Makroekonomik Gelişmeler Türkiye 9 Temmuz 29 Ekonomik Araştırmalar Burada belirtilen bilgiler, Türkiye Bankası A.Ş. tarafından, güvenilirliğine ve doğruluğuna inanılan kaynaklardan, okuyucuyu bilgilendirmek amacıyla derlenmiştir. Resmi kaynaklardan alınan bilgilere dayalı yapılan yorumlar ve tahminler, o tarihteki kanımızı yansıtmaktadır. Söz konusu kaynaklardaki hata ve eksikliklerden ve bu bilgilerin kullanılmasından doğabilecek zararlardan dolayı, T. Bankası A.Ş. hiç bir sorumluluk kabul etmez.
İçerik Makro Yorum: 29 1. Çeyrek Büyüme Oranı Neden Kötü? Enflasyon: Yıllık TÜFE Enflasyonu Haziran da Geçici Olarak Yükseldi... Kur ve Faizler: Hem Nominal Hem de Reel Faizler Haziran da Düştü Büyüme: İlk Çeyrekte %13,8 İle Rekor Daralma... Sektörel Gelişmeler: 1. Çeyrekte Sanayi ve Ticarette Rekor Daralma... İşgücü: İşsizlik Oranı Mart ta, Şubat taki %16.1 den %15.8 e Geriledi... Kamu Finansmanı: Bütçe Performansında Mayıs ta Herhangi Bir İyileşme Yok... Kamu Finansmanı: Hazine Haziran da Öngördüğünden Az Borçlandı... Dış Ticaret: İhracat Yüksek Seviyede Daralmaya Devam Ediyor... Ödemeler Dengesi: 1. Çeyrekte Cari Açık/GSYİH Oranı %4.5 e Geriledi... TCMB Bilançosu: TL Likidite Koşulları Haziran ın İkinci Yarısında İyileşti... Bankacılık: Krediler Haziran da Sınırlı Seviyede Yükseldi... Gelişmiş Ekonomiler: Gerçek Veriler Güven Endekslerindeki Yükselişi Teyit Etmiyor Gelişmekte Olan Ekonomiler: GOÜ in Çoğunda Daralma Mayıs ta Yavaşladı... Emtialar Petrol ve Altın fiyatları Geriledi Makroekonomik Göstergeler Rating 1 2 3 4 5 6 78 9 1 11 12 13 14 15 16 172 21
Makro Yorum 29 1. Çeyrek Büyüme Oranı Neden Kötü? Uzun zamandır beklenen 29 1.çeyrek büyüme verileri geçen hafta beklentilerin altında bir seviyede, %13.8 olarak açıklandı. Türk ekonomisindeki daralmanın şiddeti mutlak anlamda büyük bir oran olması ve yayınlanmaya başladığı 1987 yılından beri en yüksek çeyreklik küçülme oranı olmasının yanında, birçok sebepten dolayı da son derece tedirginlik edicii: 1) Yurtiçi talep (özel tüketim, yatırım ve hükümet harcamaları) 29 un 1.çeyreğinde %13.8 oranında küçüldü. 21 krizi sırasında yatırım anlamında daha yüksek oranda daralma görülmesine rağmen, özel tüketimdeki %9.2 lik düşüş rekor seviyedeki bir daralmaya işaret ediyor. 2) Son derece yüksek olan stok birikimi Türk ekonomisinin 29 1.çeyreğinde %7.1 oranında daralmasına sebep oldu. 21 yılında bile stoklar bu seviyede yüksek bir erozyona sebep olmamıştı. İstatistiki bakış açısına göre ise, GSYH içindeki stok verileri artık bir değeri işaret ediyor. Yani harcamaların tüketim, yatırım ve ihracatla açıklanamayan bölümü stok olarak değerlendiriiyor. Bu durumda, ekonominin istatistiksel olarak ölçülemeyen kısmında en yüksek daralmayı yaşadığı söylenebilir. 3) Türkiye dış talebin büyüme oranlarına büyük bir katkı yapmasına rağmen yüksek bir daralma oranıyla karşılaştı. İhracat azalsa bile, ithalat ihracattan daha fazla azaldığı için net dış talep çeyreklik büyüme oranına %7 lik pozitif bir katkıda bulundu. 4) Gelişmekte olan 18 ekonomi içinde 29 1.çeyrek daralamasının en yüksek olduğu ülke Türkiye oldu. Net ihracat miktarındaki değişimin GSYH azalmasına sebep olduğu gelişmekte olan ülkeler var. Bu ülkelerde ihracatın GSYH a oranı son derece yüksek bir seviyede (genellikle %7 in üzerinde), ancak Türkiye bu gruba dahil değil. Yurtdışı talebin GSYH ın sadece %18 ini oluşturduğu Türk ekonomisinde daralmayı bu veriyle açıklamak zor gibi görünüyor. 29 1.çeyrek büyüme oranlarına bakarak, Türk ekonomisindeki daralmanın sadece dış talepteki azalma ile açıklanamayacağını bir kez daha görmüş olduk; bunun yerine iç talebe bakmak gerekiyor. Bu durumda hanehalkı borçluluk oranının diğer gelişmekte olan ülkelere göre son derece düşük bir seviyede bulunduğu Türkiye de yurtiçi talepteki ve özellikle özel tüketimdeki yüksek düşüş ne ile açıklanabilir? 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Çek Cum. Hanehalkı Şirketler Polonya Borçluluk Oranları /GSYH Rusya Türkiye Ukranya Son raporlarımızda vurguladığımız gibi, beklenti yönetiminin özellikle 4.çeyreğinden sonra Türkiye nin GSYH performansında önemli bir rol oynadığını düşünüyoruz. Uluslararası finansal krizin yarattığı belirsizliklerin yanında, Türkiye deki piyasa oyuncuları yurtiçinde IMF programının varlığı ile ilgili belirsizliklerle de karşılaştılar. Bu belirsizlik piyasa oyuncularının tüketim ve yatırım kararlarını tamamen durdurmalarına ya da ertelemelerine sebep oldu. Tüketim endekslerindeki son dönemlerdeki iyileşmede Mart ayındaki vergi oranları indirimlerinin önemli bir payı var ve ne kadar devam edeceği ile ilgili soru işaretleri var. bir IMF anlaşmasına karar verene ya da kendi güvenilir ekonomik programını açıklayana kadar, 29 GSYH daki %5.8 lik azalma öngörümüz aşağı yönlü bir risk içermekte. Romanya Macaristan Hırvatistan Bulgaristan Baltikler 1
