DOĞAL ÇEVREMĠZ İnsanın hazır bulduğu dış ortama doğal çevre denir. Bu ortam, insan ya da başka tür canlıların yaşamları boyuca ilişkilerini sürdürdükleri alandır. İnsan, bitki ve hayvan toplulukları doğal çevremizin canlı öğeleridir. Canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için gerekli hava, su ve toprak ile yeraltı kaynakları da doğal çevremizin cansız öğelerini oluşturur. Doğal çevrenin karakteristik özelliği, insan eliyle değişikliğe uğramamış olmasıdır. Bununla birlikte insan etkisiyle değişikliğe uğramış bir çevreden de söz etmek gerekir. Örneğin, ağaçlandırma çalışmaları sonucu oluşan ormanlar, korular, diğer yeşil alanlar, barajlar, göletler, kanallar vb. yerler bu nitelikteki alanlardır. İnsanlar, doğanın kaynaklarını kullanarak günlük yaşamlarını sürdürürler. Bunun için doğal çevremizin, gelecek kuşakların da yararlanacağı biçimde korunması, hatta daha da iyi niteliklere sahip bir çevreyi onlara bırakmak bugünkü kuşakların görev ve sorumluluğudur. İnsanlar, kolektif yaşamanın bir gereği olarak, teknolojik gelişme içindedirler. Doğal kaynakları kullanarak ekonomik etkinliklerde bulunurlar. Bu etkinliklerde bulunurken doğal kaynakların aşırı ve yanlış kullanımı, tahrip edilmesi çevrede dengenin bozulmasına neden olur. Bu nedenle ortaya birtakım sorunlar çıkar. Bunlara çevre sorunları ya da çevre kirliliği denir. Çevre sorunları; doğanın, su ve havanın kirlenmesi, doğal güzelliklerin bozulması, toprak veriminin azalması gibi sorunlardır. Bu sorunlar ve bunlara karşı alınacak önlemler, birçok ülkede olduğu gibi yurdumuz Türkiye`de de önemli bir konu hâline gelmiştir. ÇEVRE SORUNLARI ve SONUÇLARI İnsanlar, yaşantılarının bekası için ekonomik birtakım etkinliklerde bulunurken, doğal çevreye de müdahale etmektedirler. Zaman içerisinde, doğal kaynakların aşırı ve yanlış kullanımı, doğanın kendi kendini yenileyebilme özelliğini yok eder. Bu da doğal çevrenin bozulmasına neden olur. Buna bağlı olarak çevre sorunları dediğimiz olumsuzluklar ortaya çıkar. Bunlar genel olarak şunlardır: Hava, toprak, su kirliliği ve gürültüdür. Hava kirliliği ve sonuçları Yeryüzünün yaşam kaynağı olan hava, atmosferi oluşturan gazların karışımıdır. Kentleşme ve sanayileşme sonucunda atmosferi kirleten zararlı maddeler, zaman içinde havanın doğal dengesini bozmaktadır. Bu maddeler, gaz ya da tanecikler biçimindedir. Duman, is, gaz, buhar, toz ve çeşitli kimyasal maddeler bunlar arasında yer alır. Endüstriyel kuruluşların atıkları, otomobil, uçak gibi
taşıtların egzoz gazı, evlerin ve fabrikaların bacalarından çıkan duman, atmosferin kirlenmesine neden olmaktadır. Hava içindeki bu zararlı maddelerin çoğalmasıyla birlikte, insan ve doğa çevresi üzerinde olumsuz etkiler ortaya çıkar. Belirli bir kaynaktan atmosfere bırakılan bu zararlı maddeler, havanın doğal bileşimini bozarak onu canlılara zarar verecek bir duruma dönüştürür ki buna da hava kirliliği denir. Hava kirliliğinin çevreye olan etkileri değişik biçimlerde ortaya çıkmaktadır. Bunların en önemlisi, insan sağlığı üzerindeki etkileridir. Hava, insanlara