C20 TÜRKİYE POLİTİKA BELGELERİ YÖNETİŞİM (YOLSUZLUKLA MÜCADELE)
2 YÖNETİŞİM (YOLSUZLUKLA MÜCADELE) Kamu satın almalarının dünya ortalaması GSMH nin %13-%20 si oluşturmaktadır.. Kamu ihalelerinde her yıl 9.5 trilyon ABD Doları harcandığı tahmin edilmektedir. Yolsuzluk, kamu ihale bütçelerinin %20-%25 ini eritmektedir. (OECD öngörüleri). G20 ülkelerinin GSMH larının toplamı üzerinden düşünüldüğünde, şeffaf verilerin G20 için değeri yıllık değeri 2,6 trilyon ABD Doları civarındadır. (Omidyar Network).
C20 TÜRKIYE YOLSUZLUKLA MÜCADELE POLITIKA BELGESI ARKA PLAN Yolsuzluk, toplumları birçok yönden etkilemektedir. Yolsuzluk, bireylerin sadece özgürlüğüne, sağlığına ve servetlerine mal olmamakta; aynı zamanda toplumun sosyal dokusunu aşındırarak halkın yönetim sistemi ile bu sistemin kurumlarına ve ilkelerine olan güvenini de zedelemektedir. Yolsuzluk, demokrasi ve hukukun üstünlüğünün önündeki en büyük engellerden biridir. Ekonomik açıdan, dünya, her yıl kamu sektörü ve özel sektörde yolsuzluk nedeniyle en az 1 trilyon ABD Doları zarara uğramaktadır. Her iki sektörde de, kara para aklama, yasadışı vergi kaçırma ve zimmete para geçirme yöntemleriyle yönetim sistemindeki gizlilik katmanları istismar edilebilmektedir. Yolsuzluk, adil piyasa yapılarını aksatmak ve rekabeti tahrif etmek suretiyle, finans sektöründen sokaktaki sıradan vatandaşa kadar dünya genelinde milyonlarca insanı etkilemektedir. BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri nin 16. hedefinde belirtildiği üzere, yolsuzluğun ve rüşvetin her türünün önemli ölçüde azaltılması ve her düzeyde etkin, hesap verebilir ve şeffaf kurumların tesisi, kamu kaynaklarının etkin, verimli ve şeffaf hareketliliği ile kullanımı bakımından büyük önem taşımaktadır. Yolsuzluktan arınmış bir dünyada kapsayıcı ve sürdürülebilir kalkınmanın başarısı, daha fazla aktörün BM Küresel İlkeler Sözleşmesi ve BM Sorumlu Yatırım İlkeleri ni (UNPRI) imzalaması gibi eylemlerle birlikte, kamu, özel ve diğer sektörlerin aktif sorumluluk üstlenmesine bağlıdır. Kamu sektörü ve özel sektörde şeffaflığın norm haline geldiği bir yapı kurularak, iyi yönetişim ve tüm aktörlerin sorumlu davranması sağlanmalıdır. Dolayısıyla dünyanın en önemli 20 ekonomisinin oluşturduğu G20, en yüksek seviye hesap verebilirlik ve şeffaflık standartlarına uyum konusunda önemli bir öncü rol üstlenmektedir. Politika Tavsiyelerinin Özeti: G20 nin belirlediği, yolsuzluktan arındırılmış bir dünyada, sürdürülebilir ve kapsayıcı büyümenin sağlanması hedefinin gerçekleştirilebilmesi için C20, 2015 yılında G20 ye şu çağrılarda bulunmaktadır: Merkezi tescil ve güncelleme sağlama yükümlülüğü bulunan hissedarlardan bilgi talep etmek üzere şirketlerin yetkilendirilmesi yoluyla tüzel kişiliklerin gerçek lehdarlara (beneficial owners) ilişkin uygun, doğru ve güncel bilgiye zamanında erişimini sağlanması ve tüm G20 ülkelerinin ulusal mevzuatlarına gerçek lehdarlara ilişkin yeknesak ve uygun bir tanımının eklenmesi yoluyla gerçek lehdarlık kapsamında şeffaflığın sağlanması; Seçim kriterlerinin ortaya koyulması ve kabul edilen kriterlere ilişkin açık gerekçelerin sunulması aşamaları da dâhil olmak üzere, kamu ihale süreçlerinin her aşamasında şeffaflığın sağlanmasına yönelik çevrimiçi başvuru araçlarının geliştirilmesi ve sivil aktörlerin, ihale süreçlerinin parçası haline getirilerek bağımsız denetim oluşturulması ve bu süreçlerde şeffaflığın sağlanması; 3 Açık devlet verileri ve devlet tarafından yetkilendirilmiş özel sektör kuruluşlarının verilerine ilişkin gerekli yasal düzenlemelerin gerçekleştirilerek, açık veri formatlarında yolsuzlukla mücadele için önem taşıyan kilit veri setlerinin paylaşılması yoluyla, vatandaşların yolsuzlukla mücadeleye katılımına yönelik açık devlet araçlarının geliştirilmesi.
