektedir. Uyuşturucu enjekte edenlerde, yüksek oranda, geçmişinde bir hapis öyküsü olduğu iyi bir şekilde belgelenmiştir. Ayrıca, cezaevindekiler arasında uyuşturucu kullanımı ve uyuşturucu enjeksiyonu son derece yaygındır. Cezaevlerindeki sağlık hizmetlerine erişim ve kullanılabilirliğin eksikliği, özellikle de uyuşturucu bağımlılığı tedavisi ve HIV önleme, tedavi ve bakım hizmetleri endişe kaynağıdır. Cezaevindekiler asgari olarak, var olan bu hizmetlere genel halka eşdeğer şekilde ulaşabilir olmalıdır. Örneğin, Avrupa da, mahkûmluğu sırasında yasadışı madde kullananların oranı yüzde 4 ile 56 arasındadır. Avrupa daki finansal krizin, uyuşturucu kullanımı yöntemleri ve ilgili sağlık ve sosyal sonuçları üzerine etkili olduğu görünüyor. Henüz kapsamlı veriler mevcut değilken finansal krize paralel olarak Avrupa nın bazı bölümlerinde 2 fenomen ortaya çıkmış gibi görünüyor. İlk olarak, uyuşturucu kullanımının modelinde, bazen yüksek zarar riski ile sonuçlanan bir kayma olduğu görülmektedir. İkinci olarak, zarar azaltıcı hizmetlerin kapsamında meydana gelen azalmalar, son yayınlanan araştırmaya göre, güvenli olmayan enjeksiyon davranışı olasılığında artışa neden oldu. Bu durum, HIV ve Hepatit C gibi enfeksiyonların yayılımını etkiledi. Kategorilerine Göre Uyuşturucu Profilleri Opiatlar Opiatlar ve opioidler, dünya çapında hastalıklara ve uyuşturucuya bağlı ölümlere neden olan uyuşturucular arasında, listenin en üstünde yer almaktadır. Dünya nın en büyük haşhaş yetiştirme alanına sahip olan Afganistan da, birbirini izleyen üç yıl üst üste haşhaş ekilen alanlarda artış gözlendi (2012 deki 154,000 hektardan 2013 deki 209,000 hektara). Ek olarak Myanmar, haşhaş yetiştirme alanlarında ilan edilenden daha fazla bir genişlemeye şahit oldu. 2013 yılında, dünya çapında tahmini eroin üretimi 2008 ve 2011 yıllarında görülen seviyelerine geriledi. 2013 yılında yasa dışı opium yetiştirme alanları, dünya çapında 296,720 hektarda durdu (ölçümlere göre 1998 den beri en geniş alan). Afgan eroininin, Avustralya ve Güneydoğu Asya gibi yeni pazarlara ulaşımının giderek arttığına dair kanıtlar mevcuttur. Köklü Balkan rotası, Afgan eroininin Batı ve Orta Avrupa nın kazançlı pazarlara geçişinde bir koridor olarak kalıyor gibi görünmektedir. Ancak bu rotanın önemi, Batı ve Orta Avrupa daki daha etkili hukuk uygulamaları ve çekinik pazarlar gibi değişik faktörlerden dolayı azalmıştır. Bu durum; uyuşturucu kullanımında görülen gerileme, alt bölgelerde maddelere el konulması ve 2007 deki en yüksek değerleriyle karşılaştırılınca azalmış seviyelerdeki arz ve taleplerden anlaşılmaktadır.