Enflasyon Yıllık TÜFE Enflasyonu Haziran da Geçici Olarak Yükseldi... Tüketici fiyatları aylık bazda Haziran da %,1 düşüş yönündeki beklentilerin aksine %,11 yükseldi. Böylece yıllık enflasyon %5,2 den %5,7 ye çıktı. Haziran da üretici fiyatları aylık bazda %,94 artarken yıllık enflasyon %2,5 ten %1,9 a yükseldi... Grafik 1: Yıllık Enflasyon 2 1 12% 8% 5.6 9.6 1.7 TÜFE 5.7 9.7 ÜFE 1.8 9.8 1.9 5.9 5.7% 1.9% Haziran da mevsimsel fiyat düşüşleri sınırlı kaldı. Haziran itibarıyla gıda fiyatları enflasyonu %9,8 seviyesinde. Hesaplamalarımıza göre, işlenmemiş gıda fiyatları aylık bazda %2,7 düşerken işlenmiş gıda fiyatları %,5 lik sınırlı bir düşüş gösterdi... Grafik 2: TÜFE & Gıda Fiyatları Enflasyonu 29% 2 19% 1 9% 1% TÜFE İşlenmemiş Gıda İşlenmiş Gıda 4.6 8.6 1.6 12.6 2.7 4.7 1.7 4.8 4.9.8% 5.7% 2.8% Ayrıca, motorlu taşıtlardaki vergi ayarlamaları ve benzin fiyatlarındaki artışlar TÜFE yi yukarı çekti... Grafik 3: Haziran TÜFE Enflasyonu Ulaştırma Haberleşme Çeşitli mal ve hiz. Eğlence ve kültür Eğitim Konut Lokanta ve oteller TÜFE Alkollü içk.&tüt. Sağlık Ev eşyası Giyim ve ayak. Gıda 2% 1% 1% 2% 3% Kaynak: TÜİK Mal fiyatları enflasyonundaki geçici yükselişe karşın hizmet sektörü enflasyonu düşmeye devam ediyor. Hizmet fiyatları enflasyonu %6,9 dan %6,5 e inerken mal fiyatları enflasyonu %4,5 ten %5,4 e yükseldi... Grafik 4: Yıllık Enflasyon 1 12% 1 8% 2.7 4.7 HİZMETLER 1.7 MALLAR 4.8 4.9 Kaynak: TÜİK, Bankası Hesaplamaları Hizmet sektörü içinde, kira, restorant & otel ve taşımacılık sektörlerinde fiyat baskısı zayıf kalırken diğer hizmet sektörü enflasyonu hafif yükseldi... Grafik 5: Hizmet Sektörü Alt Kategorilerinde Yıllık Enflasyon 21% 18% 1 12% 9% 3% 2.6 4.6 8.6 1.6 12.6 2.7 4.7 1.7 4.8 4.9 Diğer Hizm. Lokanta ve Otel Kira Ulaştırma Hizm. Kaynak: TÜİK, Bankası Hesaplamaları Hizmet sektörü enflasyonundaki zayıflamaya ek olarak, genel enflasyon da ılımlıydı ve çekirdek göstergelerin neredeyse tümü Haziran da enflasyonist baskının olmadığına işaret ediyordu... Grafik 6: Yıllık Enflasyon 1 12% 1 8% 2% TÜFE I Endeksi H Endeks 5.7% 9.6 12.6 3.7 9.7 3.8 9.8 3.9 3. 2.3% Kaynak: TÜİK Kaynak: TÜİK, TCMB, Bankası Hesaplamaları Kaynak: TÜİK 2
Kur ve Faizler Hem Nominal Hem de Reel Faizler Haziran da Düştü TL Haziran da Mayıs ayına kıyasla Dolar karşısında %,8 TL değerlenirken Euro karşısında aynı dönemde %2,2 değer kaybetti. Böylece sepet karşısında TL son bir ayda %1 değer yitirdi... Hesaplamalarımıza göre Haziran ayında bir önceki aya göre, TL sepete karşı birim işgücü maliyeti bazında %1,4, TÜFE bazında ise %1,5 değerlendi... Brezilya ve Rusya nın 3 yıllık Eurobond getirileri Haziran da düşmeye devam ederken, Türkiye nin Eurobond faizi ay boyunca yaklaşık 3 baz puan yükseldi... Grafik 7: Nominal Döviz Kurları 2.25 2. 1.75 1.5 1.25 1. Kaynak: TCMB ON ve gösterge bono faizi arasındaki fark MB Başkan Yardımcısının faiz indirimi için daha alanları olduğuna dair işaret vermesi ile Haziran sonunda hızla geriledi... Grafik 1: Gösterge & ON Faizler 2 23% 2 17% 1 11% Dolar/TL Euro/TL Sepet (.5 Dolar +.5 Euro) 2.6 4.6 9.6 11.6 1.7 4.7 11.7 1.8 4.8 11.8 1.9 4.9 8% GöstergeO/N O/N (Bileşik, %) Gösterge bono (Bileşik, %) 12.5 3.6 8.6 11.6 2.7 4.7 7.7 9.7 3.8 1.9 4.9 7.9 7% 3% 1% 1% 3% Grafik 8: Reel Döviz Kurları (Sepet, 2=1) 15 14 13 12 11 1 9 8 7 6 5 Birim işgücü maliyetleri 5 yıllık ortalama TÜFE 2 Ç1 2 Ç4 21 Ç3 22 Ç2 23 Ç1 23 Ç4 24 Ç3 Ç2 Ç1 Ç4 Ç3 Ç2 29 Ç1 29 Ç2 Kaynak: TCMB, Bankası Hesaplamaları MB nin son anketine göre, piyasa katılımcıları bu ay yapılacak 25 baz puanlık indirimin ardından gelecek üç ayda da indirimlerin süreceğini öngörüyorlar. Bunun yanında, gelecek 12 ayda da TCMB nin faiz artırması gerekeceği tahmin ediliyor... Grafik 11: O/N Beklentileri 18% 1 1 12% 1 8% Cari Ay Gelecek 3 ay sonu Gelecek 12 ay sonu 4.6 7.6 1.6 1.7 4.7 7.7 1.7 1.8 4.8 7.8 1.9 4.9 Grafik 9: Eurobond3 Getirileri 13% 11% 9% 7% 3.7 5.7 Kaynak: Reuters 7.7 9.7 Türkiye3 Brezilya3 Rusya3 Haziran da expost reel faizler Mayıs taki %6,8 den %5,9 a gerilerken enflasyon geçici olarak yükseldi. Son ankete göre, exante reel faiz ise enflasyon beklentilerindeki artışla düştü... Grafik 12: Reel Faizler 18% 1 12% 9% 3% 1.6 4.6 11.7 1.8 3.8 7.8 9.8 11.8 Exante (Expectation Survey) Exante () Expost 7.6 1.6 1.7 4.7 7.7 1.7 1.8 4.8 7.8 1.9 3.9 1.9 5.9 4.9 Kaynak: TCMB, İMKB, Bankası Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB, TÜİK, Bankası Hesaplamaları 3
Büyüme İlk Çeyrekte %13,8 İle Rekor Daralma... Ekonomi ilk çeyrekte %13,8 ile rekor seviyede daraldı. Dış talebin %7, lik pozitif katkısına rağmen, GSYH iç talebin %13,7, stokların da %7,1 düşürücü etkisiyle %13,8 geriledi... Grafik 13: GSYH ye Katkılar Özel sektör yatırımlarının %36 daraldığı ilk çeyrekte, kamu yatırımları %25 yükseldi. Yılın ilk çeyreğinde toplam makine ve teçhizat yatırımları %38, inşaat yatırımları ise %17 geriledi... Grafik 14: Yatırım Harcamaları (Yıllık Değişim) İhracatın GSYH daki payı %18 ile gelişmekte olan ülkelere kıyasla sınırlı olan Türkiye de, ekonomi ilk çeyrekte göreceli olarak çok daha fazla daraldı... Grafik 15: Gelişmekte Olan Ülkelerde GSYH (Yıllık Değ.) 2 1 1 1 1 2 2 22Ç1 23Ç1 24Ç1 Ç1 Ç1 Ç1 Ç1 Stok İç talep Dış talep 29Ç1 6 5 4 3 2 1 1 2 3 4 1Ç2 1Ç3 1Ç4 1Ç5 Özel 1Ç6 1Ç7 1Ç8 Kamu 1Ç9 8% 12% 1 Türkiye Tayvan Rusya Meksika Tayland Macaristan Romanya Malezya Kore Bulgaristan Çek Cumh. Şili Brezilya G. Afrika 1 1 1 8% 7% 7% 3% 2% 4Ç8 2% 1% 1Ç9 Kaynak: TÜİK, Bankası Kaynak: TÜİK Kaynak: Bloomberg, Bankası İkinci çeyrekte hem tüketicilerin hem de reel sektörün güveni vergi indirimleri ve baz etkisiyle bir önceki çeyreğe göre %45 ile hızla yükseldi... Grafik 16: Tüketici ve Reel Güven Endeksleri Fakat endekslerdeki hızlı yükseliş üretim verilerine yansımıyor. Sanayi üretimindeki daralma ilk çeyrekte %22 iken, NisanMayıs döneminde sınırlı düşüşle %18 e indi. İhracattaki yavaşlama ise sürüyor Grafik 17: Sanayi Üretimi ve İhracat (Yıllık Değ.) Bu tablo, ilk çeyrekteki %13,8 lik daralmanın ardından, ikinci çeyrekte ekonominin yüksek seviyede tek haneli bir daralma kaydedebileceğine işaret ediyor... Grafik 18: Sanayi Üretimi (3AO) & GSYH (Yıllık Değ.) 13 2 7 1 11 9 7 5 6.2 MB Reel Kesim Güven Endeksi CNBCe Tüketici Güven Endeksi 6.3 6.4 6.5 1 1 1 1 2 2 12.6 Sanayi üretimi (sol) İhracat (sağ) 5 3 1 1 3 5 1 1 1 2 2 2Ç '6 4Ç '6 2Ç '7 4Ç '7 2Ç '8 4Ç '8 May. '9 GSYH GSYH içinde imalat sanayi sektörü Sanayi üretimi (3 aylık ortalama) Kaynak: TÜİK, Merkez Bankası ve CNBCe Kaynak: TÜİK, Bankası Kaynak: TÜİK, Bankası 4