4 Mal varlığı geri alımına ilişkin üzerinde mutabakata varılmış bir dizi eylem planının kabul edilmesi ve uygulanması; büyük çaplı ciddi yolsuzluk suçlarının kovuşturmasında ülkelerin kendi sınırlarının ötesindeki yargı süreçlerinin de parçası haline getirilmesi; kamu görevlileri için ülke içi dokunulmazlıkların sınırlandırılmasını sağlayan ve tüm G20 ülkelerinde girişi yasaklı şahıslar listesi hazırlanmasına yönelik bir dizi ortak kriterin belirlenmesiyle birlikte Cezasız Kalmama ilkesinin yolsuzluğa karışan politikacılar, kamu görevlileri ve şirketlere ilişkin olarak kural haline getirilmesi. G20 ÜLKELERININ ULUSAL MEVZUATLARINA GERÇEK LEHDARLIK TERIMINE ILIŞKIN YEKNESAK VE UYGUN BIR TANIM EKLENMELIDIR POLİTİKA TAVSİYELERİ 1. Gerçek Lehdarlık Kapsamında Şeffaflığın Sağlanması 2014 yılında, G20, Gerçek Lehdarlık Şeffaflığına ilişkin Yüksek Düzeyli İlkeler i kabul etmiş ve somut adımlar yoluyla bunları uygulama taahhüdünde bulunmuştur 1. Şeffaflık ve faydalanma hakkına ilişkin Mali Eylem Görev Gücü nün (FATF) rehberliğinde, şirketlerin, gerçek lehdarlarına ilişkin bilgileri etkin şekilde muhafaza etmesine yönelik olarak bir dizi konuya işaret edilmektedir. G20 ve OECD tarafından, küresel sorun teşkil eden gizli mülkiyet yapılarının oluşturduğu sorunları gündeme getirmek üzere paylaşılan olumlu açıklamaları dikkate alıyoruz. Bu türden küresel nitelikteki belgeler, şirketlere, gerek yasal maliklik gerekse de gerçek lehdarlık hakkına yönelik, hissedar listelerinin kamu ve/veya yetkili kurumların erişimine açma ve bu bilgileri muhafaza etme yükümlülüğü getirmektedir. G20: Gerçek lehdar kavramı, tüzel kişiliğin veya anlaşmaların son tahlilde malik(ler) veya kontrolünü sağlayan gerçek kişi(ler) olarak tanımlamalıdır. Yetkili kurumların, gerçek lehdarlık bilgilerine erişimini sağlamalıdır. Merkezi bir sicil sisteminin oluşturulmasıyla, hızlı erişim sağlanmalıdır. Gerçek lehdarlık ile ilgili olarak, şirketlere hissedarlarından bilgi talep etme yetkileri sağlamalıdır. Gerçek lehdarlık bilgisini sağlamadıkları takdirde, hissedarlara karşı tedbir uygulama (Örn: temettülerin durdurulması) olanağı oluşturulmalıdır. Üçüncü kişiler adına hisseleri yönettiklerinde, kendi şirketlerinde gerçek lehdarlara ilişkin değişiklikleri bildirmek üzere hissedarlara yönelik şartları tesis etmelidir. G20 Ülkelerinin Gerçek Lehdarlık Şeffaflık İlkeleri ni nasıl uygulayacaklarına ve düzenli aralıklarla sürece ilişkin nasıl geri bildirimde bulunacaklarını düzenleyen bir eylem planı oluşturmalıdır. 1. Yararlanma Hakkı Şeffaflığına İlişkin Yüksek Düzey G20 İlkeleri, http://www.g20australia.org/official_resources/g20_high_level_ principles_beneficial_ownership_transparency C20 YÖNETİŞİM (YOLSUZLUKLA MÜCADELE) ÇALIŞMA GRUBU POLİTİKA BELGESİ