solunum olanağı sağladığından insan sağlığı için birinci derecede önemlidir. Kirli hava, insanların solunum yollarını etkileyerek doğrudan insan sağlığını tehdit etmektedir. Nefes darlığı, akciğer kanseri vb. rahatsızlıklar, hava kirliliğinin insan sağlığı üzerinde yarattığı olumsuzluklardandır. Özellikle çocuklar ve yaşlılar üzerinde daha etkili olan kirli hava, salgın hastalıklara karşı vücudun direncini azaltmakta ve hastaların iyileşmesini de geciktirmektedir. Kirli hava, ayrıca iklimin doğal dengesini bozmakta, hayvan ve bitki topluluklarının verimliliğini etkilemekte, üretimin düşmesine neden olmaktadır. Yapıların taş ve metal kısımlarına ve makinelere de zarar veren kirli hava, bunların dayanıklılığını azaltmaktadır. Kirli hava ayrıca atmosferdeki ozon tabakasının incelmesine de neden olur. Atmosferdeki karbondioksitin artması havanın ısınmasında önemli rol oynamaktadır. Havaların normalinden fazla ısınması; Dünya ikliminin değişmesine neden olur. Bu durum buzulların erimesine ve deniz sularının artarak suların seviyesinin yükselmesine ve dolaysıyla da tarım topraklarının sular altında kalmasına neden olmaktadır. Toprak kirliliği ve sonuçları Toprağın verim gücünü düşürecek, uygun değer özelliklerini bozacak her türlü teknik ve ekolojik baskılar ve olaylar toprak kirliliği olarak nitelendirilir. Toprak kirlenmesi, hava ve suları kirleten maddeler tarafından meydana getirilir. Örneğin, kükürt dioksit oranı yüksek olan bir atmosfer tabakasından geçen yağmur damlacıkları asit yağışları halinde toprağa gelir. Toprak içine giren bu asitli sular ağaç köklerini, bitkisel ve hayvansal toprak canlılarını zarara uğratır. Toprağın reaksiyonunu etkileyerek besin maddesi dengesini bozar, taban sularını içilmez hale getirir. Aynı şekilde çöp yığınlarından toprağa sızan sular, kirli sulama suları, gübre çözeltileri, radyoaktif maddeler, uçucu küller, toprağı kirleten madde ve kaynaklardır. Toprak kirliliğini önlemek için çok çeşitli teknik, ekolojik ve hukuksal önlemler alınır. Toprak, canlıların besin kaynağını oluşturan yeryüzü örtüsüdür. Toprak, tarım ve orman ürünlerinin yetişme ortamı olduğu gibi, insanların da yerleşim alanıdır. Canlıların yaşamında bu denli önemi olan toprağın kaybedilmesi durumunda yeniden oluşabilmesi için çok uzun bir zamanın geçmesi gereklidir. Günümüzde nüfus artışıyla birlikte insanın çevreye olan etkisinin artması, toprak kirliliğini de beraberinde getirmiştir. Toprak kirliliği, yanlış tarım teknikleri, yanlış ve fazla gübreyle tarımsal mücadele ilaçlarının kullanımı, atık ya da artık maddelerin toprağa bırakılmasıyla oluşur. Ayrıca havaya yayılan zehirli gazların neden olduğu asit yağmurları da toprağı kirletmekte ve toprağın verimini azaltmaktadır. Toprağın kirlenmesiyle üzerindeki bitki örtüsü de zarar görmekte ve zamanla yok olmaktadır. Bunun sonucunda toprak aşınımı (erozyon) artmaktadır. Toprakta giderek artan oranda biriken katı ve sıvı atıklar, cevre kirliliği oluşturmakta, hastalık taşıyıcı canlıların üremesine de uygun bir ortam oluşturmaktadır.
