A. EL MAKİNELERİ İLE KESMEK 1- Testere Tanımı sayısına göre isimlendirilir. Diş boşluğu büyük olan testereler kalın parçaları kesmekte kullanılır. Kesme işlemi iterek gerçekleştirilir. Kesici uçları sayesinde gereçten talaşlar koparmak suretiyle kesme yapan aletlere testere denir. Testereler kullanıldıkları amaçlara göre yapı olarak farklılık gösterir. Sap ve lama olmak üzere iki ana bölümden oluşur. Sap ve lama kısmı testereni özelliğine göre yapısal farklılıklar gösterir. Tutamak (Sap): Kesme işlemi sırasında güç kullanımını kolaylaştırmak amacıyla yapılan tutamakların gereci ahşap ve plastik malzemedir. Tutamak lamaya sabitlenmiştir. Pala testere 3. Sırtlı El Testeresi (Sigaço): Küçük dişli bir testere olup diş, zıvana kesimlerinde kullanılır. Lama geniş ve incedir. Eğilmemesi için sırt kısmına metal parça geçirilmiştir. Geniş yüzeylerde rahat kesim yapabilmek için tutamak diş ucu doğrultusundan yukarıdadır. Kesme işlemi iterek gerçekleştirilir. Testere laması ve tutamağı Lama: Testerede kesme işini yapan bölümdür. Esnek çelikten yapılmış ve bir kenarı boyunca kesici dişler açılmış ince levhadır. Testere laması Sırtlı el testereleri 4. Alıştırma Testeresi: Köşe birleştirme alıştırmalarında sıkça kullanılır. Dişleri küçük laması incedir. Bazı testerelerin tutamakları ayarlanabilir şekilde (mafsallı) tutturulmuştur. İki yönden de kesim yapılabilir. Kesme işlemi iterek gerçekleştirilir. 2- Testere Türleri 1. Kol Testereleri: Kalasları kesmekte kullanılan bu testerelerin kullanım alanı azalmıştır. Lamaları parça kalınlığına göre değiştirilebilir aynı zamanda gergi düzeni ile gerdirilebilirler. 2. Pala Testeresi: Tahta türü gereçleri kesmekte kullanılır. Lama uca doğru daralan bir yapı gösterir.1 inç teki (25,4 mm) diş ucu Alıştırma testeresi 1
5. Çekme Testere: Çekerken kesme yapar, dişleri orta dalıcılıktadır. En çok kullanılan testere türüdür. kısımdan arkaya doğru genişleyerek tutamakla sabitlenmiştir. Fare kuyruğu testere Çekme Testere 6. Kıl Testeresi: Keserek oyma ve kakma işlerinde kaplamaların ve parçaların düz veya eğmeçli olarak kesilmesinde kullanılır. U şeklinde bir gövdesi bir tutamağı olup kesicisi ince olduğu için adını ordan alır. 9. Delik Testereleri: Büyük çaplı deliklerin kesilerek delinmesinde, matkap koluna (mandrenine) bağlanarak döndürülmek suretiyle kesim yaparlar. Değişik çaplarda bulunurlar. Buvat, spot deliklerinin delinmesinde kullanılır. Delik testereleri Kıl testere ve uygulaması 7. Kaplama Testeresi: Kaplama alıştırma ve kesmede kullanılır. Küçük dişlidir ve pahlı bilenmiştir. 3. TESTERELERİN BİLENMESİ Körelen dişleri tekrar keskin hale getirmek için yapılan işleme, bileme denir.bileme işlemine başlamadan önce dişlerin kontrol edilmesi gereklidir. Diş Ucu Doğrusu Kontrolü: Dişlerin aynı anda kesme işlemine katılabilmesi için diş uçlarının aynı doğrultuda olması gerekir. Öncelikle bir mastarla diş ucu doğrusu kontrol edilir. Farklı yükseklikte diş uçları varsa aynı doğrultuya getirilir. Kaplama testeresi 8. Fare Kuyruğu Testere: Çeşitli eğmeçleri ve anahtar deliği gibi kesip boşaltma işlemlerinde kullanılır. Dişli kısım kalın olup sırt kısmına doğru incelir. Ayrıca, lama uç 2
Çapraz yöntemleri; -Testere lamasının sırtını inceltmek. -Diş uçlarını şişirmek. -Testere dişlerini sağa sola bükmek. Diş ucu doğrusu kontrolleri Düzeltme İşleminin Yapılması Testere lamasını mengeneye bağlayınız. İnce dişli eğe ile diş uçlarına gelene kadar eğeleyiniz. Uygun büyüklükteki üçgen eğe ile diş adımları ve yükseklikleri eşit olacak şekilde eğelenir. Eğeleme sırasında yüzeyde oluşan çapaklar gaz taşı ile alınır. 1. Bileme Aletleri Bileme Mengeneleri: El testereleri için sert ağaçtan yapılan mengeneler (şakşak) kullanılır. Testere laması iki ağız arasına sıkılır. 3.1.Testere Dişlerinin Sağa- Sola Bükülmesi: En çok uygulanan yöntemdir. Dişlerin sağa sola bükülmesi miktarını kesilecek ağacın sertliği, nemi ve kesim yönü belirler. Bu miktar sert, kuru, düzgün elyaflı ve boy kesme işlemlerinde 1:3 yumuşak, nemli, karışık elyaflı ve elyaf yönüne kesmelerde 1:2 dir. Diğer bir faktör de diş yüksekliğine göre çapraz miktarının ayarlanmasıdır. Küçük dişli testerelerde dişin tamamı büyük dişli testerelerde ise1:2 veya 1:3 ü bükülür. Çapraz verme aletleri A. Çapraz Pensi: Üzerinde çeşitli düzeneklerin bulunduğu çapraz pensi, el testerelerine çapraz vermek için kullanılır. Çapraz yüksekliğini, miktarını ayarlamak mümkündür. Eğeler: Bileme için ince dişli eşkenar üçgen kesitli köşeleri yuvarlak eğeler kullanılmalıdır. Köşeleri pahlı olan eğelerin, diş dibini sivri köşeli değil de hafif eğmeçli aldığı için kesim esnasındaki zorlamalarda direnci fazla olur. 2.Testereyi Bilemek: Testere dişlerine uygun büyüklükte eğe seçiniz. Bileme mengenesini bağlayınız. Testere dişlerini titreşim yapmayacak şekilde mengene arasına sıkınız. Eğeyi diş boşluğuna oturtunuz. Bilemeye kesme yönünden başlayınız ters yöne doğru devam ediniz. Eğeyi diş boşluğuna tam olarak oturtunuz ve lama yüzeyine dik olarak tutunuz. Eğeyi sadece ileri iterken bastırınız; çünkü kesme işlemi ileri doğru gerçekleşir. 3. Çapraz: Testere lamasındaki sürtünmeyi ortadan kaldırmak için testere dişlerine yapılan işleme çapraz denir. Çapraz pensi B. ŞERİT TESTERE MAKİNELERİ İLE KESMEK Şerit testere makineleri, kerestelerin tomruk hâlinden kereste hâline getirilmesi aşamasındaki biçme işlemlerinde ve mobilya tasarımından sonraki üretim aşamasında kaba kesimlerin yapıldığı makinelerdir. 3
Tanıtılması ve Çeşitleri Adını kesici lamasının biçiminden alan şerit testere makineleri; mobilya sektöründe kalas ve parçaların boylarını, genişlik ve kalınlıklarını istenen kaba ölçüde kesme işleminde; eğmeçli şekilli parçaları kesmede; zıvana, kertme gibi işlemlerin yapılmasında kullanılan makinelerdir. Şerit testere makinesiyle; kavisli iş parçaları, kertmeli iş parçaları kesilip şekillendirilebilir; açılı kesme, dairesel kesme, zıvana kesme, kama kesme işlemleri yapılabilir. Şerit testere makinesi kasnak çapına göre adlandırılır. Kasnak çapı 40 cm olan makine 40 lık, 60 cm olan makine 60 lık şerit testere makinesi diye adlandırılır. Bir gövde üzerine oturtulmuş alt ve üst kasnaklar yardımıyla şerit testere lamasının dönmesi sağlanmıştır. Gövdeye bağlı tabla ve kılavuz düzeni sistemi vardır. Önemli Kısımları 1. Gövde: Dökme demirden yapılmış deveboynu biçimindeki gövdesi, makinenin diğer elemanlarını üzerinde taşıyan kısmıdır. Gövde istenildiği zaman atölye zeminine cıvatalarla sabitlenebilir. Gövde 2. Tabla : Makinenin tablası yatay olarak gövdeye bağlanmıştır. Bazı makinelerde istenen açıda eğilebilir. ĠŞ parçasının üzerine konularak kesildiği kısımdır. ĠŞ parçaları sürtünmeden az etkilensin diye üzeri tam düz değildir. Tabla üzerinde şu eklentiler bulunur: şluğu şluğu takozu Şerit testere makinesi çeşitleri Tabla Tomruk kesme şerit testere makinesi 3. Siper: Tabla üzerinde, iş parçasının düzgün olarak kesilebilmesi için genişlik ve kalınlığının istenildiği gibi ayarlanabildiği, dökümden yapılmış, genellikle iki kademeli olarak üretilen parçadır. 4
