YAZILI VE SÖZLÜ ANLATIM

ETKİNLİKLERLE YAZILI VE SÖZLÜ ANLATIM 2. Baskı Turan TEMUR Ahmet ÇAKIROĞLU

Yrd. Doç. Dr. Turan TEMUR Yrd. Doç. Dr. Ahmet ÇAKIROĞLU Etkinliklerle Yazılı ve Sözlü Anlatım ISBN 978-605-364-082-0 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2011, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bondrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın, bondrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermelerini ve bondrolsüz yayınları satın almamalarını diliyoruz. 1. Baskı: Eylül 2010 2. Baskı: Eylül 2011 Yayın Proje Yönetmeni: Arzu Batur Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Matbaası (Ankara - 0312 394 55 90) YAYINEVİ DAĞITIM adakale sokak 4/1 yenişehir-ankara sağlık sokak 17/a yenişehir-ankara tel: +90 312 430 67 50-51 (pbx) tel: +90 312 434 54 08 - +90 312 434 54 24 belgeç: +90 312 425 44 60 belgeç: +90 312 431 37 38 gsm: 0506 345 19 36-0541 940 45 45-0533 205 52 30 gsm: 0506 345 19 37-051 434 54 24-0533 205 52 31 e-ileti: pegem@pegem.net e-ileti: siparis@pegem.net YAZIŞMA p.k. 175 06442 yenişehir-ankara

ÖNSÖZ Duygu, düşünce ve isteklerin açığa çıkması mağara duvarlarındaki pikdogramlarla (resim yazısı) başladı. Zamanla resim yazılarının insanların duygularını, düşüncelerini anlatmakta yeterli gelmediği anlaşıldı ve yerini sırasıyla fonogramlara (ses yazıları) ve ideogramlara (düşünce yazısı) bıraktı. Böylece insanoğlunun kendini ifade etme çabası resim yazılarıyla başlamış ve düşüncelerin ifade edilmesine kadar ilerlemiştir. Bu gelişmelerle insanoğlu yazılı iletişimin temelini atmış oldu. Fenikelilerin basit yazı sistemi olan fonetik alfabeyi bulmaları yine yazı tarihi açısından oldukça önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir. Bir diğer önemli adım da matbaanın icadıdır. Matbaa ile yazılı dokümanların çoğaltılması, farklı coğrafi bölgelere ulaştırılması sağlanmıştır. Yazının tarihi gelişim süreci içinde öğretimine ilişkin ipuçları da yakalamak mümkündür. Örneğin Çivi yazısının öğretilmesi amacıyla kil tabletler kullanılmış, öğretmen tabletin bir tarafına öğretmek istediği şekli çizmiş öğrenci de tabletin diğer tarafına o şekli kopyalamaya çalışmıştır. Yazma öğretiminde ilk etkinlikler olarak değerlendirebileceğimiz bu çabalar yıllar öncesinde kendini gösterse de yazmanın, yazılı anlatımın geliştirilmesi amacıyla daha çok şeyin yapılabileceği söylenebilir. Okul öncesinden ilköğretime, ortaöğretimden üniversiteye kadar pek çok eğitim aşamasında anne babalara, öğretmenlere, öğrencilere, öğretim programlarına pek çok görevin düştüğü bir gerçektir. İşte bu süreç içinde öğretmen adaylarına etkinlikler yoluyla yazılı anlatım denemeleri yapma fırsatı verilecektir. Kısmi teorik bilginin yanında etkinliklerle kalıcı ve etkili bir öğrenme amacı güdülmüştür. Bu amaca ulaşmak için oluşturulan bölüm kitabın ilk bölümüdür. Kitabın ikinci bölümde ise sözlü anlatım konuları ele alınmıştır. Sosyal bir ihtiyaç olarak iletişimin bireyin sosyal ve akademik yaşamındaki önemi açıktır. Dolayısıyla iletişim sürecini oluşturan ögeleri kavramak, konuşmanın fiziksel, sosyal ve psikolojik yönünü içselleştirmek öğretmen adayları açısından oldukça önemlidir. Konuşmanın fiziksel yönünü nefes, nefes borusu, diyafram, ağız boşluğu vb. oluşturmaktadır. Konuşmanın fiziksel yönünü bilmek konuşma sırasında doğru nefes alma, vurgu, tonlama, ezgi gibi ses özelliklerinin etkili kullanılmasına olanak sağlar. Konuşmanın psikolojik ve sosyal yönü ise bireyin konuşmaya olan ihtiyacı ve bir toplum içinde yaşama zorunluluğundan gelir. Dolayısıyla sınıf ortamını mini bir toplum olarak düşündüğümüzde öğretmenler öğrencileriyle yalnızca basit bir iletişim süreci yaşamayacak bu süreçte konuşma yoluyla pek çok bilgiyi de aktarmış olacaklardır. Bu nedenle kitabın ikinci bölümü ile kendini ifade etmekten çekinmeyen, kendine güvenen, hazırlıklı ve hazırlıksız olarak konuşmalar yapabilen, konuşma içeriğini dinleyici kitlesine göre ayarlayabilen, konuşma zamanını etkin kullanabilen, Türkçenin ses özelliklerini içselleştiren öğretmenlerin yetiştirilmesi amaçlanmıştır. Kitabın alan yazınına katkılar getirmesi dileğiyle Yrd. Doç. Dr. Turan TEMUR Yrd. Doç. Dr. Ahmet ÇAKIROĞLU