Sözde Güney Güzergâhı nın Afganistan ın güney bölgelerinden Avrupa ya olan eroin kaçakçılığı ile genişlediğinden bahsediliyor. Bu kaçakçılık Yakın ve Orta Doğu, Afrika ve de direkt olarak Pakistan üzerinden gerçekleştiriliyor. Sentetik opioidlerin eroin ile yer değiştirilmesi, Amerika Birleşik Devletleri nde opioid bağımlı uyuşturucu kullanıcıları arasında gelişmekte olan bir fenomendir. Bu fenomen, Amerika nın bazı kısımlarında, eroinin ulaşılabilirliğinin artması ve uyuşturucu bağımlılıklarını devam ettirmek amacıyla düzenli uyuşturucu kullanıcılarına sağlanan düşük fiyatlar nedeniyle sürmektedir. Bundan başka, OxyContin in yeniden formulize edilmesi, burnundan çekme ya da enjekte etmeyi zorlaştırarak, reçeteli ilaçların kötüye kullanımı engeller. 2011 yılındaki net artışı takiben, dünya çapında eroin ve yasadışı morfinin ele geçirilme miktarı 2012 de düşüş gösterdi. Miktarı düşmesine rağmen 2012 deki ele geçirilme, 2010 ve daha önceki yılların seviyesinden yüksek kaldı. Dalgalanmalar, özellikle Güneybatı Asya, Batı ve Orta Avrupa daki ele geçirilmeler tarafından kontrol edildi. Ancak 2012 yılında, başka birçok bölgede, ele geçirilen eroin miktarında bir artış oldu. Bu artış başlıca; Doğu ve Güneydoğu Avrupa, Güney Asya ve Avustralya da meydana geldi. Eroine el konulması ve buna bağlı olarak da Kuzey rotası boyunca kilit öneme sahip olan ülkelerde (Afganistan dan Rusya Federasyonu na kadar ülkelerde) eroin akışı kayda değer oranda zarar gördü. Aynı zamanda, eroin yerine satılan ev yapımı dezomorfinin küçük miktarlarda ele geçirilmesine dair önemli sayıda kanıt vardır. Estonya, Finlandiya ve Amerika Birleşik Devletleri nde opioid bağımlı insanlar arasında, fentanil gibi opioidlerin kötüye kullanımı dahil olmak üzere daha zararlı davranışların ortaya çıkma potansiyeli olduğu not edilmiştir. Opioid kullanıcılarının, piyasada hangi maddenin daha bulunabilir, ulaşılabilir ve ucuz olduğuna göre, ilaç kullanımı ve/veya reçeteli opioidler ve eroin arasında alternatifler oluşturduğu gözlemlenmiştir. Kokain Kokain üretimi ve ticaretinin Batı yarımkürede önemli etkileri olurken, dünya çapında kokainin bulunabilirliğinin düştüğüne dair belirtiler vardır. 31 Aralık 2012 de, koka ağacının yetiştirildiği tahmini net alan, 1990 daki mevcut tahminlerin başlangıcından bu yana olan en düşük alandır: 133,700 hektar, 2011 hesaplarına göre yüzde 14 lük bir düşüş. Dünya çapında kokainin ele geçirilme miktarı, 2011 yılında ele geçirilen 634 ton ile karşılaştırıldığında, 2012 yılında 671 tona yükseldi. Ele geçirilen kokain miktarındaki ana artışlar Güney Amerika, Batı ve Orta Avrupa daydı. Kokain kullanımı nispeten Amerika, Avrupa, Avustralya ve neredeyse tüm dünyanın kokaininin üretildiği Güney Amerika nın üç ülkesi ile yoğun olarak ilişkilendirilir. Afrika ve Asya daki kokain kullanımı boyutunda kesin kanıtlar olmamakla birlikte, bu iki bölgede artan
