EKOLOJİ #1 EKOLOJİK TERİMLER EKOSİSTEMİN CANSIZ BİLEŞENLERİ SELİN HOCA
EKOLOJİK TERİMLER EKOLOJİ: Canlıların kendi aralarındaki ve çevreleri ile olan ilişkilerini inceleyen bilim dalına EKOLOJİ denir. POPULASYON: Belirli bir bölgede yaşayan aynı türün bireylerinin oluşturduğu topluluktur. KOMUNİTE: Belirli bir alanda yaşayan birbirleri ile etkileşim halindeki tüm popülasyonların oluşturduğu topluluktur. Bir komunite içerisinde çok sayıda tür vardır. EKOSİSTEM:Canlılar ve içinde yaşadıkları cansız çevrenin de tamamına EKOSİSTEM denir. Belirli bir alanda yaşayan komunitelerin yaşadıkları ortama cansız varlıkların da eklenmesiyle ekosistemler oluşur. BİYOSFER: Dünya üzerinde canlıların yaşadığı alanların tamamıdır. Ekoloji biliminin kapsadığı canlı ve cansız varlıkların yer aldığı yerküredir. HABİTAT: Bir türün bireylerinin yaşamsal faaliyetlerini en iyi şekilde sürdürebildiği yaşam alanıdır. EKOLOJİK NİŞ: Bir canlının habitatında yaşamını devam ettirirken yapmak zorunda olduğu faaliyetlerdir.
EKOSİSTEMİN BİLEŞENLERİ EKOSİSTEMİN BİLEŞENLERİ ABİYOTİK FAKTÖRLER BİYOTİK FAKTÖRLER IŞIK SICAKLIK OTOTROF (ÜRETİCİ) HETEROTROF (TÜKETİCİ) İKLİM TOPRAK SAPROFİT (AYRIŞTIRICI=ÇÜRÜKÇÜL) MİNERALLER SU ph
ABİYOTİK FAKTÖRLER EKOSİSTEMİN CANSIZ GRUBUNU OLUŞTURAN BİLEŞENLERDİR. 1. IŞIK: Yeryüzünün temel besin kaynağı güneştir. Güneşten gelen ışık dalgalar halinde dünyamıza ulaşır ve fotosentez yolu ile inorganik maddeler organik madde haline dönüştürülür. Canlı vücudunda üretilmiş olan bu besinler canlıların birbirini yemesi ile diğer canlılara geçmiş olur. Güneşten gelen ışık bu şekilde yarar sağlarken UV, Mor ötesi ışınlar gibi ışınlar canlılara zarar verir. Canlılarda mutasyonlara neden olabilir. Dünya üzerindeki ışık dağılımı canlıların da dünya üzerindeki dağılımını etkilemiştir. Işık fazla alan ekosistemlerde canlı çeşitliliği de fazlayken, ışığı az alan ekosistemlerin canlı çeşitliliği azdır. Bitkiler habitatlarındaki ışığın bir günlük süre içerisinde ışık alma süresine göre dünya üzerinde dağılım gösterebilirler. Çok fazla ışık almak isteyen bitkilere UZUN GÜN BİTKİLERİ denir. Bu bitkiler 6 ay boyunca gündüz yaşayan kutup bölgelerinde yaşayabilir. Bu bitkilerin çiçeklenmeleri de istedikleri süre boyunca ışık görmelerine bağlıdır.(arpa, buğday, pirinç gibi)
Günün daha az bölümünde ışık almak isteyen bitkilere ise KISA GÜN BİTKİLERİ denir. Bu bitkiler gelişmek ve çiçeklenmek için karanlık zamana ihtiyaç duyarlar. dünyanın en kısa süre ışık alan bölgesi ekvator olduğundan bu bitkiler en çok o bölgelerde bulunabilir. (patates, turp, şeker pancarı gibi) Gün uzunluğunun gelişmesine ve çiçeklenmelerine etki etmeyen bitkilerde vardır. Bu bitkilere NÖTR GÜN BİTKİLERİ denir. (pamuk, tütün, domates gibi..) Hayvanların hayatsal faaliyetlerini devam ettirebilmesi ışığa bağlıdır. Örneğin, baykuş, yarasa gibi canlılar ışık olmadığında aktif olan canlılardır. Bu canlıların biyolojik ritmi ışık zamanına göre belirlenir. Aynı şekilde bazı böceklerse sadece ışık varlığında aktif olabilirler. Ekosistemdeki ışığın miktarı ve süresi canlıların dünya üzerine dağılımında büyük önem taşımaktadır.