Çorak topraktan farksızdı öpülesi elleri ben doğduğumda da o öldüğünde de Babaanneme ve Efsa Ece, Kerem, Nehir ve sevgili Batuhan a

İ Ç İ N D E K İ L E R YAZILI ANLATIM Yrd. Doç. Dr. Turan TEMUR GENEL BİLGİLER...3 ANLATIM BİÇİMLERİ... 23 ÖZGEÇMİŞ YAZMA... 43 ÖDEV/BİLİMSEL MAKALE YAZMA... 51 DİLEKÇE YAZMA... 69 GÜNLÜK YAZMA... 79 ANI YAZMA... 83 HİKÂYE YAZMA... 93 MASAL YAZMA...109 DENEME YAZMA...123 GEZİ YAZISI...129 RÖPORTAJ YAZMA...135 ÖZET YAZMA...141 HABER YAZMA...147 TUTANAK YAZMA...153 KAYNAKÇA...156

SÖZLÜ ANLATIM Yrd. Doç. Dr. Ahmet ÇAKIROĞLU GİRİŞ... 162 İLETİŞİM-DİL VE KONUŞMA... 162 KONUŞMA DİLİNİN ÖZELLİKLERİ... 165 GÜZEL VE ETKİLİ KONUŞMA İLKELERİ... 167 İYİ BİR KONUŞMACININ ÖZELLİKLERİ... 168 KONUŞMAYI ETKİLEYEN ÖGELER... 169 KONUŞMA TÜRLERİ... 179 KAYNAKÇA... 194