Siper 4. Kasnaklar: Alt ve üst kasnak olarak iki şekli vardır. Makinenin büyüklüğü kasnak çapıyla bilinir. Testere lamasının hareketini sağlayan alt kasnak gövdenin alt kısmında ve kendi ekseni etrafında motordan aldığı hareketle dönerken hareketi şerit testere lamasıyla üst kasnağa iletir. Alt kasnağın ayar düzeni yoktur. Üst kasnağın iki ayar düzeni vardır. Biri kasnağı aşağı yukarı hareket ettirerek testere lamasının gerginliğini ayarlar. Diğeri de kasnağı öne arkaya eğerek testere dişlerinin taşkınlığını ayarlar. Gerdirme düzenindeki bir yay veya ağırlık parçası, çalışma sırasında testereyi devamlı gergin tutar. Gerdirme düzeni ayarının en alt ve en üst noktaları, testere lamasının en kısa ve en uzun boylarını belirler. Çalışma emniyetini sağlamak için kasnaklar birer kapakla örtülmüştür. 5. Kılavuz düzeni :Şerit testere lamasının düzgün doğrultuda hareketini sağlamak amacıyla tablanın alt ve üst kısımlarında iki adet kılavuz düzeni bulunmaktadır. Üst kılavuz düzeni, yükseklik ayarını sağlayan bir kızaklı milin altına takılmış kılavuz makara ve takozları ile bunların ayarını sağlayan vidalardan ve testere koruyucu kapağından oluşur. Kılavuzlama işi, lamanın sırt kısmından rulman ya da bilyeli makara ile yan yüzeylerden sert ağaçtan yapılmış takozlar ile sağlanır. Alt kılavuz düzeninde yükseklik ayarı yoktur. Şerit testere kılavuz düzeni 6. Testere Laması :Makinenin kesici elemanı olan şerit testere laması, özel takım çeliğinden değişik diş büyüklüğünde, değişik genişlik ve kalınlıkta üretilir. Genellikle 50 metrelik toplar hâlinde piyasaya sunulur. Piyasadan satın alınan testere laması sırasıyla şu işlemlerden sonra kullanılır: ynatılması Makinenin maksimum ölçüsüne göre kesilen testere ark kaynak makinelerinde kaynatılarak kullanılır. Üst kasnak, öne arkaya eğim ve gergi ayar kolu 5
Şerit testere kaynak makinesi Şerit testere bileme makinesi 7. Koruyucu Kapaklar :Alt ve üst kasnak örtülerek iş kazaları asgariye indirilmeye çalışılmıştır. Kenarları biri menteşelidir. Testere laması sökülürken açılırlar, lama takılınca kapatılırlar. Şerit Testere Lamasının Yerine Takılması Testere lamasını sökmek Makinenin şalteri kapalı durumda iken alt ve üst kasnak kapakları ve yan koruyucu kapaklar açılır. Tabla üzerindeki testere boşluğu takozu, varsa testere kanalı sürgüsü çıkartılır. Üst kasnak gerdirme volanı ile şerit testere laması gevşetilir. Üst ve alt kılavuz düzenleri gevşetilerek geriye alınır. Testere lamasının katlanması Testere çıkarılarak temizlenir ve çatlak bulunup bulunmadığı kontrol edilir. Çatlak varsa çatlak noktasından kırılarak kaynatmak üzere kaldırılır. Testere laması sağlam ise bilemek için katlanarak kaldırılır. Kasnaklardaki ve kılavuz düzenindeki talaş, reçine vb. birikintiler temizlenir. Kasnakların düzgün ve dengeli döndüğü, el ile çevrilerek kontrol edilir. Testere lamasını takmak Kullanılacak işe uygun özellikteki bilenmiş ve çatlak olmayan şerit testere laması seçilir. Dişleri dönüş yönünde olacak şekilde tabladaki yarıktan geçirilerek kasnaklara takılır. Gerdirme volanı ile biraz gerdirilir. Üst kasnak elle hafifçe döndürülür ve eğim ayar vidası yardımıyla Şerit testere lamasının durumu ayarlanarak lama normal miktarda gerdirilir. Dişlerin çaprazının bozulmaması ve körelmemesi için Şerit testere laması kasnak kenarından sadece dişleri taşacak şekilde ayarlanmalıdır. Testere lamasının ayarlanması 6
Kılavuz düzeni şerit testere lamasına yaklaştırılır, gerekli ayarlar yapılarak vidaları sıkılır. Sırt destek makarası ve yan destek takozları ile testere laması arasında 0,5 mm kadar boşluk bırakılmalıdır. Testere dişleri yan takozların dışında serbest kalmalıdır. Takoz ve makara yüzeyleri bozulmuş ise düzeltilmeli ya da yenileri ile değiştirilmelidir. Kasnak kapakları ve yan koruyucu kapaklar kapatılır ve vidaları sıkılır. Şalter açılıp kapatılarak ayarlar kontrol edilir. Şerit Testere Makinesinde Çalışma Güvenliği Testerenin takılmasıyla ilgili ayarlar ve şerit testere lamasının çatlaksız olduğu çalışma öncesi kontrol edilir. Üst kılavuz düzeni, kesilecek parça kalınlığından en fazla 1 2 cm daha yükseğe kaldırılarak vida sistemi sıkılır. Makine siperinin, şerit testere lamasına paralel olmasına ve tablaya dik olmasına dikkat edilir. Makine çalıştırılır, normal hızını almadan kesme işlemine başlanmaz. Kesilecek parça üzerinde çivi, taş vb. sert cisimler bulunup bulunmadığı kontrol edilir. İş parçasının, makine tablasına sağlam bir Şekilde oturması sağlanır. Eğmeçli iş parçalarının altı uygun şekilde parçalar ile desteklenir. Kesim yaparken eller testere dişlerine emniyetli bir uzaklıkta tutulur. Çalışırken testere lamasının kopma ihtimaline karşı, yan tarafında durulmaz ve kimsenin durmasına izin verilmez. Uzun parçaların kesilmesinde, tabla yüksekliğinde silindirli destek sehpaları kullanılır veya yardımcı bir kişi bulundurulur. Eğmeçli kesimlerde herhangi bir sıkışma olduğunda iş parçası kesinlikle geri çekilmez, makine durdurulur. Aksi durumda şerit testere laması geriye doğru gelir ve çıkar. Silindirik parça kesimleri daima V kalıbı içinde kesilir. Kertme şeklindeki kesimlerde, parçayı geri çekme işlemini azaltmak için önce şeklin kısa çizgisinden kesilir. iş parçası normal ve rahat bir hızla ve şerit testere lamasını bükmeyecek şekilde itilir. Makine tablası üzerinde biriken artık parçalar elle değil, bir ağaç çubukla itilerek düşürülür. Kesme sırasında, düzgün aralıklarla çarpma sesi duyulduğunda makine durdurulur ve testere lamasında çatlak olup olmadığı kontrol edilir. Çalışırken testere koparsa Şalter kapatılır ve makineden emniyetli bir uzaklıkta kasnakların tamamen durması beklenir. Bakımı işleme başlamadan önce; Kesicilerin keskinliği kontrol edilmelidir. Siperin doğrultusu, dikliği ve ayarları kontrol edilmelidir. Kasnakların dönüş ayarları kontrol edilmelidir. şalter açılıp kapatılarak makinenin devrinde çalışıp çalışmadığı kontrol edilmelidir. Günlük çalışma bittiğinde; Makine üzerindeki talaş ve tozlar temizlenmelidir. Testere laması gevşetilir, üst kasnak ve üst klavuz düzeni koruyucu kapağı açık bırakılır. Haftalık bakımı Kasnağa bağlı bulunan kesiciler sökülmeli, temizlenmeli ve yerine kaldırılmalıdır. Makinenin talaş ve tozları temizlenmeli, hava tutulmalı ve metal kısımları ince yağ kullanılarak yağlanmalıdır. Mil ve kızak yataklarındaki yağlama noktaları makine kataloğunda belirtildiği Şekilde yağlanmalıdır. Yıllık bakımı 7