2. SICAKLIK: Canlılarda metabolizma gerçekleştiren enzimler bulunur. Bu enzimlerin çalışmasını etkileyen en önemli faktör sıcaklıktır. Bu durumda sıcaklığın ekosistemdeki canlılar üzerine etki etmesinin sebepleridir. Güneşten gelen ışınlar atmosfere girerek yeryüzüne ulaşır. Yeryüzünden yansıma yaparak yeryüzünün ısınmasına neden olur. Bölgelerde sıcaklık değerleri bölgelerin tür çeşitliliğini etkiler. Örneğin; iç Anadolu Bölgesinin canlı çeşidi ile Karadeniz Bölgesinin canlı çeşidi aynı değildir. Bitkilerin çoğu 7-38 derece sıcaklıkta yaşayabilirler. Her bitkinin yaşayabildiği optimum sıcaklık değeri vardır. Sıcaklık bu değerin altına indiğinde ya da yükseldiğinde bitkinin faaliyetleri bundan etkilenir. Örneğin; çölde yaşayan bitkiler çok yüksek sıcaklıklara dayanabilirken, kutba yakın bölgelerde yaşayan bitkiler daha soğuk sıcaklıklara dayanıklıdırlar. Hayvanların dünya üzerinde dağılışları sıcaklığa bağlıdır. Çölde yaşayan hayvanlar, kutupta yaşayan hayvanlara göre sıcağa daha çok dayanıklıdır. Yaşamak için sıcak ortamlara ihtiyaç duyarlar.
Sıcaklık hayvanların görünüşünü etkiler. Sıcak bölgelerde yaşayan hayvanların vücutları, soğuk bölgelerde yaşayanlara göre daha koyudur. Sıcaklığın vücut boyutlarında da etkisi vardır. Sıcak bölgelerde yaşayan böcek, kertenkele gibi hayvanlar soğuk bölgelerde yaşayan akrabalarına göre daha büyüktür. Vücut sıcaklığı çevre şartlarına bağlı olarak değişen canlılara soğuk kanlı hayvan; çevre şartları değişse bile vücut sıcaklığı değişmeyen canlılara sıcak kanlı hayvan denir. Soğuk kanlı hayvanlar sıcaklık değişikliklerinden hemen etkilenirler bu nedenle dünya üzerinde çok fazla yayılış gösteremezler. Bazı hayvanlar yaşadıkları ortamın sıcaklığı düştüğünde kış uykusuna yatar ve soğuk mevsimi uykuda geçirirler. (yılan, ayı..) Bazı hayvanlarda ise hava soğuduğunda aktif olma durumları vardır. (çölde yaşayan akrepler) Bazı hayvanlar ise yaşadıkları bölge soğuyunca göç ederler. (leylekler)
3. İKLİM: İklim birçok abiyotik faktörün bir araya gelmesi ile oluşur. Ayrıca bölgenin yeryüzü şekilleri ve denize konumu iklimin oluşmasında etkilidir. İklimler o bölgede yaşayacak canlı türüne de etki eder. Örneğin çay, fındık gibi bitkiler Karadeniz Bölgesinde yetişirken; muz, zeytin, portakal gibi bitkiler de Akdeniz Bölgesinde yetişebilmektedir. MİKROKLİMA: Bir iklim bölgesi içerisinde küçük bir parçasında yeryüzü şekillerinin farklı olması nedeni ile farkı bir iklim özelliğinin görüldüğü yerlerdir. Örneğin pamuk sıcaklık ve yağışın yüksek olduğu yerlerde yetişir. Doğu Anadolu Bölgesi pamuk yetiştirmek için elverişli olmamasına rağmen Iğdır da pamuk yetiştirilebilmektedir.