Katı atıklar genel olarak çöp olarak adlandırılır. Bunlar arasında hayvansal ve bitkisel atıklar, pil, plâstik, naylon ve pet şişe gibi maddeler önemli yer tutar. Sıvı atıklar; kentlerde genellikle kanalizasyon sistemiyle atılan maddelerdir. Kırsal kesimlerde bu sıvı atıklar içerisinde hayvan dışkısı da yer alır. Kâğıt, cam ve madeni atıklar gibi katı atıkların çevreye saçılıp toprağı kirletmemesi için bunların ayrı yerlerde biriktirilmesi gerekir. Bu atıkların yeniden değerlendirilmesi bizlere ekonomik pek çok olanaklar sağlayacaktır. Doğal parçalanma olanağı olmayan ya da yok olması için çok uzun bir süreci gerektiren katı atıkların başında, pet şişeler, yeniden doldurulması olanaksız piller, plâstik ve naylonlar gelir. Plastiklerin doğada yok olmaları 500 yıl gibi çok uzun bir süreyi gerektirmektedir. Pil ise içerisindeki kimyasal maddeyle toprağı kirletir. Bu bakımdan toprağı kirleten bu maddelerin de doğaya zarar vermeyecek biçimde ayrı yerlerde biriktirilmesi, çevreye atılmaması gerekir. Bunların bilinçli olarak yok edilişi ancak uzmanlarca olanaklıdır. Su kirliliği ve sonuçları Su, hava ve toprakla birlikte canlıların yaşamasında çok etkili olan doğal bir kaynaktır. Uygarlığın gelişmesiyle birlikte su kirliliği sorunu da ortaya çıkmıştır. Su kirliliği, su kaynaklarına birtakım zararlı maddelerin karışmasıyla oluşur. Bunun sonucunda suyun doğal yapısı bozularak kullanma amacının dışına çıkar ve canlıların yaşamlarını tehdit eder. Lâğım sularıyla kirlenen sularda mikroplar oluşur. Tifo, dizanteri, sarılık, kolera vb. hastalıklar bu yolla yayılır. Suyun kirlenmesi, yalnızca atıkların doğrudan suya bırakılmasıyla değil, dolaylı olarak da gerçekleşir. Hava ve toprak kirliliği, suyun doğal çevrimiyle su kaynaklarını etkiler. Aşınıma uğrayan tarım toprakları sürüklenerek göllerin, göletlerin, limanların tabanlarını doldurur ve etkinlik sürelerini kısaltır. Suda yaşayan canlı varlıkları yok eder. Tarla tarımında kullanılan gübreler ve tarımsal mücadele ilaçları, yağan yağmurlarla su kaynaklarına taşınarak onları kirletir. Hayvan barınaklarının da yağışlarla yıkanması yüzeysel suların kirlenmesine neden olur. Bunun yanında sanayi kuruluşlarının sıvı atıklarıyla da sularımız doğrudan kirlenmektedir. Birtakım sanayi kuruluşlarının atıkları, arıtılmadan akarsulara ya da diğer su kaynaklarına bırakılırsa buradaki canlıların yaşaması olanaksızlaşır. Bu durum cevrede kötü bir görünüm yaratır ve pis kokuların çevreye yayılmasına neden olur. Kimi zaman da bu atıkların toprağa gömülmeleri, yağmur suları ve sızıntılarla yeraltı sularının kirlenmesine yol acar. Gürültü ve sonuçları İnsan sağlığının bozulmasına yol açan gürültü, günümüzde önemli bir çevre sorunu olarak algılanmaktadır. Gürültü, rahatsızlık verici seslerin oluşturduğu bir sorundur. Kentleşme, sanayileşme ve teknolojik gelişmeler, özellikle büyük yerleşim birimlerinde gürültülü bir yaşam biçimi ortaya çıkmıştır. Bu durum insanlar üzerinde istenmeyen etkiler yapmakta ve insan sağlığını bozmaktadır. Çeşitli amaçlarla kullanılan makineler, motorlu kara araçları, motosikletler, uçaklar, hatta ev aletleri bile gürültü kaynaklarını oluşturur.
