MEDİKAL EĞİTİMDE ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİNİN ROLÜ VE ÖNEMİ Dr. Nergiz Ercil ÇAĞILTAY Atılım Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi Günümüzde medikal eğitim süreçleri, son derece zahmetli ve uzun bir eğitim programını içermektedir. Teknolojide yaşanan baş döndüren ilerlemelere rağmen ülkemizde ve dünyada medikal eğitim alanında ciddi gelişmeler elde edilememekte ve yoğunlukla İngilizce one see-one do-one teach olarak nitelendirilen ülkemizde ise usta-çırak yaklaşımı olarak bilinen yöntem ile bu eğitimler gerçekleştirilmektedir. Ancak, özellikle çeşitli beceri yeteneklerinin geliştirilmesinin önemli olduğu medikal eğitim programlarında uygulamaya ve deneme yanılmaya yönelik olarak sunulması gereken içeriklerde önemli sıkıntılar yaşanmaktadır. Alanyazında yapılan çalışmalar, yaparak öğrenme, hata yapma ve hatalarından öğrenme, deneme yanılma yolu ile öğrenme gibi yaklaşımların öğrenme süreçlerine olan katkısını ve önemini vurgulamaktadır. Ancak, medikal eğitim süreçleri değerlendirildiğinde bu tür olanakların sağlandığı eğitim-öğretim programlarının hazırlanması aşamasında ciddi problemlerle karşılaşılmakta ve bu süreç çok da kolay olamamaktadır. Gerçek ortamlarda hasta başında bu tür deneyimlerin sunulması, gerek hasta sağlığı açısından, gerek etik kurallar açısından, gerekse hata kaldırmayan bir ortam olması nedeniyle çok mümkün olamamaktadır. Bu sorunları aşabilmek amacıyla, medikal eğitim süreçlerinde deneyime yönelik yeteneklerin kazandırılması amacıyla özel bazı modeller ve düzenekler hazırlanarak öğrencilere bu yeteneklerin kazandırılmaya çalışılması ya da kadavra eğitimlerinin verilmesi ile öğrencilerin deneyimlerinin artırılması sağlanmaktadır. Ancak bu tür düzeneklerin kurulması son derece zahmetli olmakta, tekrarlı bir şekilde bu eğitimlerin sunulmasının sağlanması amacıyla her eğitim seansının sonunda bu düzeneklerin yeniden kurulması gerekmekte ve belli bir kullanım süreci sonunda düzeneklerin tamamen yenilenmesi gerekmektedir. Kadavra eğitimlerinde de benzer sorunlar yaşanmakta, bu tür eğitim programlarını hazırlayan eğitimcilerin özellikle ülkemizde kadavra bulmakta önemli sıkıntılar yaşadıkları ve bu konudaki maliyetlerin son derece önemli boyutlarda olduğu bilinmektedir. Tüm bu ciddi sıkıntılar ile karşı karşıya olan medikal eğitim programları için bilgisayar teknolojileri ve benzetim (simülasyon) ortamları önemli bir öğretim teknolojisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bilgisayara dayalı benzetim ortamlarının medikal eğitim-öğretim programlarını zenginleştirmek ve desteklemek amacıyla kullanımının ne derecede mümkün olduğu ve bu yöntemler ile eğitim öğretim programlarında beklenilen katkıların sağlanıp sağlanamayacağı değerlendirilmesi gereken önemli noktalardır. Zira bu ortamlarda verilecek olan eğitimlerin gerçeklik hissi ve seviyesinin en yüksek derecede olması gerekmektedir. Bu kapsamda yapılabilecekler incelendiğinde, teknolojik olarak halen önemli gelişmelerin gerçekleştiğini görmekteyiz. Bu teknolojilerden bir tanesi, dokunsal cihaz (haptic device) olarak da bilinen cihazlardır. Bu