Makinenin bütün elemanları kontrol edilmelidir. Elemanların her biri için gerekli onarma, değiştirme, yağlama ve ayarlama işlemi yapılmalıdır. Testere boşluğu: Testere lamasının çalışması ve sökülüp takılabilmesi için tablanın orta kısmında bırakılan boşluktur. C. DAİRE TESTERE MAKİNELERİ İLE KESMEK 1. Tanıtılması ve çeşitleri Daire testere makinesi; yüzeyleri düzeltilmiş (rendelenmiş) iş parçalarının boylarını, genişlik ve kalınlıklarını istenilen ölçülerde ve açılarda kesme; tablaları ölçümlendirme; lamba, kiniş, kanal ve zıvana açma gibi çok değişik amaçlarla kullanılan en önemli ağaç işleme makinelerinden biridir. Tek ya da iki devirle çalışan tipleri de vardır. Tipine ve büyüklüğüne göre değişik bazı eklentileri bulunmakla birlikte normal bir daire testere makinesinin genel yapısı görülmektedir. Hareketli tablalı daire testere makinesi 2.2.2. Önemli kısımları Daire testere makine tablası, testere boşluğu ve plakası Testere boşluğu plakası: Testere boşluğunu kapatmak üzere yumuşak metalden, ortası testerenin rahatça çalışabileceği Şekilde yarık olarak yapılmış bir plakadır. Siper :Testere lamasının kesim doğrultusuna paralel konumda bulunan ve tablanın önündeki bir kızak üzerinde hareket eden, genellikle yumuşak metalden yapılmış bir parçadır. Siper, testereye istenilen uzaklıkta ayarlanabilir. Kızak üzerinde bulunan ölçülü cetvel (skala) yardımıyla, siperin ayarı kolayca sağlanabilir. Ayrıca siperin sıkma kolu düzeninde bulunan bir hassas ayar kolu ile de çok ince ayarlamalar yapılabilir. Bazı siperler, tablaya göre değişik açılarda eğik olarak ayarlanabilir. Gövde :Makine parçalarını üzerinde taşıyan kapalı dolap biçiminde olan makine gövdesi, özellikle ağır tip makinelerde, atölye zeminine uygun çelik dübeller ile bağlanmalıdır. Tabla :Üzerinde iş parçasının kesildiği dökme demirden yapılmış olan makine tablası, yatay olarak gövdeye bağlanır. Tabla üzerinde bulunan başlıca kısımlar ve eklentiler şunlardır: Daire testere makine siperi 8
Daire testere makine kızaklı gönye siperi Kızaklı gönye siperi: Tabla üzerinde, testere doğrultusuna paralel olarak açılmış T veya kırlangıç kuyruğu kanallar içinde çalınan, parça boylarını istenilen açıda kesmede kullanılan bu aparattır. Bazı tip gönye siperlerine, iş parçasını özel bir mengene düzeniyle bağlamak da mümkündür. Koruyucu ve ayırma kaması: Bazı makinelerde koruyucu kapak, çalınma sırasında testerenin üst kısmını örterek çalışan kimseyi, fırlayan talaş ve parçalardan korumaya yarar. Koruyucu kapak üzerine bağlı olarak testere lamasının hemen arkasında bıçak biçiminde bir ayırma kaması vardır. Ayırma kaması özellikle nemli ve karışık elyaflı ağaçların elyaf yönünde kesimlerinde, kesilen kısımların birbirine yaklaşmasını ve testerenin sıkışmasını önler. Baskı tarağı: Ortalama 40 x10 x 2 cm ölçülerinde bir ağaç parçasının baş kısmı, 60 kadar eğik kesildikten sonra şerit testere makinesinde, parçanın eğik başından 5-6 mm aralıklarla ve 8-10 cm içeriye paralel kesimler yapılarak elde edilen eklentidir. Daire testere makinesi baskı tarağı Bu Şekilde elde edilen baskı tarağı, özellikle ince ve uzun iş parçalarını sipere ve tablaya bastırmak suretiyle bunların bükülme ve titreme yapmadan kesilmesini sağlar. İtme çubuğu: Küçük ve dar parçaları, elleri testereye yaklaştırmadan emniyetli bir Şekilde itebilmek amacıyla kullanılan ucu kertilmiş bir ağaç çubuktur. İtme çubuğu Arabalı tabla: Özellikle ağır tip daire testere makinelerinde, büyük tablaların ve ağır iş parçalarının rahatça şilenebilmesi için makine tablasının bir uzantısı olarak kullanılan sürgülü düzene arabalı tabla denir. Arabalı tabla üzerinde; gönye siperi, boy ayar çubukları, sıkma kolları gibi eklentiler bulunabilir. Bu tabla, kullanılmadığı zamanlarda atölyede fazla yer kaplamaması için makinenin yan tarafına sarkıtılıp katlanabilir. Arabalı tabla 9
Mil : Daire testere makinesinin tablasının alt kısmında olup motorda akuple veya kısa kayışla hareket alan V kasnaklı bir mil vardır. Milin ucuna dönme sırasında somunun gevşememesi için sol vida dişi açılmıştır. Testere laması sabit ve hareketli flanşlar arasına dişleri dönme yönüne bakacak Şekilde yerleştirilir ve sıkma somunu dönme yönünün tersine döndürülerek sıkılır. Testerenin yükseklik ve eğim ayarı, gövdenin dış kısmında bulunan ayar volanlarıyla sağlanır. Kesiciler Daire testere laması: Makinenin en çok kullanılan kesici elemanı, daire şeklindeki testere lamasıdır. Testere laması, çevresi boyunca ve merkezden uzakta açılmış dişleriyle kesme işlemini yapar. Eskiden takım çeliğinde yapılmış daire testereler kullanılırdı. Günümüzde genellikle elmas uçlu testereler daha çok kullanılmaktadır. Bu tür testereler daha temiz kesim yapar ancak özel bileme makinelerinde bilenir. Masif ve sunta kesmek için üretilen türleri vardır. Her testere türü uygun malzeme kesiminde kullanılmalıdır. Yalpalı daire testere : Testere laması kalınlığından daha geniş ölçüdeki kiniş ve kertmeler, eğik yüzlü bilezikler arasında yalpalı olarak çalışan testerelerle kesilir. Bilezikler üzerinde bulunan ölçü bölümlemesi (skala) yardımıyla istenilen kiniş genişliğine göre testerenin yalpa miktarı ayarlanabilir. Yalpalı testere yok ise testerenin ters tarafına ve flanşlar arasına farklı kalınlıkta kaplama parçası gibi bir şey sıkılarak normal testereler yalpalı testere gibi kullanılabilir. Grup testere : Grup dişli iki testere laması arasına, yeterli sayıda ve kalınlıkta kesici (boşaltıcı) eleman takılmak suretiyle meydana getirilen grup testere, geniş kiniş ve kertiklerin açılmasında kullanılır. Top bıçaklar: Daire testere makinesinde kordon, kiniş vb. işlemlerin yapılabilmesi için yatay freze makinesinde de kullanılan çok çeşitli ağız şekline sahip kordon bıçaklar da kullanılabilir. Daire testereye takılan top bıçaklar Makinenin sayısal özellikleri Daire testere makinesi elmas uçlu daire testere lamaları Çeşitli elmas uçlu daire testere lamaları Kesme hızı: Sert ağaçlarda 40 m/sn. Normal kesme işlemlerinde 60 m/sn. Yumuşak ağaçlarda 70-80 m/sn. Sert metal uçlu testerelerde 100 m/sn. Dönme hızı: Testerenin çapına ve istenilen kesme hızına göre 1000 12000 dev/dak. arasında değişir. Sevk hızı : Kesilecek gerecin özelliklerine ve kesme yüksekliğine (parça kalınlığına) göre 5-20 m/dak. Motor gücü : 2 5 BG Tabla yüksekliği: 90 cm 10
Daire Testere Kesicisinin Yerine Takılması: su ile ayırma kaması sökülür, siperi yana çekilip tabla temizlenir. Testere boşluğu plakası çıkarılır. makine tipine göre, bir pimle, bir anahtarla veya testere dişine bir ağaç parça dayamakla yapılabilir. Mil somununu, testerenin dönme yönünde çevrilerek sökülür. Daire testere boşluğu plakası Testere boşluğu plakası yerine yerleştirilir. Testere elle döndürülür, motor çalıştırılıp durdurularak son kontrolü yapılır. Daire Testere Makinesinde Çalıma Güvenliği şe uygun özellikte, çaprazlı ve bilenmiş testere kullanılmalıdır. kaması ve koruyucu siper kullanılmalıdır. birkaç mm yüksekte çalışacak Şekilde ayarlanmalıdır. Daire testerenin sökülmesi Flanş ve takılı testere çıkarılır, sökülen kısımlar temizlenir. Yapılacak işe uygun ve bilenmiş testere, dişleri dönme yönüne uygun olarak mile takılır, flanş yerleştirilir, somun normal kuvvetle sıkılır, mil serbest bırakılır. durduktan sonra yapılmalı, makineyi çabuk durdurmak için testere dişleri veya yan yüzüne parça dayanmamalıdır. eller veya iş parçası geçirilmeli, daima makinenin etrafından dolaşılmalıdır. Eller dönmekte olan testere lamasına 10 cm den fazla yaklaştırtılmamalı ve çalışırken parçayı almak için testerenin arka tarafına geçirilmemelidir. ile itilerek kesilmelidir. önce parçaları işlerken daima baskı tarağı kullanılmalıdır. keserken makine siperi boy ayar stopu olarak kullanılmamalıdır. Daire testerenin sıkılması fırlamalarından korunmak için testerenin tam önünde değil, yan tarafında durarak çalışılmalıdır. 11