YAZILI ANLATIM Yrd. Doç. Dr. Turan TEMUR

Yrd. Doç. Dr. Turan TEMUR Genel Bilgiler Ço u insan yaz yazmaktan pek ho lanmaz. Birço u da nas l yaz laca n bilmedi ine inan r. Donald H. Weiss. Giriş Dil becerileri dinleme, konuşma, okuma ve yazma alt becerinden oluşmaktadır. Aslında kesin bir ayrımı olmasa da dinlemenin başta yazmanın ise sonda olması bir dilin öğrenme döngüsünü açıklayabilecek bir niteliktedir. Çünkü birey, dinleme yoluyla dilini öğrenmeye başlamaktadır. Dinledikleri ile oluşturduğu bilgi, düşünce ve kelime hazinesi gerçekte bireyin konuşabilmesi için oluşturulmuş bir altyapı özelliği taşımaktadır. Dinleme ile konuşma belli bir yaşa çağa gelene kadar doğal bir süreç içerisinde öğrenilen becerilerdir. Ancak bu doğal süreç içerisinde dinleme ve konuşmaya ilişkin öğretim etkinliklerinin düzenlenmeyeceği anlamı çıkarılmamalıdır. Alan yazını incelendiğinde örneğin Dinleme eğitimi alan öğrencilerin bu eğitimi almayanlara oranla daha başarılı olduğunu sonucuna varılmıştır (Wolvin & Coakley, 2000). Okuma ve yazma ise formel eğitim yolu ile kazanılan becerilerdir. Bir rehbere veya öğretmene ihtiyaç vardır. Yazmanın öğrenilmesinde okuma ön koşuldur. Çünkü okuma bilmeyen kişi ne yazacağını da bilemeyecektir (Coşkun, 2010). Bu durumda yazma dört temel dil becerisi zincirinin son halkası olarak düşünülmeli ve bu beceriyi mekanik olarak değil, eleştirel bir düşünce süreci olarak algılamak gerekir (Demirel, 2009). Yukarıda ifade edilen dört temel dil becerisinin yanında İlköğretim Türkçe Programında (MEB, 2004) görsel okuma ve sunu becerisinden söz edilmektedir. Diğer beceriler gibi bir öğrenme alanı olarak ele alınan görsel okuma ve sunu; şekil, sembol, resim, grafik, tablo, beden dili, doğa ve sosyal olayları okuma gibi bir içeriğe sahiptir. Yukarıdaki bilgilere dayalı olarak dil becerilerini sınıflamak mümkündür, bunlar: anlama, anlatma, yazılı, sözlü ve görsel boyuttur. Yazılı Anlatım 3

Aşağıdaki çizelgede boş bırakılmış bilgileri tamamlayınız. Yazdığınız cevapları arkadaşlarınızınki ile karşılaştırınız. Yazdığınız cevapların nedenleri üzerinde tartışınız. Yazılı Sözlü Görsel Anlama Okuma Görsel okuma Anlatma Konuşma Yazma Yazma düşüncelerin ifade edilebilmesi için gerekli olan sembol ve işaretleri (harf, kelime) kinestetik olarak üretebilmesidir (Akyol, 2007). Güneş (2007) göre yazma, beyinde yapılandırılmış bilgilerin yazıya dökülmesidir. Sever (1997) ise yazmayı duygularımızı, düşüncelerimizi, tasarladıklarımızı, görüp yaşadıklarımızı yazı ile anlatmaktır. Konuşma gibi, başkalarıyla iletişim kurmanın, kendimizi anlatmanın bir yoludur şeklinde tanımlamaktadır. Göğüş (1978) de yazmayı konuşma gibi bir anlatım yolu olarak görmektedir. Ancak Göğüş yazmanın konuşmadan ayrı bazı donanımlar gerektiğini vurgulamıştır. O her bireyin konuştuğu gibi yazamayacağını dolayısıyla ilköğretim ilk yıllarında öğrencilerin aşamalı olarak yazma çalışmalarına alınması gerektiğini söylemektedir. Bu çalışmaların da orta öğretimin temelini oluşturacağı görüşündedir. Güneş (2007) öğrencilerin okula başlamadan önce yazma ile ilgili çeşitli bilgi ve beceriler öğrendiklerini vurgulamıştır. Ayrıca yetişkinlerin model alınmasının önemine dikkate çekerek yazmaya ilişkin ön bilgilerin ileride formel olarak öğrenilecek yazmaya katkılar sağladığını söylemektedir. Akyol a (2007) göre yazmada iki önemli unsur bulunmaktadır bunlar: hız ve okunabilirliktir. Bu iki unsura etkili anlatım başlığını da eklenebilir. Çünkü yazma yalnızca harf denen dilsel sembollerin yazımından ibaret değildir. Yazılan kelime ve cümlenin de zihnimizde tasarladığımız yapıya uygun bir anlatım sergilemesi gerekmektedir (Temur, 2009). Bu durumda yazmanın iki farklı boyutta ele alınması yararlı olacaktır. Birincisi yazarak fikir üretme, ikincisi ise hızlı ve okunaklı yazma. Bu iki boyut da kendi içerisinde farklı kategorilere ayrılabilir (Temur, 2009). İlk boyutun ülkemizdeki eğitim sistemindeki aksaklıklar nedeniyle öğrencilerimizde pek de gelişmediğini gözlemleyebiliyoruz. Pek çok öğrenci bir başlayabilsem yazacağım, ilk cümleyi yazayım gerisi çorap söküğü gibi gelecek diyebilmektedir. Ancak bu başlangıç bir türlü gerçekleşmemektedir ya da oldukça zor gerçekleşmektedir. 4 YAZILI VE SÖZLÜ ANLATIM