torba kokain kullanımı olduğu, uzman görüşler tarafından belirtilmiştir. Bu durum, Afrika üzerinden gerçekleşen trafiğin yükselişi ve iki kıta için de artmış olan zenginlik ile ilgilidir. En kuşku uyandıran kokain kullanımı Amerika dadır. Kuzey Amerika'da kokain kullanımı, kısmen sürekliliğin eksikliği yüzünden 2006 yılından beri gerilemektedir. Ancak, son zamanlarda Amerika Birleşik Devletleri nde, denizde ele geçirilen miktarlarda hafif bir artış gözlenmektedir. Güney Amerika da, özellikle Brezilya da, coğrafik konumu ve büyük kent nüfusundan dolayı, kokain tüketimi ve ticareti daha önemli hale gelmeye başladı. Batı ve Orta Avrupa, Amerika kıtalarından sonraki ikinci en büyük pazardır. Kokainin bulunabilirliğine genel tedarik tekliflerinin yansımış bir belirtisi, perakende saflığın büyük tüketici pazarlarına sahip bazı ülkelerde azalmış olmasıdır. Diğer taraftan, talepler bir artış göstermemektedir. Kullanımın görece daha yüksek seviyelerde olduğu bazı ülkelerde, kokain kullanımında gerileme vardır. Pazar, son yıllarda Avustralya ya kadar genişledi. Ancak bu bölge diğer tüketici pazarlarıyla karşılaştırıldığında farklı kullanım modeline sahiptir. Çünkü, kokaini az sıklıkta kullanan geniş bir kullanıcı kitlesi (yaygınlığı yüksek) bulunur. Az sıklıkta kullanılması, belki de kokainin yüksek fiyatlardan dolayıdır. Kenevir (Cannabis) Kenevir otu (marihuana) yetiştirilmesi ve üretimi yaygın olarak devam ederken; kenevir reçinesi (haşhaş) üretimi, Kuzey Afrika nın birkaç ülkesinde, Orta Doğu ve Güneybatı Asya da sınırlanmıştır. Afganistan da, kenevir yetiştirme alanlarının azalması gerçeğine rağmen, hektar başına daha fazla verim alınmasından dolayı, 2012 yılında 2011 yılına göre daha fazla kenevir reçinesi üretilmiştir. Dünya çapında kenevir kullanımının azalmış gibi görünmesi, aslında Batı ve Orta Avrupa daki ülkelerden bildirilen kenevir kullanımındaki azalmanın ölçüsünü yansıtmaktadır. Ancak, Birleşik Devletler de, kenevir kullanımının riskinin düşük olarak algılanması, kenevir kullanımında artışa neden olmuştur. Aynı zamanda, her yıl esrar kullanan daha fazla insan tedavi arıyor. Kenevir reçinesi, büyük çoğunluğu Fas tan kaynak alan ve Avrupa daki bir önceki egemen kenevir maddesiyken; ele geçirilme verileriyle kanıtlanmış olarak, kenevir otunun yerel ve bölgesel olarak üretilmesi ile kenevir reçinesine göre rağbet kazanması sonucunda, Avrupa daki piyasa değişti. Amerika Birleşik Devletleri ndeki Colorado ve Washington eyaletlerinde ve Uruguay da, yeni düzenleyici yapılanmalar, bazı kısıtlamalar altında keyif amaçlı esrar kullanımını yasal hale getirmiştir. Yeni yasalar ayrıca, tedarik zinciri için hükümler ve ruhsatlı ve kişisel yetiştirmeyi kapsamaktadır. Bu değişikliklerin, keyif amaçlı ve problemli esrar kullanımı, sağlık, ceza
adaleti, kamu gelirleri ve harcamalar dâhil geniş menzildeki alanların üzerine etkisini anlamak için daha çok erkendir. Gelecekteki politika kararlarını bildirmek Uyuşturucu Elde Edilen Yollar ve Yakalanan Uyuşturucu Dağılımı Ana Göstergeleri, 2003-2013 Kaynak: Yakalanan Miktar Verileri: Yıllık rapor, diğer resmi kaynaklardan anket ilave etmiştir. Yetiştirme Verileri: Diğer resmi verilere ek olarak, UNODC tarafından desteklenen, ulusal yasadışı ürün izleme sistemlerine dayanan bilgilere göre tahmin edilmiştir. a İçeriği: Amfetamin, Ekstazi tipi maddeler, metamfetamin, belirtilmemiş ATS, reçeteli ve diğer uyarıcılar. Reçeteli ve diğer uyarıcıların sınıflandırılması için, yakalanan maddelerin sadece ağırlık ya da hacminin bildirilir. Amacıyla, bu yeni çıkmış düzenleyici yapıların daha geniş etkilerini anlamak için dikkatlice izlenmesi yıllar alacaktır Var olan araştırmalara dayanarak, azalan risk algısı ve artmış bulunabilirlik, artmış kullanım ve genç yaşta başlamanın bu durumu arttırdığı savunulabilir. Perakende esrar satışı vergi gelirlerinin, kamu gelirlerini karşılaması bekleniyor. Ancak, beklenen gelirlerin, önlem ve sağlık hizmetleri masraflarına göre dikkatlice hesaplanması gerekir. Amfetamin tipi uyarıcılar
Amfetamin tipi uyarıcıların küresel boyutta üretimi için miktar belirtmek zor olsa da çoğunlukla metamfetamin üreten dağıtılmış laboratuvar sayıları artmaya devam etti. Amerika Birleşik Devletleri ve Meksika dan rapor edilen dağıtılmış laboratuvar sayılarına göre Kuzey Amerika da metamfetamin üretimi tekrar büyümekte. Dünya üzerinde ele geçirilen 144 ton amfetamin tipi uyarıcının yarısı Kuzey Amerika da,%25 i Doğu ve Güneydoğu Asya da bulunuyor. Ürdün, Suudi Arabistan ve Suriye başta olmak üzere Orta Doğu da çok miktarda amfetamin ele geçirildiği rapor edilmekte. Kullanım ve yakalanma oranının düşük olması sebebiyle Orta ve Güneydoğu Asya yeni pazarlar olarak ortaya çıkmakta. Güneybatı Asya ise Doğu ve Güneydoğu Asya ya giden metamfetamin için önemli bir üretim alanı haline geldi. Bunların yanında Batı ve Orta Afrika da da üretim ortaya çıkmakta. Dünya üzerinde ele geçirilen ekstazi miktarı 2012 de arttı. Bu miktardaki en büyük pay ise tüm dünyada ele geçirilen miktarın neredeyse %80 i; Doğu ve Güneydoğu Asya ya ardından da Avrupa ya (Güneydoğu, Batı ve Orta Avrupa ) ait. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (ADHD) için reçete edilen uyarıcıların veya ilaçların kötüye kullanımı yaygın olmasına rağmen birkaç ülke genel ve genç popülasyonda bu durumun yaygınlaştığını rapor ediyor. Kötüye kullanma esas olarak Güney ve Kuzey Amerika dan rapor edilirken diğer bölgelerde de yok sayılabilecek bir durum değildir. Yeni psikoaktif maddeler ve internet tabanlı sanal market İnternetin uyuşturucu trafiği ve prekürsör kimyasalların yasa dışı ticareti için kullanımı devam ettikçe gizli internet ( Dark Net ) kullanımı da büyümekte. Dark Net internet ağ aramasıyla ulaşılamayan, sahiplerinin ve kullanıcılarının gelişmiş gizlenme metotları sayesinde yasal güçler tarafından belirlenmesinin zor olduğu sanal bir market. Bu durum gizli interneti özellikle dijital dövizle yasa dışı uyuşturucu ticareti yapan alıcı ve satıcılar için güvenli bir liman haline getiriyor. Gizli internette gerçekleşen uyuşturucu işlemlerinin tam oranı belirsizliğini korurken işlemlerin değeri ve ulaşılabilen mevcut uyuşturucu miktarı artmakta. Ünlü bir gizli internet sitesi olan Silk Road sitesinin dağıtılması, 2 yıldan 5 yıla varan bir sürede sitenin yaklaşık olarak 12 milyar lira gelir elde ettiğini gün yüzüne çıkardı. Gizli internette yüksek kalite kenevir, eroin, MDMA ve kokain gibi yeni