mbası önceden düzeltilmeyen, düşer budaklı ve çivili parçalar makinede kesilmemelidir. ş tablalar hariç, iş parçaları serbest elle kesilmemeli; daima sipere dayayarak kesim yapılmalıdır. lışma sırasında tabla üzerinde artık parça biriktirilmemeli, biriken parçalar bir ağaç çubukla itilerek düşürülmelidir. veya yardımcı personel kullanıldığında parçanın itme ve yan kontrolünü sadece kendinizde olmalıdır. ştırılınca testere normal hızını almadan parçayı kesmeye başlanmamalıdır. çekilmemeli, gerekiyorsa önce makine durdurulmalıdır. Bakımı İşleme başlamadan önce ve günlük bakım Makine tablası ve testere laması üzerindeki talaş, reçine vb. birikintiler mazotlu fırça ile temizlenmelidir. Siper, kızaklı eklentiler ve ayar düzenlerinin normal çalışıp çalışmadığı kontrol edilmelidir. Günlük çalışma bittiğinde makine üzerindeki talaş ve tozlar temizlenmelidir. Haftalık bakım Testere laması sökülüp temizlenerek yerine kaldırılır. Makinelerin her tarafındaki talaş ve tozlar temizlenir. Mil ve kızak yataklarındaki yağlama noktaları, makine kataloğunda belirtildiği Şekilde yağlanır. Bütün metal kısımlar, ince yağ ile hafifçe yağlanır ve makinenin üzeri örtülür. sıkıştırma, onarma, değiştirme, ayarlama ve yağlama işlemleri yapılmalıdır: Makine gövdesinin yere bağlantısı Motor, şalter ve kablo bağlantıları Kayış ve kasnaklar Mil yatakları ve flanşlar Testere eğim ve yükseklik ayar düzenleri Koruyu düzenleri Tabla, kızaklar, testere boşluğu plakası Siperler ve eklentiler Yalpalı testere, top bıçak vb. kesiciler 2. RENDELEME MAKİNELERİ İLE RENDELEME YAPMAK 2.1. El planya makinesi Montaj aşamasında atölyeye getirilmesi mümkün olmayan veya getirilmesi zaman alacak kapı, lambri gibi yerinde alıştırtılması gereken iş parçalarının rendelenmesinde yaygın olarak kullanılan ve yüzeyden yontma yöntemiyle talaş kaldıran bir rendeleme makinesidir. Önemli kısımları Motor : Gövdeye monte edilmiş bir şekilde 500 1500 Watt gücünde ve 15.000 24.000 devir hızına sahip bir motordur. 220 volt elektrik akımıyla çalışır. Ön ve arka taban : Arka taban bıçak uçuş seviyesinde sabittir, ön taban ayarlanabilir. Talaş derinliği ön taban yardımıyla ayarlanır. ĠŞ yüzeyine devamlı sürtündüğünden oldukça düzgün yüzeyli olmalıdır. Dökme demirden üretilmiştir. Yıllık genel bakım En az yılda bir defa makinenin aşağıdaki elemanları kontrol edilerek gerekli gerdirme, 12
Şalter: Makine şalteri motorun çalışmasını sağlayan anahtardır. Basılınca motor çalışır, bırakılınca durur. Tutamak yüzeyinde bulunan anahtar ise şaltere basılı iken basılınca motorun kesintisiz dönmesini sağlar. Bıçaklar : Planya miline takılmak üzere iki adet sert metalden üretilmiş, iki ağızlı lama bıçakları vardır. Üretici firmanın makine ile birlikte verdiği anahtar yardımıyla sökülüp takılır. Kayış ve kasnak: Kayış, motordan aldığı dönme hareketini mile iletmeye yarar. Motor miline ve bıçak miline bağlı iki adet kasnak kayış yardımıyla dönme hareketi aktarılır. Motor hareketinin tam olarak aktarılabilmesi için kayışın iç yüzeyi ve kasnakların dış yüzeyi dişli olarak yapılmıştır. Bıçakların Yerine Takılması ve ayarlanması Bıçakların bilenmesi : Özel çelikten üretilmiş bıçaklar, planya bıçak bileme makinesinde bilenir. Sert metal uçlu bıçaklar ise özel elmas taşlı bileme makinelerinde bilenir. Bıçakların aynı ağırlıkta kalması için takım hâlinde bilenmesi gerekir. Bıçak bileme makinesi Bıçakların yerine takılması : El planya makinesi bıçakları üretici firmanın talimatlarına göre yerine takılır. Genellikle bıçakların takılması planya makinelerinde olduğu gibidir. Bıçaklar, arka tablaya sıfır ayarlanır. Bir ağaç mastarla bıçakların yükseklikleri kontrol edilir. El Planya Makinesinde Çalışma Güvenliği Makinenin fişi takılmadan önce kablonun pozisyonu ve bıçak uçuş seviyeleri kontrol edilir. Talaş derinliğini istenilen seviyede ayarlanır (maksimum 3.5 mm). Makine tutamağı sıkıca kavranmadan makine çalıştırtılmaz. Rendeleme esnasında parçaların girişinde ön tabana, ortalarında her iki tabana çıkışta ise arka tabana baskı uygulanır. Kör bıçaklarla çalışılmaz. Çatlak, elyafı dönük ve ince parçalar; bu makineyle rendelenmez. Mümkünse çalışma esnasında makineye toz emme sistemi bağlanır. Çalışma esnasında eller kesicilere yaklaştırılmaz. Varsa üretici firmanın güvenlik talimatlarına uyulur. Bakımı : El planya makinesinin bakımı farklı safhalarda yapılmalıdır. İşleme başlamadan önceki bakımı Bıçakların keskinliği kontrol edilir. Kesicilerin mile doğru bağlandığı kontrol edilir. Tabla temizlenir. Ayarları kontrol edilir. Derinlik ayarı kontrol edilir. Ön ve arka tablanın düzgünlüğü ve bağlama sistemleri kontrol edilir. Günlük bakımı Makine üzerindeki talaş ve tozlar temizlenir. Makine üzerinde takılı olan kesiciler, temizlenmelidir. Çalışırken bıçakların çivi, vida gibi metallere değmemesine özen gösterilir. Çalışırken ve çalıştıktan sonra kesicilerin körelmemesi için dikkatli davranılır. Haftalık bakımı Takılı olan kesiciler ve kılavuz pimi çıkarılıp temizlenmelidir. 13
Mil yataklarındaki yağlama noktaları, makinenin kataloğunda belirtildiği şekilde yağlanmalıdır. Makinenin talaş ve tozları temizlenmeli, hava tutulmalı ve metal kısımları ince yağ kullanılarak yağlanmalıdır. Yıllık bakımı makine üretilmiştir. Ancak aynı anda birkaç kişinin çalışması zor olduğundan bazı kısımlar boşuna çalışıp yıpranmış olur. Birkaç kişi aynı anda çalışırsa bu sefer de karışıklık olur. Bu makine bir seri üretim makinesi değildir ama daire testere, freze ve delik makinesinin yaptığı işleri sınırlıda olsa yaptığı için küçük iş yerleri için ekonomiktir. Makinenin bütün elemanları kontrol edilmelidir. Elemanların her biri için gerekli onarma, değiştirme, yağlama ve ayarlama işlemi yapılmalıdır. 