Yrd. Doç. Dr. Turan TEMUR Bayram (2009) sözlü ve yazılı anlatımda öğrencilerin yetersizliğini şu sebeplere bağlamaktadır: okur yazar olmayan çevre, sayısal derslerde başarılı olamayan sözel derslerde de başarısızdır gibi yanlış kanaatler, ön yargılar, yanlış örnekler, yanlış yöntemler, otoriter ve baskıcı eğitim anlayışı, Milli gerçeklerin göz ardı edilmesi, gelişmelere ve yenilliklere kapalılık, ekonomik sorunlar, Türkçe bilincinin eksikliği, ölçme ve değerlendirme hataları. Yukarıdaki etkenlere bireyin yazmaya bakış açısı da eklenebilir. Yazmaya karşı iyi motive edilmiş bireyler kendilerini rahat hissedip yazılı materyaller üretebilirler. Cowley (2002) öğrencileri yazmaya karşı motive etmek amacıyla şu önerileri getirmektedir: Öğrencilerinizi neden yazmaları gerektiği konusunda bilgilendiriniz. Yazma sebebini açıklayınız. Yazılı anlatım için iyi bir sınıf ortamı oluşturunuz. Duygularını düşüncelerini rahat ifade eden öğrenciler etkili de yazabilirler. Yazmayı eğlenceli bir iş haline getiriniz. Nasıl bir sporcu ısınma hareketleri yaparak maça hazırlanıyorsa yazma çalışmalarına da hazırlık yaparak başlayınız. Öğrencileriniz hangi konulara ilgi duyuyorlarsa o konu başlıklarını ilk yazma etkinlikleri olarak seçiniz. Onları yazma çalışmalarında cesaretlendiriniz. Bazı öğrencileriniz yazmaya karşı isteksiz olabilir. Bu yüzden yazma çalışmalarını iyice stres üretecek şekilde sıkıcı olmamasına dikkat ediniz. Bu durum bile yazmaya karşı pek çok engeli ortadan kaldırabilir. Öğrencilerinize yazmanın önemli bir beceri olduğunu hissettiriniz. Öğrencilerinizi ödüllendiriniz. Öğrencilerin bilgisayara olan ilgisini, yazma çalışmalarında bir araç olarak kullanabilirsiniz. Yazmayı etkileyen faktörler: 1 Bu bölümde yazmayı etkileyen kelem tutma, el tercihi, kağıt pozisyonu, oturuş şekli ve kas gelişimi değişkenleri üzerinde durulacaktır. Kalem tutma, kağıt pozisyonu, oturuş şekli gibi teknik bilgiler öğrenciye erken yaşlarda öğretilmesi gereken faktörlerdir. Yazmayla ilgili ilk deneyimler evde başladığından anne babanın öğretmesi de mümkündür. Ancak bu konuda eğitim almış 1 Bu bölüm yazarın İlk Okuma ve Yazma Öğretimi kitabı içinde bulunan Yazı ve Yazma Becerisi bölümünden düzenlenerek alınmıştır. Yazılı Anlatım 5