Sektörel Gelişmeler 1. Çeyrek İtibarıyla Sanayi ve Ticarette Rekor Daralma... MartMayıs döneminde, yıllık değişim bazında, otomobil iç satışlar %26 artarken aynı dönemde Mayıs ayındaki %22 oranındaki hızlı artışa rağmen beyaz eşya iç satışları geçen yılın aynı dönemine göre hemen hemen aynı kaldı... Grafik 19: İç Satışlar (Yıllık Değ) 5 3 1 1 3 5 7 Kaynak: ODD, TURKBESD Otomobil Beyaz Eşya 2.5 5.5 8.5 11.5 2.6 5.6 8.6 11.6 2.7 5.7 11.7 11.8 5.9 TUIK tüketici güven endeksine göre, beyaz eşya satın alma ihtimali endeksi son 3 aydır artarken otomobil satın alma ihtimali endeksi Mayıs ayında Mart ve Nisan aylarındaki artışın ardından geriledi. Grafik 2: Tüketici Güven Endeksi 25. 23. 21. 19. 17. 15. 13. 11. 9. 7. 5. 2.5 5.5 8.5 11.5 2.6 5.6 8.6 11.6 2.7 5.7 11.7 11.8 5.9 Kaynak: TUIK, MB 1. 9.5 9. 8.5 8. 7.5 7. 6.5 6. 5.5 5. Dayanikli tuketim mali satin alma ihtimali (Gelecek 6 ay) Otomobil satin alma ihtimali (Gelecek 6 ay) İnşaat ruhsat istatistiklerine ait tüm alt veriler ayrıca bina değeri ve yüzölçümü verilerinde 29 yılı 1. çeyrekte yıllık değişim bazında artış kaydedildi. Grafik 21: İnşaat Ruhsat Verileri (Yıllık Değ) 16 14 12 1 8 6 4 2 2 4 Kaynak: TUIK 1Q4 2Q4 3Q4 4Q4 1Q5 2Q5 3Q5 4Q5 1Q6 2Q6 3Q6 4Q6 1Q7 2Q7 3Q7 4Q7 1Q8 2Q8 3Q8 4Q8 1Q9 Bina Sayısı (adet) Değer (YTL) Yüzölçümü (m2) Daire Sayısı (adet) 29 yılı ilk çeyrekte, ticaret ve sanayi sektörleri sırasıyla %22.9 ve %17.6 daralırken inşaatta sektöründeki daralma da %18.9 oldu. Grafik 22: Main Sectors Performance (YoY) Nisan ve Mayıs aylarında ana metal ihracatı yıllık değişim bazında sırasıyla %4 ve %56 geriledi. Grafik 23: Ana Metal Sektörü İhracat (Yıllık Değ) Haziran da elektrik tüketim ve üretim düşüş hızı yavaşladı. Yıllık değişim bazında tüketim %3.9 üretim %3.8 geriledi. Grafik 24: Elektrik Üretimi (Yıllık Değ) 4 3 2 1 1 2 22Q3 23Q1 23Q3 24Q1 24Q3 Tarım İnşaat " Q1 Q3 Q1 Q3 Q1 Q3 Sanayi Ticaret Q1 Q3 29Q1 17 15 13 11 9 7 5 3 1 1 3 5 7 1 1 1 1 3 5.5 8.5 11.5 2.6 5.6 8.6 11.6 2.7 5.7 11.7 11.8 5.9 6. 12. 6.1 12.1 6.2 12.2 6.3 12.3 6.4 12.4 6.5 12.5 12.6 Kaynak: TUIK Kaynak: TUIK Kaynak: TEIAS 5
İşgücü İşsizlik Oranı Mart ta, Şubat taki %16.1 den %15.8 e Geriledi... Şubat ayında %16.1 olan işsizlik oranı Martta %15.8 e geriledi. Yıl sonunda işsizlik oranının %17.9 olacağını tahmin ediyoruz. İşsiz sayısındaki artışa rağmen işgücündeki artış işsizlik oranı üzerinde aşağı yönlü etki yapıyor... Mar 9 itibarıyla toplam istihdam %1.2 gerilerken tarım dışı istihdam %.9 arttı. Grafik 25: Unemployment Rates in 29 Grafik 26: İşgücü & İşsizlik Grafik 27: İstihdam (Yıllık Değ) 17 15 13 11 9 7 Ocak Şubat Mart Nisan 29 Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 2% 2% 8% İşgücü İşsiz Sayısı 3.6 9.6 12.6 3.7 9.7 3.8 9.8 3.9 6 5 4 3 2 1 1 2 8% 2% 2% 36 76 116 37 77 Toplam İstihdam Tarım Dışı İstihdam 117 38 78 118 39 Kaynak: TUIK Yıllık değişim bazında, 29 yılı ilk çeyrekte, istihdam endeksi sanayi sektörünün tüm alt gruplarında hızla geriledi. Grafik 28: İstihdam Endeksi (Yıllık Değ) Kaynak: TUIK Sanayideki hızlı daralmaya rağmen ticarethizmet istihdam endeksinde sadece %2 düşüş gerçekleşti. Düşüş genel olarak otel & restaurant istihdam endeksinden kaynaklanıyor. Grafik 29: İstihdam Endeksi (Yıllık Değ) Kaynak: TUIK İnşaat sektöründe istihdam endeksi 29 yılı 1. çeyrekte %19.2 geriledi. Grafik 3: İstihdam Endeksi (Yıllık Değ) 1 1 1 1Q6 2Q6 3Q6 4Q6 1Q7 2Q7 3Q7 4Q7 1Q8 2Q8 3Q8 4Q8 1Q9 Aramalı Dayanıklı tüketim Dayanıksız tüketim Enerji Sermaye malı 1 12% 8% 8% 1Q6 2Q6 3Q6 4Q6 1Q7 2Q7 3Q7 4Q7 1Q8 2Q8 3Q8 4Q8 1Q9 Toptan ve perakende ticaret Oteller ve lokantalar Ulaştırma, depolama ve haberleşme 2 1 1 1 1 2 2 3 1Q6 3Q6 1Q7 Bina dışı Toplam 3Q7 1Q8 Bina 3Q8 1Q9 Kaynak: TUIK Kaynak: TUIK Kaynak: TUIK 6
Kamu Finansmanı Bütçe Performansında Mayıs ta Herhangi Bir İyileşme Yok... 25 23 21 19 17 15 Merkezi yönetim bütçe gelirleri Mayıs ta yıllık bazda %1,9 gerilerken harcamalar %23 arttı. Böylece, merkezi yönetim bütçe dengesi,6 milyar TL açık verirken 12 aylık toplam bütçe açığı Mayıs itibarıyla 35,7 milyar TL seviyesinde... Grafik 31: 12 Aylık Toplam Ara 6 Mar 7 Haz 7 Harcamalar Gelirler Eyl 7 Ara 7 Mar 8 Haz 8 Eyl 8 Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü Ara 8 Mar 9 Mayıs ta yıllık bazda faiz giderleri %196,8 artarken faiz dışı harcamalardaki artış cari transferlerdeki yavaşlama ile %2,3 le sınırlı kaldı... 21 17 13 9 5 1 3 Maliye tanımlı faiz dışı denge 4,4 milyar TL fazla verirken IMF tanımlı faiz dışı fazla Mayıs ayında 3,8 milyar TL oldu... Grafik 32: OcakNisan Faiz Dışı Fazla (Milyar TL) Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Maliye Tanımlı IMF Tanımlı 24 29 KDV ve kurumlar vergisi tahsilatları Mayıs ayında yıllık bazda sırasıyla %7,4 ve %9,5 artarken gelir vergisindeki kayıplarla toplam vergi gelirleri %9,6 azaldı... Sadece merkezi yönetim değil, konsolide kamu sektörü de OcakNisan döneminde önceki yıllardan çok kötü performans sergiliyor... Grafik 33: Konsolide Kamu Hesaplaları (Ocak Nisan) 18 14 1 6 2 2 6 1 14 Toplam Denge Faiz Dışı Denge 18 24 29 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı KDV ve ÖTV indirimlerinin ardından vergi tahsilatları yurtiçi tüketimin ikinci çeyrekte ivme kazandığına işaret ediyor... Grafik 34: Bütçe Harcamaları (3 Aylık Ortalama Yıllık Değişimler) Personel 6 Mal ve Hizmet Alımları 49% Cari Transferler Faiz Dışı Harcamalar 33% Grafik 35: Bütçe Gelirleri (3 Aylık Ortalama Yıllık Değişimler) Toplam Vergi Geliri 6 Gelir Vergisi Beyana Dayanan KDV 4 Özel Tüketim Vergisi 2 Grafik 36: Reel Yıllık Değişimler 1 7% GSYH İçinde Tüketim KDV + ÖTV 11% 1% 17% 1% 1% 1 2% 9% 1 4.6 8.6 1.6 12.6 2.7 4.7 1.7 4.8 4.9 3 Nis.6 Haz.6 Ağu.6 Eki.6 Ara.6 Şub.7 Nis.7 Haz.7 Ağu.7 Eki.7 Ara.7 Şub.8 Nis.8 Haz.8 Ağu.8 Eki.8 Ara.8 Şub.9 Nis.9 Mar.6 Haz.6 Eyl.6 Ara.6 Mar.7 Haz.7 Eyl.7 Ara.7 Mar.8 Haz.8 Eyl.8 Ara.8 Mar.9 Haz.9 1 Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü Kaynak: Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü, Bankası Hesaplamaları 7
