10 soruda makalelerde sık karşılaştığımız epidemiyolojik terimler Uzm. Dr. Tolga Binbay Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı
Açıklama (2009-2012) Danışman: (-) Konuşmacı: (-) Araştırmacı:(-)
Sunum Akışı Soru 1: Epidemiyolojik araştırmalarda etken ve sonuç ilişkisi nasıl ele alınır? Soru 2: Araştırma tiplerine göre risk nasıl değerlendirilir? Soru 3: Risk için araştırma tipi uyumlu mu? Soru 4: Risk ve göreli risk nasıl hesaplanır? Soru 5: Olasılıklar oranı nasıl hesaplanır?
Sunum Akışı Soru 6: Etki değeri nedir? Soru 7: Meta-analiz nedir? Soru 8: Meta-analiz nasıl yapılır? Soru 9: Nedensellik nedir? Soru 10: Nedensel ilişki nasıl anlaşılır?
Sunum Akışı Meta-analiz nedir? Nasıl ve neden yapılır? Etki değeri nedir? Neyi ifade eder? Nedensellik nasıl anlaşılır? Her ilişki nedensel midir?
SORU 1: Epidemiyolojide etken-sonuç Araştırmaların bir çoğunda amaç Maruz kalınan etken ile sonuç arasındaki ilişkiyi saptamak Etken Sonuç Alkol kullanımı Korsakof psikozu Alkol kullanımına bağlı beslenme yetersizliği Korsakof psikozu Tiamin eksikliği Korsakof psikozu
SORU 2: Risk ve araştırma tipleri Araştırmalara göre farklı risk terimleri karşımıza çıkar Olgu-kontrol tipi Olasılıklar oranı Kohort tipi Göreli risk oranı
SORU 2: Risk ve araştırma tipleri Kohort araştırmaları ileriye dönük (prospektif) Başlangıç hasta olmayan kişiler Belirli bir hastalığı geliştirme risklerini saptamak için Belirli bir süre izlenir Risk oranıve göreli risksaptanır Etken biliniyor; hastalık durumu sorgulanıyor
SORU 2: Risk ve araştırma tipleri
SORU 2: Risk ve araştırma tipleri Olgu-kontrol araştırmaları geriye dönük (retrospektif) Hastalık geliştiren ve geliştirmeyen kişiler Hastalık gelişmiş Belirli bir etkene maruz kalmaolasılıklarını saptamak için Olasılıklar oranı hesaplanır
SORU 2: Risk ve araştırma tipleri
SORU 3: Araştırma deseni uygunluğu Psikiyatrik hastalıklarda Sonucu tanımlama problematik (geçerlik sorunu) Etkeni tanımlama sorunlu Etken ve sonuç arasındaki süre uzun
SORU 3: Araştırma deseni uygunluğu Olgu-kontrol deseni Yaygınlığı düşük Etken ve sonuç arasındaki sürenin uzun olduğu Kohort deseni Yaygın Etken ve sonuç arasındaki sürenin kısa olduğu
SORU 4: Risk ve göreli risk Risk bir orandır: 0 1 Etkene maruz kalanlarda risk P 1 : a/(a+b) Etken Hastalık Var Yok Var a b Yok c d Etken maruz kalmayanlarda risk P 2 : c/(c+d)
SORU 4: Risk ve göreli risk Esrar Psikotik belirti Var Yok Var 67 145 Yok 109 782 Ergenlikte esrar kullanımı ve psikotik belirti Esrar kullananlarda risk P 1 : a/(a+b): 67/212: 0,32 Esrar kullanmayanlarda risk P 2 : c/(c+d): 109/891: 0,12
SORU 5: Olasılık ve olasılık oranı Riske göre bazı avantajları vardır 0 Simetriktir Hastalarda etkene maruz kalma olasılığı O 1 : a/c Etken Hastalık Var Yok Var a b Yok c d Hasta olmayanlarda etkene maruz kalma olasılığı O 2 : b/d
SORU 5: Olasılık ve olasılık oranı İşsizlik Depresyon Var (Olgu) Yok (Kontrol) Var 53 46 Yok 686 693 Depresyon hastalarında kontrollere göre işsizlik Hastalarda işsizlik olasılığı O 1 : a/c= 53/686= 0,07 Kontrollerde işsizlik olasılığı O 2 : b/d= 46/693= 0,06
SORU 5: Olasılık ve olasılık oranı
SORU 6: Etki Değeri Nedir? Farkın büyüklüğünü yansıtır İstatistiksel anlamlılıktan daha önemli Bir ilişkinin pratikteki anlamlılığı değerlendirir Klinikte sık kullanılır
SORU 6: Etki Değeri Nedir? İki grup arasında anlamlı bir farklılık var Birbirlerinden ne kadar farklılar? Farklılığın gücü İlişkinin etkinin gücü Bir tek polmamalı
SORU 6: Etki Değeri Nedir? Stefanis ve ark. (2007) COMT Val 158 Met Moderation of stress-induced psychosis. Psychol Med, 43: 23-31. Olasılıklar oranı, göreli risk, zarar oranı, risk oranı, sıklık hızı, sıklık riski Hepsi etki değeri olarak kullanılabilir
SORU 7: Meta-analiz nedir? Sistematik gözden geçirme İlgili araştırmaları en geniş anlamda kapsayan Meta-analiz Farklı araştırmaların sayısal/oransal sonuçlarının istatistiksel birleştirilmesi
SORU 7: Meta-analiz nedir?
SORU 7: Meta-analiz nedir? Benzer araştırmaların sonuçlarının birlikte değerlendirilmesi Tedavi sonuçları Yaygınlık ve sıklık sonuçları Risk ilişkisi sonuçları Genelleştirilmesi uygun olmayan tek bir sonuç yerine Az çok benzer konu, yöntem, amaca sahip araştırmalar Tüm sonuçların ortak doğrultusu
SORU 7: Meta-analiz nedir?
SORU 8: Meta-analiz nasıl yapılır? Bir araştırma planlar gibi Hipotez oluşturulur Dahil etme ve dışlama kriterleri belirlenir Bilimsel dizinler taranır Saptanan makaleler nitelik açısından incelenir Veriler elde edilir ve etki değerleri hesaplanır
SORU 8: Meta-analiz nasıl yapılır?
SORU 8: Meta-analiz nasıl yapılır? Heterojenlik(niceliksel ve niteliksel) ele alınır Nicelik etkisi (örn. örneklem sayısı) Nitelik etkisi (örn. özbildirim ölçekleri) Sonuçların birleştirilmesi Altgrup analizi Yayınlanma yanlılığının ele alınması
SORU 9: Nedensellik nedir? Aralarında ilişki olan iki değişken Etken (A, B) ve sonuç (C) Bu ilişki nedensel mi?
SORU 9: Nedensellik nedir?
SORU 10: Nedensellik nasıl anlaşılır? Güç: Etki değeri güçlü olan bir ilişki Tutarlılık:Farklı örneklemlerde ve durumlarda aynı ilişki saptanabilmeli Özgüllük: Etken tek bir sonuç ile ilişkili olmalı Zamanlama: Etken sonuçtan önce gelmeli Biyolojik fark: Doz-yanıt ilişkisi olmalı
SORU 10: Nedensellik nasıl anlaşılır? Uygunluk: Vasrsayımın biyolojik uygunluğu olmalı Uyumluluk: Yorum hastalığın bilinen biyolojisi ile çelişmemeli Deneysel kanıt:girişimsel bir araştırmadan gelen kanıt Benzerlik: Diğer alanlarda benzer ilişkiler bulunmalı