2. Planya Makinesinde Rendeleme Tanıtılması ve Çeşitleri :Planya makinesi, iş parçalarının yüzeylerini rendeleyerek düzgün hâle getirme, komşu iki yüzeyi birbirine dik veya istenen açıda rendeleme işlemlerinde kullanılan makinelerdir. Planya makineleri, bıçak boyları ve tabla genişliklerine göre isimlendirilir. Bıçak boyu ile tabla genişlikleri aynı ölçüdedir. Planya makinelerinin bıçak boyları 20, 25, 30, 40, 50, 60 cm dir. Bıçak boyu ya da tabla genişliği 30 cm olan bir planya makinesi 30 luk planya makinesi diye isimlendirilir. Tabla genişledikçe ona orantılı olarak boy da artar. Planya makineleri bir başka yönden de şöyle isimlendirilir: Komple planya makinesi. Tekli planya makinesi. Komple planya makinesiyle tekli planya makinesi arasında çalışma sistemi açısından hiçbir fark yoktur. Komple planya makinesi Resim 1,1 de görüldüğü gibi komple bir makinedir. Mil, iki tarafa da uzatılarak bir ucuna matkap kovanı, tabla, sıkma ve hareket kolları bağlanarak yatay delik makinesi gibi kullanılabilecek hâle getirilmiştir. Diğer tarafına da bir tabla ilave edilerek daire testere ve top bıçak bağlanarak freze makinesi gibi kullanabilme imkânı sağlanmıştır. Bu şekilde belki tam anlamıyla değil ama dört büyük makinenin yaptığı işi tek başına yapabilen bir Komple planya makinesi Tekli planya makinesi ise tek amaçlı bir rendeleme makinesidir. Bir gövde üzerine monte edilmiş hareketli iki tabla, ortada karşılıklı iki yatak arasında çalışan yatay konumda bir mili vardır. Bu mile kesici bıçaklar bağlanır. Önemli Kısımları Gövde : Makinenin elemanlarını üzerinde taşır, sarsıntısız çalışması için döküm demirden yapılmıştır. Sarsıntıyı daha da azaltmak için cıvatalarla zemine bağlandığı da olur. Ön tabla : Rendelenecek iş parçasının üzerine oturtulduğu kısımdır. Ayar kolu yardımıyla talaş miktarının ayarlanmasını da sağlar. Bazı makinelerde talaş kalınlığını gösteren ölçülü göstergeler bulunur. Arka tabla : Makineye verilen iş parçasının rendelenen yüzeyinin üzerine oturduğu kısımdır. Arka tabla ayarı ile her zaman oynanmaz. BilenmiŞ bıçak takılınca bıçak uçuş dairesinde ayarlanarak kullanılır. Kendiliğinden bozulmadıkça ayarla oynanmaz. Arka Tabla Ayarlanması: Arka tabla bıçak uçuş dairesiyle aynı seviyede olacak Şekilde ayarlanmalıdır. Bu iş hassas bir Şekilde 14
yapılmazsa rendeleme düzgün olmaz. Bu ayarlama Şu Şekilde yapılır. Mil, bıçaklardan biri en üst seviyeye gelecek Şekilde döndürülür. Arka tabla, bıçak uçuş seviyesinin altına indirilir. Düzgün bir mastar alınır ve bir ucu bıçak diğer ucu arka tabla üzerine gelecek Şekilde makine üzerine konur. Mastarın kenarı bıçak ağzına ve tabla yüzüne tam olarak değinceye kadar tabla yukarı kaldırılır. Mastar bıçak üzerinde ileri geri hareket ettirilir. Bu hareket, mili hafifçe döndürmelidir. Arka tabla bu konumda sabitlenir. Sonra ön tabla, ince talaşa göre ayarlanır. Makine çalıştırılır ve düzgün bir parça, ucundan 10-15 cm rendelenir. Rendelenen yüzey, arka tablaya çarpmayacak ve tabla ile arasından işık sızmayacak Şekilde ilerlemelidir. Aynı parça bir de boydan boya geçirilip kontrol edilerek ayar tamamlanır. Mil ve bıçaklar : Planya makinesinin karşılıklı iki yatak arasında çalışan ve yatay konumda bir mili vardır. Milin çevresine bıçakların bağlanabilmesi için mil uzunluğunda kanallar açılmıştır. Bu kanallara sıkma cıvataları ve kamalar yardımıyla bıçaklar sıkılır. Bıçak sayısı genellikle 3 veya 4 olur. Mil uzunlukları makinenin uzunluğunu belirler. Mil çapı ise uzunluğa orantılı olarak 6 12 cm arasında değişir. Planya bıçakları rendelenmesine yardımcı olan makine parçasıdır. Siperin tabla üzerinde istenen noktaya kaydırılmasını ve istenen açıda eğilmesini sağlayan ayar düzenleri vardır. Ön tabla ayar kolu : Ön tablanın altında, çalışana yakın ve kolayca kullanılabilecek konumda bulunan bir koldur. Değişik Şekillerde olabilir. Görevi, iş parçasından alınacak talaş miktarını belirlemek için ön tablayı aşağı yukarı hareket ettirmektir. Kol ne kadar aşağıya indirilirse ön tabla da o kadar aşağı iner ve talaş miktarı da ona paralel olarak artar, kol yukarıya kaldırılırsa talaş miktarı azalır. Arka tabla ayar kolu : Ön tablada olduğu gibi arka tablanın altındadır. Arka tablayı bıçak uçuş seviyesinde ayarlama görevi vardır. Her zaman ayarlanmaz, bıçak takılınca ayarlanır ve bırakılır. Koruyucu : Makine çalışırken çalışan kişinin ellerini korumak için bıçakların açıkta kalan kısımlarını örten değişik koruyucu düzenleri vardır. Üretici firmaya göre makine üzerinde olabildiği gibi sonradan menteşeli basit bir koruyucu da yapılabilir. ĠŞ parçasının genişliğine göre siperden uzaklaşan ve parça geçtikten sonra yay etkisiyle tekrar kapanan koruyucular da vardır. Mil ve kesiti Siper : Ön tabla üzerine değişik düzenlerle bağlanmış olan siper, iş parçasının rendelenmiş yüzünün dayanarak ilerlemesine ve komşu yüzeyin dik veya istenen açıda Koruyucu Motor : Gövdeye bağlı olan motor, hareketini bir kayış yardımı ile mile aktarır. 15
Makineye büyüklüğüne göre 1 6 hp gücünde ve 3000-6000 dev/dk. da motorlar bağlanır. Şalter: Küçük büyük elektrikli her makinede olduğu gibi motora gelen elektrik akımını kesen veya açan kol/butondur. Makinenin sayısal değerleri Tabla yüksekliği: 75-80 cm Tabla genişliği: 20 60 cm Tabla boyu: 100 250 cm Mil dönme hızı: 3000-6000 dev/dk. Kesme hızı: 30 40 m/sn. Sevk hızı: 8 24 m/dk. Bıçak genişliği: 30-40 mm Bıçak kalınlığı: 3-4 mm Motor gücü: 1-6 hp Planya Makinesinde Çalışma Güvenliği İş parçası üzerinde taş, çivi vb. yabancı cisimlerin bulunmadığı kontrol edilir, gerekiyorsa tel fırça ile fırçalanır. 30 cm den kısa ve 1 cm den ince parçalar serbest elle makineye verilmez. Verilmesi gerekiyorsa uygun bir itme parçası kullanılır. Mümkün olan her durumda koruyucu kullanılır. İş parçasını iterken eller bıçakların üzerinden geçirilmez. Çalışırken makinenin sol yanında yüz makineye dönük, sol ayak ileride ve sağlam bir şekilde durulur. Bütün ayar ve bağlama düzenleri, özellikle bıçak bağlama cıvataları sık sık kontrol edilir. Talaş miktarı geniş yüzeylerde 2 mm, dar yüzeylerde 5 mm den fazla verilmemelidir. İş parçası daima elyaf yönünde rendelenir. İş parçası itilirken tablaya ve sipere sağlamca bastırılır. İşlem bittiğinde veya ayar değiştirileceği zaman şalter kapatılır ve makinenin tamamen durması beklenir. Kör ve ağzı kırık bıçakla kesinlikle çalışılmaz. Makine normal hızını almadan çalışmaya başlanmaz. İş parçası geriye çekilirken bıçakların üzerinden geçirilmez. Çalışma sırasında makinenin altında biriken talaşlar, makine durdurularak temizlenir. Makta rendelemek için talaş miktarı oldukça azaltılmalıdır. Bakımı İşleme başlamadan önce, Bıçakların keskinliği kontrol edilir, kör bıçakla çalışılmaz. Tabla ayar kollarının normal çalıştığı kontrol edilir. Siperin istenen açıda ayarlı olup olmadığı kontrol edilir. Koruyucunun normal çalışıp çalışmadığı ve bıçaklara dokunup dokunmadığı kontrol edilir. Mil, bıçaklar ve tabla üzerine yapışmış reçine vb. birikintiler mazotlu fırça ile temizlenir. Günlük bakım Her çalışma sonunda makine üzerinde biriken talaşlar temizlenir. Haftalık bakım Makinenin talaş ve tozları temizlenir, bütün metal kısımları ince yağ ile hafifçe yağlanır. makine kataloğunda belirtildiği Şekilde yağlanır. Yıllık genel bakım tablalar yataklarından kaydırarak indirilir. Bütün yatak ve vidalar temizlenir, ince yağ ile yağlanıp tekrar yerine takılır. elemanları temizlenir. Bozulmuş parçalar değiştirilir, tekrar ayarlanır. paralelliği kontrol edilir. birbirine paralelliği kontrol edilir. Şalter ve kablo bağlantıları, kayış ve kasnaklar, siper ve koruyucular kontrol edilir. 16