Kamu Finansmanı Merkezi Yönetim Borç Stoku Mayıs ta Hafif Yükseldi... Merkezi yönetim iç borç stoku Mayıs ta bir önceki aya göre 4,1 milyar TL artarken, dış borç stoku TL nin Dolar karşısında değerlenmesi ile 2,2 milyar TL azaldı. Böylece merkezi yönetim toplam borç stoku sadece 1,9 milyar TL arttı... 42 35 28 21 14 Grafik 37: Merkezi Yönetim Borç Stoku (Milyar TL) 7 55.8 122.2 21 92.8 149.9 22 İç 88.4 194.4 23 92. 224.5 24 Dış 86.7 244.8 93.6 251.5 78.2 255.3 15.3 274.8 115.5 292.3 Mar.9 111.6 297.8 Nis.9 19.3 31.9 May.9 Kamu kurumlarına olan borçlar Mayıs ta 2 milyar TL düşerken piyasaya olan borç 6 milyar TL artarak 235 milyar TL ye ulaştı... Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Kaynak: Hazine Müsteşarlığı Kaynak: Hazine Müsteşarlığı İç borçlanma ortalama vadesi Nisan daki 46 aydan Mayıs ta 33 aya gerilerken, iç borç stokunun ortalama vadesi aynı dönemde 23 aydan 24 aya yükseldi... Grafik 38: Alıcıya Göre İç Borç (Milyar TL) Kamu Piyasa 3 25 2 15 1 5 12 93 83 75 71 67 66 68 69 67 23 141 169 18 188 29 225 229 235 24 Mar 9 Nis 9 Nisan itibarıyla, özel sektör uzun vadeli dış borç stoku 133,4 milyar $ seviyesinde. Gayrimenkul, taşımacılık ve haberleşme, toptan ve perakende ticaret reel sektör içindeki en borçlu sektörler... May 9 Döviz cinsi ve dövize endeksli borç stoku ile sabit faizli borç stoku Mayıs ta hafif gerilerken değişken faizli borç stoku Nisan ayına kıyasla artış gösterdi... Grafik 39: Enstrümana Göre İç BorçStoku Sabit Faizli Değişken Faizli YP 1 8 6 4 2 18% 4 43% 42% 4 4 4 48% 49% 42% 24 1 1 1 8% 9% 7% 7% 41% 4 4 4 4 4 4 Mar.9 Nis.9 May.9 Reel sektörün uzun vadeli dış borç stokunun vade dağılımına bakıldığında gelecek 12 ayda yaklaşık 39 milyar $ ı ödenecek. 29 un kalan döneminde ise 28,3 milyar $ lık kısmı ödenecek... Grafik 4: İç Borç Stokunun ve İç Borçlanmanın Vade Yapısı (Ay) 48 İç Borç Stokunun Ortalama Vadesi 46 İç Borçlanmanın Ortalama Vadesi 4 33 33 33 32 27 25 21 24 24 28 26 24 23 23 24 24 18 17 16 8 23 24 11 Mar.9 Nis.9 May.9 Grafik 41: Bazı Önemli Sektörlerin Uzun Vadeli Dış Borcu (Milyar $) 27.4 Bankalar 9.8 Banka Dışı Finans Kuruluşları 7.9 7.6 İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret 15.6 Ulaştırma ve Haberleşme 17.4 Gayrimenkul Grafik 42: Reel Sektör Uzun Vadeli Dış Borç Stokunun Vade Dağılımı 3 28% 21% 1 7% 29% 112 1 1 2 2 1324 2536 376 6112 2% > 12 Source: Treasury Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 8
Kamu Finansmanı Hazine Haziran da Öngördüğünden Az Borçlandı... Mevcut borç stoku üzerinden yaptığımız hesaplamaya göre, Hazine yılın kalan döneminde yaklaşık 67 milyar TL iç borç ödemesi gerçekleştirecek. Yıl içinde en yüklü ödemeler ise Ağustos ve Ekim aylarında yapılacak... Haziran da, Hazine, öngörüsünün altında borçlandı (iç borç rollover rasyosu %82,7 ydi). Böylece rollover rasyosu Ocak_Haziran döneminde %12,9 da kaldı... Grafik 43: İç BorçÖdeme Takvimi 3. 28.3 Tablo 1: Finansman Tablosu (Milyar YTL) 25. 2. 15. 1. 5.. Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Bankası Hesaplamaları Hazine nin dış ödeme projeksiyonuna göre, yılın kalan döneminde 3,4 milyar $ dış borç ödemesi yapılacak... Grafik 44: Dış Borç Ödeme Projeksiyonu 2,1 1,8 1,5 1,2 9 6 3 7.9 9. 7.9 22.2 8.9 4.4 9.9 17.1 (milyon, US$) 9.9 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 1. 11.9.7 1.9 2. 1.1 23.4 Anapara 11.9 17. 15.2 16.3 13.2 14.1 12.8 11.7 3.1 12.9 5.1 Faiz 1.1 7.1 2.1 9.1 3.1 7.2 18.1 11.1 4.1.5 5.1 1.11 Milyar TL Finansman İhtiyacı İç BorçServisi Anapara Faiz Dış Borç Servisi Anapara Faiz Finansman İç Borçlanma Dış Borçlanma Faiz Dışı Fazla Özelleştirme Borç Dönüşü Kasa İç Borç Çevirme Oranı Haziran Haziran9 Gerçekleşme 6.7 4.1 3.7.5 2.6 2.1.5 6.7 3.4.1 1.5..2 4.6 82.7% 9 Hazine Tahmini 6.7 4.1 3.6.5 2.6 2.1.5 6.7 3.5 2. 4.8.. 6. 85. Ocak Haziran 56.1 46.3 14.7 16.6 56.1 32.6 15.6 7.3% Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, Bankası Hesaplamaları 9.8 6.6 3.2 8. 3.4.1 3.9 29 Ocak Haziran 74.2 65.6 42.3 23.3 8.6 5. 3.7 74.2 67.5 4.8 1. 3.5.1 1.8 7.3% 29 29 Hazine Tahmini Bankası Tahmini 153.9 135.1 85.4 49.7 18.8 11.6 7.2 153.9 15.2 12.2 28.5 8..5 3.3 12.9% 14.4 127.5 83.1 44.4 12.9 6.5 6.4 14.4 132.9 1.2 6.9 4.2.. 77.9% 9
Dış Ticaret İhracat Yüksek Seviyede Daralmaya Devam Ediyor... Üç aylık ortalama ihracattaki düşüş Nisan daki %29 dan Mayıs ta %35 e yükselirken, bu dönemde ithalattaki daralma %42 de kaldı. Öte yandan TİM verilerine göre, ihracat Haziran da da geçen yılın aynı ayına göre %31 geriledi... Grafik 45: İhracat & İthalat Yıllık Değişimler (3 Aylık Ortalama) 5 3 1 1 3 5 11.5 5.6 İhracat 11.6 5.7 11.7 İthalat Kaynak: TÜİK, Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) 11.8 5.9 Öncü sektörler içinde üç aylık ortalama elektrikli makine, metalik olmayan mineraller ve ana metal ihracatı yaklaşık %3 oranında daraldı... Grafik 46: Toplamın Üzerinde Performans Gösteren Sektörler (3 Aylık Ortalama Yıllık Değişimler) 14 12 1 8 6 4 2 2 4 6 5.7 Kaynak: TÜİK Metalik Olmayan Diğer Mineraller Elektrikli Makina Ana Metal Gıda 9.7 1.8 9.8 1.9 5.9 Tüketim malı ithalatı Mayıs ta, binek oto ithalatındaki toparlanmayla, sadece %15 geriledi. Binek