psikoaktif maddeler için de pazar olduğuna dair kanıt bulunmakta. Son olarak yeni psikoaktif maddelerin ortaya çıkmasıyla beraber madde sayısının uluslararası düzeyde kontrol edilen sayıdan çok daha fazla olması yeni bir problem ortaya koyuyor. Narkotik suçlar 2003 2012 yılları arasında özel mülkiyetle ilgili ve şiddet içeren suç oranlarında azalma eğilimine karşın uyuşturucunun hem kullanımı hem de ticaretiyle bağlantılı suç oranlarında artış görüldü. Bu dönemde uyuşturucu kullanan kişi sayısındaki artışa rağmen kişisel kullanım
suçu tanımlanmış kişi sayısı aynı kaldı. Dünya çapında uyuşturucu kullanımı suçlarının büyük çoğunluğu kenevirle ilgilidir. Uyuşturucu ticaretiyle ilgili suçlar uyuşturucunun çeşidine ve farklı bölgelerdeki tedarik yöntemlerine göre değişiklik gösteriyor. Uyuşturucu bulundurma şüphesi olan veya tutuklanan kişilerin çoğunluğunu erkekler oluştururken kadınların suça karışma oranı; uyuşturucunun tipine, uyuşturucuya karşı verilen yanıta ve uyuşturucu çeşidinin kadınlar arasında tercih edilme oranına göre farklılık gösteriyor. Tutuklu ve şüpheliler arasında kadın oranının en fazla olduğu suçların başında yatıştırıcı ve sakinleştiriciyle ilgili olanlar bulunuyor (%25). Prekürsör madde denetimi Bitki bazlı ya da sentetik çoğu uyuşturucuyu son ürün haline dönüştürmek için kimyasallara ihtiyaç duyulur. Gizli olarak üretilen bitki bazlı uyuşturucular için gerekli maddelerden yalnızca biri olan kimyasallar yasa dışı sentetik uyuşturucu üretimi için ana maddedir. Gitgide büyüyen sentetik uyuşturucu kontrolünde yasa dışı ekinlerin eradikasyonu gibi geleneksel yöntemler veya alternatif gelişmeler kullanılamadığı için prekürsör olarak bilinen kimyasalların denetimi anahtar rol oynuyor. Yasa dışı uyuşturucu üretiminde kullanılan bu kimyasalların üretim ve ticaret yapısında potansiyel güvenlik açıkları bulunuyor. Yıllar içinde uluslararası birlikler bu kimyasalların yasal ticaretine izin verirken bir yandan da yasa dışı üretimde kullanılmasına engel olmayı amaçlayan bir kontrol sistemi geliştirdi. Bu maddelerin kontrolünde bazı başarılar elde edildi ancak bu durumun yasa dışı uyuşturucu üreticilerinde ve tüccarlarında farklı yansımaları oldu ve uluslararası uyuşturucu kontrolü için yeni zorluklar yarattı. Prekürsörlerin kötüye kullanımına karşı kimya endüstrisinin güvenlik açıkları Son dönemlerde kimya endüstrisinde görülen büyük gelişmeyle ve coğrafi değişikliklerle birlikte küresel çapta üretim hacmi iki katına çıkarken ticaret hacmi üç katından fazlasına ulaştı. Ayrıca bu dönem boyunca üretimin merkezi şimdilerde çok sayıda rekabetçi küçük kuruluşla gelişen kimya endüstrisinin adını duyuran Asya ya kaydı. Kimya endüstrisinin dikey entegre çakıl taşlarıyla domine edildiği zamanlara kıyasla bu yeni gelişmeler kimya endüstrisini prekürsörlerin kötü kullanımına karşı daha savunmasız hale getirdi. Diğer taraftan uluslararası ticareti yapılan kimyasallar arttıkça transit ülkelerin sayısı, ortaya çıkan komisyoncu ve aracıların sayısı, prekürsörlerin gizli uyuşturucu üretiminde kötüye kullanımı için potansiyel yolların sayısı da artmakta.