cihazlar, sanal ortamlardaki etkileşimlere yönelik olarak dokunsal hislerin de geri bildirim olarak sunulmasını sağlaması nedeniyle bilgisayara dayalı benzetim ortamlarındaki gerçeklik seviyesini önemli ölçüde artırmaktadır. Bu cihazların farklı özelliklere sahip olan modelleri bulunmakta ve ülkemizde de bu cihazların geliştirilmesi ve üretimi konusunda önemli adımların atılmakta olduğu bilinmektedir. Dolayısı ile bu cihazların uygun öğretim stratejileri kapsamında kullanımı ile medikal eğitim süreçlerinde örneğin, bir hemşireye iğne yapma eğitimlerinin benzer dokunsal hisler sağlanarak bilgisayara dayalı benzetim ortamlarında çok etkin olarak verilmesi mümkün olabilmektedir. Medikal eğitim-öğretim programlarının öğretim teknolojileri desteği ile
zenginleştirilmesi amacıyla kullanılabilecek diğer bir teknolojik gelişme ise, görüntü işleme alanında yaşanılan gelişmelerdir. Bu gelişmeler sayesinde, hastalara ait MRG/BT gibi medikal görüntüler işlenerek, gerçek hasta anotomisine uygun üç boyutlu (3B) modeller elde edilebilmektedir. Bu teknoloji sayesinde gerçeğine çok yakın hasta benzetim modelleri ile 3B ortamlarda hareket etmek mümkün olabilmektedir. Özellikle cerrahi eğitim programlarında, cerrahi süreçler ile ilgili teorik ve uygulamalı eğitim programlarında bilgisayara dayalı benzetim modellerinin kullanılması mümkün olabilmektedir. Teknoloji ile zenginleştirilmiş öğrenme ortamları sayesinde cerrah adaylarının kadavra ya da gerçek hasta çalışmaları öncesinde belirli seviyelerdeki yenenekleri uygulamalı ortamlarda kazanması mümkün olabilmekte ve ilgili eğitim-öğretim süreçlerinin maliyetleri düşürülürken, verimliliğinin artırılması da sağlanmaktadır. Dokunsal cihaz teknolojileri ile birlikte bu 3B modelleme ve görüntüleme tekniklerinin bir arada kullanımı ile ise bu öğretim teknolojilerinin gerçeklik seviyesinin artırılması ve gerçeğe çok yakın ortamlarda deneme ve yanılmaya dayalı, hata yaparak öğrenme gibi uygulamalı pedagojik yaklaşımlar kullanılarak geliştirilen eğitim laboratuvarlarının medikal alanlarda sunulması mümkün olabilmektedir.
Tüm bu teknolojilerin yanısıra, medikal eğitim süreçlerinin öğretim teknolojileri ile zenginleştirilmiş modeller ile sunulmasına katkı verebilecek diğer bir teknoloji ise üç boyutlu yazıcı teknolojisidir. 3B yazıcı teknolojisi ile gerçek hasta anatomisi esas alınarak geliştirilen 3B modellerin ve medikal süreçlerde kullanılan aletlerin 3B modellerinin bu yazıcılardan çıkartılması mümkün olabilmekte, böylece öğretim süreçlerinde dokunarak ve kullanarak ilgili içeriklerin sunulması ve hedeflenen öğretim çıktılarına en yüksek seviyelerde erişim mümkün olabilmektedir.
Atılım Üniversitesi nde halen Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi ile ortaklaşa yürütülen projelerde bu yönde çalışmalar yapılmakta ve tıp eğitiminin iyileştirilmesi ve etkinliğinin ve verimliliğinin arttırılmasına yönelik önemli gelişmeler elde edilmektedir. Hedef, gerek ülkemizde ve gerekse dünyada medikal eğitim süreçlerinin öğretim teknolojileri ile zenginleştirilmiş ortamlarda sunulması konusunda ülkemizin öncülük edebilmesini sağlamaktır.