oto ithalatı vergi indirimleri ile yıllık bazda %21 artarak, Ağustos den sonra ilk kez yükseldi... Grafik 47: Geniş Ekonomik Sınıflamaya Göre İthalat (3 Aylık Ortalama Yıllık Değişimler) 5 3 1 1 3 5 5.7 Kaynak: TÜİK 11.7 Toplam İthalat Yatırım Malı Ara Malı Tüketim Malı 11.8 5.9 Petrol fiyatlarının Haziran ayı ortalamasında %2 artması, petrol ithalatının önümüzdeki ayda artacağına işaret ediyor... Grafik 48: Petrol İthalatı ve Fiyatları Milyon USD 1,6 1,4 1,2 1, 8 6 4 2 Petrol İthalatı (3AO) Brent (3AO) 11 4 5 5 11 5 5 6 11 6 5 7 11 7 5 8 11 8 5 9 Kaynak: TÜİK, Bankası Hesaplamaları 14 12 1 8 6 4 2 Varil başına USD AB ülkelerine yapılan ihracat Mayıs ta Nisan a paralel %41 daralırken, gelişmekte olan ülkeleri de içeren Kuzey Amerika hariç diğer ülkelere yapılan ihracattaki düşüş %17 den %28 e çıktı... Grafik 49: İhracatta Ülke Gruplarının Payı (3 Aylık Ortalama Yıllık Değişimler) 7 5 3 1 1 3 5 5 7 Kaynak: TÜİK Kuzey Amerika Diğer ülkeler 9 7 1 8 5 8 AB25 Toplam 9 8 1 9 5 9 Üç aylık ortalama reel ihracat Mart taki %9,3 lük düşüşe yakın seviyede %9,2 daraldı. İhracat sipariş beklentilerindeki iyileşmeye göre, reel ihracattaki toparlanma önümüzdeki aylarda sürecek... Grafik 5: Reel İhracat (Yıllık Değişim) ve İhracat Siparişi Beklentileri 56 44 32 2 8 4 16 28 4 5.7 9.7 1.8 Kaynak: TÜİK, TCMB İhracat beklentisi (t + 3) Reel ihracat (sağ) 9.8 1.9 5.9 9.9 28% 2 12% 12% 2 1
Ödemeler Dengesi 1. Çeyrekte Cari Açık/GSYİH Oranı %4.5 e Geriledi... 12 aylık cari açık/gsyih oranı 1. çeyrek itibarıyla yıl sonund aki %5.6 dan %4.5 e geriledi. Bizim tahminlerimize göre bu oran 29 yıl sonunda %1.7 ye gerileyecek... Grafik 51: Cari Açık 12 aylık kümülatif bazda, Agu Nis 29 döneminde cari açık 22.2 milyar dolar düşerken, net hata&noksan kalemine 17.3 milyar dolar giriş oldu... Grafik 52: Cari Denge (12ay, Nis 9Agu. 8) 12 aylık net enerji faturası hariç cari işlemler dengesi artmaya devam etti. Diğer yandan net enerji faturası Mayıs itibarıyla 32.3 milyar dolar oldu... Grafik 53: Enerji Faturası (12ay, Mia USD) 5 1 15 2 25 3 35 4 45 23 24 Cari denge (Milyar USD) Cari denge/gsyh (sağ) 29Q1 29T 2% 1% 7% 25 15 5 5 15 25 22,2 Cari işlemler 17,3 Net hata ve noksan 2,5 Doğrudan yatırım 1,6 Portföy yatırımları 1,9 Banka krediler Reel sektör 6,5 18,3 Bankalar mevduatı,2 Diğer 5 Cari Açık Net Enerji Faturası 4 3 2 1 11.7 11.8 5.9 Kaynak: MB T: Bankası Tahminleri Kaynak: MB, Bankası Kaynak: MB, TUIK Mayıs ayında turist sayısı yıllık değişim bazında, %3.7 ye geriledi. Bu oran Ekim dan beri en büyük düşük oranı... Nisan itibarıyla yıl sonuna göre toplam sermaye girişi içinde net DYY oranı 3 puan artarak %3 olurken kredi oranı 32 puan daralarak %31 oldu... 12 aylık kümülatif sıcak para Nisan itibarıyla, sonuna göre,.6 milyar dolar arttı. Bu dönemde net hata&noksan kaleminde 5.4 milyar dolar artarken, yerleşik olmayanlar ve yerleşiklerin portföy girişi sırasıyla 2.7 milyar dolar ve 2.1 milyar dolar daraldı. Grafik 54: Turizm Performansı (YoY) Grafik 55: Sermaye Girişinin Analizi (12ay) Tablo 2: Sıcak Para (12ay, milyon USD) 5 4 3 2 1 1 2 3 Kaynak: MB, Kültür ve Turizm Bakanlığı Çıkış Yapan Turist Sayısı Net Turizm Geliri 5.5 8.5 11.5 2.6 5.6 8.6 11.6 2.7 5.7 11.7 11.8 5.9 Krediler (IMF hariç,net) Portföy Yatırımları (net) Doğrudan Yatırım (Net) 1 8 6 4 2 2 4 6 22 23 24 Kaynak: MB, Bankası Diğer Mevduat Apr '9 Yerleşik Olmayan DİBS Hisse Senedi Mevduat (TL+YP+Repo) Yerleşik Banka YD kısa vadeli kredi Banka KV dış borç Özel sektör KV dış borç Net Hata & Noksan TOPLAM Cari İşlemlere Oran Kaynak: MB, Bankası 16 3,281 5,138 1,873 1,312 137 1,663 214 1,597 269.7% 821 5,73 716 5,178 3,257 59 2,323 993 4,457 8,535 2. 4 9 1,888 6,591 1,699 3,4 1,17 72 91 1,7 9,879 9,161 34.3% 11
TCMB Bilançosu TL Likidite Koşulları Haziran ın İkinci Yarısında İyileşti... TCMB, Haziran boyunca likidite enjekte etmeye devam etti. Temmuz un ilk haftasında likidite sıkışıklığının hafiflemesiyle TCMB de piyasaya sadece 4 milyar TL likidite verdi... Grafik 56: Açık Piyasa İşlemleri (Milyar TL) Haziran ın ikinci yarısında, açık piyasa işlemleri hafif azalırken bankalar serbest imkanı arttı. Böylece piyasadaki fazla likidite Hazine nin öngörüsünden az borçlanması ile birlikte yaklaşık 3 milyar TL genişledi... Grafik 57: Fazla Likidite (Milyar TL) Haziran da TCMB, borçlanma faizini 5 baaz puan indirerek %8,75 e çekerken borç verme faizini de 5 baz puan indirerek %11,25 yaptı. Bir haftalık repo faizleri ise aynı dönemde neredeyse sabit kaldı... Grafik 58: O/N Faizler (Bileşik) 11. 9. 7. 5. 3. 1. 1. 3. 5. 7. 9. 11. Ocak 8 Şubat 8 Mart 8 Nisan 8 Mayıs 8 Haziran 8 Temmuz 8 Ağustos 8 Eylül 8 Ekim 8 Kasım 8 Aralık 8 Ocak 9 Şubat 9 Mart 9 Nisan 9 Mayıs 9 Haziran 9 24. 21. 18. 15. 12. 9. 6. Mar.8 Nis.8 May.8 Haz.8 Tem.8 Ağu.8 Eyl.8 Eki.8 Kas.8 Ara.8 Oca.9 Şub.9 Mar.9 Nis.9 May.9 Haz.9 Tem.9 23% 21% 19% 17% 1 13% 11% 9% May8 Tem8 O/N Borçlanma O/N Borç Verme 1 Haftalık Repo Eyl8 Kas8 Oca9 Mar9 May9 Tem9 Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB, Bankası Hesaplamaları Kaynak: TCMB TCMB nin döviz rezervleri dış borç ödemesiyle 2,5 milyar $ azalarak Mayıs sonundaki 67,4 milyar Dolar dan Haziran sonunda 64,9 milyar $ a indi... Grafik 59: TCMB Rezervleri Döviz rezervleri Haziran da azalsa da, dövize kayabilecek likiditenin rezervlere oranı likidte fazlasındaki düşüşle Mayıs ayındaki %28,6 dan %27,4 e geriledi... Grafik 6: Dövize Kayabilecek Likidite*/Rezervler TCMB bilançosunun kur riski oranı Nisan ortasından bu yana devamlı geriliyor. Oran Haziran sonunda Mayıs sonundaki 2,2 puandan 2 puana geriledi... Grafik 61: Kur Riski Oranı 8 7 6 5 4 3 2 1 ($ Billion) 33.6 36. 23 24 5.5 6.8 71.3 7.1 66.5 64.9 39 69 5 49% 43% 37% 31% 2 Oca.4 May.4 Eyl.4 Oca.5 May.5 Eyl.5 Oca.6 May.6 Eyl.6 Oca.7 May.7 Eyl.7 Oca.8 May.8 Eyl.8 Oca.9 May.9 2.21 2.11 2.1 1.91 1.81 1.71 1.61 1.51 Oca8 Şub8 Mar8 Nis8 May8 Haz8 Tem8 Ağu8 Eyl8 Eki8 Kas8 Ara8 Oca9 Şub9 Mar9 Nis9 May9 Haz9 Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB, Bankası Hesaplamaları * Dövize Kayabilecek Likidite: REPO İşlemlerinin Büyüklüğü + Likidite Fazlası (Dolar bazında) Kaynak: TCMB, Bankası Hesaplamaları 12