Uluslararası toplumun cevabı 1988 de yasa dışı uyuşturucu ve psikotrop maddelerin kullanımına karşı düzenlenen Birleşmiş Milletler kongresinde prekürsörlerin denetimi, uyuşturucunun kontrolünün temel direği olarak ortaya kondu. Bu kongrede uyuşturucu üretimine ve üretimde kullanılan kimyasalların uluslararası ticaretine karşı özel önlemler belirlendi. Bunlar 2 gruba ayrılarak ele alındı. Tablo I de daha katı kontrol edilen maddeler, tablo II de ise nispeten daha az kontrol edilen maddeler bulunuyor. 1988 kurulu uluslararası düzeyde prekürsör kontrolü için Uluslararası Narkotik Kontrol Grubunu görevlendirdi. Sistem; Birleşmiş Milletler Uyuşturucu Maddeler Komisyonu(CND), Ekonomik ve Sosyal Konsey, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 1998 yılındaki özel oturumda Genel Kurul tarafından ortaya konan Siyasi Deklarasyon, 2009 yılında Genel Kurul tarafından ortaya konan Dünya Uyuşturucu Problemine Karşı Entegre ve Dengeli Stratejiyle Uluslararası İşbirliği Siyasi Deklarasyonu gibi benimsenen yeni çözümlerle daha da güçlendirildi. 2013 yılının aralık ayı itibariyle 15i tablo I e, 8 i tablo II ye dâhil olmak üzere 23 madde uluslararası kontrol altındaydı. 2014 yılının mart ayında Uyuşturucu Maddeler Komisyonu alfafenilasetoasetonitrili Tablo I e dâhil etme kararı aldı. Prekürsörlerin üretimi ve ticareti Prekürsör maddelerin yasal kullanımı ve ticareti mevcut, denetimi ise bu yasal ticareti görüntülemeyi ve kötüye kullanımı engellemeyi içeriyor. Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC) ne ülkeler tarafından sağlanan analizler ve uluslararası ticaret istatistiklerine bakılarak söylenebilir ki 2010-2012 yılları arasındaki dönemde prekürsör kimyasal üretimi yapan 77 ülke bulunmakta. Aynı dönemde 122 ülke prekürsör madde ihracatı yaparken ithalat yapan 150 ülke bulunuyor. Asya ardından Avrupa ve Amerika en fazla ihracat yapan ülkeler arasında. Yalnızca net prekürsör madde ihracatı yapan ülkeler hesaba katıldığında Asya ülkelerinin toplam ihracattaki payı %59. Prekürsör kimyasalların küresel ihracatı kimya endüstrisindeki genel ihracat oranıyla benzer artış gösterdi. Farklı prekürsörler için yasal gereksinimler ve başvurular ülkeden ülkeye farklılık göstermekte.1998 kongresine göre uluslararası prekürsör kimyasal madde ticaretinin ekonomik açıdan çok büyük bir oranını (%93) tablo II de bulunan maddeler oluşturuyor. 2012 yılında tablo II deki sıkı kontrolü yapılan maddelerin ticareti prekürsör kimyasal ticaret hacminin %4üne, uluslararası kimyasal madde ticaretinin ise %0.04üne eşitti. Tablo I de bulunan prekürsör maddelerin ihracatı Tablo II de bulunanlara kıyasla çok daha fazla azalma gösterdi. Tablo I de bulunan ekonomik açıdan en önemli maddeler: eroin üretiminde kullanılan asetikanhidrid, kokain üretiminde kullanılan potasyumpermanganat ve metamfetamin üretiminde kullanılan psödoefedrin.