4. TOPRAK Birçok canlı toprağa doğrudan ya da dolaylı olarak bağlıdır. Toprak kayaların su, rüzgar ve sıcaklık değişimleri etkisi ile parçalanıp ufalanmasıyla oluşur. Bu parçalanmada sürecinde çeşitli katmanlar ve farklı toprak türleri oluşur. HUMUSLU TOPRAK : Bitki gelişimine en uygun topraklardır. Bol miktarda mineral içeren, bitki ve hayvan kalıntılarının çok olduğu topraklardır. KUMLU TOPRAK : Bitki gelişimi için elverişsiz topraklardır. Suyu çok fazla emdiği için mineral ve suyunu bitkiye vermeyen topraklardır. KİREÇLİ TOPRAK: Kireç bakımından zengin topraklardır. Renkleri çok azcıktır. KİLLİ TOPRAK: Kilin çok fazla olduğu topraklardır.
Bitkiler ve hayvanlar toprağa göre dağılım gösterirler. Aynı iklime sahip bölgede birden fazla toprak çeşidi bulunabilir. Bu durum bir iklim bölgesinde tür çeşitliliğinin oluşmasına neden olur. Örneğin; Akdeniz Bölgesinde makiler kireçli topraklarda yetişirken, pamuk humuslu topraklarda yetişir. Böcekçil bitkiler azotça fakir topraklarda yetişirler.
5. MİNERALLER Mineraller hiçbir canlı tarafından üretilemeyen ve dışarıdan hazır alınmak zorunda olan inorganik maddelerdir. Azot, magnezyum, kalsiyum, çinko minerallerdir. Mineraller bitkiler tarafından fotosentezde kullanılır. Gerekli olan mineraller bitkilere toprak tarafından kökler ile alınır. Toprakta eksik olan mineral bitkinin yaşamını olumsuz etkiler. Bitkinin gelişiminde en az olan mineral sınırlayıcı etki gösterir. Buna MİNİMUM YASASI denir. Böcekçil bitkiler gelişebilmek için mutlaka azota ihtiyaç duyarlar. Azotça fakir topraklarda yaşadıklarından azot mineralini toprak yerine yakaladıkları böcekleri sindirerek elde ederler.
6. SU: Dünyanın %70i sudur. Bu sularında %95 i deniz ve okyanuslarda bulunmaktadır. Geri kalanını ise göller ve akarsular oluşturmaktadır. Su döngüsü sayesinde su, gökyüzü ve yeryüzü arasında su buharlaşma ve yoğunlaşma olaylarıyla döngü halindedir. Su enzimlerin çalışmasını etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Bu durum su miktarının canlıların Dünya üzerindeki dağılışında etkili olmasına neden olmuştur. Çok fazla yağış alan nemli bölgelerde ormanlar ve çayırlar yaygındır. Yağışı çok az alan bölgelerde ise ağaçların yerini tek yıllık bitkiler almıştır. Bu bitkilerde su ihtiyacını karşılayabilmek için adaptasyonlar görülmüştür. Örneğin; kaktüslerde ve aleo vera bitkilerinde su depolama görülür. Mantarlar, nemli bölgelerde yaşarlar. Yağmur sonrasında mantarların çok hızlı büyüdüğü görülmektedir. Kurak ortamlarda yaşayan hayvanlar diğer hayvanlara göre susuzluğa daha dayanıklıdır. (deve..)
7. ph: Enzimlerin çalışmasına etki eden faktörlerden biri de ph dır. ph ın değişmesi enzimin çalışmasını olumsuz etkileyeceğinden canlı metabolizmasına etki eder. Canlılar kendilerine uygun ph larda ortamlarda yaşarlar. ph değişimleri daha çok tatlı sularda ve toprakta yaşayan canlıları doğrudan etkiler. Toprağa ve tatlı sulara (göl) atılan çöpler, kimyasal maddeler, tarım ilaçları, bilinçsizce kullanılan gübreler, asit yağmurları ve kanalizasyon atıkları ph ın değişmesine neden olur. ph ın değişmesi ilk olarak o bölgeyi habitat olarak kullanan canlıları daha sonra ise bu canlılarla beslenen canlıları etkiler.