Bankacılık Krediler Haziran da Sınırlı Seviyede Yükseldi... Üç aylık ortalamalara göre, toplam krediler Haziran da aylık bazda, tüketici kredilerinde canlanma ve ticari kredilerdeki iyileşmeyle, %,2 arttı... Grafik 62: Krediler (3 Aylık Ortalama, Aylık Değişim) Tüketici kredilerinin tüm alt dallarında artış sürüyor. Bununla birlikte, mevsimsellikten arındırılmış verilere göre, ilk çeyrekte %,7 artan tüketici kredileri ikinci çeyrekte %1,5 yükseldi... Grafik 63: Tüketici Kredileri (3A.O., Aylık Değişim) Taksitli ticari kredilerdeki yavaşlama sürse de, Haziran da tüm alt dallarda sınırlı bir iyileşme görülüyor. Diğer krediler Haziran da bir önceki aya göre Kasım den sonra ilk kez arttı Grafik 64: Taksitli Ticari Krediler (3AO, Aylık Değ.) 7% Toplam krediler Toplam ticari krediler Toplam tüketici kredileri 2% 8% Kurumsal kredi kartı İşyeri Ticari taşıt Diğer 3% 2% 1% 1% 2% 1.6 2.7 1.7 2% 1.7 4.8 İhtiyaç Bireysel kredi kartı 4.9 Konut Binek oto 2% 2% 1.7 4.8 4.9 Kaynak: BDDK Kaynak: BDDK Kaynak: BDDK Döviz mevduatlarının,3 milyar dolar azalarak 12,7 milyar dolara gerilediği Haziran da, TL mevduatlar 1,6 milyar TL artarak 292,7 milyar TL ye ulaştı... Kredilerin takibe düşme oranı Haziran da Mayıs taki %4,55 ten %4,62 ye yükseldi. Öte yandan, tüketici kredileri ve kredi kartlarında takibe düşme oranı Eylül den sonra ilk kez geriledi... GSYH ye oran olarak, ilk çeyrekte sonuna göre aktifler, menkul değerlerdeki 1,7 puanlık yükselişle, 2,7 puan artarak %79,8 e ulaştı. Mevduatlar/GSYH 1,6 puan artarak %49,4 e, krediler/gsyh da,1 puanlık sınırlı artışla %38,8 e çıktı... Grafik 65: Türk Lirası ve Döviz Mevduatları Grafik 66: Oransal Olarak Takipteki Krediler Grafik 67: Bankacılık Göstergeleri (GSYH ye Oranı) 295 275 255 235 TL mevduatlar (Milyar TL, sol) Döviz mevduatlar (Milyar USD, sağ) 12 11 1 9% 3% 9.6 12.6 3.7 9.7 3.8 9.8 8.92% 4.5 4. 3.4 3.9 1 8 6 4 2 54.9% 54.8% 62.7% 65.9% 69. 77.1% 79.8% 215 4.9 9 Brüt takipteki krediler/toplam krediler Takipteki tüketici krediler/toplam tüketici krediler Takipteki ticari krediler/toplam ticari krediler Takipteki kredi kartları/toplam kredi kartları 23 24 Aktifler/GSYH Krediler/GSYH 1Ç '9 Mevduatlar/GSYH Menkul değerler/gsyh Kaynak: BDDK Kaynak: BDDK Kaynak: BDDK, TÜİK, Bankası 13
Gelişmiş Ekonomiler Gerçek Veriler Güven Endekslerindeki Yükselişi Teyit Etmiyor ABD ISM imalat sanayi endeksi Haziran da Mayıs taki 42,8 den 44,8 e yükselirken imalat dışı sektör endeksi 42,4 ten Eylül sonrası en yüksek seviye olan 49,8 e çıktı... Fakat, gerçek veriler, güven endekslerindeki iyileşmeyi teyit etmiyor. Sanayi üretimi Mayıs ta aylık bazda %1,1 düşerken kapasite kullanım oranı Nisan daki %69 dan %68,3 e geriledi... Euro Bölgesi sanayi üretimindeki daralma henüz dip yapmadı. Bölge genelinde sanayi üretimi bir önceki aya göre %1,9 gerilerken, Almanya da sanayi üretimi aynı dönemde %2,1 daraldı... Grafik 68: ABD ISM İmalat Sanayi ve İmalat Dışı Sektörler Endeksleri 7 6 5 4 İmalat Sanayi İmalat Dışı Sektörler 3 22 23 24 29 Grafik 69: ABD Sanayi Üretimi ve Kapasite Kullanımı (Yıllık Değişimler) 2% 2% 1 San. Ür. End. (Yıllık Değişim) Grafik 7: Euro Bölgesi ve Almanya Sanayi Üretimi (3 Aylık Ortalama Yıllık Değişimler) Kapasite Kullanım Oranı 3 1 21 22 23 24 29 2 21 22 23 24 29 1 1 1 2 2 Euro Bölgesi Almanya Kaynak: ABD Arz Yönetim Enstitüsü (ISM) ABD ve Euro Bölgesi sanayi sektörlerinde daralma daha da derinleşirken Japonya da sanayi üretimi Şubat tan bu yana toparlanıyor. İşdünyası güven endekslerindeki yükselişe paralel olarak sanayi üretimi Mayıs ta Nisan a göre %5,9 arttı... Grafik 71: Japonya Sanayi Üretimi ve Kapasite Kullanım Oranı (Yıllık Değişmler) 8% 8% 1 2 32% 4 Sanayi üretimi Kapasite kullanım oranı 48% 24 29 1 9% 8% 7% 3% Kaynak: ABD St. Louis FED Ekonomiler ciddi biçimde daralırken, işsiz sayısı yükseliyor. ABD, Euro Bölgesi ve Japonya da işsizlik oranları sırasıyla %9,5, %9,5 ve %5,2 ile tarihi rekor seviyelerinde... Grafik 72: G3 Ekonomilerinde İşsizlik Oranları 2 21 22 23 24 ABD Euro Bölgesi Japonya 9. 29 9. 5.2% Kaynak: Eurostat Zayıf ekonomik aktiviteye paralel olarak, G3 ekonomilerinde deflasyon enndişeleri belirgin hale geldi. Mayıs itibarıyla ABD, Euro Bölgesi ve Japonya da sırasıyla %1, ve %1,1 seviyesinde... Grafik 73: G3 Ekonomilerinde Yıllık Enflasyon 3% 2% 1% 1% 2% 2 21 ABD Euro Bölgesi Japonya 22 23 24 29 Kaynak: Japonya, Ekonomi, Ticaret ve Sanayi Bakanlığı Kaynak: ABD St. Louis FED, Eurostat, Japon İstatistik Bürosu Kaynak: ABD St. Louis FED, Eurostat, Japon İstatistik Bürosu 14