Prekürsör kimyasalların yasa dışı ticareti yasal piyasa gibi kolayca ölçülememekle birlikte ele geçirilen maddelere dair veriler gidişat hakkında bilgi sağlayabilir. Yıllık yakalanma oranları büyük ölçüde dalgalanma göstermekle beraber son yirmi yılda Tablo I de bulunan prekürsörlere olan eğilim artmış görünüyor. Bunun aksine Tablo II de bulunan maddelere olan eğilim ise aynı kalmış durumda. Tablo I ve Tablo II de de bulunan maddelerden ele geçirilenlerin coğrafi dağılımının ise Amerika ardından bakılan zaman aralığına göre Avrupa ve son yıllarda Asya da yoğunlaştığı görülmektedir. Prekürsör denetiminin uyuşturucu miktarına etkisi Farklı analiz metotlarıyla görülebilir ki yasa dışı uyuşturucu üretiminde kullanılan prekürsör maddelerin denetimi için alınan önlemlerin bu durumun azalması üzerine somut etkisi oldu. Bunlar: a)kötüye kullanımdan kurtarılan kimyasal miktarında artış. Durdurulan gönderilerin sayısı keskin bir artış gösterdi. Tablo I de bulunan prekürsörlerin ele geçirilme oranı, uluslararası prekürsör kontrolünün başlangıç yılları olan 2010-2012 yılları arasındaki dönemde 1990-1992 yılları arasındaki döneme göre 12 kat arttı. Bu durum kesin bir kanıt olmamakla birlikte prekürsör kontrolünün etkili olduğunu gösteriyor. b) Yüksek ele geçirilme oranı. 2007-2012 yılları arasında ele geçirilen prekürsör madde miktarları, yasa dışı uyuşturucu üretiminde kullanıldığı hesaplanan miktarla karşılaştırıldığında görülüyor ki kullanılan permanganatın %15 i (%10-% 28) kadar permanganat ve asetikasitin %15 i (%7-%22) kadar asetikanhidrit ele geçirildi. Hesaplanan kullanım uluslararası permanganat ticaret hacminin %2 sine, asetikanhidrit ticaret hacminin ise %0.2 sine eşit. c) Ele geçirilen prekürsör miktarının, aynı prekürsör kullanılarak üretilen maddenin ele geçirilen miktarından daha fazla olması. 2007-2012 yılları arasında ekstazi yapımında kullanılabilecek prekürsör maddenin ele geçirilen miktarı, oluşturabileceği ekstazi miktarına göre hesaplandığında, aynı dönemde ele geçirilen ekstazi miktarından 50 kat daha fazladır. Ele geçirilen amfetamin ve metamfetaminin prekürsör miktarı son ürün eş değerlerine göre hesaplandığında, aynı dönemde ele geçirilen amfetamin ve metamfetamin miktarının 2 katıdır. d) Prekürsör denetimine bağlı tedarik edilebilirliğin azalması. Prekürsörlerin denetimi sayesinde tedarik edilebilirliğinin ve mevcut uyuşturucu miktarının azalmasına dair 3 örnek verilebilir: İlk olarak Lizerjikasitdietilaminin(LSD) nin pazardan çekilmesi kısmen LSD kontrollerinin artmasına atfedilebilir. 1996-2013 yılları arasında, maddeye ulaşılabilirliğin azalmasıyla da korele olarak bu çekilmenin yansıması Amerika Birleşik Devletlerinde lise öğrencileri arasında LSD kullanımın % 75 oranında azalması oldu. İkinci örnek olarak 2007-2010 yılları arasında ana prekürsör maddesinin ulaşılabilirliğinin azalmasına bağlı olarak çoğu
ülkede ekstazi kullanımın azalması gösterilebilir. Üçüncü olarak ise son 20 yılda prekürsör maddesinin artmış denetimi metakualon kullanımının azalmasını sağladı. e) Yasa dışı piyasada fiyatlar. Son yıllarda yasal asetikanhidritin litre başına fiyatı 1-1,5 dolar iken Afganistan da yasadışı satılan asetikanhidritin litre başına fiyatı yıllar geçtikçe arttı; 2002 yılında 8 dolarken 2011 yılında 430 doları bularak pik yaptı. Bu fiyatlar prekürsör maddelerin denetimindeki gelişmelere bağlanabilir. Bu gelişmeler eroin üretiminin maliyetine de etki etti: Afganistan daki eroin üretiminin tüm maliyeti içinde asetikanhidritin oranı 2002 yılında %2 idi. Bu oran 2010 yılında %26 ya yükselmesinin ardından 