olmaları gerekmektedir. Ülkemizde bu görev daha çok sınıf öğretmenlerine düştüğü bir gerçektir. Öğretmen yazma çalışmalarına başlamadan önce kalemin nasıl kavranacağını, kağıdın sıra veya masa üzerinde en doğru şekilde nasıl tutulacağı, en sağlıklı oturma şeklinin ve vücut pozisyonun hangisi olduğunu, harfler ve kelimeler arasında ne kadar boşluk bırakılması gerektiği, yazmanın soldan sağa, yukarıdan aşağıya olduğunu öğrencilerine açıklamalıdır. Öğrencilerinin tamamının bu bilgileri uygulamaya geçirebildiğinden emin olduktan sonra yazma etkinliklerine başlamalıdır. Öğretmen öğrencilerinin hangi elini baskın olarak kullandığını tespit etmelidir. El tercihi kağıt tutuşu ve oturma şeklini etkileyeceğinden önemsenmelidir. Öğretmen ayrıca öğrencilerinin ne düzeyde kas gelişimi gösterdiğini bilirse daha bilinçli yazma etkinlikleri tasarlayabilecektir. Aşağıda, sözü edilen faktörlerin ana hatlarıyla açıklamaları ve çeşitli fotoğraf, resim ve şekillerle doğru gösterimleri bulunmaktadır. Yukarıda ifade edilen teknik bilgiler ilköğretim yıllarında kalıcı hale gelmediyse şu an oturduğunuz üniversite sıralarda sizi bir miktar zorlayabilir. Bu durum öğrenilmiş alışkanlıkların değişmesinin zor olduğu fikriyle açıklanabilir. Kalem tutma Kalem tutma yazmada çok önemli bir değişken olmasına karşın öğrencilerin kalemi doğru tutması, doğru kavraması, doğru parmakları kullanması açılarından doğrudan bir eğitimin verildiğini söylemek güçtür. Genellikle öğrencilerin kendilerini rahat hissettikleri bir tutuş şekli geliştirdikleri söylenebilir. Bu tutuş şekli doğru bir tutuş olabileceği gibi yanlış bir tutuş olarak karşımıza çıkabilmektedir. Öğrencilerin kalemi yanlış şekillerde tutmalarının altında pek çok faktör bulunmaktadır. Bunların başında okul öncesinde kalemle ilk tanışan çocuğa açıklayıcı doğru bilgilerin anne baba tarafından verilmemesidir. Dolayısıyla yanlışla başlayan bu süreç yaşam boyu devam edebilmektedir. İkinci önemli faktör ise okul öncesi eğitim kurumlarında boyama, karalama çalışmaları olduğu halde yeteri kadar kalem tutma üzerine durulmamasıdır. Üçüncü faktör olarak da birinci sınıf öğretmenlerinin okuma yazma hazırlık sürecinde kalem tutmaya yeterince vakit ayırmaması olarak gösterilebilir. Kalem tutma ile güzel yazı yazma arasında doğrudan bir ilişkinin olduğu söylemek güçtür. Yani bir çocuk kalemi doğru bir şekilde tutmadan da güzel yazı yazabilir. Ancak bu öğrenci kalemi doğru bir şekilde tutmadığından örneğin farklı parmak kaslarının çalışmasına sebep olabilir. Doğru bir kavrama ile el, kol ve parmak koordinasyonu sağlanacağından yanlış tutuşa göre daha rahat hareket etmek söz konusu olacaktır. Kalemi doğru bir şekilde kavramak amacıyla baş, işaret ve orta parmak 6 YAZILI VE SÖZLÜ ANLATIM