Gelişmekte Olan Ekonomiler GOÜ in Çoğunda Daralma Mayıs ta Yavaşladı... Gelişmekte olan ekonomilerde faiz indirim süreci Haziran da devam etti. Ortalama politika faizi Brezilya ve Güney Afrika Merkez Bankalarının agresif indirimleri ile 31 baz puan düştü... Grafik 74: Bazı Gelişmekte Olan Ekonomilerde Ortalama Politika Faizi 8. 8. 7. 7. 6. 6. 5. 5. Şub7 Nis7 Haz7 Ağu7 Eki7 Ara7 Şub8 Nis8 Haz8 Ağu8 Eki8 Ara8 Şub9 Nis9 Haz9 Kaynak: Bloomberg EMBI+ spread Haziran boyunca Mayıs ayına kıyasla %7,7 düştü. EMBI Güney Afrika en iyi performansı gösterirken Rusya en kötü performansı gösterdi. Fakat, Temmuz un ilk haftasında ABD tahvil faizleri yükselirken EMBI endeksleri de yükseldi... 95 85 75 65 55 45 35 25 15 5 Grafik 77: EMBI+ Spread ler Kaynak: Bloomberg EMBI+ Brazil EMBI+ Türkiye EMBI+ spread EMBI+ Rusya EMBI+ Güney Afrika Oca.8 Şub.8 Mar.8 May.8 Haz.8 Ağu.8 Eyl.8 Eki.8 Ara.8 Oca.9 Mar.9 Nis.9 Haz.9 Mart tan bu yana Rusya da politika faizleri 15 baz puan indirilse de halen en yükseği... Grafik 75: Yıllık Enflasyon&Politika Faizleri 1 12% 9% 3% 3% 3. Polonya Kaynak: Bloomberg, IIF Nisan da gözlenen bazı gelişmekte olan ekonomilerin ihracatındaki toparlanma kısa sürdü. Mayıs rakamlarına göre bu ekonomilerin ihracatındaki daralma daha da derinleşti... Kaynak: IIF Politika F aizi 5.3% Çin 4. Meksika Yıllık Enflasyon 7. Güney Afrika 8. 8. 8.3% 8.8% Macaristan Romanya Türkiye Brezilya 11. Grafik 78: İhracat (3 Aylık Ortalama Yıllık Değişimler) 5 4 3 2 1 1 Türkiye 2 Güney Kore Brezilya 3 Endonezya 4 18 38 58 78 98 118 19 39 Rusya 59 Değer Kaybı TL Haziran süresince Mayıs ayına kıyasla %1 değer kaybederken diğer gelişmekte olan ülke para birimleri aynı dönemde değer kazandı. Temmuz başında ise bunlardaki değerlenme de durdu... Grafik 76: Gelişmekte Olan Ülke Para Birimleri Sepete Karşı (.5*EUR+.5*USD) (1.1.7=1) Değerlenm 15 14 13 12 11 1 9 8 17 Kaynak: Bloomberg Söz konusu ekonomilerin dış talep koşullarında belirgin bir iyileşme gözlenmese de, sanayi üretimlerinde daralma Mayıs ta hız kesti... Grafik 79: Sanayi Üretimi (3 Aylık Ortalama Yıllık Değişimler 1 7% 1% 9% 17% 2 18 Kaynak: IIF 47 77 38 TRY ZAR RUB HUF BRL 58 17 78 18 Brezilya Türkiye Güney Kore Endonezya 48 78 98 118 18 19 19 49 79 39 59 15
Emtialar Petrol ve Altın fiyatları Geriledi... Mayıs ayındaki %13 artışın ardından Bloomberg bileşik fiyat endeksi Temmuz ayı başında aylık bazda %2 geriledi. Tarım, değerli metaller ve enerji fiyat endeksi sırasıyla %1, %5 ve %.1 gerilerken temel metaller fiyat endeksi aylık bazda %5 arttı. Grafik 8: Bloomberg & UBS Emtia Fiyat Endeksi Petrol fiyatları 8 Temmuz itibarıyla aylık bazda %12 düşerek varil başına 6 dolar seviyesine geriledi... Grafik 81: Brent Petrol Fiyatları USD & Euro Petrol fiyatlarındaki gerilemeye paralel altın fiyatları aylık bazda %4.2 gerileyerek 8 Haziran 8 Temmuz arasında 914 US$/ons seviyesine geriledi. Grafik 82: Altın Fiyatları USD & Euro 2,5 2, 1,5 1, 5 7.7 1.7 Bileşik Endeks Temel Metaller Değerli Metal Enerji Tarım 1.8 4.8 7.8 1.9 4.9 7.9 15 125 1 75 5 25 5. 7 7. 7 Brent (USD/Varil) Brent (Euro/Varil) 9. 7 11. 7 1. 8 3. 8 5. 8 7. 8 9. 8 11. 8 1. 9 3. 9 5. 9 7. 9 11 1 9 8 7 6 5 4 Altın (USD/ons) Altın (Euro/ons) 11.6 1.7 3.7 5.7 7.7 9.7 11.7 1.8 3.8 7.8 9.8 11.8 1.9 3.9 5.9 7.9 Kaynak: Bloomberg USDA verilerine göre; buğday stokları Çin gibi asıl oyuncu olan bazı ülkeler tarafından tutuluyor. Bu durum stok seviyesinde yükseliş beklentisi olmasına rağmen fiyatlarda artış etkisi yapıyor. Kaynak: Reuters Alumünyum, bakır, nikel gibi bazı temel metaller fiyatları Temmuz ayında global ekonomik görünümdeki iyileşme beklentileri ve risk iştahındaki artış ile aylık bazda yükseldi. Kaynak: Reuters Temmuz ayında, uluslararası hurda fiyatlarında %5 oranında bir düşüş olurken Türkiye nin demir çelik ihracat fiyatları Mayıs ile karşılaştırıldığında yaklaşık %1 artış gösterdi. Grafik 83: Uluslararası Buğday Fiyatları (USD/ton) Grafik 84: Temel Metaller Fiyat Endeksi (=1) Grafik 85: Hurda & Demir Çelik Fiyat ($/ton) 5 4 3 2 1 Kırmızı yumuşak Kırmızı sert 6.5 9.5 12.5 3.6 9.6 12.6 3.7 9.7 3.8 9.8 3.9 16 14 12 1 8 6 4 2 3.8 9.8 Aluminyum Bakır Nikel 3.9 16 14 12 1 8 6 4 2 6.4 1.4 Ulus. Hurda Fiyat (5:5 mix) Ulus. Hurda Fiyat (8:2 mix) Türkiye Kütük İhraç Fiyat Türkiye Çubuk İhraç Fiyat 2.5 6.5 1.5 2.6 1.6 2.7 1.7 Kaynak: FAO & USDA Kaynak: Bloomberg Kaynak: Bloomberg 16
Makroekonomik Göstergeler I Gerçekleşmeler 29 Tahmin Son Dört Gerçekleşme Büyüme 2Ç 8 3Ç 8 4Ç 8 1Ç 9 GSYH (Milyar TL, cari fiyatlarla) 649 758 843 95 952 966 239 263 232 211 GSYH (Milyar USD) 481 526 649 742 592 579 189 217 155 128 GSYH (12 aylık, Milyar TL, cari fiyatlarla) 97 938 95 945 GSYH (12 aylık, Milyar USD) 734 771 742 687 Kişi Başına GSYH (USD) 7,21 7,583 9,234 1,436 8,238 8,52 GSYH (%) 8.4 6.9 4.7 1.1 5.8 3.6 2.8 1.2 6.2 13.8 Sanayi Üretimi 2.29 3.29 4.29 5.29 Sanayi Üretimi (Yıllık % Değişim) 5.4 7.8 6.9.9 23.8 2.9 18.5 17.4 Kapasite Kullanım Oranı (%) 8.3 81. 81.8 78.1 63.8 64.7 66.8 7.4 İşgücü 2Ç 8 3Ç 8 4Ç 8 1Ç 9 Sanayide Reel Ücret Endeksi (Çalışılan Saat Başına, =1) 87.3 91.2 96.2 91. 92.2 94.5 91. 82.9 (Yıllık % Değişim) 3.2 4.5 5.4 5.4 2.4 1.9 5.4 11.4 Sanayide Kısmi Verimlilik Endeksi (Çalışılan Saat Başına, =1) 16.9 19. 111.1 13.6 112.2 19.2 13.6 95.9 (Yıllık % Değişim) 18.9 1.9 2. 6.8 3.1.3 6.8 9.8 12. 1.29 2.29 3.29 İşsizlik oranı (%) 1.3 9.9 9.9 11. 17.5 13.5 12.3 13.6 16.1 15.8 Enflasyon 3.29 4.29 5.29 6.29 TÜFE (Aylık % değişimler) 1.1.2.64.11 TÜFE (Yıllık % değişim) 7.7 9.7 8.4 1.1 6.1 6. 7.89 6.13 5.24 5.73 TÜFE (Yıllık Ortalama% Değişim) 8.2 9.6 8.8 1.4 6.2 7.1 ÜFE (Aylık % değişimler).29.65.5.94 ÜFE (Yıllık % Değişim) 2.7 11.6 5.9 8.1 3.46.35 2.46 1.89 ÜFE (Yıllık Ort. % Değişim) 5.9 9.3 6.3 12.7 Deflatör (%) 7.1 9.3 6.2 11.5 6.2 5.5 Kaynak: TÜİK, DPT ve Bankası 17
