DİLİN TANIMI, ÖZELLİKLERİ / DİL-MİLLET İLİŞKİSİ Dilin Tanımı 2 Türkçe Sözlükte; İnsanların düşündüklerini ve duyduklarını bildirmek için kelimelerle veya işaretlerle yaptıkları anlaşma, lisan. (1998/I: 586) şeklinde açıklanmıştır. Muharrem Ergin ise, İnsanlar arasında anlaşmayı sağlayan doğal bir vasıta, kendine ait kanunları çerçevesinde gelişen canlı varlık, bilinmeyen zamanlarda oluşmuş gizli anlaşmalar sistemi, seslerden oluşan sosyal bir kurum (1993: 3) şeklinde ifade etmiştir. 1
İletişim Şeması 3 Gönderici Kanal Alıcı İleti Bağlam Yazı Dili, Konuşma Dili 4 Dil bu kanal işlevini iki şekilde yerine getirmektedir. Konuşma Ses Yazı Dili Harf 2
Dilin Özellikleri Ses Değişimi 5 Eskiden Konuşulan Türkçe Günümüz Türkçesi Neler kelse körmek kerek ol Hudâdın Yusufını ayırdılar ol Kenândın Toğgan yerim ol mübârek Türkistândın Bağırımğa taşnı urup keldim mena (Haz. Hayati Bice: 2010: 98) Neler gelse, görmek gerek o Hüda dan; Yusuf unu ayırdılar o Ken an dan; Doğduğum yer o kutlu Türkistan dan, Bağrıma taş vurup geldim ben işte. 6 Anlaşma Aracıdır. Doğaldır. Kuralları Vardır. Canlıdır. Milletlere Özgüdür. Gizli Anlaşmalar Sistemidir. Sosyal Bir Varlıktır. Seslerden Oluşmuştur. 3
Dilin Özellikleri Anlaşma Aracıdır 7 Dilin asıl görevi toplumda yaşayan insanlar arasında bir anlaşma aracı olmasıdır. İnsanlar duygularını, düşüncelerini, fikirlerini, hükümlerini birbirlerine nakletmek, meramlarını birbirlerine anlatmak için dil denilen vasıtaya başvururlar. Dilin Özellikleri Doğaldır 8 Dil kendi doğallığı içerisinde varlığını devam ettirir. Dile sonradan bazı uydurma kelimelerin empoze edilmeye çalışılması karşısında başarısız olunması, dilin bu kelimeleri reddetmesi onun doğallığının bir göstergesidir. 4
Dilin Özellikleri Canlıdır 9 Dil, kendi kuralları çerçevesinde varlığını devam ettiren canlı bir varlıktır. Canlılığın en önemli göstergesi değişmeye, gelişmeye ve zamanla farklılaşmaya açık olmasıdır. Köz Göz Köksüm Göğsüm Keçe küntüz Gece gündüz Emdi Şimdi Tağ Dağ Dilin Özellikleri Milletlere Özgüdür 10 Her milletin kendine özgü bir dili vardır. Bu yüzden diller millî bir özellik arz ederler. Her milletin konuştuğu dil, millet adıyla anılır. Örneğin Türk/Türkçe, Alman/Almanca, Arap/Arapça gibi. 5
Dilin Özellikleri Gizli Anlaşmalar Sistemidir 11 Bilinmeyen zamanda bir milletin fertleri canlı ve cansız varlıkları, kavramları, hareketleri karşılayan kelimeler, kelimeler arası ilişkiler ve bunların sıralanması üzerinde gizli bir anlaşma yapmış gibidirler. Türkler Taş Farslar Seng Araplar Hacer Dilin Özellikleri Sosyal Bir Varlıktır 12 Bir dilin söz varlığı (kelimeleri, atasözleri, deyimleri) o dilin sosyalliğini gösteren unsurlardır. Çünkü bir milletin dünyayı algılayışı, yaşam felsefesi ve değerleri onun kelime hazinesine yansır ve kelime hazinesi de bu çerçevede şekillenir. Örneğin Türkçede at ile ilgili deyimlerin ve atasözlerinin çok olması Türklerin kültürel yaşamında atın ne denli önemli olduğunu gösterir: Atı alan Üsküdar ı geçti. At sahibine göre kişner. At binenin kılıç kuşananındır.. 6