2013 te %20 ye düştü. Uyuşturucu üreticilerinin yeni stratejileri Küresel düzeyde artan prekürsör madde denetimi yasa dışı laboratuvar işletmecilerini bu kontrollere karşı bir dizi yeni strateji geliştirmeye yöneltti. Bu stratejiler: Prekürsör kimyasalların elde edilmesi için daha gelişmiş yöntemlerin kullanılması Zayıf kontrol sistemi olan ülkelerin transit geçiş için kullanılması Prekürsör kimyasalların tedarikinde uzmanlaşmış organize suç gruplarının ortaya çıkması İllegal ithalatı gizlemek için paravan şirketlerin ortaya çıkması Uluslararası kontrol sistemini atlatmak için prekürsörlerin yerli üretimi ve dönüştürülmesi. Nihai varış yerine kaçak olarak iletilmesi İnternet kullanımı İlaç preparatlarının kötüye kullanımı (özellikle efedrin ve psödoefedrin içerenler) Gerekli prekürsörlere kolaylıkla dönüştürülebilen prekürsör öncülleri gibi daha önce tanımlanmamış kimyasalların ortaya çıkması Nitekim son yıllarda amfetamin tipi uyarıcıların üretimi için APAAN, fenilasetikasitin çeşitli esterleri, 3,4-metilendioksifenil-2-propanon, metilglisidat ve metilamin gibi yeni prekürsör öncül maddeleri ortaya çıktı. Bu maddelerin yalnızca sınırlı sayıda ülkede kontrol edilen bazı çeşitleri geçmişte kullanılan ancak artık yakalanma oranları yüksek olan prekürsörlerin yerini alan en önemli maddeler haline geldi. Bir başka karşı strateji ise uluslararası denetimi olmayan kimyasallarla üretimi mümkün yeni psikoaktif maddelerin ortaya çıkarılması. Üreticiler tarafından geliştirilen bütün bu stratejiler uluslararası prekürsör denetim sistemi için yeni zorluklar ortaya çıkarıyor. Ama aynı zamanda prekürsör denetiminin etkili olduğu gerçeğine de kanıt oluşturuyor. Ortaya çıkan sorunlarla ilgilenmek için uluslararası düzeyde yeni yöntemler var: Müşterini tanı prensibinin kullanılması, uluslararası sınırlı gözetim listesi, Online İhracat Öncesi
Bildirim(PEN) ve Prekürsör Olay İletişim Sistemi (PICS) gibi. Bu yöntemler henüz az sayıda ülkede kullanılmakta ancak küresel ve etkili kullanılmalarıyla zorluklara karşı koyma konusunda bir adım daha atılmış olacak. Dipnotlar 1 Uyuşturucu kullanımı sorunuyla ilgili klasik bir tanım yoktur. Tanım ülkeden ülkeye farklılık gösterebilir ve ayrıca yüksek riskli uyuşturucu tüketimi ile ilişkili insanları içerebilir. Örneğin, uyuşturucu enjekte eden, günlük olarak uyuşturucu kullanan ve/veya uyuşturucu kullanım bozukluğu tanısı konulmuş kişiler ya da Dünya Sağlık Örgütü Uluslararası Hastalık Sınıflandırması onuncu revizyon (ICD-10) ve Amerikan Psikiyatri Birliği Mental Bozuklukların Tanımsal ve Sayımsal El Kitabı dördüncü baskısı (DSM-4) içeriğinde yer alan klinik kriterlere göre uyuşturucu bağımlısı olarak tanımlanan kişileri veya herhangi benzer kriter ya da tanımları içerebilir. 2 Bu tahminler, farklı kaynaklardan elde edilmiş, geçerli en son verileri yansıtmaktadır. Tahminlere, entegre biyolojik ve davranışsal gözetim anketleri, gelişmiş kapsama alanı ve ülke içindeki kaliteli gözetim ve rapor edilen ülke sayısındaki artışlar dahildir. Bu nedenle, bu tahminler bir önceki dünya çapındaki tahminlerin güncellemesi olarak anlaşılmalıdır ve güncel bir analiz için karşılaştırma olarak kullanılmamalıdır. 3 WHO, UNODC, UNAIDS Uyuşturucu Enjekte Eden Kullanıcılar için HIV Önleme, Tedavi ve Bakım Evrensel Erişim ve Ülkelerin Hedeflerini Düzenlemek için Teknik Kılavuz: 2012 Revizyonu (Cenevre, Dünya Sağlık Örgütü,2012). Çeviri: Rümeysa Atahan Zeynep Can Sivil Yaşam Derneği http://www.siyamder.com/ Mecidiyeköy Mahallesi, Büyükdere Caddesi Lale İş Merkezi No:62 7. Kat Daire: 46A Mecidiyeköy Şişli / İstanbul