2. İhale Süreçlerinde Şeffaflığın Sağlanması Başlangıçta, ihtiyaç değerlendirmelerine ilişkin ilk kararların alınmasından itibaren, ihale planlarının geliştirilmesi, teklif değerlendirmeleri ile sözleşmelerin (ve sözleşmelerindeki herhangi bir değişikliğin) uygulanması ve performansların değerlendirilmesine kadarki tüm ihale süreci, tamamen şeffaf olmalıdır 2. G20: İhalenin yöntemine ilişkin kriterleri ve ayrıntıları, ihale süreci başlamadan önce, zamanında yayımlamalıdır. Devletler ihalenin gerçekleşmesiyle birlikte, kabul edilen kriterlerin açık gerekçelerini yayımlamalı, ihalenin sona ermesinin ardından ise ihalenin bütün katılımcılarına ilişkin kimlik ve yararlanma hakkı bilgilerini muhafaza etmeli ve açıklamalıdır. İhaleyi kazanan sözleşmeler, her türlü ek, tablo veya referans tablosu ile birlikte, sözleşmenin zamanında ve rutin biçimde ifa ve icra edildiği ve tamamlandığına yönelik bilgiler de dâhil edilerek paylaşılmalıdır. İleriki dönemde gerçekleşmesi öngörülen ihalelere girmekten men edilme kararları da dâhil olmak üzere gerçekleştirilen her türlü değişiklik ve yaptırım açıklanmalıdır. Kamu ihalelerine yönelik bilgiler, bilgisayarda okunabilir açık veri formatlarında ve serbestçe erişime açık olmalıdır. İhale sürecinin her aşamada kamu dışındaki aktörler tarafından bağımsız denetimi sağlamalıdır. Sağlam, bağımsız ve etkin itiraz süreçleri, zarar gören ihale katılımcılarının erişimine açık olmalıdır. KAMU IHALE SÜREÇLERININ HER AŞAMASINDA ŞEFFAFLIĞIN SAĞLANMASINA YÖNELIK ÇEVRIMIÇI BAŞVURU ARAÇLARI GELIŞTIRILMELIDIR 5 3. Vatandaşların Yolsuzlukla Mücadeleye Katılımı için Açık Devlet Araçlarının Geliştirilmesi Açık yönetişim, vatandaşların bilgi edinme ve katılım hakkına sahip oldukları bir kavramdır. Vatandaşların haklarına saygı gösterme, bu hakları koruma ve gerçekleşmesini sağlama yükümlülük ve sorumluluklarıyla uyumlu olarak devletler, şeffaflık, hesap verebilirlik ve katılımı teşvik edecek kurumlar ve politikaları oluşturmaya çaba göstermeli ve bu politikaların hayata geçirilmesi ve uygulanmasına yönelik uygun araç ve yatırımlar ortaya koymalıdır. Veriler, bilgisayarda okunabilir formatta kullanımı, yeniden kullanımı ve yeniden dağıtımına ilişkin devletler tarafından herhangi bir kısıtlama getirilmediği zaman açık olarak kabul edilir. Bu nedenle, açık veriler, şeffaflığın ve yolsuzlukla mücadele girişimlerinin güçlendirilmesi için temel bir unsurdur. 2. Uluslararası Şeffaflık Örgütü G20 Görüş Belgesi, Kamu İhalelerinde Şeffaflık, http://www.transparency.org/files/content/activity/2015_ TI_G20PositionPaper_PublicProcurement.pdf