C. KALINLIK MAKİNESİ İLE RENDELEMEK Rendeleme genişliği 300-1600 mm TANITILMASI Bir yüzü ve bir cumbası planya makinesinde rendelenmiş iş parçalarının, kalınlıklarını ve genişliklerini eşit ve düzgün bir şekilde çıkarmak amacı ile kullanılan bir rendeleme makinesidir. Otomatik sevk düzeni yardımıyla parça besleme hareketi otomatik olarak yapılır. (Şekil 5.1) Tek taraflı kalınlık makinelerinde, gönyeli bir parça elde edebilmek için, kesinlikle parçanın bir yüz ve bir cumbasının planya makinesinde rendelenmesi gerekir. (Şekil 5.2). Aksi taktirde, parça köşeleri dik açılı olmayabilir. Çift taraflı kalınlık makinesinde ise buna gerek yoktur. Ancak bir seferde parçanın iki yüzü rendelendikten sonra diğer iki kenarı ölçülendirilmesi için çoklu dilme makinelerinden faydalanılmalı veya bir kenar gönyelendikten sonra diğer kenar için makineye verilmelidir. Rendeleme yüksekliği Tabla boyu Mil çapı Kesme hızı Sevk hız 220 mm 890 mm 80-224 mm 25-30 m/sn 3-30 m/dk. Dönme hızı 3600-6000 dev/dk. Motor gücü 3-25 B.G. ÖNEMLİ KISIM VE PARÇALARI Kalınlık Makinesinin Kesiti Kalınlık Makinesi Tek taraflı kalınlık makinesinde parça kalınlığının çıkarılması MAKİNENİN SAYISAL ÖZELLİKLERİ Tabla Makine gövdesi içinde yatay olarak duran tabla, iş parçalarının üzerinde kaydırılarak makineden geçirilmesine yarar. Parça kalınlığına göre tabla yükseklik ayarı, otomatik olarak yapılabildiği gibi, bir el volanı yardımıyla yapılır ve parça kalınlığı makine üzerindeki skaladan okunabilir. Tablanın altında ve tabla yüzeyine göre 0.1-0.3 mm daha yüksekte bulunan alt silindirler, parça geçişindeki sürtünmeyi azaltarak daha rahat hareket sağlar. Makinenin büyüklüğü tabla genişliğine göre değişmekte olup 30-160 cm arasında değişir. 17
Mil ve Bıçaklar Kalınlık makinesi mili, planya makinesi mili yapısındadır ve üzerinde 3 yada 4 bıçak bulunur. Mil ve bıçakların uzunluğu, tabla genişliğinden 1 cm kadar daha büyüktür. parçalı talaş kırıcılarda farklı kalınlıklı parçalara baskı yapabilir. Çok parçalı talaş kırıcılar, aynı zamanda emniyet tırnağı görevini de görür. Ayrıca emniyet tırnağı konmasına gerek yoktur. Emniyet Tırnakları Çalışma esnasında iş parçasından kopan parçaların dışarıya ve çalışana fırlamasını önler. (Şekil 5.3) Tek ve çok parçalı talaş kırıcı Üst Sevk Silindirleri İş parçasını otomatik olarak iterek makineden geçirmeye yarar. Bıçakların önünde ve arkasında olmak üzere iki adet üst sevk silindiri bulunur. Bıçakların önünde yer alan silindire itme silindiri denir. Kayma yapmadan parçayı iyice kavraması için, silindirin çevresine oluklar açılmıştır. Değişik kalınlıkta (birbirine yakın) parçaların aynı anda makineden geçirilmesini sağlamak için, itme silindiri çok parçalı ve içten yaylı olarak yapılmıştır. Bıçakların arkasında bulunan silindire çekme silindiri denir. Parçanın rendelenmiş yüzeyini zedelememek için çekme silindirinin yüzeyi düzgündür ve bazı makinelerde lastik ve kauçukla kaplanmıştır. Her iki sevk silindiri de, bıçak uçuş dairesinden 0.5-0.8 mm aşağıda olacak şekilde ayarlanır. Sevk silindirlerinin devirleri bir vites düzeni ile arttırılabilir veya azaltılabilir. (Şekil 5.3) Arka Baskı Kirişi Bıçaklardan geçtikten sonra, titreşim yapmaması için rendelenen yüzeyin bastırılmasına yarar. Arka baskı kirişi bütün bir parça halinde yapılır ve iki başlardan yaylı olarak çalışır. Talaş kırıcı ve arka baskı kirişi, bıçak uçuş dairesi ile aynı yükseklikte ayarlanır. MAKİNADA ÇALIŞMA GÜVENLİĞİ 1. İş parçasının boyu sevk silindirleri arasındaki uzaklıktan birkaç cm daha uzun olmalıdır. Bundan kısa parçaları makineye vermeyiniz. (Şekil 5.5) Ön Baskı Kirişi (Talaş Kırıcı) Bıçaklar ve itme silindiri arasında bulunan talaş kırıcı, parçayı tablaya doğru belirli bir basınçla bastırır ve kesim esnasında kesilen yonganın küçük parçalara ayrılmasını sağlayarak lif yırtılmasını önler. Üst itme silindirine benzer bir şekilde, talaş kırıcı da tek parçalı veya çok parçalı olarak yapılabilir. Çok Parçanın makine içindeki konumu İnce parçaların kalınlığını çıkarma 2. 1 cm den daha ince parçaları, alt destek parçası olmadan makineye vermeyiniz. Gerekirse tel fırça ile temizleyiniz. 3. Parça yüzeylerinde çivi, taş v.b. Yabancı cisimler 18
olmadığını kontrol ediniz; gerekirse tel fırça ile temizleyiniz. 4. Budaklı, çatlak, ve bir yüzü planya edilmemiş parçaları makineye vermeyiniz. Parçayı daima elyaf yönünde rendeleyiniz. 5. Çalışırken makinenin tam arkasında değil, yan tarafında durunuz. Tabla hizasına eğilip makinenin içine kesinlikle bakmayınız. Talaş ve parçalar yüzünüze fırlayabilir 6. Rendeleme sırasında sıkışma olursa, hemen sevk sistemini ve makineyi durdurunuz. Sonra tablayı aşağı indirerek parçayı geriye çekiniz. 7. Parçayı makineye verirken ve alırken elinizi tabla hizasından daha içeriye sokmayınız. 8. Kalınlığı az, genişliği fazla olan parçaların genişliklerini makinede çıkarmayınız. 10. Uzun parçaların makineden çıkışta sarkmaması için bir yardımcı eleman veya destek sehpası kullanınız. 11. Talaş kalınlığını, işin özelliğine göre ve makineyi zorlamayacak miktarda ayarlayınız. BAKIMI 1. İşe Başlamadan Önce a. Bıçakların keskinliğini kontrol ediniz, kör bıçaklarla kesinlikle çalışmayınız. b. Tabla yükseklik ayar düzenin ve talaş emme düzeninin normal çalıştığını kontrol ediniz. c. Mil ve bıçaklar, sevk silindirleri, ve tabla üzerindeki reçine vb. birikintileri mazotla temizleyiniz. Günlük Bakım Günlük çalışma sonunda makine üzerindeki talaş ve tozları temizleyiniz. Haftalık Bakım Dar parçaların baskı silindirinin etkisiyle makinede dönmesi 9. İtme silindiri çok parçalı değilse, değişik kalınlıktaki parçaları makineye yan yana Vermeyiniz. İnce parçalar geriye fırlayabilir. (Şekil 5.8.) a. Mil, silindir, ve kızak yataklarındaki yağlama noktalarını, makine katalogunda belirtildiği şekilde yağlanır. b. Makineyi temizleyiniz. Bütün metal yüzeyleri ince yağ ile hafifçe yağlayınız. Yıllık Genel Bakım Bütün itme silindirinin faydası Ders yılı sonunda makinenin; yere bağlantısı ve tablanın yataylığı, motor, şalter ve kablo bağlantıları, kayış, kasnak ve zincirler, dişli ve bıçak yatakları, üst sevk silindir yayları ve yatakları, alt sevk silindir ve yatakları, tabla ayar düzeni ve yatakları, ön ve arka baskı 19