Makroekonomik Göstergeler II Gerçekleşmeler 29 Tahmin Son Dört Gerçekleşme Faiz Oranları 3.29 4.29 5.29 6.29 Gösterge bono (Ortalama, %) 14.8 15.6 17.2 16. 12.5 14.7 12.8 12.1 12.5 (İskontolu İhale, Ortalama, %) 16.16 18. 18.3 19.1 14.3 13.4 11.6 12.1 Nakit İç Borçlanmanın Vadesi(Ay) 27.4 27.5 33.4 31.2 11. 45.6 33. 29.4 O/N (Ortalama) 16.3 17.8 18.3 19.3 9.5 11.1 1.2 9.5 9. Eurobond (23, Getiri, %) 7.2 7.1 6.8 7.7 8.5 7.5 7.3 7. Döviz Kuru 3.29 4.29 5.29 6.29 Sepet (,5*USD+,5*EURO, Dönem sonu) 1.4667 1.6359 1.4375 1.8266 1.92 1.9569 1.8541 1.8639 1.8385 EURO/US$ (Dönem sonu) 1.18 1.32 1.47 1.42 1.35 1.3 1.32 1.32 1.39 1.4 USD/TL (Ortalama, Alış kuru) 1.348 1.4311 1.315 1.2929 1.62 1.67 1.745 1.642 1.5518 1.5398 USD/TL (Dönem sonu, Alış kuru) 1.343 1.4131 1.1647 1.5123 1.63 1.688 1.5968 1.5623 1.531 EURO/TL (Dönem sonu, Alış kuru) 1.594 1.8586 1.712 2.148 2.2 2.2258 2.1113 2.1655 2.1469 Ödemeler Dengesi (Milyon USD) 1.29 2.29 3.29 4.29 İhracat (f.o.b) 73,476 85,535 17,272 132,2 14, 14, 7,89 8,44 8,169 7,576 İthalat (c.i.f) 116,774 139,576 17,63 21,961 139, 138, 9,273 9,14 1,54 1,119 Cari İşlemler Dengesi 22,88 32,51 38,219 41,525 9,9 11, 216 17 1,34 1,239 Cari İşlemler Dengesi (12 aylık kümülatif) 22,88 32,51 38,219 41,525 37,591 33,895 3,651 26,711 Cari İşlemler Dengesi/GSYH (%) 4.6 6.1 5.9 5.6 1.7 1.9 Net Enerji İthalatı Hariç Cari Denge (12 aylık) 3,445 6,627 9,32 754 2,357 4,98 7,258 9,276 Turizm Gelirleri 18,152 16,853 18,487 18,445 2,9 799 722 946 1,134 Doğrudan Yabancı Yatırımlar (Net) 8,967 19,261 19,94 15,613 7, 8,6 933 457 55 653 Sermaye Hesabı Dengesi 19,46 32,64 36,622 37,68 11, 91 2,486 1,194 1,384 Eurobond İhracı 6,489 5,848 4,627 4, 3,5 1, Kaynak: Hazine, Merkez Bankası, TÜİK, DPT ve Bankası 18
Makroekonomik Göstergeler III Gerçekleşmeler 29 Tahmin Son Dört Gerçekleşme Toplam Dış Borç Stoku 2Ç 8 3Ç 8 4Ç 8 1Ç 9 Toplam Dış Borç Stoku (Milyon US$) 169,74 27,61 249,39 277,115 286,555 291,76 277,115 265,345 Kamu 85,837 87,264 89,289 91,68 93,948 93,188 91,68 88,499 Özel 83,93 12,346 16,11 185,435 192,67 197,888 185,435 176,846 Kısa Vadeli 38,283 42,64 43,175 5,562 53,249 57,674 5,562 48,133 Uzun Vadeli 131,457 164,97 26,215 226,553 233,36 233,42 226,553 217,212 Toplam Dış Borç Stoku/GSYH 35.3% 39. 38. 37. 39. 37.7% 37. 38. Kamu Dış Borç Stoku/GSYH 17.8% 16. 13.8% 12. 12.8% 12.1% 12. 12.9% Özel Sektör Dış Borç Stoku/GSYH 17. 22.9% 24.7% 25. 26.2% 25.7% 25. 25.7% Kısa Vadeli Dış Borç Stoku/GSYH 8. 8.1% 6.7% 6.8% 7.3% 7. 6.8% 7. Orta ve Uzun Vadeli Dış Borç Stoku/GSYH 27.3% 31.3% 31.8% 3. 31.8% 3.3% 3. 31. AB Tanımlı Borç Stoku/GSYH 52.3% 46.1% 39. 39. 46. 43.1% 42.7% Rezervler (Milyon US$) 3.29 4.29 5.29 6.29 Toplam Rezervler 52,433 63,218 74,27 73,346 69,768 67,867 7,83 68,314 Merkez Bankası Rezervleri 5,518 6,845 71,263 7,75 66,539 64,442 67,378 64,889 Merkez Bankası Net Döviz Pozisyonu 15,513 2,493 32,827 36,213 38,149 36,364 36,533 35,229 Parasal Büyüklükler (Milyar US$) 3.29 4.29 5.29 6.29 M1 34.4 39.5 45. 38.2 36.3 37.2 38.3 39.9 M2 126.3 154.2 19.8 186.5 171.2 175.3 179. 186. M2Y 189.4 238.6 279.6 271.1 252.9 259.9 266.4 273.3 M3Y 198.7 248.5 294.7 283.5 265.4 278.3 286.5 289.3 Para Tabanı 24.2 29.2 44.7 36.8 31. 33.7 37.4 37.8 APİ (Dönem Sonu) 3.7.8 3.7 1.9 3.4 1.2 11.3 8.2 Kaynak: Hazine, Merkez Bankası, Bankası 19
Makroekonomik Göstergeler IV Gerçekleşmeler 29 Tahmin Son Dört Gerçekleşme Bankacılık Sektörü (Milyar TL) 2Ç 8 3Ç 8 4Ç 8 1Ç 9 Aktifler 46.9 499.7 581.6 732.5 656.8 679.8 732.5 754.2 Aktifler/GSYH (%) 62.7 65.9 69. 77.1 72.4 72.5 77.1 79.8 Krediler 156.4 219. 285.6 367.4 342.8 361.1 367.4 366.4 Krediler/GSYH(%) 24.1 28.9 33.9 38.7 37.8 38.5 38.7 38.8 Ticari Krediler/GSYH (%) 15.7 18.5 2.1 24.1 22.7 23.6 24.1 24.1 Tüketici Kredileri/GSYH (%) 7. 8.8 1.9 12. 11.8 12.2 12. 11.9 Konut 12.4 22.2 3.9 37.7 36.4 38.1 37.7 37.4 Oto 6.1 6.4 5.9 5.4 5.9 5.9 5.4 4.8 İhtiyaç 1.1 17.4 29. 38.4 35. 39. 38.4 33.4 Kredi Kartları 17.3 21.6 26.5 33.5 3.8 32.1 33.5 5.1 Mevduatlar 251.5 37.6 356.9 454.6 45.8 418.6 454.6 467.1 YP Mevduatlar (Milyar dolar) 66.2 82.3 12.6 11.6 113.4 19.6 11.6 97.3 Mevduatlar/GSYH 38.8 4.6 42.3 47.8 44.7 44.6 47.8 49.4 Öz sermaye 54.7 59.5 75.8 86.4 77.2 83.1 86.4 91.9 Öz sermaye/gsyh (%) 8.4 7.9 9. 9.1 8.5 8.9 9.1 9.7 Merkezi Yönetim Bütçesi (Milyar TL) 2.29 3.29 4.29 5.29 Gelirler 152.8 173.5 19.4 28.9 212. 18.4 13.1 2.1 18.9 Harcamalar 159.7 178.1 24.1 226. 26. 25.8 21.8 21. 19.5 Faiz Ödemeleri 45.7 46. 48.8 5.7 58. 9.9 4.4 3. 5. Bütçe Dengesi 6.9 4.6 13.7 17.1 48. 7.4 8.8.9.6 Faiz Dışı Denge 38.8 41.3 35. 33.6 1. 2.5 4.3 2.1 4.4 Merkezi Yönetim İç Borç Stoku 244.8 251.5 255.3 274.8 288.9 292.3 297.8 31.9 Faiz Harcamaları/GSYH (%) 7. 6.1 5.8 5.3 6. 6. Bütçe Dengesi/GSYH (%) 1.1.6 1.6 1.8 5.8 5. Faiz Dışı Fazla/GSYH (%) 6. 5.4 4.2 3.5.2 1. Merkezi Yönetim Borç Stoku (%) 2Ç 8 3Ç 8 4Ç 8 1Ç 9 Merkezi Yönetim İç Borç Stoku/GSYH 37.7 33.2 3.3 28.9 28.8 28.4 28.9 3.9 Merkezi Yönetim Dış Borç Stoku/GSYH 13.4 12.6 1.3 9.4 9.7 9.2 9.4 12.2 Toplam Kamu Brüt Borç Stoku/GSYH 54.1 48.2 42.2 42.9 49.5 4.9 4.6 42.9 46.2 Toplam Kamu Net Borç Stoku/GSYH 41.6 34. 29.5 28.2 25.9 25.8 28.2 3.4 Kaynak: BDDK, TÜİK, Maliye Bakanlığı, Hazine, DPT ve Bankası 2
Rating Yabancı Para Yerli Para Türkiye S&P Uzun Vadeli Görünüm/Gözetim Uzun Vadeli Son Değişimin Yönü 16.1.23 B+ Durağan B+ 8.3.24 B+ Pozitif BB 17.8.24 BB Pozitif BB 29.6. BB Durağan BB 3.4. BB Negatif BB 1.8. BB Durağan BB 14.11. BB Negatif BB Türkiye Moody's Yab. P. U.V. Görünüm/Gözetim Yer. P. U.V. 21.1.23 B3 Pozitiften durağana B3 3.9.24 B2 Durağan B2 11.2. B1 Pozitif B1 15.12. Ba3 Durağan Ba3 Türkiye Fitch Yab. P. U.V. Görünüm/Gözetim Yer. P. U.V. 25.3.23 B Negatif B.23 B Pozitif B 25.9.23 B Pozitif B 9.2.24 B+ Durağan B+ 25.8.24 B+ Pozitif B+ 13.1. BB BB Durağan 14.12. BB BB Pozitif 1.5. BB BB Durağan 12.12. BB Durağan BB Diğer Yükselen Piyasalar (EM) S&P Yab. P. U.V. Görünüm/Gözetim Yer. P. U.V. Son Değişimin Yönü Rusya 8.12. BBB Negatif BBB+ Macaristan 3.3.29 BBB BBB Negatif Brezilya 1.5. BBB Durağan BBB+ Polonya 27.1. A Durağan A 21