G20: Yüksek kalitede, güncel, açık devlet verilerinin varlığı artırılmalı, gerçek lehdarlık bilgisi (beneficial ownership information) ve düzenleyici etki analizleri (regulatory impact assessments) gibi kamu yararı içeren özel sektör verilerinin kamuya açık hale getirilmesine yönelik somut adımlar atılmalıdır. Petrol, doğalgaz, maden vb. çıkartma ödemeleri, kamu ihaleleri ile altyapı ve inşaat projeleri dahil olmak üzere, yolsuzlukla mücadele için önem taşıyan veri setleri, açık veri formatında yayımlanmalıdır. Konuya ilişkin özel sektör ve sivil toplumla güçlü işbirliği yürütmesi öngörülen bağımsız, ulusal düzenleyici kurumlar oluşturulmalıdır. AÇIK DEVLET VERILERI VE ÖZEL SEKTÖR KURULUŞLARININ VERILERINE ILIŞKIN GEREKLI YASAL DÜZENLEMELER GERÇEKLEŞTIRILMELIDIR 6 Kamu Görevlilerinin Varlık Beyanında Bulunmalarına ilişkin Los Cabos Yüksek Düzey İlkeleri 3, uygulamaya koyulmalıdır. Özellikle başta, devlet kurumlarında karar verici pozisyonda bulunan veya ihale süreçlerine katılan kişiler olmak üzere, kamu görevlilerinin varlık beyanında bulunmalarının zorunlu tutması gerekmektedir. Ulusal gelir ve varlık beyanı (IAD) tescili, kamuya açık ve G20 ülkeleri arasında uyumlu hale getirilmelidir. Her düzeydeki mahkeme kararının, karara bağlandığı haliyle her kademe mahkemenin ve/veya Adalet Bakanlıklarının resmi internet sayfasında yayımlanması sağlamalıdır. 4. Yolsuzlukların Cezasız Kalmaması 4 ilkesinin; Politikacılar, Kamu Görevlileri ve Şirketler Dahil Herhangi Bir İstisna Olmaksızın Kural Haline Getirilmesi Yüksek seviyede yolsuzluğa yönelik cezai soruşturma süreçlerini etkileyen engeller, yolsuzluğu derinleştirip artıran ve insan haklarının ağır ihlaline yol açmaya elverişli bir sosyal, ekonomik ve siyasi çevrenin oluşmasına yol açan bir cezasızlık durumu yaratmaktadır. Yüksek kademelerdeki kamu görevlilerine ilişkin kovuşturma başlatılabilmesi, güçlü bir caydırıcı etki yaratmakta ve toplumların devlete olan güveninin yeniden inşasına yardımcı olmaktadır. G20 gibi bir forum, ilgili yüksek kademe kamu görevlilerinin ve şirketlerin etkin adli ve/veya cezai kovuşturmalarını sağlamak üzere ortak çabaların hızlandırılacağı ideal bir platform olma niteliği taşımaktadır. 3. Varlık Beyanına İlişkin Yüksek Düzey G20 İlkeleri, http://star.worldbank.org/star/resource/g20-high-level-principles-asset-disclosure-mexico-2012 4. Birleşmiş Milletler Yolsuzlukla Mücadele Araçları http://www.unodc.org/pdf/crime/corruption/toolkit/corruption_un_anti_corruption_ toolkit_sep04.pdf C20 YÖNETİŞİM (YOLSUZLUKLA MÜCADELE) ÇALIŞMA GRUBU POLİTİKA BELGESİ