Kuramlar Dilin Özellikleri Seslerden Oluşmuştur 13 Dil seslerden oluşmuş bir sistemdir. Fakat bu ses tabiattaki sesler gibi tesadüfi değil, insanın ses yolunda belirli şekillerde oluşmuş ve biçimlenmiş sestir. Dillerin Doğuşu İle İlgili Kuramlar 14 Yansıma Kuramı Ünlem Kuramı İş Kuramı Ruh Bilimsel Kuram Güneş-Dil Kuramı 7
Dillerin Doğuşu İle İlgili Kuramlar Yansıma Kuramı 15 Alman bilim adamı Max Müller tarafından ortaya konulan ve dillerin insanların tabiattaki sesleri taklit etmeleri neticesinde doğduğunu savunan kuramdır. Vız Vız Vızzz Dillerin Doğuşu İle İlgili Kuramlar Ünlem Kuramı 16 İnsanların çeşitli olaylar veya durumlar karşısında çıkardığı, duygularını ve iç dünyasını yansıtan ünlemlerden dilin doğduğunu savunan kuramdır. Off 8
Dillerin Doğuşu İle İlgili Kuramlar İş Kuramı 17 Bu kuramı savunanlara göre diller, insanların birlikte çalışmaları esnasında çıkardıkları seslerin birleşmesi, bu seslerin zamanla eylemleri ve varlıkların adları olan isimleri oluşturması şeklinde meydana gelmiştir. Dillerin Doğuşu İle İlgili Kuramlar Ruh-Bilimsel Kuram 18 Bu kurama göre diller, konuşamayan ilk insanların duygu ve düşüncelerini anlatmak için birtakım sesler çıkarmaları, her sese ait bir jest ve mimik yapmaları şeklinde ortaya çıkmıştır. 9
Dillerin Doğuşu İle İlgili Kuramlar Güneş Dil Kuramı 19 Bu kurama göre dillerin doğuşunda en önemli etken güneştir. Çünkü güneş ılığı, aydınlığı, ateşi, büyüklüğü, hareketi, rengi, yüksekliği gibi özellikleri yönüyle insanları etkilemiş ve güneşle ilgili birçok kavram ortaya çıkmıştır. Dil Millet İlişkisi 20 yüzük kelimesi bizlere bireysel olarak farklı anlamları çağrıştırabilir. Kimi için süs, kimi için metal parça, kimi için sorumluluk şeklinde algılanabilir. Nişan/düğün yüzüğü ise ortak kullandığımız, hepimiz için geçerli olan, dilin toplumsal yönünün göstergesidir. Belirli uygulamaları çağrıştırır ve evlilikte sadakat anlamı taşır. Bu yönüyle milletler, kullandıkları kelimelere kendi kültürel anlamlarını yüklerler; bu unsurlar bu kelimeler yoluyla kuşaktan kuşağa taşınır. 10
Dil Millet İlişkisi 21 Dil; dünün insanlarından bugünün insanlarına, bugünün insanlarından yarının insanlarına kesintisiz devam ettiği için sürekli; toplumca oturtulmuş kurallar ve metotlar dizisi olduğu için sistemli; toplumun bütün bireyleri için geçerli olduğundan geneldir. (Göker, 2001: 32) Sonuç Olarak 22 Dilin iki önemli aracı olan söz ve yazı ile bilim, felsefe, sanat ve teknikte ilerlemeler sağlanmış ve bunların gelecek kuşaklara aktarımı gerçekleşmiştir. Bu da insanın diğer insanlarla, hayvanlarla, bitkilerle ve çeşitli varlıklarla bağ kurması; gördükleri, bildikleri ve anladıklarını diğer insanlara aktarmasıyla yapılmıştır. 11
23 Teşekkürler Yrd. Doç. Dr. Cafer ÖZDEMİR Türk Dili I DİLİN TANIMI, ÖZELLİKLERİ / DİL-MİLLET İLİŞKİSİ Ünite 1 12