kirişleri yayları, talaş emme bağlantısı kontrol edilmelidir. hızları sağlanır (1-2 m/sn.). şma ve sevk EL MAKİNELERİ İLE DELİK DELMEK Pnömatik Delme Makineleri Tanıtılması Pnomatik, basınçlı hava demektir. Basınçlı hava ile çalışan sistemlere pnomatik sistem denir. Pnomatikte kullanılan hava atmosferden elde edilir. Havanın sınırsız olarak bulunması, pnomatik sistemi birçok alanda tercih sebebi yapmıştır. En önemli özelliği ekonomik olmasıdır. Pnomatik de hidrolikte olduğu gibi itme ve çekme hareketlerinde kullanılır. Gelişmiş ülkelerde uzun bir süredir kullanılmaktadır. Çeşitleri Basınçlı hava ile çalışan delik delme ve vida sıkma makineleridir. Pratik ve küçük olması nedeni ile seri üretimde çok tercih edilir. kolaylıkla taşınabilir. Kullanılmış hava kendiliğinden atmosfere karışır, herhangi bir dönüş hattı gerektirmez. epo edilebildiği için kaynakta arıza ve aksama olsa bile sistem uzun süre çalışmaya devam eder. şma basıncının ayarlanması çok basittir. şler üzerinde herhangi bir kirletici etkisi yoktur. rtamında sıkıştırılıp kullanılabilir. sürtünme olmadığı için deformasyon arıza gibi olumsuzluklar en aza indirilmiştir. neden olmaz. Elektrikli ve Akülü Delme Makineleri Tanıtılması Akülü el breyizleri elektrik prizinden bağımsız yeni teknoloji ve kolaylık sunar. Hızla değiştirilebilen akü yardımıyla hızlı Şarj cihazları ile kapsamlı işler seri olarak bitirilebilir. Kullanımı rahat ve güvenlidir. Kablonun verdiği rahatsızlık yoktur. Elektrik veya çalışma zorluğu olan yerlerde çalışmak için idealdir. Pnomatik el delik makineleri Pnomatik kontrollü makine ve aparatları çalıştırmak, (havalı sıkma düzenleri, vernik tabancaları, çivi tabancaları vb.) talaş ve tozları üfleyerek temizlemek amacıyla kullanılan basınçlı hava donanımının başlıca avantajları Şunlardır: Akünün takılması ve örnek delik uygulaması oktur. 20
Şarjlı (akülü) el breyizleri Delik delme işlerinin yanında vidalama işlerinde de kullanılır. şarjlı el breyizlerin tek olumsuz yönü aküleri bitiğinde Şarj olma süresini beklemektir. Şarjlı el breyizlerinin kısımları: 1. Lokma ucu 2. Anahtarsız mandren 3. Kuvvet ayarlama halkası (Tork) 4. Hız ayarı 5. İleri-geri anahtarı 6. Tutamak 7. Akü kutusu 8. Hız tetiği düğmesi Matkap üzerinde bir hız tetiği düğmesi varsa tetik düğmesine ne kadar basılırsa matkabın hızı o kadar artacaktır. Hız tetiği düğmesi, matkabı hem delik delmede hem de vida sıkmada kullanabilmeyi sağlar. Ayrıca matkabın hızını da ayarlar. Hız ayarlı tetik Güç ayarlama halkası Vidalama işlemi için güç ayarının yapılmasını sağlar. Delme işlem ayarını seçmek için matkap sembolü, matkap yuvasının üzerinde bulunan göstergenin hizasına gelene kadar halkayı döndürmek gerekir. Şarjlı el breyizinin kısımları İleri, geri ve kilitleme düğmesi Mandrenin çalışma yönünü ayarlar. Orta konumda bulunduğunda, aksesuar değişimi sırasında veya matkabın kullanılmadığı anlarda matkabın çalışmasını önler. Delme ve güç ayarı halkası Çeşitleri şarjlı el delik makineleri Sağ sol dönme yönü ayar düğmesi Akü ile çalışan delme ve vidalama işlemlerinde kullanılan el makinelerine verilen genel addır. şarjlı el breyizlerine akülü breyiz de denir. Hız tetiği düğmesi 21
Breyiz, tipine ve işin özelliğine göre, tek veya iki elle tutularak kullanılabilir. Genellikle serbest elle çalışıldığı için deliğin düzgün bir doğrultuda delinmesi, çalışan kimsenin beceri ve tecrübesine bağlıdır. Delme uygulamasının aşamaları şarjlı el delik makineleri Elektrikli el breyizleri Elektrikli breyizler, normal makine ile delmenin mümkün veya verimli olmadığı durumlarda her türlü vida, kavela, dübel vb. delikleri delmede kullanılır. Alüminyum veya plastikten yapılmış gövdenin içine yerleştirilen üniversal elektrik motorunun dönme hareketi, özel dişli düzeniyle azaltılmış olarak mile iletilir. Bazı tip breyizlerde bulanan vites düzeni yardımıyla delik çapına ve delinecek gerecin sertliğine göre 2 veya 4 değişik dönme hızı elde edilebilir. Kullanımı ve Bakımı Kullanılacak matkap ucunun keskinliği kontrol edildikten sonra mandrene takılıp sıkılır. Matkap ucu tam merkezde ve ekseninde olacak Şekilde takılmalıdır. Delik yeri önceden bız ile markalanan iş parçası, sağlam tutularak delik delinir. Elle tutulması zor olan iş parçaları tezgâha işkence ile bağlanmalıdır. Fiş ve kablolar kontrol edildikten sonra prize takılır. Daha sonra matkap çalıştırılır ve düzgün dönüp dönmediği kontrol edilir. ĠŞ parçası önceden markalanan yerden delinir. Breyizin hız değiştirme düzeni varsa uygun dönme hızı ayarlanır. Elektrikli el breyizi Mandren kapasitesi, yani takılabilecek en büyük matkap çapı makinenin büyüklüğünü belirler ve bu, 6-25 mm arasında değişir. Ağaç işlerinde genellikle 10-13 mm mandren kapasiteli el breyizleri kullanılır. Stop takozu ve kâğıt bant ile delik derinliği ayarlama 22
Derinliği sınırlı olan deliklerde matkap ucuna stop takozu yapılır ve istenilen delik derinliği elde edilir. Boydan boya delik delerken ellerin delik çıkışından uzak tutulması gerekir. Delinen delik çıkışının kırılmaması için delik çıkışına parça bağlanmalıdır. YATAY DELİK MAKİNASI TANITILMASI Yatay delik makinesi, ana amaç olarak, tablaların alın kısımlarına, masif parçaların ise alın ve cumbalarına yatay doğrultuda kavela delikleri delmek için tasarımlanmıştır. Bu ana amacın yanında, özel işlem ve bağlama düzenleriyle masif parçalara dikdörtgensel dişi zıvanalar, tabla yüzeylerinin kenarlarına yakın kısımlarına ve masif yüzeylerine delik ve zıvanada açılabilmektedir. Ancak, bu durumda işlem hassasiyetinin azalması ve hata payının artması nedeniyle, ana amacın dışında kullanılmaması yerinde olur. Makine esas olarak, sağa sola ve ileriye geriye hareketli bir tabla ve bir mile bağlanmış andren ve matkaptan oluşmaktadır. ÖNEMLİ KISIM PARÇALARI Tabla Tabla, bilyeli yataklı hareket kolu yardımıyla öne-arkaya (matkaba yönelik) ve sağa-sola hareket edebilir. Bu hareket; genişlik stopu ve derinlik stopu vasıtasıyla sınırlandırılarak, delik veya zıvananın derinlik ve genişliği ayarlanabilmektedir. Tablanın yükseklik ayarı, yükseklik ayar volanı yardımıyla yapılır. Tablanın alt kısmında, tablanın sağa-sola hareketini istenilen noktada sınırlandırmaya yarayan stop çubukları bulunur. Tablanın iç kenarı boyunca bırakılmış olan birkaç mm yüksekliğindeki çıkıntı, iş parçasının dayanması için siper görevi görür. Mil Yatay yönde, ve tabla siperine dik doğrultuda çalışan mil, hareket kolu yardımıyla ileri-geri kaydırılarak, matkabın iş parçasını delmesini sağlar. Ayrıca, deliğin istenilen derinlikte delinmesini sağlayan bir derinlik ayar düzeni bulunur. İşin gereğine göre değişik şekilli matkaplar milin uç kısmında bulunan mandrene bağlanır. (Şekil 8.2.) (Şekil 8.3.) Matkabın takılması Yatay delik makinesi 23
Yatay delik makinesinde dişi zıvana açma Yatay delik makinesinde mandren çeşitleri Normal yatay delik makinelerinde tek mil kullanılarak, bir seferde sadece bir delik delinebilirken, iki veya daha fazla mili makinelerle çoklu delikler de delinebilmesinin yanı sıra, parça yüzeyine göre birbirine eğik doğrultuda delikler delmek ve dişi zıvana açmakta mümkündür. Matkaplar Yatay delik makinesinde genellikle,üstün nitelikli takım çeliğinden yapılmış, düz veya eğmeçli helisel matkaplar, kaşık matkapları, forstner matkapları, tıkaç matkapları ve delik testereleri kullanılır. MAKİNENİN SAYISAL ÖZELLİKLERİ 1. Mandren 2-20 Ø mm kapasitesi 2. Tablanın yükseklik 15 cm ayarı 3. Tablanın genişlik 20 cm ve derinlik hareket limitleri 4. Dönme hızı 2500-9000 dev/dak 5. Motor gücü 2-3 BG Çoklu mandren Gerek tek milli ve gerekse de çok milli yatay delik makineleriyle, özel işlemlerle dişi zıvana açmak da mümkündür. Bu durumda, önce dişi zıvana genişliğinin iki ucundan zıvana derinliği kadar iki delik delinir. Sonra, bu iki delik arasındaki mesafede birbirine teğet delikler delinir. Çürütme işlemi tamamlandıktan sonra, dişi zıvana derinlik yönünde, kısa mesafelerde ilerleyerek ve tablayı kol yardımıyla sağa sola hareket ettirerek, zıvana temizlenir. (Şekil 8.5) MAKİNEDE ÇALIŞMA GÜVENLİĞİ 1. Matkabın keskinliğini daima kontrol ediniz ve mandrene sağlam bir şekilde bağlayınız. Çalışma sırasında arada bir makineyi durdurarak mandrenin sıklığını kontrol ediniz. 2. Mandren anahtarını mandrenden çıkartmadan asla makineyi çalıştırmayınız. 3. Delme sırasında matkabı yakacak ve kıracak şekilde zorlamayınız. Derinliği fazla olan deliklerde, matkabı ara ara geri çekerek 24