G20: Yolsuzlukların soruşturulmasına ve kovuşturulmasına yönelik uzman birimlerin oluşturulması için teknik ve mali yardım sağlamalıdır. 5 Bu birimlerin, soruşturmanın her aşamasında bağımsızlığı, açık yetkisi ve geniş çapta yöntem, kaynak ve uygun teknik kapasiteye erişimi olmasını sağlamalıdır. Mal varlığı geri alımına yönelik, uluslararası ilke ve standartlarla uyumlu bir ulusal mevzuat geliştirmelidir. Yolsuzluktan kaynaklanan zararların teşhis, ölçüm, telafisine yönelik olarak iyi uygulama örneklerine dayalı, üzerinde ortak mutabakat sağlanmış bir dizi varlık kurtarma eylem ve ilkeleri kabul edilip uygulamaya koyulmalıdır. Bahse konu suçların faillerinden tazminat talep etmek ve almak üzere büyük çaplı yolsuzluk mağduru vatandaşların hukuki önlemlere daha iyi erişimine izin vermeli; BM Yolsuzlukla Mücadele Sözleşmesi nin de (UNCAC) desteklendiği üzere, finans kurumlarının daha kolay işbirliği içerisine girmesini ve büyük çaplı yolsuzluktan elde edilen gelirin tespiti, dondurulması ve iadesini sağlamalıdır. CEZASIZ KALMAMA ILKESI, YOLSUZLUĞA KARIŞAN HER BIREY VE KURUM IÇIN BIR KURAL HALINE GETIRILMELIDIR Yolsuzluğa bulaşmış olma ihtimali taşıyan bireylerin ülkelere girişinin yasaklanmasına ilişkin bir dizi ortak, açık ve kamuya açık kriterin ve G20 Los Cabos Zirvesinde başlatılan ve 2013 St. Petersburg Zirvesi nde üzerinde anlaşmaya varılan Giriş Yasağı Uzmanları Ağı nın faaliyetleri kapsamında ihlallerin önlenmesine yönelik bir dizi ortak ilke karar oluşturmalıdır. Kamu görevlilerine sağlanan dokunulmazlıkların kati surette sınırlı tutulması sağlanmalı, yüksek kademe kamu görevlilerinin aleyhine makul düzeydeki iddialara ilişkin adli kolluk birimleri tarafından tahkikat yapıldığı takdirde, söz konusu dokunulmazlıkların kaldırılmasına yönelik şeffaf ve etkin usüllerin işlemesini sağlamalıdır 6. Büyük çaplı ciddi yolsuzluk suçlarını belirlemeli ve bunlara karşı etkin önlemler alarak ve bu büyük çaplı yolsuzluklara karşı bölgesel veya ulusal mahkemelerin soruşturmalarında, ülkelerin kendi sınırlarının ötesinde geçerli mekanizmaların yargı yetkisinin de (extraterritorial jurisdiction) geçerli kabul edilmesine teşvik etmelidir. 7 5. Uluslararası Şeffaflık Örgütü, Büyük Çaplı Yolsuzlukla Mücadele: Zorluklar ve Başarılar, http://www.transparency.org/files/content/ corruptionqas/fighting_grand_corruption_challenges_and_successes_2015.pdf 6. UNCAC Koalisyonu, UNCAC ÇALIŞMASININ YAPILMASI: PANAMA DAKİ 5. TARAF DEVLETLER KONFERANSININ KOALİSYON AÇIKLAMASI, http://uncaccoalition.org/files/coalition-statement-for-cosp-english.pdf
www.c20turkey.org info@c20turkey.org www.twitter.com/c20turkey www.facebook.com/c20turkey C20 Yönetişim (Yolsuzlukla Mücadele) Çalışma Grubu Üye Listesi ÇALIŞMA GRUBU BAŞKANI Oya Ozarslan, Uluslararası Şeffaflık Derneği ÇALIŞMA GRUBU ÜYELERI TESEV TKYD TEID Türkiye Kalite Derneği Argüden Yönetişim Akademisi Suistimal Dernegi TIDE Financial Transparency Publish What You Pay GOPAC TUYID IKV