Yrd. Doç. Dr. Turan TEMUR kullanılmalıdır. Orta parmak kalemin üzerinde durmasını sağlayacak baş ve işaret parmakları ise kalemi kavramayı sağlayacaktır. Kağıt pozisyonu ve oturuş şekli Öğrencilere oturma, kağıt pozisyonu konularında bilgilendirmediklerinde çeşitli yanlış tercihlerde bulunabilmektedirler. Kağıdın yanlış bir pozisyonda tutulması ile sol elini satır üzerinde sürüdükleri ve yazdıkları kendi elleriyle silerek hareket ettikleri gözlemlenmiştir. Etkili ve güzel yazmada bir diğer değişken de oturuş şeklidir. Öğrencilerin doğru oturmasını sağlayan unsurlardan biri üzerinde yazı yazılacak masa veya sıranın öğrencinin boyu ile orantılı olmasıdır. Öğrenci ayağını yere basamıyorsa, sırtını oturma yerine dayayamıyorsa kendini rahat hissetmeyecek ve bel kaslarının belli bir süre sonra ağrımasına sebep olacaktır. Bu nedenle sınıf düzeyleri veya öğrencilerin gelişim özellikleri dikkate alınarak masa (sıra) ve oturağın onlara uygun olacak şekilde seçilmesi gerekmektedir. Öğrencilerin doğru oturmalarına etki eden çeşitli faktörler bulunmaktadır. Bunlar kağıt pozisyonu, yazan el, yazmayan el (diğer el) beden duruşu ve gözlerdir (Croutch, 1976). Kağıt pozisyonu sağ elli ve sol elli olmaya göre değişmektedir. Sağ elli birinin sıra üzerinde kağıt tutma biçimi sola 40-45 derece eğimli bir şekilde olması gerekmektedir. Aynı şekilde beden duruşu da sola eğimli şekilde olmalıdır. Sağ el ile yazan bir öğrenci için sol el de destek unsurudur. Öğrenci sol eli ile kağıdın hareket etmesini engelleyecek biçimde kağıdın üzerinde tutması gerekmektedir. Ayrıca gözler beden duruşuna göre değişebileceği gibi ortalama 40 cm kadar kağıttan uzak olması gerekmektedir. Aynı şekilde sol elli bir öğrenci de kağıdını 40-45 derece sağa eğimli bir şekilde tutarken beden duruşunu da sağa eğimli bir şekilde ayarlaması gerekmektedir. Öğrenci sağ elini de kağıdı desteklemek amacıyla kullanmalıdır. El yazısı El yazısı hem akademik hem sosyal hem de kültürel yaşamda önemli bir beceridir. Öğrencilerin okul ortamında öğretmenlerinden öğrendikleri bu beceriyi yaşamları boyunca kullanmaktadırlar. Bu nedenle el yazısı bireyin yaşamında oldukça önemli yere sahip bir beceridir. Bu becerinin etkili bir şekilde öğretimi için özen gösterilmesi gerekmektedir. Yazılı Anlatım 7

El yazısı kendi içerisinde alt becerileri de barındıran kompleks bir beceridir. El yazısı etkili bir şekilde öğrenildiğinde düşünce hızında akıcılık sağlayan bir beceridir. Eğer yazı yazmayı öğrenen çocuğun el kasları gelişmemiş ve harflerin şekillerini de yanlış yaparak yazıyorsa kelimeleri hecelerken de hatalar yapacaktır demektir. Çocukların iyi bir el yazısı becerisine sahip olmasının yolu onu baştan uygun bir şekilde öğretmekten geçmektedir. Her ne kadar kalem ve kağıt kullanılarak yazma öğretimi çalışmaları yapılsa da gelişen teknoloji klavye kullanarak yazmayı zorunlu hale getirmektedir. Öğle ki bilgisayar klavyeyi kullananın yazma hatalarını düzenleyebilir, eksik ve yanlış yazdığında onu uyarabilir niteliktedir. Bu nedenle Sasson, (1984) seksenli yıllarda bile gelişen teknolojinin el yazısının yerini alma eğiliminde olduğunu vurgulamaktadır. Günümüz teknolojileri düşünüldüğünde ise Sassoon u doğrular bir gelişimin olduğunu söylemek mümkündür. Çünkü artık klavye bile kendisine zor yer bulacakmış gibi görünüyor. Dokunmatik ekranlı bilgisayar, cep bilgisayarları, telefonlar vb. sizin yaptığınız bir a harfini kendisi algılıyor ve matbaa a sı şekline dönüştürebiliyor. Teknoloji her geçen gün takip edilemeyecek bir hızda gelişmektedir. Ancak kalem ve kağıt kullanılarak yazmanın duyuşsal boyutu teknoloji ile birlikte yok olur mu bunu bize zaman gösterecektir. Yazma analiz ve gelişim süreci Yazma öğretim süreci konuşma ve dinlemeden farklı olarak planlı ve profesyonel bir desteği gerekli kılar. Bu becerinin edinim süreci aşamalı olarak becerinin kazanımı ve beceriyi geliştirme şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Her öğrenci birsel farklılıklarıyla sınıf ortamına gelmektedir ve bu farklılıklar öğrenmenin her aşamasında olduğu gibi yazma öğrenme sürecini de etkilemektedir. Öğrencilerdeki farklıklara bir de öğretmenlerden ve öğretme yöntemlerinden kaynaklanan farklılıklar eklenince yazmanın etkili bir şekilde öğrenilmesinde ve geliştirilmesinde bazı sorunlar yaşanmaktadır. Bu sorunlar yanlış kalem tutmadan, satır çizgisine yazamama; harf, kelime, cümle veya paragraf yazamamaya kadar gitmektedir. Şekilsel hataların yanında anlam bütünlüğünden yoksun metinlerin olması da önemli bir sorundur. Yazma analiz süreci Yazma analiz süreci olarak biçimsel analiz, anlam analizi ve kalem tutma olarak karşımıza çıkmaktadır. Biçimsel analiz: Harflerin şekilleri (uygun ölçüler, alt ve üst uzantılar) satır çizgisinde yazma, harfler ve kelimeler arası uygun boşluk bırakma gibi değişkenleri kapsamaktadır. 8 YAZILI VE SÖZLÜ ANLATIM