Gürültünün insanlar üzerindeki etkilerini şöyle sıralayabiliriz: a) Sağırlığa neden olur, b) İş verimliliğini azaltır, c) Yorgunluk ve sinirlilik yaratır, d) Dikkati dağıtır, e) Uyku düzenini bozar. Gürültü sadece insanları değil, hayvanları da olumsuz yönde etkiler. Hayvanları rahatsız edici sesler, onları yaşadıkları yerden uzaklaştırmakta ve hayvanlarda davranış bozukluklarına neden olmaktadır. Çevre sorunlarının çözümü Çevre sorunlarının çözümünde bize düşen görevler Çevrenin korunması demek, onu mevcut durumuyla devam ettirmek demek değildir. Çevremizi korurken bir yandan da onu iyileştirici önlemler almalıyız. Çevrenin korunması ve çevre kirliliğinin önlenmesi, bir vatandaşlık görevidir. Bu görevi yerine getirirken uyacağımız kurallardan bazılarını şöyle sıralayabiliriz: Nehir, göl ve denizleri, yaşadığımız yeri, sokak ve caddeleri kirletmemeliyiz. Ormanları sevmeli, korumalı ve yangına neden olacak davranışlardan kaçınmalıyız. Avlanma kurallarına uyarak hayvan türlerinin ve neslinin devamlılığını tehlikeye sokmamalıyız. Bitkileri, doğal güzellikleri ve yeşil alanları koruyarak onlara zarar vermemeliyiz. Doğal kaynakları, tarihi ve turistik değerleri (müze, saray vb.) yerleri titizlikle korumalıyız. Çöpleri türlerine ayırarak toplamalıyız ve temizlik amacıyla yapılan işlere yardım etmeliyiz. Doğanın sessizliğini, rutinlerini bozacak davranışlardan uzak durmalıyız. Doğal kaynakları aşırı değil, bilinçli ve ölçülü kullanmalıyız. Atıkların yok edilmesinde duyarlı olmalıyız. Çevreyi kirletenleri hem bilgilendirmeli hem de uyarmalıyız. Onlara karşı hoşgörülülük yok. Atalarımızdan bizlere miras kalan doğal çevremizi korumalı, güzelleştirmeli ve daha temiz bir biçimde bizden sonra gelecek kuşaklara bırakmalıyız.
Aşağıdaki soruları yanıtlamaya çalışınız. 1. Doğal çevreyi oluşturan canlı ve cansız öğeler hangileridir? 2. İnsan etkisiyle değişikliğe uğratılarak oluşan çevre parçaları nelerdir? 3. İnsanların, doğal kaynakları aşırı, yanlış kullanmaları sonucu doğada ne gibi değişiklikler oluşuyor? 4. Çevre sorunları deyince neler akla gelir? 5. Doğanın kendi kendini yenileyebilme özelliğini engelleyen nedir? 6. Atmosferi kirleten maddeler nelerdir? 7. Hava kirliliğinin doğa ve insan sağlığına olumsuz etkileri nelerdir? 8. Atmosferdeki ozon tabakasının incelmesine etki nereden kaynaklanır? 9. Dünya iklimini değiştiren etmenler ve sonuçları nelerdir?
10. Toprak kirliliği nasıl oluşur ve sonuçları nelerdir? 11. Katı atıklar nelerdir ve toprağa ne gibi olumsuz etkileri olur? 12. Su kirliliği nasıl oluşur? 13. Su kirliliği, su içindeki canlıları nasıl etkiler? 14. Aşırı gürültü, insan sağlığını nasıl etkiler? 15. Gürültüyü oluşturan kaynak araçlar nelerdir? 16. Çevre sorunlarını azaltabilecek en önemli beş önlem sence nelerdir? 1. 2. 3. 4. 5. Atalarımızdan bizlere miras kalan doğal çevremizi, bizden sonra gelecek kuşaklara daha güzel ve temiz olarak bırakabilmemiz sence nasıl olabilir?
Aşağıdaki atasözlerinin birer sözcüğü eksik, karedeki uygun sözcüklerden seçerek atasözlerini tamamlayınız. 1. Her baş yarmaz. 2. Kurt havayı sever. 3. Sütten yanan, yoğurdu üfleyerek yer. 4. Yalancının yatsıya kadar yanar. 5. Çamsakızı armağanı. 6. Ağaç eğilir. 7. Bir çöplükte iki ötmez. 8. İş kılıç kuşananın. 9. Yerin var. 10. Mum dibine ışık. çoban horoz mumu kulağı ağzı vermez yaşken dumanlı taş - bilenin Anagram (Bir sözcüğün harfleriyle başka bir sözcük oluşturabilme) Kasım gezmeye gittiği Skansen`de dolaşırken bir sürprizle karşılaşır. Ziyaret etmek istediği hayvanların, adlarının harfleri birbirine karışmış. Sen bu harfleri doğru sıraya koyabilir misin? L O G i R 1 Z Ü A R A F 2 2 P E N A T R 3 M U N Y A M 4 N L A S A 5