talaşların boşalmasını ve matkabın soğumasını sağlayınız. 4. İş parçasını tablaya sağlam bir şekilde bağlayınız. 5. Matkap siperini daima kullanınız. Delme sırasında elinizi matkaptan ve özellikle deliğin çıkışından koruyunuz. 6. Ucu merkezleme vidalı ve piramit dipli dalıcı matkapları makineye bağlamayınız. 7. Şalteri kapatınca makineyi elinizle tutarak çabuk durdurmaya kalkışmayınız. MAKİNENİN BAKIMI İşe Başlamadan Önce a. Matkabın keskinliğini kontrol ederek, gerekiyorsa bileyiniz. b. Mandren anahtarının ve mandren ağzının normal çalıştığını kontrol ediniz. c. Tablayı temizleyiniz; yataylığını, yükseklik ayarını, hareket ve bağlama düzenlerini kontrol ediniz. d. Delik genişlik ve delik derinlik ayar çubuklarını kontrol ediniz. b. Mil ve kızak yataklarındaki yağlama noktalarını, makine katalogunda belirtilen şekilde yağlayınız. c. Makinenin talaş ve tozlarını temizleyiniz, metal yüzeylerini ince yağ ile hafifçe yağlayınız. Yıllık Genel Bakım Ders yılı sonunda makinenin; yere bağlantısını, motor, şalter ve kablo bağlantılarını, mil, yataklar, hareket düzeni, mandren, tablanın yatay ve düşey hareket düzenlerini kontrol ederek gerekli sıkıştırma, onarma, değiştirme, ayarlama ve yağlama işlemlerini yapınız. TANITIMI DİKEY DELİK MAKİNASI Kısa parçaların başlarına, uzun parçaların ve tablaların da yüzeylerine her türlü kavela ve vida deliği delme işlemlerinde, yaygın olarak dikey delik makineleri kullanılır. (Şekil 9.1.) Günlük Bakım a. Günlük çalışma sonunda makine üzerinde biriken talaşları temizleyiniz. b. Kullanılan matkapları temizleyip yerine kaldırınız. Haftalık Bakım a. Matkapları bileyiniz ve yerlerine kaldırınız. 25
Kolonun tepesine bağlanmış olan kutuya üst başlık denir. Bu kısım, motor, şalter, kayış ve kasnaklar ve mil gibi elemanları taşır. Başlığın üzeri bir kapakla örtülmüştür. Kayış ve Kasnaklar Dikey delik makinesini, gördüğü çeşitli işler yönünden, değişik dönme hızlarıyla çalıştırmak gerekir. Bunu sağlama üzere, motor ile mil arasında ya kademeli kasnaklar kullanılır. Kademeli kasnaklarda, dönme hızını değiştirmek için, şalter kapalı durumda iken üst kapağı açmak ve kayışı elle istenilen kademeye getirmek gerekir. Dikey delik makinesi Genel kural olarak, matkap çapı küçüldükçe dönme hızı artırılmalıdır. Alt Tabla Makinenin tezgah tablasına veya yere sağlamca bağlanmasına yarar. Kolon Alt tabla üzerinde dik olarak yükselen silindirik kolon, makinenin diğer kısımlarını üzerinde taşıyan önemli elemanlarından biridir. Tabla İş parçalarının üzerine konulduğu metal tabla, kolon üzerinde aşağı-yukarı kaydırılarak istenilen yükseklikte tespit edilebilir; ayrıca dereceli skalası yardımıyla istenilen eğimde ayarlanabilir. Delme sırasında matkap uçlarının metal tabla yüzeyine dokunup bozulmaması için, iş parçasının altına bir ağaç parçası koymak veya daha iyisi, zaman zaman yüzeyi bozuldukça değiştirilebilecek bir ağaç tabla bağlamak gerekir. Aynı doğrultuda delikler delebilmek amacıyla, tabla üzerine bir yardımcı siper bağlanır. Üst Başlık Mil ve Mandren Milin ucunda bulunan mandren, matkapları bağlamaya yarar. Yandaki kol yardımıyla ve özel bir yatak düzeni içinde milin aşağı-yukarı hareketi sağlanır. Kol aşağı bastırıldığında delme işlemi yapılır; serbest bırakıldığında mil yaylı olarak kendi kendine yukarı kalkar.mandren değiştirilmesi sırasında mili sabitleştirmeye yarayan bir tespit kolu; delme derinliğini ayarlamak için de bir derinlik stop somunu vardır. Matkaplar Dikey delik makinesinde, salyangoz matkabı ile, vidalı merkez uçlu ve piramit dipli dalıcı matkapların dışında kalan, üstün nitelikli takım çeliğinden yapılmış diğer bütün matkap türleri ve delik testereleri kullanılabilir. MAKİNENİN SAYISAL ÖZELLİKLERİ 1. Kolon önü ile mil 25-50 cm ekseni arası 2. Dönme hızı 300-6000 devdak 3. Mandren kapasitesi 2-30 Ø mm 26
4. En fazla delme 15 cm derinliği 5. Motor gücü 2-3 BG 10. Çalışmakta olduğunuz yeri, makinenin etrafını işe başlamadan önce temizleyiniz ve temiz kalmasını sağlayınız. MAKİNEDE ÇALIŞMA GÜVENLİĞİ 1. Matkabın keskinliğini daima kontrol ediniz. Matkabı mandrene sağlam bir şekilde bağlayınız. Çalışma sırasında arada bir makineyi durdurarak, mandrenin matkabı sıkı bir şekilde tutup tutmadığını kontrol ediniz. 2. Mandren anahtarını çıkarmadan, makineyi kesinlikle çalıştırmayınız. 3. Delme sırasında matkabı yakacak, kıracak şekilde zorlamayınız. Derinliği fazla olan deliklerde, matkabı kademeli olarak geriye çekerek talaşların boşalmasını, matkabın soğumasını sağlayınız. 4. Özellikle küçük parçaları, serbest elle tutarak değil, bir mengene veya pense ile, ya da tablaya uygun bir şekilde bağlayarak deliniz. İş parçası elinizden kurtulup matkapla birlikte dönmeye başlarsa, tekrar yakalamaya çalışmayınız ve hemen şalteri kapatınız. 5. Çalışma sırasında elimizi matkaptan koruyunuz. 6. Delme sırasında matkap ucunun metal tablaya çarpmamasına dikkat ediniz. Ucu merkezleme vidalı, piramit dipli dalıcı matkapları makineye bağlamayınız. 7. Şalteri kapatınca mandreni elinizle tutarak çabuk durdurmaya kalkışmayınız. 8. Bütün ayarlama ve delme işlemlerini şalter kapalı iken yapınız. 9. Makinede işiniz bitince kullanmış olduğunuz matkapları makinenin üzerinde bırakmayınız. Yerine getiriniz. Makinenin pişini prizden çıkartınız. MAKİNEDE İŞLEME KURALLARI 1. Sert ağaçlarda ve derin deliklerde, devir sayısı 1500 dev/dak düşürülmelidir. Geniş çaplı deliklerde hız en aza indirilmelidir. 2. Basit dikey delmelerde, delik merkezi direkt olarak matkabın altına getirilmelidir. 3. Parçayı tamamen delip geçmeyen belirli derinlikteki delikler için, delik derinliği, derinlik stopu ile ayarlanmalıdır. 4. Parça yüzeyinde çok sayıda ve belirli aralıklarla delikler delinecekse, tabla üstüne tablanın altından rahatça hareket edebileceği ve ortası delik bir parça bağlanır. Bu deliğe bir kavela yada çivi bağlanır. Parça yüzeyinde bir delik delindikten sonra, parça kaydırılarak çivinin bu deliğe gelmesi sağlanır ve ikinci delik delinir.(şekil 9.2) 9.2. Seri delik delme Dairesel delik delme 5. Dairesel bir tablaya aynı çap üzerinde eşit aralıklarla delik delmek için, tablanın merkezinden makine tablası ile bağlantılı bir kavela geçirilir. İş parçası bu merkezden döndürülmek suretiyle delikler delinir. ) 6. Belirli bir açıda delinecek delikler, makine tablası istenilen açıda meyillendirilerek delinir. 27