Yrd. Doç. Dr. Turan TEMUR Anlam analizi: Genel olarak bağdaşıklık ve tutarlılık ilkelerinin metin içerisinde uygulanıp uygulanmadığı dikkate alınır. Kalem tutma: Kalem tutma yazma becerisinin önemli bir değişkenidir. Aşağıdaki kalem tutma şekillerini inceleyiniz. 2 Hangi kalem tutma şekli size daha yakın? Bükülme Derecesine Göre İşaret Parmağı 90 Altı 90 Üstü Ön Kol Pozisyonu 45 ye Kadar Dışa Dönük 45 den Fazla Dışa Dönük 2 Fotograflar yazarın 109K598 numaralı TUBİTAK projesinden alınmıştır. Yazılı Anlatım 9

Kalemi Kavrayan Parmak Sayısı İki Parmak Baş ve Orta Parmak İki Parmak Baş ve İşaret Parmağı Üç Parmak Kalem Üzerinde Baş Parmak Pozisyonu İşaret Parmağı ile Kesişik 10 YAZILI VE SÖZLÜ ANLATIM

Kalemi Kavrama Noktasına Göre Yrd. Doç. Dr. Turan TEMUR Alt Noktadan Kavrama Orta Noktadan Kavrama Üst Noktadan Kavrama Yazılı Anlatım 11

Yazma gelişim süreci Yazılı anlatım becerisinin geliştirilmesi süreç odaklı bir eğitimle mümkündür. Etkili tasarlanmış bir süreç öğrencilerin yalnızca yazma becerilerinin gelişimine dönük değil; aynı zamanda da bilişsel becerilerin de gelişimini sağlayacaktır. Çünkü yazma görünüşte kalem ve kağıt etkileşiminden ortaya çıkan bir ürün niteliğinde görünse de ifade edilmek istenen düşünceler, hayaller, tasarılar, duygular öncelikle zihinsel bir süreçten geçmektedir. Bu zihinsel süreç ile birey neyi ne kadar ifade edeceğinden hangi amaca hizmet edeceğine kadar soyut bir plan yapma eğilimindedir. Yazı gerçekte bu soyut planların somutlaştırılmış şeklidir denebilir. Hangi konuda olursa olsun yazmanın etkili ve güzel olabilmesi belirli aşamaların öğrenilmesi ve uygulanmasından geçmektedir. Haynes (2007) ve Akyol (2010) yazmanın aşamalarını aşağıdaki gibi açıklamaktadırlar. 1. Yazma öncesi hazırlık: Etkili bir hazırlık başarılı bir yazma çalışmasının ön şartıdır denebilir. Hazırlık çalışmaları yazmayı kolaylaştırıcı bir işlev görmelidir. Hazırlık aşaması öğrencilerin yazmaya güdülenmesi, konu seçimi, amaç ve metin türü belirleme, konu ile ilgili temel düşünceleri belirleme (neler yazabiliriz, alt başlıklar veya içerik ne olabilir?) gibi çalışmalardan oluşabilir. 2. Taslak oluşturma: Taslak oluşturma, hazırlık aşamasında yapılan çalışmaların bir birleriyle ilişkilendirilmesi şeklinde yorumlanabilir. Konunun temel boyutlarının ve yardımcı düşüncelerinin belirlenmesi taslak aşamasında yapılır. 3. Düzenleme: yazma sırasında düşüncelerin arka arkaya sıralanması yeterli değildir. Düşüncelerin mantıksal ilişkiler içerisinde ve birini tamamlar nitelikte olması gereklidir. Bu niteliğin metinde olup olmadığını öğrenci metni tekrar tekrar okuyarak kontrol etmelidir. Okuma sırasında öğrenci kendi metni için geri bildirimlerde bulunmuş olacak ve eklenmesi gereken, çıkarılması gereken, değiştirilmesi gereken noktaları belirlemiş olacaktır. 4. Düzeltme: Düzenleme daha çok içeriği kapsarken düzeltme metnin şekil yazım ve dil bilgisi yönünden uygunluğunu yoklar. Düzeltme yazılı bir metnin ortaya çıkmasında son aşamadır. Düzeltme yaparken metin üzerinde aşağıdaki işaretleri kullanabilirsiniz. 12 YAZILI VE SÖZLÜ ANLATIM

Yrd. Doç. Dr. Turan TEMUR 5. Paylaşım: Yazılan metinlerin arkadaş, anne-baba, öğretmen yani bir başka kişi ile paylaşımı anlamına gelmektedir. Paylaşımla amaç yazılı hale gelen duyguların, düşüncelerin başka birine aktarılmasıdır. Bunun yanında paylaşım yazı ile ilgili olarak görüş, eleştiri şeklinde de olabilir. Şekil: Aşamalı yazma süreci Yazılı Anlatım 13

Yukarıdaki aşamalara benzer bir süreç tanımlaması da Kolin (1994) tarafından yapılmıştır. Yazma durağan bir süreç değil, dinamik bir süreçtir (Kolin, 1994). Ona göre yazma beş aşamalı bir süreçtir. Bunlar (1) araştırma, (2) hazırlık (3) taslak oluşturma (4) gözden geçirme (5) düzenlemedir. Kolin (1994) hazırlık aşamasını da kendi içerisinde açımlamaktadır. Bu aşamada yapılacak çalışmalar konu belirleme ve sınırlandırma olarak görülebilir. Hazırlıkta zihin haritası oluşturma, beyin fırtınası yapma, taslak çıkarma yapılabilir. Hazırlık aşamasında yapılacak çalışmalar birazdan yazıya geçirilecek düşüncelerin organizasyonu olarak görülebilir. Dolayısıyla hemen herkesin bireysel farklılıklarından dolayı kendine özgü bir hazırlık düzeni olabilir. Bir duygunun, düşüncenin, isteğin tam olarak anlatılabilmesi cümle ile olasıdır. Kelimeler her zaman duygu ve düşünlerin anlatılmasında yeterli gelmeyebilir. Türkçe bir cümlede öge dizilişi özne + tümleç + yüklem şeklindedir. Bu düzen kurallı cümleler için geçerlidir. Çünkü devrik yapılı bir cümlede yüklemin yeri değişmektedir. Kirszner ve Mandell e (1988) göre farklı yapıdaki cümlelerin insanlara duygularını, düşüncelerini çeşitli biçimlerde anlatma olanağı verir. Aşağıdaki etkinlikleri yaparak cümle konu başlığı altında gördüğünüz ayrıntıları hatırlayınız. ETKİNLİK: Aşağıdaki bilgileri doldurarak birer örnek veriniz. Yüklemin türüne göre cümleler 1. Fiil cümlesi Örnek 1: Örnek 2: 2. İsim cümlesi Örnek 1: Örnek 2: Yapısına göre cümleler 1. Basit cümle Örnek 1: Örnek 2: 14 YAZILI VE SÖZLÜ ANLATIM